1. PELOPONNESISCHE E. Mos-
Burgers
OORLOGEN

2. 500 REPUBLIEK: KLASSIEKE TIJD (500 – 338) PERZISCHE RIJK
Lucius Junius 490: Marathon (Miltiades) Darius (522-486)
Brutus: 1e 480: Thermopylae (Leonidas†) Xerxes (486-465)
consul (509) Salamis (Themistocles 490-470) Artaxerxes I (465-24)
479: Plataeae (Pausanias)
477-404: Delisch-Attische
Zeebond
c. 470-461: Cimon
c. 460-429: Pericles
461-446: Oorlog Athene Sparta
451: XII Tafelen 449: “Vrede van Callias” m Perzen
431-404: Peloponnesische Oorlog Darius II (424-404)
Pericles – Cleon – Alcibiades
404: Aigospotamoi (Lysander
Sparta)
400 396: Veji 386: Koningsvrede Artaxerxes II (404-358)
367: Leges 377-355: 2e Attische Zeebond Artaxerxes III (358-338)
Liciniae Sextiae 371: Leuctra (Epaminondas Thebe) Arses (338-336)
338: Latijnse 362: Mantinea (Epaminondas†) Darius III (336-330)
Bond † 359-336: Philippus II (Macedonië)
338: Chaeronea

4. OVERZICHT PERZISCHE OORLOGEN
490: Marathon
Darius – Athene/Plataeae: Grieken winnen
481: Thermopylae
Xerxes – 300 Spartanen en bondgenoten: Perzen winnen
480: Salamis
Xerxes – Athene en bondgenoten: Grieken winnen
479: Plataea
Mardonios – Grieken olv. Spartanen: Grieken winnen

5. GRIEKSE INVLOED NEEMT TOE
 Griekse identiteit in toenemende mate
Gedefinieerd door vergelijking met Perzen
De Barbaar/de ander vs. de Grieken
 Spartanen trekken zich terug op Peloponnesos:
Ze laten de leiding van strijd tegen de Perzen over aan
Athene.
- Sparta had geen goede vloot
- Oorlogsterrein, westkust Klein- Azie lag overzee
- Sparta wilde niet ver van huis vechten: bang voor
helotenopstand
 Athene schaart zich als hoofd van Delisch- Attische zeebond
 Tegen de Perzen (477) (o.l.v. Themistocles opgericht)

6. DELISCH-ATTISCHE ZEEBOND

7. DELISCH-ATTISCHE ZEEBOND
(477-404)
Opgericht om oorlog tegen Perzië voort te
zetten en Grieken van Klein-Azië te
bevrijden
Tribuut in schepen of geld
Ontwikkeling tot archē, hegemoniaal rijk.
454: schatkist van Delos naar Athene
431-404: in oorlog met Sparta.
“Peloponnesische oorlog”
404: opgeheven op bevel van Sparta.
Pericles drijvende kracht

8. DE PELOPONNESISCHE OORLOGEN IN 3
FASEN
431-404 V. CHR.
 431-421: Archidamische oorlog
Bestaande spanningen tussen Athene en Sparta over
overheersing in Griekenland komen tot uitbarsting.
 Oiv. Perikles trekken de Atheners zich terug binnen de muren
(voedselinvoer over zee), Spartanen doen jaarlijkse inval in
Attica.
 430-429 Ondanks pest en dood van Perikles is deze strategie
succesvol.
 421 -413 vrede van Nikias, gevolgd door toenemende spanningen
en hervatting oorlog.
 415-413. Siciliaanse expeditie wordt fiasco voor Athene .
Dubbelhartige rol Alkibiades. Sparta gaat over tot permanente
bezetting Attica Deceliea) , en bouwt vloot met financiële steun
van Perzië.
 411-410 Oligarchische coup in Athene mislukt.
 413- 404 Dekeleïsche oorlog
De oorlog wordt besloten na blokkade van Athene (hongersnood).
Delische bond en Atheense verdedigingswerken ontmanteld.
Kortstondige instelling van oligarchische junta (de zgn 30).

