1. Overheidstransparantie
in internationaal perspectief
Een inventarisatie en beleidsadvies in opdracht van het team
Open Overheid (BZK)
Stageproduct
Pepijn Aarnink
Master Politiek & Parlement
Radboud Universiteit Nijmegen
1-7-2015
Begeleider BZK: Nicole Donkers
Begeleider RU: Harm Kaal

2. 2
Inhoudsopgave
blz.
Inleiding 3-5
1. Benchmarks 6-12
1.1. Open financiën………………………………………………………………..6-7
1.2. Open data……………………………………………………………………..7-8
1.3. Openheid voor het bedrijfsleven.......................................................................8-10
1.4. Integriteit van het openbaar bestuur…………………………………………..10
1.5. Transparante ontwikkelingshulp……………………………………………....11
2. Open overheid in Nederland in het kort 13-15
2.1. De faciliterende, samenwerkende overheid en de toegankelijke overheid…...13
2.2. De transparante overheid en de onderliggende beleidsthema’s………………13-14
2.3. Wettelijk kader: de Wob……………………………………………………...14-15
3. Open overheid in vijf landen 16-22
3.1. Denemarken…………………………………………………………………..16-17
3.2. Verenigd Koninkrijk………………………………………………………….17-18
3.3. Zweden……………………………………………………………………….18-20
3.4. Duitsland……………………………………………………………………...20-21
3.5. Estland………………………………………………………………………..21-22
Conclusie 23-24
Advies 25-28
Bronnenlijst 29-30

3. 3
Inleiding
Sinds 2012 is Nederland formeel aangesloten bij het Open Government Partnership (OGP),
een internationaal netwerk van momenteel 65 landen dat zich tot doel heeft gesteld om
overheden beter te laten functioneren door openheid. Het OGP is een relatief nieuwe
organisatie, die in 2011 onder aanvoering van de Verenigde Staten en het Verenigd
Koninkrijk is opgericht. De belangrijkste principes waarop het netwerk rust, zijn
transparantie, verantwoording, burgerparticipatie en technologie & innovatie.1
In dit onderzoek staat het eerste thema, overheidstransparantie, centraal. Transparantie
van de overheid is een van de essentiële waarden van de democratische rechtsstaat en stelt
burgers in staat om de publieke sector te bewaken en te controleren.2 Bovendien draagt een
grotere overheidstransparantie economische en maatschappelijke meerwaarde met zich mee,
omdat er nieuwe samenwerkingsverbanden kunnen ontstaan tussen overheid, burgers en
bedrijfsleven.3
Het OGP ziet een overheid als transparant wanneer ‘information on government
activities and decisions is open, comprehensive, timely and freely available to the public, and
meets basic open data standards’.4 Een aantal argumenten zijn aan te voeren waarom dit
onderzoek zich juist rondom dit thema centreert. Ten eerste sluit overheidstransparantie het
beste aan bij het werk waar het team Open Overheid, de opdrachtgever van dit onderzoek,
zich mee bezighoudt. Publieke verantwoording kan daarvan een logisch uitvloeisel zijn. De
thema’s burgerparticipatie en technologie & innovatie passen op hun beurt meer bij het werk
van andere teams binnen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
(BZK), zoals respectievelijk Doe-democratie en Digitaal 2017. Een tweede argument voor het
centraal zetten van overheidstransparantie in dit onderzoek, is om een zekere focus te houden
omwille van de relatief korte tijdspanne waarin het verricht wordt.
Het eerste Nederlandse Actieplan en de aanloop naar het tweede
Het OGP vraagt alle deelnemende landen om, in samenwerking met burgers en het
maatschappelijk middenveld, tweejaarlijks een Actieplan op te leveren. Daarin moeten
concrete acties beschreven staan die tot doel hebben vooruitgang te boeken op de vier
belangrijkste principes. Binnen Nederland is het team Open Overheid van het ministerie van
BZK verantwoordelijk voor de samenstelling van het Actieplan, maar het eigenaarschap van
de verschillende acties kan ook bijvoorbeeld bij een ander ministerie of bij een
maatschappelijke organisatie liggen.
Aangezien dit onderzoek voor een belangrijk deel wordt verricht in het kader van het
nieuwste Actieplan, is enige achtergrondkennis over het eerste (en tot dusver enige) plan en
de implementatie daarvan nuttig. Nederland heeft in oktober 2013 haar eerste Actieplan
opgeleverd. Met betrekking tot transparantie van de overheid, heeft het een tiental acties
opgenomen. Voorbeelden hiervan zijn het aanwijzen van categorieën van overheidsinformatie
die actief openbaar moeten worden gesteld, het vergroten van financiële transparantie en het
uitbreiden van internetconsultatie.5
Elk Actieplan wordt door een onafhankelijke onderzoeker uit het betreffende land aan
een review onderworpen, wat het OGP het Independent Reporting Mechanism (IRM) noemt.
Uit de IRM-review naar aanleiding van het eerste Actieplan blijkt dat er veel onduidelijkheid
bestaat over zowel de impact als de voortgang van veel voorstellen die gericht zijn op het
1 Open Government Partnership, OGP Brochure (2015) 2.
2 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Visie Open Overheid (2013) 9.
3 Ibidem, 11.
4 OGP Brochure, 2.
5 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Actieplan Open overheid (2013) 3.

4. 4
vergroten van de Nederlandse overheidstransparantie. Dit is voornamelijk het gevolg van de
formulering van de acties, die het dikwijls aan meetbare doelstellingen en bijbehorende
deadlines ontbreekt. Zo is het van zes van de tien acties die onder het thema ‘de transparante
overheid’ vallen onduidelijk of de implementatie ervan op schema ligt. Één actie, ‘Openheid
in de Tweede Kamer’, loopt expliciet achter.6 Daarbij stelt de IRM-review dat de overheid het
maatschappelijk middenveld en lokale overheden te weinig heeft betrokken bij de
samenstelling en de uitvoering van het Actieplan.7
Nederland heeft kortom nog een weg te gaan bij het opstellen van het tweede
Actieplan, dat in 2016 wordt opgeleverd. Dit plan wordt ook weer, volgens de richtlijnen van
het OGP, in nauwe betrokkenheid met de samenleving ingericht. Burgers en het
maatschappelijk middenveld worden ingeschakeld door respectievelijk gebruik te maken van
de expertise van een burgerpanel en het op grote schaal consulteren van relevante
stakeholders van het nieuwe Actieplan.
Internationaal
Er wordt dus langs verschillende sporen gewerkt aan het nieuwe Nederlandse Actieplan.
Naast input uit de samenleving (burgers en maatschappelijk middenveld) en de overheid zelf,
loopt een derde spoor langs de internationale weg. Daarbij draait het in de kern om wat
Nederland van vergelijkbare landen kan leren in het stimuleren van een transparante overheid.
Dit onderzoek zal deze internationale weg bewandelen en stelt dan ook de volgende vraag
centraal: Welke beleidsadviezen zijn, op basis van een internationale inventarisatie van beleid
ter stimulering van overheidstransparantie, te geven voor de Nederlandse Rijksoverheid?
Er zijn een aantal argumenten voor deze benaderingswijze te noemen. Allereerst wordt
deze weg, in tegenstelling tot het consulteren van burgers en het maatschappelijk middenveld,
nog amper bewandeld bij de samenstelling van het nieuwe Actieplan. Dit onderzoek poogt
daarom een lacune te vullen in het geven van beleidsadviezen vanuit een andere invalshoek.
Door verder te kijken dan enkel de Nederlandse praktijk, wordt ‘binnenlands navelstaren’
tegengegaan. Ten tweede is de uitwisseling van kennis en ervaringen door landen onderling
een belangrijk onderdeel van de missie van het OGP.8 Ten derde is een blik op de
verschillende internationale benchmarks die raken aan het thema overheidstransparantie al
voldoende om te realiseren dat er, ook voor een al relatief transparante overheid als de
Nederlandse, nog steeds terreinwinst geboekt kan worden.9
Opzet
Omdat het binnen de kaders van dit onderzoek lastig is om alle OGP-landen te behandelen,
omvat de opdracht een beperkt aantal landen. Naast Nederland zijn dit Denemarken,
Duitsland, Estland, het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Deze landen zijn vooral gekozen om
hun dikwijls hoge positie op de benchmarks die relevant zijn voor overheidstransparantie en
omdat het – Estland uitgezonderd - overwegend West-Europese en dus ons omringende
landen zijn. Duitsland is als enige van de geselecteerde landen geen lid van het OGP, maar is
als buurland uiteraard wel interessant om te onderzoeken. Daarnaast kan een analyse van een
land buiten de OGP-kaders juist nieuwe inzichten met zich meebrengen.
Het bronmateriaal bestaat voornamelijk uit de verschillende OGP-Actieplannen en, in
het geval van Duitsland, relevante overheidsdocumenten op het terrein van
overheidstransparantie. Ook zijn afzonderlijke gesprekken met beleidsmedewerkers van BZK
gevoerd. De huidige werkzaamheden van het team Open Overheid en het eerste Nederlandse
6 Frans Jorna, Independent Reporting Mechanism:Netherlands Progress Report 2013‐2014 (2014) 3-5.
7 Ibidem, 10.
8 Open Government Partnership, http://www.opengovpartnership.org/about/mission-and-goals.
9 Hoofdstuk 1 gaat verder in op de relevante benchmarks op het gebied van overheidstransparantie.

