By Inneke Baatsen and Julie De Groot (Centrum voor stadsgeschiedenis, UA) Colloquium Itinera Nova | Tools, people & history (City Archives Leuven) 26th of April 2013, Leuven

1. I N N E K E B A A T S E N & J U L I E D E G R O O T
U N I V E R S I T E I T A N T W E R P E N – C E N T R U M V O O R S T A D S G E S C H I E D E N I S
De stad als sociale ruimte.
De Antwerpse schepenregisters als bron voor het sociale
weefsel te Antwerpen.

2. OVERZICHT
 I. Schepenregisters
 Bron
 Fiches
 Databank
 II. Onderzoeksmogelijkheden
 III. 3 case-studies: stedelijke ruimte, weduwen en
wezen

3. • BRON
•FICHES
•DATABANK
I. Schepenregisters

4. Bron
 Antwerpen: 1394-1797
 Gewillige rechtspraak
 Verplichte registratie akten onroerend goed

5. Bron
(SAA, SR 97, f° 5v°-6r° )

6.  Peter vander noot meester gelertssone och Clause
vander heyden …
Bron

7. Fiches

8. -Opgesteld in jaren ’80 olv Inge
Schoups
- Registers 97-103
- 6 informatiegroepen
Papieren fiches

9. 1) Bronvermelding en datering
3) Informatie over type transactie, financiële aspecten, …
4) Informatie over betrokken onroerend(e) goed(eren)
5) Informatie over belendingen en rechthebbenden (i.v.m onroerend goed)
2) Informatie over partij(en) enerzijds (01), partij(en) anderzijds (02) en hun
sociale en familiale relaties (1,x) & (2,x)
6) Extra informatie op achterzijde fiche of op extra fiche(s)
Van papieren fiche …

10. … naar digitale fiche

11. Digitale fiche
 Opgedeelde akte?
 Bronvermelding/datering
 Partijen en hun verwanten
 Type transactie
 Afbetaling, erfrente, verkoop, …
 Totaalsom
 Schuld
 Huis en omschrijving
 Grond & oppervlakte
 Straatnaam
 …
 Beschrijving onroerend goed en
locatie

12. Databank

13. II. Onderzoeksmogelijkheden

14. Onderzoeksthema’s
Onderzoek gebaseerd op akten van de gewillige
rechtspraak:
 Schuldbekentenissen en kredietrelaties
 Voogdijregelingen en sociaal weefsel
Onderzoek gebaseerd op transacties van onroerend goed:
 Onderzoek naar bijzondere spelers op de vastgoedmarkt:
 Edellieden
 Kerken en caritatieve instellingen
 Weduwen
 Onderzoek naar de stedelijke ruimte
 Locatie van kunstsector
 Buurtonderzoek
 Markten en centrale plaatsen

15. D O C T O R A A T S O N D E R Z O E K V A N T I M
B I S S C H O P S
( U N I V E R S I T E I T A N T W E R P E N )
 “ B R O A D E N I N G T H E S P A T I A L T U R N ”
 V A S T G O E D , R E N T E N E N O P K O M S T V A N D E
A N T W E R P E N I N D E L A T E M I D D E L E E U W E N
III. 3 case-studies:
stedelijke ruimte, weduwen en
wezen

16. Onderzoek Tim Bisschops

17. EEN CONFRONTATIE
TUSSEN (RECHTS-)
THEORIE EN
PRAKTIJK!
Weduwen als bijzondere spelers
op de vastgoedmarkt

18. Context en onderzoeksvraag
 Economische opbloei van Antwerpen met sterke
middenklasse
 Konden weduwen deelnemen aan deze ontluikende
economische bloeiperiode? Op welke manier?
 Waren weduwen met andere woorden louter
bewaarders van het geërfde onroerend goed of eerder
actief op de vastgoedmarkt? (these Howell)

19. Rechtstheorie en alledaagse praktijk: positie van
weduwen?
 ‘Zichtbaar’ in documenten, maar juridisch ‘onbekwaam’
 Rechtstheorie A’pen >< rechtstheorie en praktijk Gent
MAAR
 Geen permanente voogd!
 Effectieve rol van voogd in vraag gesteld
 Weduwen tóch aanwezig in akten
 Aantal weduwen mét voogd eerder beperkt!