9. OORLOG TEGEN SPARTA:
VOOR PELOPONNESISCHE OORLOG
 Loop 5e eeuw: Bond werd machtsinstrument, vooral o.l.v.
Pericles.
 Meeste lidstaten: financiële bijdrage aan bondskas op Delos:
daaruit bondsvloot en legermacht betaald.
 466-461 (Cimon)  oorlog tegen Sparta + bondgenoten
(vanwege groeiend imerpialisme van Athene)
 Athene: 12 jaar lang (461- 449  Sparta en Perzië als vijand.)
 454: Atheners (Pericles) brachten de bondskas over van Delos
naar Athene
Besteding van een deel van deze kas: voor de verfraaiing van
Athene
 449- vrede met Perzen
 446: compromisvrede met Sparta sluiten

10.  Na 449  strijd Spar ta afgelopen
 bond bleef bestaan
 oor spronkelijke doelstelling van strijd tegen Perzen
ver vallen.
 bondsgebied was Atheens rijk geworden
 bondgenoten gedwongen lid te blijven en te betalen van
bijdragen.
 Athene  bemoeit zich ook met interne zaken bondgenoten
- in rechtspraak en financiële aangelegenheden
- in ver schillende lidstaten bevriende democratische regeringen aan
macht.
  Athener s stichten netwerk van kolonies (kler-ouchie-en)  op
strategische punten in bondsgebied
- kolonies waren onderdelen van polis Athene, kolonisten = Atheense
Burgers  dus geen nieuwe zelfstandige stadstaten zoals in Archaische
tijd.
- kolonies  militaire steunpunten Athene 
 kolonisatie verhoogt aantal hoplieten 

11. ATHEENSE LEIDERS
 Atheense leiders in 5 e eeuw
 - Themistokles; 490 -470
 - Cimon: 470 -461
 - Pericles : 460 -429
 Kwamen uit aristocratische bovenlaag, maar loyaal
tegenover democratie

12. THEMISTOCLES
(490-470)
Themistocles (+ later Pericles) 
- streven naar Atheense overheersing over Griekenland
- zagen in dat dit in conflict zou komen met Sparta
 bouwden lange muren om Athene en havenstad
Piraeus. (Pericles bouwt derde muur)
 alles over zee vechten,
 Atheense vloot beheerste zee rondom Griekenland
 Sparta voor muren laten liggen
• Combinatie van expansionisme naar buiten +
democratische gezindheid naar binnen

13. CIMON
(470-461)
 Cimon
 meer behoudend
 wil Sparta ontzien, vindt democratie te radicaal
kwam ten val in 461 ;
oorlog Athene en Sparta.(466-61)

14. PERICLES (460-429)
J A A R L I J K S T O T S T R AT E E G G E K O Z E N 4 4 3 - 4 2 9
ROMEINSE KOPIE
VAT I C A A N S M U S E U M
• 454: Atheners (Pericles) brachten de bondskas over van
Delos naar Athene
• 449- vrede met Perzen
• 446: compromisvrede met Sparta sluiten
• 446-431: hoogtepunt machtsontplooiing, welvaart en
culturele bloei van Athene Vredesperiode met Sparta.
• Pericles liet bevolking terugtrekken binnen de Lange muren
• Atheense vloot plunderde ondertussen de kusten van
Peloponnesos->Spartaanse bevoorrading bemoeilijkt.
• Na vredesperiode: nieuwe oorlog
431: Begin Peloponnesische oorlog
• 429: dood Pericles na pest
uitgebroken binnen de Lange muren.
• Combinatie van expansionisme naar buiten + democratische
gezindheid naar binnen

15. STRATEGIE PERICLES
SUCCES EERSTE OORLOGSPERIODE (431-
421)
 Pericles goede voorbereiding oorlog:
- krijgskas 6000 talenten
- lange termijnstrategie ontwikkeld:
 wilde Sparta uitputten :
korte aanvallen vanuit zee
Spartanan uitlokken tot dure belegering van Ath + Piraeus.
- Attische bevolking concentreerde hij binnen de lange muren
rondom Ath + Piraeus.
- hij deed geen veldslagen op land
 Sparta had beste hoplieten + talrijke bondgenoten >
overmacht
- zwaktepunt van Spar ta  krijgskas: te weinig geld voor een
lange oorlog.
 Pericles dood: 429
+ erge epidemie 429-427
niet helemaal aan Pericles’ plan gehouden
 toch succes eerste oorlogsperiode: 431-421
 421: Athene sloot vrede (Vrede van Nikias: 421-413)

