მცენარეული სტიმულატორები

1. თბილისისსახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი
ნარკოლოგიისდეპარტამენტი
პრეზენტაცია თემაზე:
მცენარეული სტიმულატორები
მედიცინისფაკულტეტისVI კურსის22-ე ჯგუფის
სტუდენტი თამარ თოდუა
=2023=

2. ცენტრალური ნერვული სისტემის სტიმულატორები
ცენტრალური ნერვული სისტემის სტიმულატორებს უწოდებენ ნივთიერებებს, რომლებიც ახდენენ ცენტრალურ
ნერვულ სისტემაზე მასტიმულირებელ, გამააქტივებელ ზემოქმედებას. მათ ადამიანი უხსოვარი დროიდან
იყენებდა. ამ საშუალებებს ადამიანი იყენებდა დაღლილობის მოსახსნელად, შიმშილის გრძნობის დასათრგუნად,
ფიზიკური აქტიურობის მოსამატებლად. ამ მიზნით ისინი ღეჭავდნენ კოკას, ეფედრას, კათის ფოთლებს,
ხარშავდნენ ყავას, კაკაოს, კოკას ნაყოფს. XVI საუკუნეში ესპანელები მონებს, რომლებიც მუშაობდნენ ოქროს და
ვერცხლის საბადოებზე, აძლევდნენ კოკას ფოთლებს, რათა გაეზარდათ მათი შრომისუნარიანობა.
მცენარეულ სტიმულატორებს მიეკუთვნებიან: თამბაქო, ყავა, კაკაო, ჩაი, კოლა, კოკა, ეფედრა, კათი.

3. კათის (ან კატი, khat, „qat“, „shat“, „miraa“) ბუჩქი 3-6 მეტრი იზრდება სიმაღლეში;
მისი მთავარი აქტიური ინგრედიენტი კათინონი (Cathinone) ბუნებრივად
წარმოშობილი ამფეტამინის მსგავსი ნივთიერებაა, რომელიც წარმოქმნის მსუბუქ
ეიფორიულ ეფექტს; ასევე, იწვევს მხიარულ განწყობას, ლაყბობას, ჰიპერაქტივობას,
სიფხიზლეს, აგრესიულობას, მოჭარბებულ თვითშეფასებას და მადის დაქვეითებას.
კათი მოკრეფიდან მალე კარგავს პოტენციას, თუ სწრაფად არ მიხედეს; ფოთლებს და
ნაზს ყლორტებს დილით ადრე კრეფენ, ნოტიოდ ინახავენ და სწრაფად გადააქვთ
ბაზარზე, სადაც შუადღემდე უნდა გაიყიდოს. ახალ კათს ღეჭავენ და წვენს ყლაპავენ.
გამომშრალი ფოთლები და პატარა ყლორტები არ არის ისე ძლიერმოქმედი, როგორც
ახალი ფოთლები, თუმცა შეიძლება ნაყენისთვის დაფქვა ან საღეჭი პასტის გაკეთება.
კათი და კათინონი
კათის მოყვანა არის ერთ-ერთი გზა იემენის დამშეული ფერმერებისთვის,
რომელთაც შემოსავლის მისაღებად დიდი არჩევანი არ აქვთ. ამ ღარიბი აფრიკული
ქვეყნის წყლის მარაგის ნახევარზე მეტი კათის ბუჩქების მოყვანაზე იხარჯება;
სამაგიეროდ, მოყვანილი მოსავალი მთელი ახლო აღმოსავლეთის
ქვეყნების სტიმულატორებზე დამოკიდებულებას „კვებავს“. მოსახლეობის
ზრდის ფონზე (24 მილიონი), იემენის წყლის რესურსები იწურება. გაზრდილი
კონტრაბანდული საქმიანობის გამო, კალიფორნია შეუერთდა სხვა 27 შტატს
და ფედერალურ მთავრობას და აკრძალა კათი. 2013 წელს კათი დიდ
ბრიტანეთშიც აიკრძალა.