5. 5
Actieplan dienen als referentiekaders om de thema’s in kaart te brengen waar de Nederlandse
overheid zich momenteel al op richt in relatie tot open overheid. Uiteraard wordt er bij het
geven van uiteindelijke adviezen ook aandacht geschonken aan bestaand overheidsbeleid
(naast het Actieplan) om beter inzicht te verkrijgen in de bruikbaarheid van deze adviezen, of
wel: waar is de Rijksoverheid al mee bezig ter stimulering van transparantie?
Dit onderzoek begint met een overzicht van en een uitleg bij de meest relevante
benchmarks die op het gebied van overheidstransparantie bestaan. Hiermee wordt een eerste
beeld geschetst van de internationale positie van Nederland in het algemeen. Daarna volgt een
uiteenzetting van de prioriteiten die de Nederlandse overheid heeft gelegd in het kader van het
Actieplan Open Overheid, plus een korte uiteenzetting van de meest relevante wetgeving op
het gebied van openbaarmaking van overheidsinformatie in Nederland. Aan de hand van deze
prioriteiten wordt vervolgens een inventarisatie gemaakt van het beleid van de geselecteerde
landen. Uit deze inventarisatie vloeit een conclusie voort. Tot slot volgt een apart hoofdstuk
met beleidsadviezen ter stimulering van de Nederlandse overheidstransparantie.

6. 6
1. Benchmarks:een eerste beeldvan de transparantie van de Nederlandse
overheid
Een allesomvattende internationale benchmark van overheidstransparantie is lastig te maken.
Om een eerste inzicht te krijgen in hoe Nederland er vanuit een vergelijkend perspectief op
staat, is het daarom nuttig om een blik te werpen op de relevante benchmarks die raken aan
het thema overheidstransparantie. Juist omdat het een veelomvattend thema is, volgt hieronder
een categorisering van deze benchmarks aan de hand van subthema’s die onder
overheidstransparantie vallen. Dit zijn: open financiën, open data, openheid voor het
bedrijfsleven, integriteit van het openbaar bestuur en transparante ontwikkelingshulp.
1.1. Open financiën
Bij een open overheid hoort transparantie van financiële informatie. Dit wordt ook in het
eerste Nederlandse Actieplan erkend als kenmerk van een ‘goed en verantwoord
overheidsbestuur’.10 Budgetmonitoring wordt daarbij als een instrument gezien waarbij
burgers zicht hebben op begrotingsprocessen en de besteding van middelen van de overheid.
Uiteindelijk doel hiervan is het intensiveren van de dialoog tussen burgers, organisaties en
overheid over ‘prioritering, behoeftes en aanpak van problemen’.11
De Open Budget Survey van het International Budget Partnership meet waar landen
staan op het gebied van begrotingstransparantie, -participatie en –toezicht in 100 landen. Dit
doet het aan de hand van 125 vragen, aangevuld met de expertise van onafhankelijke
onderzoekers uit deze landen.12 Het leeuwendeel van de vragen gaat over de hoeveelheid
begrotingsinformatie die wordt ontsloten in de vorm van sleuteldocumenten, zoals de
voorstelbegroting, de jaarrekening en het verslag van het hoogste orgaan dat de
overheidsuitgaven controleert (zoals de Algemene Rekenkamer). Op basis van deze
informatie wordt een Open Budget Index (OBI) samengesteld die de begrotingstransparantie
meet op een schaal van 0 tot 100.13
Opvallend is dat Nederland niet aan de Open Budget Survey van 2012 is onderworpen.
Desalniettemin is het waardevol om een blik te werpen op de best presterende landen met
betrekking tot open financiën. Daarom hieronder een uitsnede van de OBI 2012:
International Budget Partnership, Open Budget Survey 2012: Open Budget Index 2012.
10 Actieplan Open overheid (2013) 13.
11 Ibidem, 24.
12 International Budget Partnership, Open Budget Survey 2012 (2012) 2.
13 Ibidem.

7. 7
Uit de OBI 2012 valt op te maken dat Zuid-Afrika het opmerkelijk goed doet in het kader van
financiële transparantie, net achter koploper Nieuw-Zeeland. Verder worden de West- en
Noord-Europese landen in het algemeen hoog gewaardeerd om het ontsluiten van
begrotingsinformatie.
1.2. Open data
Een ander belangrijk aspect van overheidstransparantie is open data. Open data zijn digitale
gegevens die vrij toegankelijk zijn en zonder beperkingen kunnen worden hergebruikt.14 Het
gaat hierbij dus niet enkel om overheidsinformatie die digitaal beschikbaar is, maar juist om
de onderliggende ‘ruwe’ data (bijvoorbeeld specifieke cijfers waar de overheid zich op
baseert).15 De overheid bezit grote hoeveelheden data waar burgers vaak geen toegang tot
hebben. De Algemene Rekenkamer betreurt dat en stelt in haar Trendrapport open data 2015
dat het een ‘grondstof’ vormt voor burgers, bedrijven en de overheid zelf. Open data maakt de
overheid voor burgers transparanter en toegankelijker én stelt ondernemers in staat om nieuwe
toepassingen te ontwikkelen. Buienradar is hiervan een goed voorbeeld, dat gebruik heeft
gemaakt van open data van het KNMI. Verder maakt open data de overheid uiteindelijk
efficiënter in haar werk.16
Twee benchmarks zijn in het bijzonder relevant in het kader van open data: de Open
Data Barometer (ODB) van The World Wide Web Foundation (2015) en de OUR Data Index
zoals opgenomen in het OECD-rapport Government at a Glance (2015). De Open Data
Barometer meet de staat van open data in de onderzochte landen aan de hand van drie
factoren: readiness (in hoeverre ligt er een wettelijk, politiek, sociaal, economisch en
technisch fundament om op grote schaal data te ontsluiten), implementation (in welke mate
wordt overheidsdata daadwerkelijk ontsloten) en impacts (in hoeverre wordt er door de media
en de academische wereld aandacht besteed aan datagebruik en haar impact).17 Hieronder een
uitsnede van de toplanden in de ODB:
The World Wide Web Foundation, Open Data Barometer Global Report – Second Edition (2015).
14 Algemene Rekenkamer, Trendrapport open data 2015 (2015) 3.
15 Ibidem, 5.
16 Ibidem, 7-9.
17 The World Wide Web Foundation, Open Data Barometer Global Report - Second Edition (2015) 11.

8. 8
De OECD hanteert een enger meetinstrument voor open data, door zich enkel te richten op
data van centrale overheden die beschikbaar en toegankelijk zijn via het centrale dataportaal,
plus de steun van de overheid voor hergebruik van data en de betrokkenheid van stakeholders
daarbij. De OUR Data Index is het resultaat van een in 2014 gehouden survey-onderzoek
onder informatie-experts van de deelnemende landen. Zij beoordeelden hun eigen overheid.18
Hieronder de Index, waarbij moet worden aangetekend dat het een pilot version betreft en het
OECD-rapport pas op 6 juli 2015 zal worden gepubliceerd:
OECD, Government at a Glance 2015: OUR Data Index (2014).
Een eerste gegeven dat in het oog springt, is het verschil in de Nederlandse notering op de
twee benchmarks. Waar Nederland op de ODB in de mondiale top (plaats 6) staat, vindt het
zich op de OUR Data Index terug in de onderste regionen. Uit de ODB valt op te maken dat
de Nederlandse overheid, ondanks het feit dat de voorwaarden daartoe ruimschoots aanwezig
zijn, een wezenlijk deel van haar data nog niet ontsluit. Verder wordt er door de media en de
academische wereld, zeker in vergelijking tot de topvier van de ODB, weinig ruchtbaarheid
gegeven aan het hergebruik van open data. De OUR Data Index geeft vooral inzicht in de
(tijdens het meetmoment) vrij zwakke positie van data.overheid.nl, het Nederlandse centrale
dataportaal.
1.3. Openheid voor het bedrijfsleven
Overheidstransparantie is ook een relevante factor voor het bedrijfsleven. De overheid erkent
dit door in de Visie Open Overheid (2013) hardop de verwachting uit te spreken dat er door
meer openheid nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan. In het bijzonder het hergebruik
van open overheidsdata kan leiden tot het ontwikkelen van innovatieve toepassingen, wat
economische meerwaarde met zich meebrengt.19 Met betrekking tot het bedrijfsleven draait
het echter niet alleen om de vraag wat er precies aan economisch aantrekkelijke informatie
18 OECD, Government at a Glance 2015. Nog niet publiekelijk beschikbaar.
19 Visie Open Overheid (2013) 11.

9. 9
ontsloten wordt, maar ook om de perceptie die ondernemers hebben over de toegankelijkheid
van deze informatie.
Het World Economic Forum heeft in zijn Global Competitiveness Report 2014–2015
een index opgenomen waarin de toegankelijkheid van overheidsinformatie voor bedrijven
internationaal wordt vergeleken, getiteld Transparency of government policy making.20 De
expliciete vraag die ondernemers werd gesteld, was hoe gemakkelijk het voor een bedrijf in
hun land is om informatie te verkrijgen inzake veranderingen van overheidsbeleid en –
regelgeving die van invloed zijn op hun werk. De schaal loopt van 1 tot 7, waarbij 1 staat voor
‘extreem moeilijk’ en 7 voor ‘extreem gemakkelijk’. Een uitsnede:
World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2014–2015 (2014),
http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2014-2015/rankings/.
Deze index wijst erop dat de Nederlandse overheid vanuit internationaal oogpunt behoorlijk
toegankelijk is voor bedrijven inzake informatievoorziening. Ondernemers hebben in dat
kader vrij veel (5.2 uit 7) vertrouwen in de overheid. Wel is het opmerkelijk dat een land als
20 World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2014–2015 (2014)
http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2014-2015/rankings/.