17. 413-404: ATHENE VERLIEST
O.A. DOOR MISLUKTE EXPEDITIE SICILIË
 Tweede oorlogsperiode: 413-404 (na vredesperiode)  Athene
verloor.
Oorzaken:
- 415-413
 Athene had beste deel leger en vloot verspeeld
 overmoedige mislukte poging Sicilië te overheersen.
- Syracuse (Sicilie)  (na Athene volksrijkste Gr. Stad)
 versloeg Atheners met Spartaanse hulp.
 m.b.v de aristocratische volksmenner Alcibiades 
had Ath. Volksvergadering aangezet tot deze expeditie, maar hij
liep over naar Sparta  raad Spartanen aan:
1. vast punt in Attica te bezetten,
2. Syracuse te helpen
3. contact met Perzië te zoeken
 404: Vrede, eind oorlog

18. 405: NEDERLAAG ATHENEN DOOR
LYSANDER (BIJ AIGOSPOTAMOI)
 Spartanen bezetten fort Decelea in Attica hinderden
landbouw in Attica en
mijbouw in zilvermijnen Laureion.
 - duizenden slaven lopen weg --. Athene miste belangrijkste
bronnen van voedsel en geld
- Perzië  kiest kant Sparta  gaf middelen voor sterke
vloot Sparta  bondgenoten van Athene verlokt over te lopen
naar Sparta.
- In het begin  Atheners nog paar zeeoverwinningen
o.l.v. Alcibiades, die weer was overgelopen (na conflicten met
Spar taanse leiders en Perzische satrapen)
 maar 405  Atheense vloot verslagen door Spartaan
Lysander bij Aigo-spota-moi (in Dardanellen)

19. VREDE VAN 404
Opheffing Delisch-Attische Zeebond
Neerhalen lange muren van Athene
Afschaffing democratie door Lysander.
Regime van de 30 (oligarchie).
30 mannen schrijven een nieuwe constitutie.
Boulē afgeschaft, burgerschap beperkt.
Schrikbewind o.l.v. Critias.
Opstand o.l.v. ballingen.
403: herstel democratie met goedkeuring
van Sparta

20. PELOPONNESISCHE OORLOG
(431-404) OVERZICHT:
 Oorlog Delisch-Attische Bond tegen Peloponnesische bond.
 Oorzaak: vrees van Sparta voor de groeiende macht van
Athene (Thucydides)
 Aanleiding: conflict om Corcyra (Korfoe)
 Belegering Athene; pestepidemie; Pericles sterft (429).
 421: vrede van Nicias
 415: mislukte expeditie tegen Sicilië . Instigatie Alcibiades.
411: oligarchische staatsgreep. Regime van de 400. Mislukt
omdat theten op de vloot oligarchie niet erkennen.
 407: Perzië helpt Sparta -> bouw Spartaanse vloot.
 405: Atheense nederlaag bij Aigospotamoi tegen Lysander
 404: vrede: Athene moest capituleren door gebrek aan
voedsel.

22. NA PELOPONNESISCHE OORLOG (404-
336)
 De periode 404-336 vC
 404-338 nog steeds coalitieoorlogen om hegemonie tussen
Sparta, Thebe en Athene.
 Athene  nog steeds belangrijkste marktplaats, volksrijkste
stad en voornaamste cultuurcentrum Gr.land.
 Sparta  steeds meer tekort aan Spartiaten
 De perzen
 speelden met subsidies en intriges
 Griekse bonden en poleis tegen elkaar uit gespeeld
 voorkomen dat ze zich zouden verenigen en gezamenlijk
tegen Perzië zouden eren.
- ze raakten langzamerhand achter in militaire tactiek en
ervaring op Grieken.