4. კათი შეიძლება უფრო ძლიერმოქმედი იყოს, ვიდრე ერთი ჭიქა მაგარი ყავა ან კოკას ფოთლებიდან მომზადებული
სასმელი. კათინონის ორგანიზმში ნახევრად დაშლის პერიოდი დაახლოებით 90 წუთია, ამიტომ, ფოთოლი უწყვეტად უნდა
ღეჭონ, რომ „კაიფი“ შეინარჩუნონ. ჭარბად მოხმარება იწვევს ფიზიოლოგიურ გვერდით ეფექტებს ანორექსიის, ტაქიკარდიის,
ჰიპერტენზიის, დამოკიდებულების, ქრონიკული უძილობის და კუჭის გაღიზიანების ჩათვლით. ამასთან, მოქმედებს ქცევაზეც −
ადამიანი შეიძლება ადვილად გაღიზიანდეს, გახდეს აგრესიული და მოძალადე.
კათის ქრონიკული ავადმოხმარების აღკვეთის პროცესში მოსალოდნელია ფიზიკური გამოფიტვა, თვითმკვლელობაზე ფიქრი და
დეპრესია. Სიმპტომები ამფეტამინების აღკვეთის მსგავსია.
ასევე, საუბრობენ პარანოიდულ ჰალუცინაციებზე და ზედოზირებით გარდაცვალებაზეც კი.

5. მაიმუნებზე ჩატარებულ ექსპერიმენტებში,ცხოველებს უფლება მისცესნარკოტიკული საშუალება თავადმიეღოთ,რათა ენახათ, თუ რამდენად
იწვევდა მიჩვევას.კათინონმა აჩვენა მაღალი გამაძლიერებელი ეფექტი.ჭარბი დოზებით მოხმარებისტენდენცია,რომელიცკოკაინისადა
ამფეტამინების შემთხვევაში ფიქსირდება,მაიმუნებსადა კათინონზე ექსპერიმენტშიც გამეორდა.
კათზე ჩანაწერებიჯერ კიდევ მე-13 საუკუნის საუკუნისარაბულ გამოცემებშიჩნდება.ფოთლებსზოგიერთი ექიმიდეპრესიისსამკურნალოდ
იყენებდა,თუმცა,კათი ძირითადად გამოიყენებოდადა დღესაც გამოიყენება სოციალურგარემოში.ახლო აღმოსავლეთისქვეყნებისბევრ ოჯახში
ცალკე ადგილიც კი არის სახლში გამოყოფილი,სადაცკათს ღეჭავენ,დაახლოებით ისე,ბრიტანულოჯახებში ჩაის ოთახი რომ ცალკე აქვთ.
ამ ოთახებში იკრიბებიანკათის დასაღეჭად და ამას „მეჯლისის წვეულებად“ (‘majlis parties’) მოიხსენიებენ.
მსოფლიოში ასობითმილიონი დოლარი იხარჯება ამ ნარკოტიკულ საშუალებაზე,ღარიბ ქვეყნებშიც კი. Კათის მიერ გამოწვეული სტიმულაცია
და მისი ზემოქმედებიდანგამოსვლა ჯანმრთელობასა და ეკონომიკაზე ახდენს გავლენას − მალნუტრიცია,მუშაობის დაქვეითებული უნარი,
შემცირებული წარმოება და დაკარგული შემოსავლები.

6. მეთკათინონი (4-methylmethcathinone) პირველად1927 წელს სინთეზის
გზით მიიღეს ეფედრინისგან,თუმცა,მხოლოდ 1957წელს დააპატენტა პა
რკ დევისმა(Parke Davis) აშშ ში. მაშინ წარმოებაში მაინც არ ჩაუშვიათ მის
ი გვერდითი ეფექტებისგამო.
შერთებულ შტატებში მეთკათინონი სპეციალურ კონტროლსდაქვემდება
რებულ ნივთიერებათაI სიაში შეტანილი ნარკოტიკია.შუა დასავლეთის შ
ტატებში ქუჩის ლაბორატორიებმა ადრეულ 199იან წლებში დაიწყესწარმ
ოება და ქუჩაში გაყიდვა,როგორც მეთამფეტამინისალტერნატიულისაშუ
ალებისა.
თეთრ ფხვნილს,ჩვეულებრივ,შეიყნოსავენ,მაგრამ ასევე შესაძლოა სითხე
სთან შერევით მისი დალევა ან ინტრავენურად მოხმარება,ან სიგარეტად,
შეკეთებით ან კრეკისჩიბუხითმოწევა.მწარმოებელს მისიდამზადებაია
ფი უჯდება და ამიტომ 1 გრამის ფასი მერყეობს$40-
120 შუალედში, მაშინ,როცა მეთამფეტამინისფასი მერყეობს$40-
200 შუალედში.
მეთკათინონი
ყოველწლიურად,მოზარდებისა და ახალგაზრდების სულუფრო მეტირ
აოდენობა იყენებსკათინონისმოლეკულისსინთეზურ ვარიაციებსმეთა
მფეტამინისმსგავსი ეფექტისმისაღებად.ინფორმაციაამ ნარკოტიკული
საშუალებებისშესახებ ინტერნეტით ვრცელდება.მათგან ყველაზე კარგ
ად ცნობილია მეთკათინონი (ქუჩაში ცნობილი,როგორც cat,
qat, M KAT,drone, plant food და meow). ქუჩის ქიმიკოსები მის სინთეზი
რებას ახდენენ ეფედრინისა და ფსევდოეფედრინისგან;ეს იგივე პრეკურ
სორებია,რომლებიც გამოიყენებამეთამფეტამინის საწარმოებლად.