10. 10
Rwanda hoger scoort op deze lijst, terwijl landen als Duitsland (22), Denemarken (32) en de
Verenigde Staten (44) buiten de top-20 vallen.
1.4. Integriteit van het openbaar bestuur
Voor de Nederlandse overheid vormt integriteit van het openbaar bestuur niet direct het
grootste probleemveld bij het stimuleren van transparantie. De overheid heeft een actief
integriteitsbeleid, waar een salarisplafond voor overheidsbestuurders en melding van
nevenfuncties onderdeel van zijn.21 Desondanks zijn er in het eerste Actieplan wel
instrumenten opgenomen ter bevordering van integriteit22, waaruit blijkt dat het een belangrijk
thema blijft. Ook de vrij recente
gebeurtenissen rondom
integriteitsschendingen door
politici23 getuigen daarvan.
De Corruption Perceptions
Index (2014), uitgebracht door
Transparency International, is
een instrument om de perceptie
van corruptie in de publieke
sector van landen in kaart te
brengen. De index is gestoeld
op zowel survey-onderzoek als
documentatie van
gerenommeerde instituten als de
Wereldbank, het World
Economic Forum en Freedom
House. De scores lopen van 1
tot 100, of wel van ‘in hoge
mate corrupt’ tot ‘erg zuiver’.
Uit de Index blijkt dat de
Nederlandse publieke sector
inderdaad in hoge mate als
zuiver wordt gezien met
(opnieuw) een notering in de
mondiale top. Interessant is
echter vooral om een blik te
werpen op de landen die het in
dit kader nog beter doen.
Transparency International,Corruption Perceptions Index 2014.
21 Visie Open Overheid (2013), 13.
22 Zo omvat het eerste Nederlandse Actieplan een integriteitsmonitor, openbaarmaking van
nevenwerkzaamheden van (top)functionarissen en bestuurders én registratie van integriteitsschendingen
(Actieplan Open Overheid (2013) 26-27).
23 NRC, ‘Mark Verheijen legt lidmaatschap Tweede Kamer neer’, 27 februari 2015,
http://www.nrc.nl/nieuws/2015/02/27/mark-verheijen-legt-lidmaatschap-tweede-kamer-neer/ ; Algemeen
Dagblad, ‘Oud-wethouder Jos van Rey uit de VVD gezet’, 2 april 2015,
http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/article/detail/3943474/2015/04/02/Oud-wethouder-Jos-van-Rey-uit-
VVD-gezet.dhtml.

11. 11
1.5. Transparante ontwikkelingshulp
Ontwikkelingshulp is een specifiek beleidsthema dat op het
eerste gezicht niet op zichzelf staat in relatie tot
overheidstransparantie. Een vooruitwerpende blik op de
Actieplannen van de onderzochte landen (die later in dit
onderzoek aan bod komen) leert echter dat dit onderwerp
dikwijls expliciet wordt uitgelicht. De precieze besteding van
publieke middelen aan ontwikkelingshulp is dan ook een
maatschappelijk gevoelig thema. Burgers zijn logischerwijs
erg geïnteresseerd in de vraag waar ter wereld hun
(belasting)geld uiteindelijk terechtkomt. De overheid sloot bij
die vraag aan door het International Aid Transparency
Initiative (IATI) te omarmen.24 Dit is een mondiaal initiatief
gericht op transparante ontwikkelingshulp. Zo worden landen
door het IATI gestimuleerd om informatie over
ontwikkelingshulp met dezelfde standaarden openbaar te
maken. Dit bevordert de toegankelijkheid voor burgers en
organisaties, en stelt overheden in staat om bijvoorbeeld
informatie over specifieke ontwikkelingsprojecten
gemakkelijker uit te wisselen.25
De Aid Transparency Index 2014 (ATI) kijkt in hoeverre
landen tegemoet komen aan het IATI. Concreet meet de Index
hoeveel procent van de meest relevante documenten over
ontwikkelingshulp wordt ontsloten. Daarbij valt te denken aan
informatie over de begroting, over specifieke projecten en een
verslaglegging van de concrete resultaten daarvan. Op de ATI
prijken niet alleen landen (de bilaterale hulp), maar ook
multilaterale organisaties en andersoortige organisaties die
zich bezig houden met ontwikkelingshulp.
Wanneer enkel naar de bilaterale hulp gekeken wordt,
staat Nederland op een zevende plaats, in de categorie fair. In
deze categorie zitten de landen en organisaties die het goed
doen wat betreft het classificeren van hun activiteiten en het
ontsluiten van basale informatie, maar tekortschieten in het
geven van informatie op projectniveau en over de resultaten
van deze projecten.26 De overheid kan dus nog genoeg
terreinwinst boeken.
Publish What You Fund, ATI 2014.
Nederland gooit in het algemeen dus hoge ogen op de benchmarks die relevant zijn voor het
stimuleren van overheidstransparantie. Op bepaalde terreinen, zoals open data, lijkt de
overheid echter achter te liggen op de internationale koplopers. Ook is het opmerkelijk dat
Nederland mist in de Open Budget Index 2012, waardoor er vanuit vergelijkend perspectief
weinig valt te zeggen over de internationale positie van de overheid op het thema open
financiën. Met deze benchmarks in het achterhoofd is het van belang om, ook op de
subthema’s waar Nederland juist goed scoort, een aandachtige blik te werpen op de landen om
24 Actieplan Open Overheid (2013), 10.
25 Publish What You Fund, http://www.publishwhatyoufund.org/resources/international-aid-transparency-
initiative-iati/.
26 Publish What You Fund, Aid Transparency Index 2014 Report (2014) 16.

12. 12
ons heen. Daarvoor is het nuttig om allereerst kort in te gaan op de prioriteiten die de
Nederlandse open overheidbeweging heeft gelegd en het relevante wettelijke kader met
betrekking tot openbaarmaking van overheidsinformatie.

13. 13
2. Open overheid in Nederland kort: prioriteiten en wettelijk kader
De Nederlandse invulling van open overheid kent drie pijlers: de transparante overheid, de
faciliterende, samenwerkende overheid en de toegankelijke overheid.27 Gezien het feit dat dit
onderzoek zich op het thema overheidstransparantie richt, is met name de eerste pijler
relevant. Desalniettemin is het waardevol om de overige twee pijlers ook kort toe te lichten,
ten eerste omdat er een zekere overlap in zit, ten tweede zodat helder wordt waar dit
onderzoek staat ten opzichte van andere thema’s met betrekking tot open overheid.
2.1. De faciliterende, samenwerkende overheid en de toegankelijke overheid
De pijler faciliterende, samenwerkende overheid is vooral gericht op de rol van de burger bij
het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en de ontwikkeling van innovatieve
toepassingen.28 De overheid ziet zich hierbij niet per definitie meer als het middelpunt, maar
faciliteert juist plannen van burgers en werkt met ze samen waar mogelijk. Door dat te doen,
wordt de doe-democratie in de hand gewerkt: burgers die in eigen kring problemen
aanpakken, zonder dat daar een (vorm van) volksvertegenwoordiging aan te pas hoeft te
komen.29
De pijler toegankelijke overheid omvat vooral de wil van de overheid om zich in te
spannen voor vindbare, begrijpelijke, open en eerlijke communicatie met als doel om burgers
duidelijkheid te verschaffen over wat wel en niet van de overheid verwacht mag worden.
Daartoe moet de overheid laagdrempelig zijn en proactief informatie verschaffen over
dienstverlening en over relevante veranderingen in de leefomgeving van burgers.30
2.2. De transparante overheid en de onderliggende beleidsthema’s
In het verlengde van de definitie die het OGP hanteert van overheidstransparantie31, gaat het
bij de pijler transparante overheid om een overheid die ‘laat zien wat ze wel en niet doet en
hoe ze werkt’.32 Meer concreet draait het hier om het actief openbaar maken van
overheidsinformatie, algemeen of specifiek, die van belang kan zijn voor burgers. Niet in de
laatste plaats is dat informatie over (de structuur van) het overheidsapparaat zelf. Als burgers
weten hoe de verschillende onderdelen van de overheid in elkaar zitten en werken, wordt het
ook gemakkelijker om deze (afzonderlijk) te controleren en ter verantwoording te roepen.
Verder werkt een meer gelijkwaardige informatiepositie in de hand dat burgers zelf wat met
die informatie gaan doen, bijvoorbeeld – in het geval van ondernemers – het ontwikkelen van
innovatieve applicaties. De overheid ziet overheidstransparantie dus vooral als een
democratisch- en economisch middel. Democratisch omdat het burgers in staat stelt de
overheid te controleren en om te participeren, economisch omdat het nieuwe
samenwerkingsverbanden stimuleert die economische meerwaarde hebben. Vanuit het
perspectief van de overheid is de verwachting verder dat meer openheid tot besparingen zal
leiden.33
27 Visie Open Overheid (2013) 15-16.
28 Ibidem, 15.
29 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, De doe-democratie. Kabinetsnota ter stimulering
van een vitale samenleving (2013) 12.
30 Visie Open Overheid (2013) 16.
31 Namelijk: ‘information on government activities and decisions is open,comprehensive, timely and freely
available to the public, and meets basic open data standards’.(OGP Brochure, 2).
32 Visie Open Overheid (2013) 15.
33
Visie Open Overheid (2013) 9-11.