23. CORINTHISCHE OORLOG (395-386)
 396: Spartaan Agesilaus valt Klein-Azië binnen.
 Oorlog tussen Sparta <-> Athene, Thebe, Corinthe,
Argos, Perzië, e.a. 394: Perzische vloot o.l.v. Athener
Conon verslaat Sparta bij Cnidos. Perzië kiest echter zijde van
Sparta. Verdeel-en-heerspolitiek.
 386: Koningsvrede (of: vrede van Antalcidas, Spartaanse
onderhandelaar), gedicteerd door koning Artaxerxes II van
Perzië:
 Bepalingen:
 1) Griekse steden “autonoom” (dus niet onderworpen aan
andere stadstaten.
 2) Griekse steden in Klein -Azië en Cyprus onder Perzische
heerschappij.

24. PERZISCHE BEMOEIENIS SAMENGEVAT
 Twee fasen in Per z isc he bemoeienis met Griekenland :
1 . 1 e helf t 5 e eeuw: oorlog met Grieken
2. 413-340  verdeel –en -heer stactiek  telkens andere Griekse staten
met subsidies onder steunen .
 Voorbeeld :
 Corinthisc he oorlog (395 -386)
 Per z en steunden eer st Athene en wat afvallige bondgenoten van Spar ta
(corinthe en Thebe)  Spar ta stond nl. niet toe  dat Perzen na 404 de K -
Aziatische westkust terug zouden nemen.
- Perzen: bekostigden ca. 394 her stel van Atheense zeemacht en lange
muren  toen Athene te mac htig werd Perzen hielpen Spar ta .
- 386: Koningsvrede : Perzische koning dicteer t vrede
 Atheense her stel werd ver traagd
 Spar ta bleef machtigste staat in Gr.land  Perzen herkregen
heer schappij over Gr. Steden aan westkust K - Azië

25. TWEEDE ATTISCHE BOND
(377-355)
 Opgericht door Athene, tegen Sparta gericht, om te verzekeren
dat Sparta vrijheid en autonomie van de Grieken zou
respecteren. Na 371 wordt Thebe voornaamste tegenstander.
 Garanties tegen Atheense suprematie
 Sparta snel opnieuw moeilijkheden
 Verschil met eerste bond
- bondgenoten betaalden geen schatting
- bongenoten waren autonoom in interne aangelegenheid
-medezeggenschap in bondsraad over buitenlandse politiek
 Bond heeft kort gefunctioneerd na 362 trad Athene harder op
en stichtte klerouchieën in bondsgebied  belangrijkste
bondgenoten komen in opstand (357-355)  bond viel uiteen.
 357-55: bondgenoten oorlog -> einde bond

26. TWEEDE ATTISCHE ZEEBOND

27. OVERHEERSING VAN THEBE
(371-362)
 382-379: Sparta bezet Thebe;
 379: volksopstand. Thebaans herstel onder
Epaminonas. Herstel Boeotische Bond.
371: Epaminondas verslaat Sparta bij
Leuctra. Thebaanse overheersing in
Griekenland.
362: Epaminondas verslagen bij Mantinea
door coalitie van Sparta, Athene, Mantinea,
Elis.

28. LEUCTRA (BOEOTIË)

29. GRIEKENLAND CA. 362 V. CHR.

30. MANTINEA (362 BC)
EPAMINONDAS VERSLAGEN

31. OPKOMST VAN MACEDONIË
Philippus II (359 -336)
 357: pakt Amphipolis van Athene af (tijdens
bondgenotenoorlog)
 Breidt macht over Griekenland uit ( Thessalië), Olynthus (349).
 346: heilige oorlog tegen de Phociërs.
 340: Philippus II bezet Perinthus en Byzantium, Artaxerxes III
grijpt direct in (voor het eerst sinds Xerxes)
 338: Philippus verslaat coalitie van Thebe en Athene bij
Chaeronea
 337: Corinthische bond: Philippus hēgemōn. Besluit Perzië aan
te vallen. ( Geen schatting betalen
onderlinge oorlogen en revoluties uitbannen
vrij en autonoom in interne zaken)
 336: expeditie naar Klein-Azië
 336: Philippus vermoord.
Alexander de Grote (336 -323)