7. კათის ნაცვლად მეთკათინონის გამოყენება იგივეა, რაც კოკას ფოთლის ნაცვლად კოკაინის
გამოყენება. მეთკათინონი გაცილებით ინტენსიურია, ვიდრე კათი, ამიტომ მისი ადიქციური თვისებები
და გვერდითი ეფექტები შეიძლება უფრო ინტენსიური იყოს (მეთამფეტამინის ეფექტების
მსგავსად). გვერდითი ეფექტები 4-6 საათს გრძელდება და გამოიხატება ნერვიულობით, გაძნელებული
სუნთქვით და კოორდინაციის დარღვევით. Მეთკათინონის ხანგრძლივ მომხმარებლებში PET-სკანირებამ
უჩვენა დოფამინის წარმოქმნის ხანგრძლივი შემცირება, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს პრობლემები
ნერვულ სისტემასა და კუნთებში, მაგალითად, პარკინსონიზმი (დოფამინის დეფიციტით გამოწვეული
დაავადება).

8. კათინონის მოლეკულის მოდიფიკაციით მიიღება აბაზანის მარილები −მეთამფეტამინის მსგავსი ნარკოტიკული საშუალებების მთელ
ი სერია. მეთილმეთკათინონის (მეთკათინონის ერთერთი სახეობის, რომელიც ასევე ცნობილია მეფედრონის და M-
KAT სახელით) ავადმოხმარება სწრაფად გაიზარდა დიდ ბრიტანეთში და 2010 წლისთვის რამდენიმე გარდაცვალების ფაქტს მის ავად
მოხმარებას მიაწერდნენ.
2010 წლის აპრილში დიდმა ბრიტანეთმა მეფედრონი B კლასის ნარკოტიკების ჯგუფს მიაკუთვნა და აკრძალა მისი გამოყენება. მას შე
მდეგ, რაც მეფედრონის აკრძალვა შევიდა ძალაში, 2010 წლის 16 აპრილს, კიდევ ერთი სინთეტიკური ნარკოტიკი, მეთილონი ანუ MD
AI (5,6-methylenedioxy-2-aminoindane) გახდა ხელმისაწვდომი. მან ჩაანაცვალა M -
KAT, როგორც კანონიერმა „საკაიფო“საშუალებამ. სხვა აბაზანის მარილები შეიცავენ მეთილდიოქსიპიროვალერონის (MDPV) წარმოებუ
ლებს და მეთილონს ან სხვა სინთეზურ სტიმულატორებს, მაგ., ნაფირონს (NRG-
1), მეთილენდიოქსიამინოინდანს, ბენზილპიპერაზინს (BZP), და 5- ან6-
(2 ამინოპროპილ) ბენზოფურანს (‘benzo fury’). ყოველი მათგანი უფრო ძლიერია, ვიდრე კოკაინი და მეთამფეტამინი.
აბაზანის მარილები

9. სულ ასე,ერთი და იგივე, ერთი და იგივე, ერთი
და იგივე. ძნელია, არ ჩაიძირო, რადგან ეს
უზარმაზარიინდუსტრიაა, რომელიც ბიზნესმენს
და არალეგალურილაბორატორიის ქიმიკოსს
მილიონობით დოლარის შოვნას სთავაზობს.ამ
ნივთიერებების გამოყენებასთან დაკავშირებული
საფრთხეკი საკმაოდშემაშფოთებელია.“​
ლისა მარზილი, ფარმაცევტი, გამოყენებითი კლინიკური კვლ
ევის და განათლების განყოფილების ყოფილი თავმჯდომარე,
„დომინიონ დიაგნოსტიკსი“​