14. 14
Het eerste Nederlandse Actieplan (2013) kende een tiental acties ter bevordering van
de transparante overheid34. Deze werden en worden – enkele uitzonderingen daargelaten -
voor het leeuwendeel door de departementen, in het bijzonder BZK, getrokken.35 Het is niet
het doel van dit onderzoek om deze actiepunten één voor één toe te lichten. De focus ligt
immers op het beleid van de geselecteerde landen op het gebied van overheidstransparantie.
Daarom zal vooral naar het vorige Nederlandse Actieplan worden gerefereerd waar dat gepast
is, bijvoorbeeld in het geval van relevante beleidsverschillen in de internationale context.
Met veel van de thema’s die in het vorige Actieplan onder de pijler transparante
overheid aan bod zijn gekomen, houdt het team Open Overheid zich uiteraard momenteel ook
bezig. Sommige daarvan zijn tevens in het vorige hoofdstuk over benchmarks expliciet aan
bod gekomen, zoals open data en financiële transparantie. Verder richt het team zich expliciet
op inzicht in besluitvormingsprocessen, het verkennen van openbaarmaking van
informatiecategorieën waar specifiek maatschappelijke behoefte aan bestaat (bijvoorbeeld
rapporten, adviezen, enzovoort), archiefinnovatie (waar een belangrijk privacy-aspect aan
vastzit), open by design (openbaarheid meenemen in het ontwerp van informatiesystemen),
transparantie in de semi-publieke sector en het stimuleren van een cultuuromslag van open
overheid.
2.3. Wettelijk kader: de Wob
De belangrijkste wet in Nederland op het gebied van overheidstransparantie, is de Wet
openbaarheid van bestuur (Wob) uit 1980. Deze wet regelt het recht van burgers op informatie
van de overheid. Informatie wordt hier in de brede zin van het woord verstaan. Het gaat dus
niet enkel om officiële overheidsdocumenten, maar bijvoorbeeld ook om aantekeningen of
audiovisueel materiaal. In principe dient een overheidsorgaan informatie over haar handelen
actief openbaar te maken. De praktijk wijst echter uit dat dit dikwijls niet gebeurt, waardoor
de overheid te maken krijgt met een veelvoud aan Wob-verzoeken van burgers om informatie
los te krijgen. De Wob werkt dan ook vraaggestuurd en kent een uiterlijke antwoordtermijn
van vier weken op straffe van een dwangsom. Afwijzingen van informatieverzoeken komen
voor wanneer deze raken aan de staatsveiligheid, of als daarvoor vertrouwelijke persoons- of
bedrijfsgegevens moeten worden vrijgegeven.36
Op het moment van schrijven is de Wet open overheid (Woo) in behandeling. De Woo
is een initiatiefvoorstel van de Tweede Kamerleden Voortman (GroenLinks) en Schouw
(D66) en heeft als doel overheden transparant te maken. Daartoe wil de wet toegang tot en
hergebruik van publieke informatie als rechten van burgers vastleggen. Het moedigt actieve
openbaarheid aan door de overheid te verplichten bepaalde informatiecategorieën te
ontsluiten. Bij parlementaire goedkeuring van de Woo zal de Wob komen te vervallen.37
Gezien het feit dat het momenteel nog onzeker is of dit daadwerkelijk zal gebeuren, zal de rest
van dit onderzoek de Wob als enige wettelijke referentiekader gebruiken.
34 Actiepunt 1a: Aanwijzen categorieën overheidsinformatie vooractieve beschikbaarstelling; 1b:
Informatiehuishouding en actieve openbaarheid: 4 pilots open by design; 2: Verdere ontwikkeling en stimulering
van Open data en het gebruik; 3: Financiële transparantie dooropen begroting en experimenten met Open
Spending en Budgetmonitoring 4: Openheid in Tweede kamer; 5: Instrumenten gericht op integriteit; 6:
Vernieuwing van de wetgevingskalender; 7: Uitbreiding Internetconsultatie; 8: Meer transparantie van
besluitvormingsprocessen doorVolgdewet.nl; 9: Informele aanpak met betrekking tot Wobverzoeken (Actieplan
Open overheid (2013) 3).
35 Actie 4 is eigendom van de Tweede Kamer en Actie 8 van de organisatie Netwerk Democratie.
36 Rijksoverheid, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-en-integriteit-overheidsinstanties/vraag-en-
antwoord/wat-is-de-wet-openbaarheid-van-bestuur-wob.html.
37 Eerste Kamer der Staten Generaal,
http://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/33328_initiatiefvoorstel_voortman.

15. 15
Met de relevante benchmarks, de prioriteiten van de overheid en het wettelijk kader in het
achterhoofd, kan een inventarisatie worden gemaakt van het beleid van de geselecteerde
landen ter stimulering van overheidstransparantie.

16. 16
3. Open overheid in vijf landen: eeninventarisatie
Dit hoofdstuk is bedoeld om een inventarisatie te maken van het beleid van de volgende
landen op het gebied van open overheid in het algemeen en overheidstransparantie in het
bijzonder: Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, Zweden Duitsland en Estland. Per land
wordt ter inleiding kort uitgewijd over de meest in het oog springende posities op de al
besproken benchmarks. Daarna volgt informatie over de relatie van het betreffende land tot
het OGP en een schets van de aard van het Actie- of beleidsplan wat betreft omvang, toon en
focus. Vervolgens worden per land de beoogde doelen van en interessante acties voor het
stimuleren van overheidstransparantie uitgelicht. Hierbij moet worden aangetekend dat
absolute volledigheid in dit onderzoek niet is nagestreefd. De insteek was om, met de
prioriteiten van de overheid in het achterhoofd, de meest aansprekende acties te beschrijven.
Tot slot is er per land aandacht voor relevante wetgeving op het terrein van open overheid.
3.1. Denemarken
Het eerste land dat aan een inventarisatie is onderworpen, is Denemarken, waar Nederland
beleidsmatig graag naar kijkt. Met een blik op de benchmarks valt op dat Denemarken het erg
goed doet wat betreft de integriteit van het openbaar bestuur: het bezet de eerste plaats op de
Corruption Perceptions Index 2014. Ook opvallend is dat het, net als Nederland, ontbreekt op
de Open Budget Index 2012, waardoor het lastig te beoordelen valt waar het internationaal
staat met betrekking tot open financiën. Op de rest van de benchmarks is Denemarken vrij
dicht in de buurt van Nederland terug te vinden, wat zich dus goed leent voor een
vergelijking.
Denemarken is sinds 2011 aangesloten bij het OGP en leverde al in oktober 2013 haar
tweede Actieplan op. Het Actieplan is redelijk omvangrijk en kent 14 commitments.
Denemarken wil graag haar internationale status als moderne en open samenleving
waarborgen, waarvoor een grondige modernisering van de publieke sector als noodzakelijk
wordt gezien. Het Actieplan richt zich daarom op vier thema’s: lokale democratie en
participatie, volledige digitale communicatie (E-government, al wordt het niet expliciet zo
genoemd), nieuwe vormen van samenwerking en betrokkenheid én op open data.38
Denemarken ziet in een vergroting van overheidstransparantie vooral
sociaaleconomisch gewin.39 Dit blijkt met name uit de focus die het legt op open data en de
bijbehorende initiatieven die zijn opgenomen in het Actieplan. De Deense regering zet in op
het verzamelen, publiceren en de kwaliteitsbewaking van data uit de publieke sector. Het doel
daarvan is dat bedrijven en ondernemers nieuwe ideeën kunnen testen zonder eerst in de data
te hoeven investeren. Het Actieplan besteedt daarnaast in het bijzonder aandacht aan data die
continu wordt hergebruikt door de overheid voor haar dienstverlening, de zogenaamde basic
data. Voorbeelden van basic data zijn geaggregeerde gegevens over personen, bedrijven,
adressen, (land)eigendom en verkiezingen. Het publiceren daarvan ziet de Deense overheid
vooral als gunstig voor de private sector. Bedrijven kunnen nieuwe typen digitale producten
en oplossingen ontwikkelen op basis van deze data.40 Verder wordt open data gezien als een
manier om publiek-private samenwerking te stimuleren en om de overheid efficiënter te
maken.
In het verlengde daarvan is het opvallend dat de Deense overheid, in tegenstelling tot
de Nederlandse, veel minder de nadruk legt op de democratische waarde van het openbaar
maken van overheidsinformatie. Zo rept het Actieplan amper over publieke verantwoording
en ziet het burgerparticipatie vooral als iets wat actief door de overheid gestimuleerd moet
38 The Danish Government, Open Government National Action Plan 2013-2014 (2013) 2.
39 Ibidem, 14.
40 The Danish Government, Open Government National Action Plan 2013-2014 (2013) 15.