32. PHILIPPUS
 Macedoische koning Philippus II (359-336)
 moderniseerde leger naar Thebaans model
 maakte meester van goudmijnen Thracië
 bewonderde Gr. Cultuur  wilde leiding verwer ven over heel
Griekenland
 bereikte doel, gebruikmakend van onderlinge verdeeldheid
 342-338: Atheners + Thebanen proberen hem tegen te
houden  maar hun legers verslagen in 338 vC bij Chaeronea.
 Philippus 337: Corinthische bond: Macedonië + alle Griekse
staten, behalve Sparta
 Geen schatting betalen
onderlinge oorlogen en revoluties uitbannen
vrij en autonoom in interne zaken
 Waarschijnlijk wilde hij Perzië aanvallen en K- Azië
veroveren maar in 336 vermoord.  privé-ruzie

34. GRIEKENLAND CA. 338 V. CHR.

35. ISOCRATES (436-338)
PL EIT T E VO O R ST R IJ D T EG EN PER Z IË O N D ER AT H EEN SE
( PAN EG YR IC US ), L AT ER M AC ED O N ISC H E L EID IN G
( PH IL IPPU S EN BR IEF AAN PH IL IPPU S, 3 3 8 )
Redenaar en publicist Isocrates (436-338)
 vond vereniging van alle Grieken onder
sterke leider goed middel tegen eindeloze
oorlogen
 verovering van K-Azië  massale
kolonisatie van Grieken daar  zou veel
problemen oplossen
 pleit voor oorlog van alle Griekse staten
tegen Perzië.
- Migratie van Grieken naar Azië al op
gang gekomen
- Veel Griekse huursoldaten in Perzische
dienst
- Toenemend handelsverkeer via via
Griekse steden aan westkust van K-Azië, die
sinds 386 van Perzië waren.-->
voorafschaduwing van hellenistische tijd

36. DEMOSTHENES (384-322 V. CHR.)
AT H E E N S R E D E N A A R , F E L O P P O N E N T VA N P H I L I P P U S
(PHILIPPICAE) EN ALEXANDER. STREED MEE BIJ CHAERONEA.
NA NEDERLAAG IN LAMISCHE OORLOG (323-322) ZELFMOORD.
338: eind periode der vrije autonome stadstaten
- Redenaar en politicus Demosthenes(384-322)
 tegenstander van Philippus
 wilde volledige zelfstandigheid en macht Athene
handhaven.

37. ALEXANDER DE GROTE (336-323)

38. HET RIJK VAN ALEXANDER DE
GROTE

39. DE HELLENISTISCHE PERIODE
Begin:
 338: Chaeronea
 336-323: Alexander de Grote . Alexander sterft te Babylon.
 331: Slag bij Gaugamela
 330: Dood van Darius III
 301: Slag bij Ipsus, Antigonus Monophthal mus sneuvelt
 280: Dood van Seleucus I, de laatste diadooch
Einde
 222: Sellasia (Antigonus III Doson verslaat Cleomenes III van Sparta)
 148: Rome maakt Macedonië tot provincie, einde Antigonidische rijk.
 64: Pompejus maakt Syrië tot provincie, einde Seleucidische rijk
 31: slag bij Actium (Oc tavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra)
 30: Rome maakt Egypte tot provincie , einde van Ptolemeïsche rijk
 632: dood van Mohammed.