20. Creators of carriers of property?
Deelname eerder gering, maar:
 Welke transacties?
 Motieven en strategieën?
 Weduwe als verkopers van onroerend goed (huizen,
renten en gronden):
 Verkoop erfrente, verkoop huis, verkoop lijfrente, verhuur
huis, erfgeving van huis via erfrente
 Weduwe als kopers van onroerend goed

21. Verkoopzijde: enkele opvallende bevindingen
transactie verkoper %
Verkoop van erfrente 38 42
Verkoop van huis 22 25
Verkoop van lijfrente 0 0
Verhuur van huis 1 1
Erfgeving van huis via
erfrente 29 32
Som 90 100
Tabel 1: Transacties van weduwen; verkoopzijde, 1490 – 1492.

22. Aankoopzijde: enkele opvallende bevindingen
transactie koper %
Aankoop van erfrente 35 66
Aankoop van huis 5 9
Aankoop van lijfrente 4 8
Huur van huis 1 2
Erfgeving van huis via
erfrente 8 15
Som 53 100
Tabel 2: Aankoopzijde, 1490 – 1492.

23. Enkele conclusies…
 Antwerpse schepenregisters werpen licht op de
rechtspraktijk!
 Weduwen wel degelijk handelingsbekwaam
 Stedelijke elite
 Carriers én creators!
 Veiligheid van investeren
=> Verder onderzoek nodig!

24. Voogdijschap over verweesde
minderjarigen (1490-1493)
B E N O E T P I R E T , V A D E R D E R
W E Z E N , M E T 2 V O N D E L I N G E N
A N T W E R P E N
M A A G D E N H U I S
1 6 D E E E U W
ANTWERPSE
VOOGDIJREGELING
• Norm versus Praktijk
• Sociale relaties
• Verwantschappen
• Geografische factoren
• Professionele relaties

25. Antwerpse
voogdijregeling: de Norm
 Stedelijke controle over
weesgoederen
 1428: 3 Weesmeesters
 1496: Weeskamer
Norm versus Praktijk

26. Antwerpse
voogdijregeling: de Norm
 Voogdijschap?
 = juridische
vertegenwoordiging wees
 = jaarlijks e rekening
 = borgstelling
Norm versus Praktijk

27. Antwerpse
voogdijregeling: Norm
Acht manspersonen,
 4 van moederszijde,
 4 van vaderszijde
Norm versus Praktijk
Moeder Vader

28. Antwerpse
voogdijregeling: Norm
Acht manspersonen,
 4 van moederszijde,
 4 van vaderszijde
Weesmeesters:
 Selectie 4 voogden
Norm versus Praktijk
Moeder Vader

29. Antwerpse
voogdijregeling: Norm
BRUGGE: 2 voogden
GENT: 1 of 2 voogden
AALST: 2 voogden
LEIDEN: gekoppeld aan
bezit maar hiërarchie
NAMEN: 4 voogden
Norm versus Praktijk
ANTWERPEN
 4 voogden

30. Antwerpse
voogdijregeling: Praktijk
Norm versus Praktijk
ANTWERPEN
 4 voogden
 Manspersonen, den
weesen van bloede
bestaende
 Poorterschap
 Geen belangen 1
14
32
51
2
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
percentage
Aantal voogden per verweesd gezin
(N=81)
V
IV
III
II
I

31. Sociale relaties
Meer vrienden dan magen?
 Verwantschappen
 Geografische factoren
 Professionele relaties
36
64
Aandeel naaste verwanten bij voogdij
(N=276)
verwant
niet-
verwant

32. BUURTSCHAP
Een case-study: familie
Coelkies

33. BUURTSCHAP
Een case-study: familie
Van Heerle

34. Sociale relaties: buurtschap
47
53
Buurtschap: Voogden die zeer dicht bij de woonplaats van de
weeskinderen woonden (N = 143)
link
geen link

35. Sociale relaties: werkmakkers?
30
46,5
23,5
Professionele link? (N=90)
professionele link
geen link
mogelijk prof. Link

36. BEDANKT VOOR JULLIE
AANDACHT!
De stad als sociale ruimte.
De Antwerpse schepenregisters als bron voor het sociale
weefsel te Antwerpen.