17. 17
worden, met name in de vorm van ondersteuning van lokale initiatieven. Het openbaar en
toegankelijk maken van informatie over overheidsactiviteiten wordt er dan ook niet mee in
verband gebracht. De Denen beschouwen overheidstransparantie in hun tweede Actieplan
vooral als een kwestie van open data, met als voornaamste functie het stimuleren van private
initiatieven.
Wat betreft wetgeving op het gebied van open overheid, is de Deense Public
Administration Files Act van 1985 van belang. Deze wet kent grote overeenkomsten met de
praktische invulling van de Nederlandse Wob, in die zin dat het ook hier in de kern draait om
informatieverzoeken, in tegenstelling tot actieve openbaarheid. Wanneer het antwoord langer
dan tien dagen op zich laat wachten, is het overheidsorgaan verplicht tot het geven van een
verklaring en een geschatte responstijd.41
3.2. Verenigd Koninkrijk
Het Verenigd Koninkrijk is geselecteerd omdat het – naast een buurland – ook de mede-
initiator (met de VS) is van het OGP. Daarnaast gooit het Verenigd Koninkrijk hoge ogen op
de in hoofdstuk 1 besproken benchmarks. Met name op het gebied van open data zit het in de
wereldtop, gezien de nummer 1- en 3-notering op respectievelijk de Open Data Barometer en
de OUR Data Index. Ook wordt het Verenigd Koninkrijk mondiaal gezien als zeer transparant
over overheidsfinanciën. Zo neemt het de derde plek in op de Open Budget Index en is het
bovendien – afgaand op de Aid Transparency Index - het meest transparante land over
ontwikkelingshulpgelden.
Als mede-oprichter is het Verenigd Koninkrijk logischerwijs al sinds 2011 verbonden
aan het OGP, toen het in september haar eerste Actieplan opleverde. Het tweede Actieplan
werd, evenals in Denemarken, in oktober 2013 gepubliceerd. De omvang van dit document is
met 58 pagina’s lijvig te noemen. Ter vergelijking: het Nederlandse Actieplan, ook niet klein,
telt 40 pagina’s. Het Verenigd Koninkrijk heeft dan ook een zeer ambitieus Actieplan,
bestaande uit 21 commitments. Daarbij moet worden aangetekend dat de overheid behoorlijk
competitief is ingesteld met betrekking tot open overheid, getuige bijvoorbeeld de opmerking:
‘The UK government wants to be the most transparant government in the World.’42 Vijf
speerpunten zijn in het Britse Actieplan aangewezen: open data, integriteit van het openbaar
bestuur, financiële transparantie, burgers in hun kracht zetten (empowering citizens) en
transparantie op het terrein van natuurlijke hulpbronnen.43
Het Verenigd Koninkrijk beoogt met het vergroten van overheidstransparantie
grotendeels dezelfde doelen als de Nederlandse overheid (zie hoofdstuk 2). Het openen van
overheidsdata bevordert volgens de Britse overheid democratische verantwoording, sterk
bestuur, vertrouwen én innovatie in zowel publieke als private sector. Daarnaast wijst ook het
Verenigd Koninkrijk op het enorme potentieel van open data voor economische groei en de
verdeling van de welvaart.44
Het Britse Actieplan kent tal van commitments en initiatieven op het gebied van
overheidstransparantie die, met de Nederlandse prioriteiten in het achterhoofd, niet allemaal
de moeite waard zijn om toe te lichten. Enkele andere initiatieven zijn dat wel. Zo verdient de
National Information Infrastructure de aandacht, waarmee de overheid poogt een beeld te
krijgen van de maatschappelijk meest aantrekkelijke datasets om te publiceren.45 Ook is er
een transparantiecode voor lokale overheden in het Actieplan opgenomen en richt men zich
41 Freedom House, https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2013/denmark#.VUs4kcuKCUk.
42 Cabinet Office, Open Government Partnership UK National Action Plan 2013 to 2015 (2013) 11.
43 Ibidem, 9.
44 Cabinet Office, Open Government Partnership UK National Action Plan 2013 to 2015 (2013) 10.
45 Cabinet Office, Open Government Partnership UK National Action Plan 2013 to 2015 (2013) 11.

18. 18
op archiefinnovatie.46 Verder houdt het Verenigd Koninkrijk zich met het thema
besluitvormingsprocessen bezig. Zo wil het zoveel mogelijk informatie over (potentiële)
wetten ontsluiten, zodat burgers meer betrokken raken bij de totstandkoming ervan.47 Wat
betreft financiële transparantie, is het publiceren van gegevens over verleende
ontwikkelingshulp48 (in lijn met het IATI, zie hoofdstuk 1) een relevant initiatief, evenals het
principe van open contracting. Open contracting is bedoeld om burgers meer inzicht te
verschaffen in en betrokkenheid te bieden bij de contracten die de overheid met andere
partijen sluit. Op een online platform, Contracts Finder, wordt informatie over deze
contracten (met een waarde boven 10.000 pond) op een toegankelijke manier aangeboden en
kunnen geïnteresseerde partijen reageren op aanbestedingen die nog openliggen.49
Dit onderzoek richt zich in beginsel op de nieuwste OGP-Actieplannen van de
aangesloten landen. Toch is het in het geval van het Verenigd Koninkrijk de moeite waard om
nog een stapje terug te doen naar het vorige Actieplan, waaraan ook in het tweede plan wordt
gerefereerd. Dit eerste Britse Actieplan bevat namelijk twee interessante grote initiatieven op
het gebied van overheidstransparantie. Ten eerste de zogenaamde Sector Transparency
Boards. Dit zijn adviesraden om open datastrategieën per departement verder te brengen en te
implementeren.50 De Transparency Boards zorgen ervoor dat de verantwoordelijkheid voor
het stimuleren van overheidstransparantie niet enkel op het Cabinet Office rust, maar ook op
andere ministeries. Ten tweede is de komst van een Open Data Institute (ODI)
noemenswaardig. Het ODI is een organisatie die zich bezighoudt met het stimuleren van
innovatief gebruik van open data.51 Hoewel het hier een NGO betreft die aldus buiten de
overheid werd opgericht, heeft de Britse overheid een belangrijk fundament voor het ODI
gelegd.52
Het voornaamste wettelijke kader met betrekking tot open overheid in het Verenigd
Koninkrijk is de Freedom of Information Act uit 2000. Deze wet regelt het recht van toegang
tot overheidsinformatie. Publieke organen zijn eronder gedwongen tot het publiceren van
bepaalde informatie over hun activiteiten. Burgers, het bedrijfsleven en journalisten kunnen
aan de hand van de Freedom of Information Act deze informatie (in de breedste zin van het
woord, dus niet enkel documenten) opvragen bij de overheid.53 De wet heeft daarmee veel
raakvlakken met de Nederlandse Wob.
3.3. Zweden
De Zweedse overheid staat te boek als zeer transparant. Dat blijkt niet alleen uit wetgeving
(zie hieronder), maar ook uit de hoge posities die het inneemt op de benchmarks. Dikwijls
wordt Zweden als transparanter bestempeld dan Nederland. Zo wordt het hoog gewaardeerd
om de integriteit van haar openbaar bestuur (4e op de Corruption Perceptions Index) en is het
zeer open over de eigen financiën. Van dat laatste getuigt het feit dat Zweden in de top-5 van
de Open Budget Index staat. Verder heeft het een goede reputatie op het gebied van
46 Ibidem, 14-17.
47 Ibidem, 42.
48 Ibidem, 33-35.
49 Ibidem, 29-31.
50 Ibidem, 10.
51 Ibidem, 10.
52 Commitment 14 uit het vorige Actieplan van het Verenigd Koninkrijk luidde: ‘Stimulate the market for
innovative use of open data by requiring public service providers to report each year on how they are building
collaborative relationships with the user community, including the commercial sector,to promote the use of
[government–held] data.’ De oprichting van het ODI wordt in dat kader als een belangrijke prestatie beschouwd.
(Kevin Dunion, Independent Reporting Mechanism: United KingdomProgress Report 2011-2013 (2013) 51).
53 Information Commisioner’s Office, https://ico.org.uk/for-organisations/guide-to-freedom-of-
information/what-is-the-foi-act/.

19. 19
transparante ontwikkelingshulp, wat mede tot uiting komt in een derde plek op de Aid
Transparency Index.
Zweden is, evenals Denemarken en het Verenigd Koninkrijk, al sinds 2011
aangesloten bij het OGP. Het eerste Actieplan, dat vlak na de toetreding werd gepubliceerd,
was bijzonder omdat het zich enkel richtte op het effectiever omgaan met publieke middelen
op het terrein van ontwikkelingshulp.54 Het tweede Actieplan (2014) is breder van opzet, maar
geeft dit thema opnieuw een prominente plaats. Dat blijkt uit de verhouding tussen de slechts
vijf commitments die erin zijn opgenomen: de eerste twee gaan respectievelijk over e-
Government en het hergebruik van overheidsdocumenten, de andere drie zijn stappen op het
gebied van transparante ontwikkelingshulp.55 Wat dus opvalt, is de beperkte scope van het
Zweedse Actieplan. Dat vormt een duidelijk verschil met de plannen van Nederland en
(vooral) het Verenigd Koninkrijk, die juist een breed scala aan thema’s en bijbehorende
initiatieven omvatten.
De beoogde doelen van een transparantere overheid zijn voor Zweden grotendeels
dezelfde als voor Nederland. Transparantie en openheid worden aldus als cruciale waarden
gezien voor democratische verantwoording en daartoe is het essentieel dat de overheid haar
eigen informatie ontsluit én toegankelijk maakt voor burgers. Het aanbieden van dergelijke
informatie in gestandaardiseerd formaat is daarnaast aantrekkelijk voor bedrijven en
organisaties om her te gebruiken, waarmee zij hun dienstverlening kunnen verbeteren.56
Verder kan een meer open overheid haar eigen legitimiteit en efficiëntie vergroten en
burgerparticipatie bevorderen.57 De Zweedse overheid heeft dus oog voor verschillende,
uiteenlopende doelstellingen van een transparante overheid, zowel vanuit het oogpunt van
democratisch burgerschap, als vanuit sociaal-economisch perspectief.
Zoals gesteld is Zweden bijzonder gecommitteerd aan het transparanter maken van
haar ontwikkelingshulp. De overheid ziet dan ook voor zichzelf een mondiale voortrekkersrol
weggelegd. Die ambitie krijgt met name gestalte in de constante verbetering van het digitale
platform van de Zweedse ontwikkelingshulp, openaid.se.58 Op deze site is op een erg
toegankelijke wijze in kaart gebracht wanneer, naar wie en waarom er fondsen zijn verstrekt
en wat de resultaten daarvan waren:
De interface van www.openaid.se.
54 Government Offices of Sweden, Sweden’s Open Government Partnership Action Plan 2014-2016 (2014) 1.
55 Ibidem, 6-7.
56 Ibidem, 8.
57 Ibidem, 9-10.
58 Ibidem, 10.