40. Rome Griekenland en Azië Egypte
Macedonië
338 338: Latijnse Bond † 338: Chaeronea Alexander
Alexander de Grote (336 / 331 -323)
Philippus III Arrhidaeus (323-317) 323:Ptolemaeus
Alexander IV (317- 310)
satraap
Antiogonus Monophthalmus (305-301)
305: koning
301: slag bij Ipsus. Antigonus † Demetrius
305 287: Lex Hortensia Antigoniden (276-148) Seleuciden (311/305-64) Ptolemeeën
275: Beneventum Seleucus I (323/05-30)
Antigonus II Gonatas (276-
264-41: 1e Pun. oorlog Antiochus I (281-261) Ptolemaeus I
239) Antiochus II (261-246) Ptol. II (283-46)
Seleucus II (246-226) Ptol. III (246-222)
Seleucus III (226-223)
218-01: 2e Pun. oorlog Antigonus III Doson (229-221) Antiochus III (223-187) Ptol IV (222-04)
222: Slag bij Sellasia 200: Antiochus verovert Syrië/Palestina
188: Vrede van Apamea
200 L. Aemilius Paullus Perseus (179-168) Seleucus IV (187-175) Ptol V (205-180)
Antiochus IV (175-164) Ptol VI (181-45)
168 168: Slag bij Pydna 168: Makkabeese opsatnd
149-46: 3e Pun. Oorlog 148: Macedonia 141 Parthen
133: Tib. Gracchus 146: Corinthe † Mithradates I
100 Marius, Sulla, Antiochus XIII
Pompejus 64 Syria +
Judaea
44 Caesar † Cleopatra VII
30 KEIZERTIJD 27 Achaea Jezus (4v-30nC) 30 Aegyptus
vC Augustus (27v-14nC)

41. “HET HELLENISME”
 Johann Gustav Droysen (1808-1884) Geschichte
Alexanders des Grossen (1833), Geschichte des
Hellenismus (1877).
 „„Der Name Alexander bedeutet das Ende einer Weltepoche,
den Anfang einer neuen.‟‟
 „Hellenismus‟.
 „die Verbreitung Griechischer Herrschaft und Griechischer
Bildung über die Völker ausgelebter Kulturen ‟
 Griekse èn Oosterse culturen „ausgelebte Kulturen‟.
 Hellenisme = vergrieksing (?)
 Hellenisme = mengcultuur (?)
 Hellenistische periode synthese tussen Grieks en Oosters,
bakermat voor het christendom.

42. DE HELLENISTISCHE STATEN CA. 240
V. CHR

43. HELLENISTISCHE PERIODE
 Perzische rijk en rijk van Alexander vallen uiteen in kleinere
monarchieën
 Griekse monarchieën domineren oostelijk MZ -bekken: S e l e u c i di s c he
r i j k ( A z i ë ) , P t o l e m e ï s c h e r i j k ( E g yp t e ) , A n t i g o n i d i s c h e r i j k ( M a c e d o n i ë )
 Vermenging, vergrieksing of juxtapositie?
 Stedenstichtingen: nieuwe Griekse steden; Griekse kolonies in
oude oosterse steden
 Het excentrieke in de kunst
 Godsdienst: n i e u we c u l t e n ( S e r a p i s , I s i s , Tyc h ē ) , g o d e n k o n i n g e n , k o n i n g e n
goden (heersersultus)
 Nieuwe filosofische stromingen: S t o a ( Z e n o va n C i t i u m ) , E p i c u r u s ,
C yn i s m e ( D i o g e n e s va n S i n o p e ) ; g r o e i m ys t e r i e c u l t e n .
 Verbreiding Babylonische astronomie en astrologie
 Wetenschappelijke ontdekkingen in Alexandrië
 Schaalvergroting
 Oligarchisering en hiërarchisering in Griekse steden

44. RI J K VE RDE E LD ON DE R Z OON S A LE X A N DER DE G ROT E :
A N T IGONIDE S , SE LE UC US I , P TOLE M AE US

45. DE HELLENISTISCHE PERIODE
Begin:
 338: Chaeronea
 336-323: Alexander de Grote . Alexander sterft te Babylon.
 331: Slag bij Gaugamela
 330: Dood van Darius III
 301: Slag bij Ipsus, Antigonus Monophthal mus sneuvelt
 280: Dood van Seleucus I, de laatste diadooch
Einde
 222: Sellasia (Antigonus III Doson verslaat Cleomenes III van Sparta)
 148: Rome maakt Macedonië tot provincie, einde Antigonidische rijk.
 64: Pompejus maakt Syrië tot provincie, einde Seleucidische rijk
 31: slag bij Actium (Oc tavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra)
 30: Rome maakt Egypte tot provincie , einde van Ptolemeïsche rijk
 632: dood van Mohammed.