By Geertrui Van Synghel (Huygens ING) Colloquium Itinera Nova | Tools, people & history (City Archives Leuven) 26th of April, Leuven 2013

1. door Geertrui Van Synghel
De middeleeuwse schepenprotocollen van
’s-Hertogenbosch: centrale bron voor de
reconstructie van de stedelijke administratie

2. Bosch’ Protocol, 6 februari 1479
‘statim postquam dictus Iohannes, filius quondam
Godefridi Poynenborch, civitatem Venecianem
dictam Venegien visitaverit et hoc
per legitimum documentum vel testimonium
docuerit et non alias persolvendos’

3. Bosch’ Protocol, 19 november 1482

4. ‘ad festum Omnium Sanctorum proxime futuro, si et
in quantum idem Iohannes
interim legitimum contraxerit matrimonium et non
alias persolvendos’
Bosch’ Protocol, 19 november 1482

5. Bosch’ Protocol, 22 juli 1489
‘quando dictus Rodolphus prolem ex uxore sua
legittima in futurum suscitaverit et non prius
persolvendos’

6. Bosch’ Protocol, 23 januari 1483
‘in casu
quo dominus Karolus, qui fuit dux Bourgoendie, Brabantie etc.,
vivens in humanis
in aliqua suarum terrarum iterus reversus fuerit et quod id
legitime constiterit aut
certificatum fuerit, extunc et non prius persolvendos’

7. Ontstaansdatum Bosch’ Protocol
Oudste register nu: uit 1366
•M. Spierings (proefschrift Leiden 1984): ca. 1327
•M. Dillo: ca. 1327, met voorloper vanaf 1318
•G. Van Synghel: vanaf 1350

10. Schepenregisters in de Nederlanden
• Gent: vanaf 1328
• Mechelen: vanaf 1345
• Leuven: vanaf 1362
• Brussel: tussen 1360 en 1362
• Kampen: vanaf 1318
• Meierij van Den Bosch: Boxtel vanaf 1393, Helmond
vanaf 1396, Oisterwijk vanaf 1418, Helvoirt vanaf
1422 en Mierlo vanaf 1432

11. Status questionis 1994
M.H.N. Spierings 1984
proefschrift over het Schepenprotocol (1367-1400)
B.C.M. Jacobs 1986
proefschrift over de bestuursorganisatie (tot 1629)
A.H.P. van den Bichelaer 1989
thesis over het Bossche notariaat (1317-1531)
A.H.P. van den Bichelaer 1998
proefschrift over het notariaat in Stad en Meierij van Den
Bosch (1306-1531)

12. Onderzoekspistes
1. Via namen van stadsklerken in de oorkonden
2. Via signaturen van stadsklerken of -secretarissen in de
stedelijke oorkonden
3. Via namen van personeel in stadsrekeningen
4. Via aanstellingsoorkonden

13. Schenking school en ‘scrijfambocht’ Rotterdam
door graaf Holland en Zeeland aan Pieter
Marren, 1328

14. Samenvatting onderzoekspistes
1. De namen van de stadsklerken: slechts geïsoleerde
vermelding in stedelijke oorkonden
2. De signaturen in de oorkonden: zeer laat, eerste in
1417
3. De namen in stadsrekeningen: fragmentarisch
overgeleverd, weinig namen
4. De aanstellingsoorkonden: slechts 1 in 1383

15. Stadsrekening zonder namen stadsklerken

16. Stedelijke oorkonde met signatuur op de
uitgevouwen pliek 1422

17. Verpachting schrijfambt Den Bosch in
schepenprotocol: 1383
Officium scribatus oppidi de Buscoducis locavit Iohanni de
Globo et Ade de Mierd

18. Methode
Paleografisch onderzoek van stedelijke productie tot
ca. 1450:
* Oorkonden: 5.600 originelen
* Schepenregisters 1366-1449: 17.303
folia (= 34.606 pagina’s)
* Vonnisboeken 1366-1449: 1.068 pagina’s
* Stadsrekeningen 1399-1406: 6 specimina
* 1 stedelijk cartularium ca. 1430/1440

19. Practische aanpak

20. Intermediair Bosch’Protocol
Schepenprotocol van Den Bosch d.d. 27 juni 1430:
‘Arnoldus Pergamenifex legitime et hereditarie supportavit
mihi ad opus Goburgis …’ (mihi = stadssecretaris)
Originele schepenoorkonde van Den Bosch d.d. 27 juni 1430:
‘Arnoldus Pergamenifex legitime et hereditarie supportavit
Arnoldo de Weilhusen ad opus Goburgis …’

21. Van vadertaal naar moedertaal
1. Latijn
2. Omslag naar volkstaal tweede kwart 14e
eeuw in
oorkonden stadsbestuur m.u.v. transportoorkonden
3. Schepenprotocollen en transportoorkonden: Latijn
tot midden 16e
eeuw
4. Vonnisboeken
- 1366: volkstaal
- 1390: interlineaire glossen in Latijn
- 1420 algehele overschakeling naar Latijn

22. Vonnisboeken
vanaf 1366: in volkstaal
vanaf 1390: interlineaire glossen in Latijn
vanaf 1420: volledig in Latijn