20. 20
Verder zet het Zweedse Actieplan in op het stimuleren van hergebruik van
overheidsdocumenten in alle bestuurslagen. Daartoe wil het richtlijnen en maatregelen
opstellen, maar ook het monitoringsproces verbeteren door organisaties aan te sporen om hun
vooruitgang met betrekking tot dit hergebruik te rapporteren.59
Van alle onderzochte landen is overheidstransparantie in Zweden juridisch (en
cultureel) het stevigst verankerd. De Freedom of the Press Act stamt uit 1766 en is onderdeel
van de Zweedse Grondwet. Deze wet stelt dat eenieder toegang heeft tot informatie over
regeringsactiviteiten, inclusief bedrijven en buitenlanders. Alle officiële overheidsdocumenten
(waaronder bijvoorbeeld mailverkeer) worden gezien als openbaar, tenzij de Public Access to
Information and Secrecy Act uit 2009 de informatie als (staats)geheim bestempelt.60 Elk
informatieverzoek wordt individueel behandeld en elk verzoek tot het geheimhouden van
documenten is juridisch aanvechtbaar. In Zweden is er dus daadwerkelijk sprake van een
cultuur van openbaarheid, ingegeven door het zogenaamde offenlighetsprincipen (het principe
van publieke toegang), dat voorschrijft dat het volk recht heeft op inzicht in
regeringsactiviteiten.61 Ook heeft het land de Europese Convention on Access to Official
Documents, ofwel het Verdrag van Tromsø (2009), getekend. Dit verdrag van de Raad van
Europa is de eerste bindende internationale wet die het recht op toegang tot officiële
overheidsdocumenten erkent.62
3.4. Duitsland
Duitsland is als buurland logischerwijs in dit onderzoek opgenomen. Een blik werpend op de
benchmarks, valt op dat het wisselend wordt gewaardeerd op de verschillende thema’s die
raken aan overheidstransparantie. Zo neemt de Duitse overheid mondiaal redelijk hoge
posities in op het gebied van open financiën en open data, maar wordt het relatief laag
gewaardeerd door het eigen bedrijfsleven als het gaat om de toegankelijkheid van voor hen
relevante informatie. Dat laatste blijkt uit een 22e plek op de index van het World Economic
Forum (score van 4.8 uit 7, met een dalende trend).63
Zoals in de inleiding al vermeld, is Duitsland als enige land in deze inventarisatie geen
lid van het OGP. In het coalitieverdrag van 2013 tussen CDU/CSU en SPD is echter wel
vastgelegd dat lidmaatschap een doel is.64 Des te opvallender is het dat Duitsland, in
tegenstelling tot de meeste West-Europese landen, nog altijd niet is aangesloten. De federale
overheid heeft dan ook geen Actieplan en tevens bestaat er geen centraal beleidskader over
open overheid in het algemeen of overheidstransparantie in het bijzonder. Wel is in het
coalitieverdrag een paragraaf over de ‘transparante staat’ opgenomen. Thema’s die hierin naar
voren komen, zijn een open Bondsdag, integriteit van het openbaar bestuur, transparantie van
publieke diensten en open data.65
Het streven naar een grotere overheidstransparantie wordt in het coalitieakkoord
vooral als een middel gezien om de democratie te versterken. Zo stelt het ontsluiten van
informatie burgers in staat om te participeren in het politieke besluitvormingsproces. Daarbij
vergroot het de legitimiteit (door het tegengaan van corruptie) en de efficiëntie van de
59 Government Offices of Sweden, Sweden’s Open Government Partnership Action Plan 2014-2016 (2014) 14.
60 London’s Global University, http://www.ucl.ac.uk/constitution-unit/research/foi/countries/sweden.
61 Ibidem.
62 Council of Europe, http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=205&CL=ENG.
63 World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2014–2015 (2014)
http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2014-2015/rankings/.
64 Bundesregierung, DeutschlandsZukunft gestalten.Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSU und SPD. 18.
Legislaturperiode (2013) 152.
65 Ibidem, 151-152.

21. 21
overheid.66 Hiermee komen de beoogde (democratische) doelen van overheidstransparantie in
Duitsland behoorlijk overeen met die van de Nederlandse overheid.
Het coalitieakkoord rept over een aantal plannen in het kader van de transparante
overheid. Zo wil de Duitse overheid de digitale berichtgeving over de Bondsdag en haar
zittingen uitbouwen, bijvoorbeeld in de vorm van streams van plenaire vergaderingen. Om de
integriteit van het overheidsapparaat te stimuleren, wil de regering meer openheid over de
inzet van externe werknemers geven (dat wil zeggen: die buiten de overheid zijn ingehuurd).
Hiermee wordt moet de schijn van belangenverstrengeling vermeden worden. Verder bevat
het coalitieakkoord een plan om een landkaart te maken van alle publieke diensten die in de
Bondsrepubliek worden aangeboden. Dat maakt de toegankelijkheid ervan voor burgers
inzichtelijker.67 Bij deze plannen dient echter nogmaals te worden aangetekend dat ze
onderdeel zijn van een coalitieakkoord, wat dus niet per definitie gestalte krijgt in concreet
beleid.
Duitsland kent sinds 2006 een Informationsfreiheitsgesetz, ofwel een vrijheid van
informatiewet, op federaal niveau. Deze wet stelt dat eenieder recht heeft op officiële
informatie van de federale overheid voor zover medeoverheden (de Bundesländer) de
betreffende bestuurstaken ontlenen aan de federale overheid.68 Bestuursorganen zijn onder
deze wet ook verplicht om beschikbare informatie te indexeren en te publiceren op hun
website. In de praktijk werkt de Informationsfreiheitsgesetz (net als de Wob) vraaggestuurd.
De wet kwam moeilijk tot stand (al in 1998 werd het eerste initiatief genomen) en kent
uiteindelijk ook veel uitzonderingen.69 Daarnaast hanteert het een relatief enge definitie van
overheidsinformatie. Zo zijn conceptversies (bijvoorbeeld van wetten) en notities er expliciet
niet in opgenomen.70
Verder hebben verschillende Bundesländer hun eigen informatiewetten. De
Hamburgse Transparenzgesetz verdient in het bijzonder de aandacht. Deze wet draait het
principe van openbaarheid van bestuur om: het definieert niet een recht op informatie voor
burgers, maar juist de verplichting voor de overheid om eigen informatie te ontsluiten, zonder
daarbij het verzoekrecht uit het oog te verliezen.71 Onder de Transparenzgesetz valt een breed
scala aan informatiecategorieën, zoals documenten over politieke besluitvorming,
begrotingen, geodata, rapporten, subsidies en contracten.72 De wet draait dus eigenlijk om het
principe van actieve openbaarmaking en sluit daarom goed aan bij de doelstellingen van open
overheid in Nederland.
3.5. Estland
Estland is onderdeel van dit onderzoek, omdat het de laatste jaren flink aan de weg timmert op
het gebied van open overheid. Dat valt ook terug te zien aan de benchmarks, waarop het als
postcommunistisch land relatief hoge noteringen behaalt. Zo scoort de Estse overheid vrij
goed op het ontsluiten van overheidsdata (13e op de Open Data Barometer) en wordt het
gewaardeerd om haar openheid door het Estse bedrijfsleven (20e op de WEF-index met een
66 Bundesregierung, DeutschlandsZukunft gestalten.Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSU und SPD. 18.
Legislaturperiode (2013) 152-153.
67 Ibidem.
68 Bundesministerium der Justiz und für Verbraucherschutz, http://www.gesetze-im-
internet.de/englisch_ifg/englisch_ifg.html#IFGengl_000P1.
69 London’s Global University, http://www.ucl.ac.uk/constitution-unit/research/foi/countries/germany.
70 Bundesministerium der Justiz und für Verbraucherschutz, http://www.gesetze-im-
internet.de/englisch_ifg/englisch_ifg.html#IFGengl_000P1.
71 Transparency International Deutschland, https://www.transparency.de/English.1222.0.html.
72 Transparency International Deutschland,
https://www.transparency.de/fileadmin/pdfs/Regionalgruppen/Projekte_und_Dokumente/Hamburg_Schleswig -
Holstein/Transparency_Act_of_the_Free_and_Hanseatic_City_of_Hamburg.pdf.