10. აბაზანის მარილებს ყიდიან, როგორც
მცენარის საკვებს, სამკაულების ან მინის
საპრიალებელს, მწერების
დასაფრთხობს, ლაქების ამომყვანს, ჭიამაიე
ბის მოსაზიდ საშუალებას და
როგორც „ლეგალურ“ სინთეზურ კოკაინს.
ყოველი მათგანის ეტიკეტზე
გამაფრთხილებელი წარწერაა:
„ადამიანმაპირადი დანიშნულებით არ უნდა
მოიხმაროს“, რათა სახელმწიფომ მათზე
აკრძალვა არ დააწესოს.
აბაზანის მარილების უმეტესობა კათის აქტიური ინგრედიენტის −
კათინონის მოლეკულის მოდიფიკაციით მიიღება.
ფედერალური კანონით 2012 წელსაიკრ
ძალა მეფედრონი და MDPV.
აკრძალულ ნივთიერებათა სია კვლავ
ივსება ახლად გამოშვებული ქიმიკატებ
ით. კანონმდებლობა, რომელიც უფრო
გამოყენების მიზანზე და არა კონკრეტ
ულ ქიმიურ ფორმულაზეა ორიენტირე
ბული, უფრო ეფექტურად მუშაობს, თ
უმცა კი ართულებს დევნის საფუძველს
.

11. სარეაბილიტაციო ცენტრი, მედფორდი, ორეგონის შტატი 2014 წლისთვის უამრავი სახის აბაზანის
მარილისგან მხოლოდ ხუთის ტესტირება გახდა შესაძლებელი (შარდში ან სისხლში). აბაზანის მარილს
მოიხმარენ შეყნოსვით, მოწევით, ინექციურად ან პერორალურად.
მათი მოქმედება სტიმულატორებისას წააგავს − მოაქვთ სიფხიზლე, ჭარბი ენერგია,
ახშირებენ გულისცემას და ზრდიან არტერიულ წნევას. Სხვა სიმპტომებთან ერთად, შეიძლება გამოიწვი
ონ თავის ტკივილი, პალპიტაცია და გულისრევა.
ფორმულაში ოდნავმა ცვლილებამაც კი შეიძლება მკვეთრად შეცვალოს რეაქციის სიძლიერე დათვისება
− არსებობს მოულოდნელი ჰალუცინაციების, პარანოიის, პანიკური შეტევის და ძალადობრივი ქცევის სა
ფრთხე.
გულის შეტევა, თირკმლის უკმარისობა, ღვიძლის უკმარისობა, გაუწყლოვნება და მეთამფეტამინის ზედ
ოზირების სხვა სიმპტომებიც მოსალოდნელია. თუ პაციენტი გადაუდებელი სამედიცინოდახმარების სე
რვისში მოხვდება, ძნელია იმის გარკვევა, თუ რა ნივთიერება მიიღო, რადგან ზუსტი ეპიდემიოლოგიურ
ი კვლევები არც ისე მრავლადაა. MDPVის პოტენციის შესწავლამ 2012 წელს აჩვენა, რომ ის 10 -
ჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე კოკაინი და მეტამფეტამინი.

12. ეფედრას ბუჩქი (Ephedra equisetina) მთელ მსოფლიოში მოიპოვება გაუდაბნოებულ ადგი
ლებში და შეიცავს ეფედრინს. ეს მსუბუქიდან ზომიერამდე მოქმედი
სტიმულატორი გამოიყენება სამედიცინო დანიშნულებით ასთმის, ნარკოლეფსიის, ალერ
გიებისა და დაბალი არტერიული წნევის სამკურნალოდ. Ბევრი მისგან ჩაის აყენებს. მორ
მონები მას ყავის ნაცვალად ხარშავდნენ. ეფედრინი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც „
მარვათ“ (“marwath”) და „მაჰუანგ“ (“ma huang,”), ჩინეთში 5,000 -
ზე მეტი წელი გამოიყენებოდა,როგორც მასტიმულირებელი, მატონიზებელი
სასმელი და დღესაც იყიდება მცენარეულ მაღაზიებში.
ეფედრინის გამოყოფა და სინთეზი 1885 წელს დაიწყეს, თუმცა თითქმის მთელი 50 წლი
თ მიივიწყეს, ვიდრე ერთმა სამეცნიერო ჟურნალმა რეკომენდაცია არ გაუწია მას, როგორ
ც ასთმის სამკურნალო საშუალებას.
მისი პოპულარობა მკვეთრად გაიზარდა ამ აღმოჩენის შემდეგ, რადგან მანამდე,
ასთმის ეფექტურად მკურნალობა მხოლოდ ეპინეფრინის ინექციით იყო
შესაძლებელი.
ეფედრა (ეფედრინი) და ეფედრონი