22. 22
score van 5.0). In de Open Budget Index is Estland evenwel niet meegenomen en op het
terrein van ontwikkelingshulp wordt het niet hoog aangeslagen, getuige een 26e plek op de
Aid Transparency Index.
Sinds 2012 is Estland aangesloten bij het OGP, waarvoor het tot dusver twee
Actieplannen opleverde. Het eerste Estse Actieplan draaide met name om integriteit onder
haar ambtenaren, die door middel van wetgeving, een adviesraad en een openbaar
declaratieplatform is gestimuleerd.73 Het tweede Actieplan (2014) heeft de focus verlegd en
drie prioriteiten gesteld: een open politiek besluitvormingsproces waar burgers expliciet
onderdeel van zijn, een transparante overheidsbegroting en dito financieel management én
burgergerichte publieke (e-)dienstverlening. Deze prioriteiten hebben gestalte gekregen in de
vorm van zes commitments.74
Estland ziet overheidstransparantie vooral in relatie tot burgerparticipatie. Verbetering
en ontsluiting van overheidsinformatie over manieren waarop burgers betrokken kunnen
worden, moet daartoe leiden.75 Open data, een belangrijk aspect van overheidstransparantie, is
voor de overheid vooral een manier waarop nieuwe kennis, innovaties en diensten tot stand
kunnen komen.76 Net als Nederland heeft Estland dus een brede scope met betrekking tot de
doelstellingen van een transparante overheid, die uit zowel democratische als
sociaaleconomische aspecten bestaat.
Voor dit onderzoek zijn twee concrete initiatieven met name interessant. Op het terrein
van open financiën wil de Estse overheid informatie publiceren over haar private
transactiepartners op lokaal niveau. Door deze informatie vervolgens te koppelen aan het
bedrijvenregister, wordt duidelijk wie er bij de betreffende transacties betrokken zijn.77 Wat
betreft de ontwikkeling van publieke diensten, is de creatie van een web-based toolbox
interessant. Een transparante overheid is immers ook open over de wijze waarop het haar
diensten vormgeeft. Ontwikkelaars en organisaties uit de publieke én private sector kunnen
aan deze toolbox dan ook richtlijnen, methoden, handboeken en best practices ontlenen, die
ze vervolgens kunnen gebruiken om nieuwe diensten te ontwikkelen of opnieuw in te
richten.78
De Public Information Act van 2000 is de belangrijkste wet over openbaarheid van
bestuur in Estland. Deze informatiewet verplicht alle overheidsorganen (zowel op rijks- als
lokaal niveau) en alle andere organisaties belast met publieke taken (zoals gezondheidszorg,
onderwijs, etc.) om burgers te helpen toegang te krijgen tot publieke informatie.79 Informatie
wordt hierbij breed opgevat en kan dus zowel schriftelijk als audiovisueel zijn, los van het
medium.80 De Public Information Act lijkt dus ook erg op de Wob. In tegenstelling tot
Nederland heeft Estland echter wel het Verdrag van Tromsø ondertekend.
73 Riigikantselei, Estonia’s Action Plan in Participating in the Open Government Partnership 2014-2016 (2014)
4.
74 Ibidem, 8.
75 Ibidem, 9.
76 Ibidem, 16.
77 Ibidem, 13.
78 Riigikantselei, Estonia’s Action Plan in Participating in the Open Government Partnership 2014-2016 (2014)
15-16.
79 Freedom House, https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2014/estonia#.VWRyMLcw-Ul.
80 Justiitsministeerium,
http://www.legaltext.ee/et/andmebaas/tekst.asp?loc=text&dok=X40095K2&keel=en&pg=1&ptyyp=RT&tyyp=
X&query=public+information.

23. 23
Conclusie
Dit onderzoek naar overheidstransparantie in internationaal perspectief, uitgevoerd in
opdracht van het team Open Overheid van het ministerie van BZK, kent twee delen. Het
eerste deel heeft gepoogd in kaart te brengen hoe Nederland zich verhoudt ten opzichte van de
vijf vooraf geselecteerde landen op het gebied van overheidstransparantie. Daartoe heeft het
een hoofdstuk over benchmarks opgenomen en een inventarisatie gemaakt van open overheid
in Nederland en open overheid in die betreffende landen. Deze conclusie is bedoeld als
slotsom van het eerste deel. Het tweede deel, de beleidsadviezen ter stimulering van de
Nederlandse overheidstransparantie, vloeit voor een wezenlijk deel daaruit voort en volgt
hierna.
Het eerste hoofdstuk heeft gepoogd een eerste beeld te schetsen van de transparantie van de
Nederlandse overheid in internationaal perspectief. Daartoe heeft het gebruik gemaakt van
een aantal benchmarks die raken aan dat brede thema. Nederland wordt in het algemeen hoog
gewaardeerd, bijvoorbeeld om haar informatievoorziening richting het bedrijfsleven en de
integriteit van het openbaar bestuur. Op het gebied van open data lijkt de overheid echter
achter te lopen. Ook valt er vanuit internationaal perspectief weinig te zeggen over de
financiële transparantie van de overheid, gezien het feit dat Nederland mist in de Open Budget
Index.
Het tweede hoofdstuk gaf een korte uiteenzetting van open overheid in Nederland en
de plaats die het thema transparantie daar inneemt. ‘De transparante overheid’ is een van de
drie pijlers, naast ‘de faciliterende, samenwerkende overheid’ en ‘de toegankelijke overheid’.
Het doel van meer overheidstransparantie ligt voor de overheid vooral in de democratische
(verantwoording, burgerparticipatie) en economische (innovatie, kostenbesparingen)
meerwaarde. Er werd verder kort ingegaan op de relevante acties uit het eerste Actieplan en
de Wob, maar vooral op de meest relevante beleidsthema’s waar het team Open Overheid zich
mee bezig houdt. Die hebben als leidraad gediend voor de rest van het onderzoek.
Het derde hoofdstuk vormde een inventarisatie van aansprekend beleid van de vijf
geselecteerde landen ter stimulering van de transparante overheid. De benchmarks dienden
hierbij ter inleiding. Wat opvalt, is dat de doelen van het stimuleren van
overheidstransparantie vaak dezelfde zijn. Als eerste benadrukken de onderzochte landen
vaak de democratische waarde van een transparante overheid: burgers krijgen inzicht in wat
de overheid doet, zijn daarom gemakkelijker in staat deze ter verantwoording te roepen én
kunnen beter participeren in het besluitvormingsproces. Daarnaast speelt legitimiteit van en
vertrouwen in het overheidsapparaat (Verenigd Koninkrijk, Zweden, Duitsland) een
voorname rol. Na democratische motieven wordt dikwijls economische meerwaarde
genoemd, waarbij innovatie een sleutelwoord is. Denemarken wijkt met haar Actieplan
duidelijk af van de rest, door zich vooral te focussen op open data en de meerwaarde daarvan
voor de private sector.
Het is dan ook geen verrassing dat in het Deense Actieplan overheidstransparantie
vooral gestalte krijgt door open data-initiatieven. Nederland legt, ter vergelijking, niet alleen
de nadruk op het ontsluiten van datasets, maar ook bijvoorbeeld op het publiceren van
rapporten en adviezen. Dat is meteen kenmerkend voor de brede scope van het eerste
Nederlandse Actieplan, wat het duidelijk onderscheidt van de meeste onderzochte landen.
Exemplarisch is dat Nederland na het ambitieuze Verenigd Koninkrijk de meeste acties
opnam. De rest van de landen heeft zich in meer of mindere mate beperkt. Een
gemeenschappelijke factor is dat vrijwel alle landen expliciet hameren op meer openheid van
besluitvormingsprocessen. Bij de Estse en Duitse overheid wordt daarnaast transparante
dienstverlening als speerpunt gezien. Zweden tot slot geeft met haar Actieplan een voorbeeld

24. 24
van een beperkte scope. De overheid heeft zich daar voor het leeuwendeel toegespitst op
transparante ontwikkelingshulp.
De wettelijke kaders in de onderzochte landen op het gebied van
overheidstransparantie vertonen vaak veel overeenkomsten met de Nederlandse Wob. Vrijwel
alle informatiewetten werken, net als de Wob, vraaggestuurd. Dat maakt de praktijk van
informatie verkrijgen van overheden soms weerbarstig. De Duitse federale overheid valt in
dat kader vooral op: de Informationsfreiheitsgesetz kent vele uitzonderingen die
informatievergaring door burgers bemoeilijkt. De Hamburgse Transparenzgesetz, een
regionale wet, is dan wel weer vooruitstrevend door de verplichting tot actieve
openbaarmaking die erin is opgenomen. Verder valt Zweden op, doordat het recht op
overheidsinformatie in de Grondwet is verankerd. Officiële overheidsdocumenten worden
daar gepubliceerd onder het mom van ‘open, tenzij’. Zweden is verder met Estland het enige
land dat haar ambities om overheidstransparantie te stimuleren een Europese dimensie heeft
gegeven, door het Verdrag van Tromsø te ondertekenen.
Op basis van deze inventarisatie kan gesteld worden dat Nederland zowel qua
beleidsthematiek, doelstellingen als wettelijk kader dikwijls op één lijn zit met de onderzochte
landen. Gezien de reikwijdte van het vorige Actieplan is dat wellicht ook niet geheel
verwonderlijk. Met een blik op de benchmarks neemt Nederland ten opzichte van de andere
vijf landen ook vaak een gemiddelde positie in (de OUR Data Index uitgezonderd). De
Nederlandse open overheidbeweging lijkt dus op grote lijnen dezelfde wegen te bewandelen
als die in het buitenland. Echter, hoewel de beleidsthematiek onderling veel overeenkomsten
vertoont, kan de beleidsmatige invulling daarvan natuurlijk erg verschillen. Dit onderzoek is
op veel aansprekende buitenlandse initiatieven gestuit, die een beleidsadvies zeker op zijn
plaats maken. Het kan immers altijd beter, ook in Nederland.