13. ეფედრონი დამუშავებული ეფედრინია.
ნარკომანიის ეფედრონული ტიპი პრაქტიკულად მხოლოდ ყოფილისსრკ
-ს ტერიტორიაზეა გავრცელებული.ამ ნარკოტიკის წარმოშობის
ისტორია იწყება საქართველოში,ქ.სოხუმში,
სადაც შეიქმნა ეფედრინის ეფედრონად გარდაქმნის ტექნოლოგია.ეფედ
რონის ერთერთი ნაირსახეობაა ე.წ.`ვინტი~და “ჯეფი”.
ვინტის მომზადებისას გამოიყენება კალიუმის პერმანგანატი.ამ
უკანასკნელის თავის ტვინზე ქრონიკული მოქმედება იწვევს შეუქცევად
ორგანულ ცვლილებებს.ვითარდება პარკინსონიზმი.
ეფედრონის გამოყენება ხდება ძირითადად ინექციების სახით და
მისგან გამოწვეული თრობის სურათი გრძელდება დაახლოებით ოთხი
საათის განმავლობაში.ეფედრონის საშუალო საწყისი დოზა
დაახლოებით 20-40 მგ-ია.

14. ნატურალური ეფედრა, სინთეზური ეფედრინი და ფსევდოეფედრინი ასევე ძირითადი ინგრედიენტებია მეთამფეტამინისა და
მეთკათინონის სინთეზისთვის.
მიუხედავად იმისა, რომ ეფედრინი მოქმედებს უფრო მეტად პერიფერიულ (მაგ., ბრონქოდილატაცია), და შედარებით ნაკლებად
ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე, ვიდრე ამფეტამინები (მაგ., ეიფორია), მაინც ჭარბი ეფედრინის მოხმარების ერთ-ერთი
გავრცელებული გვერდითი ეფექტი არის ნარკოტიკით გამოწვეული ფსიქოზი.
ეფედრინის ექსტრაქტს ათლეტები იყენებენ სხეულის მასის მოსამატებლად, თუმცა, ჭარბი დოზებით მიღებას გულსისხლძარღვთა პრობ
ლემები მოსდევს. კარდიოვასკულური საფრთხეების გამო, ფეხბურთის ეროვნულმა ფედერაციამ ეფედრინის მოხმარება
აკრძალა მოთამაშეებში და ბევრმა შტატმა აკრძალა ეფედრინზე დამზადებული ნებისმიერი პროდუქტის მოხმარება მოთამაშეებშ.
ინტერნეტში რამდენიმე მათი მსგავსი და ურეცეპტოდ გასაცემი პროდუქტი იყიდება; მათი რეკლამირება ხდება, როგორც ლეგალური MD
MAს (ექსტაზი), ამფეტამინის ჩამნაცვლებლების ან სხვა სტიმულატორების სახით (მაგ., ქლაუდ 9® და ნირვანა®). ეფედრინი მათი აქტიუ
რი ინგრედიენტია. იმისთვის, რომ ავადმოხმარების სტიმულატორებისა და ფსიქოდელიური საშუალებების მიმართ ლტოლვა დააკმაყო
ფილონ, მწარმოებლებმა შემოიტანეს სტიმულატორი მცენარეული პროდუქტები. Ეს კაფსულები და ტაბლეტები
ეფედრინის მცენარეულ ფორმას (ეფედრა)დაან კოფეინის მცენარეულ ექსტრაქტს (შესაძლოა, კოლას კაკლისგან) შეიცავენ სხვა ბალახებსა
და ვიტამინებთან ერთად.

15. გამოყენებული ლიტერატურა:
1. კლუბური ნარკოტიკები და ახალი ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარებით
გამოწვეული მწვავე და ქრონიკული ზიანის მართვის რეკომენდაციები - დიმა
აბდულრაჰიმი, ოუენ ბოუდენ ჯონსი, 2020.
2. გადამყვანები, გამაბრუებლები და სხვები - დერილ ს. ინაბა, უილიამ ე. კოენი, 2017.
3. Ნარკოლოგია - გ. ლეჟავა. 2001 წ. თბილისი
4. https://www.dea.gov/factsheets/bath-salts
5. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/196244
6. https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/methcathinone