25. 25
Advies
Het beleidsadvies van dit onderzoek is vooral geclusterd aan de hand van een aantal thema’s
waar het team Open Overheid zich mee bezig houdt. Door de relatief korte tijdspanne waarin
het verricht is, worden deze adviezen vooral gepresenteerd in de vorm van verkenningen en
het onderzoeken van beleidsmogelijkheden. Na deze gecategoriseerde beleidsadviezen volgen
tot slot nog enkele aanbevelingen voor het nieuwe Actieplan en voor mogelijk
vervolgonderzoek.
Financiële transparantie: open contracting
Op het terrein van open financiën, raadt dit onderzoek aan de mogelijkheden van het open
contracting-principe te verkennen. Open contracting, een initiatief waar het Verenigd
Koninkrijk ver mee is gevorderd, is bedoeld om burgers meer inzicht te verschaffen in en
betrokkenheid te bieden bij de contracten die de overheid met haar partners sluit. Dit omvat
het hele proces van aanbesteden tot de implementatie van contracten. Hiermee wordt een stuk
verantwoording afgelegd aan de belastingbetaler, ontstaat er meer competitie rondom de
aanbesteding en wordt daarmee de kwaliteit van overheidsdiensten vergroot.
Momenteel wordt er door de Nederlandse overheid weinig contractuele informatie
actief geopenbaard. Om open contracting desondanks mogelijk te maken, is een wijziging van
de Algemene Rijksvoorwaarden voor het verstrekken van opdrachten tot het verrichten van
Diensten (ARVODI) nodig. Momenteel schrijft de ARVODI nog voor dat de opdrachtgever
het exclusieve recht heeft om de resultaten van de verrichte diensten openbaar te maken. De
overheid zou in de wijziging dan ook moeten sturen op het verankeren van het principe ‘open,
tenzij’ in de ARVODI.
Daarbij is de creatie van een online platform waarop informatie over deze contracten
op toegankelijke wijze wordt aangeboden, gewenst. Een mooi voorbeeld is het Britse
Contracts Finder81, waar de bezoeker contractmogelijkheden in verschillende sectoren,
toekomstige aanbestedingen én de details van reeds door de overheid gesloten contracten kan
vinden. Wellicht kan dit platform ondergebracht worden bij het centrale dataportaal,
data.overheid.nl.
Open by design: ontwikkeling online toolbox publieke diensten
Overheidstransparantie begint al bij het ontstaan van nieuwe publieke diensten. De
Nederlandse overheid kan meer doen aan het ontsluiten van informatie over het ontwerpen
van deze diensten en het management ervan. Burgers krijgen zo meer inzicht in hoe de
overheid werkt en ontwikkelaars van nieuwe diensten, zowel uit de publieke als uit de private
sector, kunnen gebruik maken van deze informatie om zelf diensten op te zetten.
Een manier waarop dit gestalte kan krijgen, is een online toolbox naar het voorbeeld
van Estland82. Één platform waarop alle relevante richtlijnen, methoden, handboeken en best
practices over publieke dienstverlening bij elkaar komen, is uiteindelijk bevorderlijk voor de
kwaliteit van overheidsdiensten. Dit kan in het bijzonder waardevol zijn voor lokale
bestuurders. De Open Overheid-website83 maakt weliswaar een mooi begin met toolkits voor
een open contact, -aanpak, -data en –verantwoording aan de hand van lokale voorbeelden,
maar dit kan nog een stuk uitgebreider. Verder zou een dergelijke toolkit een prominente
plaats op het web moeten krijgen, bijvoorbeeld op het digitale portaal van de Rijksoverheid.
Open data: verkenning van de mogelijkheden tot een Open Data Instituut
81 https://www.gov.uk/contracts-finder.
82 Zie hoofdstuk3.5..
83 www.open-overheid.nl.

26. 26
Op het gebied van open data zou dit onderzoek willen aanbevelen om de mogelijkheden tot
het opzetten van een Open Data Instituut naar Brits voorbeeld in kaart te brengen. Door
experts uit de (semi-)publieke en private sector zoals beleidsmedewerkers, wetenschappers en
ondernemers bij elkaar te brengen, krijgt de open databeweging een meer
geïnstitutionaliseerde vorm. Tot dusver zijn het immers vooral losse initiatieven van
ondernemers die van de grond komen.
Een Open Data Instituut zou een veelvoud aan functies kunnen verrichten. Zo zou het
de overheid van structureel advies kunnen voorzien in het (toegankelijk) ontsluiten van data.
Daarnaast kan het een platform bieden voor educatie over open data, bijvoorbeeld in de vorm
van trainingen en cursussen. Verder kan een dergelijk instituut de transparantie en
toegankelijkheid van de overheid stimuleren door zelf innovatieve toepassingen te
ontwikkelen met behulp van overheidsdata. Op die manier wordt ook de nu nog vrij beperkte
ruchtbaarheid die aan het hergebruik van open data wordt gegeven84, vergroot.
Een Open Data Instituut zou in Nederland tot de mogelijkheden moeten behoren. De
oprichting en de concrete invulling ervan hangen echter uiteraard voor een wezenlijk deel
samen met het budget dat ervoor kan worden vrijgemaakt. De financieringsmogelijkheden
zullen dan ook in samenspraak met de andere potentiële eigenaars (bijvoorbeeld
universiteiten, bedrijven, NGO’s) moeten worden verkend.
Transparantie in publiek-private samenwerking: transacties en betrokken personen openbaar
De overheid werkt veel samen met partijen uit de private sector. Deze
samenwerkingsverbanden dienen zoveel mogelijk actief openbaar gemaakt te worden, met het
privacy-aspect uiteraard in het achterhoofd. Estland kan in dit kader als voorbeeld dienen.
Daar wordt informatie over de transactiepartners van lokale overheden gekoppeld aan het
bedrijvenregister85, zodat precies in kaart kan worden gebracht welke personen bij bepaalde
transacties betrokken waren. Burgers zijn immers geïnteresseerd in de vraag met wie de
overheid zaken doet en of dat eerlijk gebeurt. In het bijzonder geldt dat voor aan het
bedrijfsleven verstrekte subsidies. Dit initiatief zit aldus op het kruisvlak van financiële
transparantie en de integriteit van het openbaar bestuur.
De Rijksoverheid zou in dit kader allereerst zelf het goede voorbeeld moeten geven,
door informatie over haar transactiepartners actief openbaar te maken. Daarom raadt dit
onderzoek aan de mogelijkheden om dit op grote schaal te doen te onderzoeken, waarbij in
het bijzonder aandacht moet worden besteed aan privacy-aspecten.
Transparante ontwikkelingshulp: gedetailleerdere informatie ontsluiten en aansluiting zoeken
Uit de Aid Transparency Index 2014 kwam naar voren dat Nederland op het gebied van
transparante ontwikkelingshulp weliswaar goed scoort, maar zeker nog terreinwinst kan
boeken86. De overheid blijkt bijvoorbeeld nog tekort te schieten in het geven van
gedetailleerde informatie over afzonderlijke ontwikkelingsprojecten en de concrete resultaten
daarvan. Het ministerie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS)
publiceert weliswaar dergelijke documenten over zestien partnerlanden, maar nog amper over
de rest van de ondersteunde landen. Dit onderzoek zou BHOS dan ook willen adviseren om
soortgelijke informatie ook voor die landen openbaar te maken. Burgers zijn immers niet
alleen geïnteresseerd in de projecten die met publieke middelen worden ondersteund, maar
des te meer in de resultaten van die steun.
84 Zie hoofdstuk1.2., Open Data Barometer 2015.
85 Zie hoofdstuk3.5..
86 Zie hoofdstuk1.5, Aid Transparency Index.

27. 27
Met name het Verenigd Koninkrijk en Zweden zijn ver in het ontsluiten van
informatie over ontwikkelingshulp, die ze via centrale digitale portalen87 aanbieden.
Nederland kent openaid.nl, een initiatief van de NGO Akvo dat gebruik maakt van
overheidsdata. Dit onderzoek raadt BHOS dan ook aan om, nu er al een dergelijk platform
voor transparante ontwikkelingshulp bestaat, de samenwerking met de initiatiefnemers te
bevorderen.
Cultuur van open overheid: Transparantieadviesraden
Het stimuleren van overheidstransparantie is tot dusver vooral een taak van het team Open
Overheid (BZK). Wil de cultuuromslag binnen de overheid echter significant verder gebracht
worden, dan is het wellicht raadzaam om andere departementen op structurele basis daarbij te
betrekken. Dat kan bijvoorbeeld met het instellen van ‘Transparantieadviesraden’ naar Brits
voorbeeld. In het Verenigd Koninkrijk zijn deze Sector Transparency Boards bedoeld om
open datastrategieën voort te stuwen en te implementeren88. De Nederlandse overheid zou er
echter voor kunnen kiezen dit initiatief breder te trekken dan enkel open data. Deze
Transparantieadviesraden zouden dan bestaan uit een groepen beleidsmedewerkers die belast
zijn met het stimuleren van open overheidsinitiatieven binnen hun eigen departement. Op
deze manier wordt de psychologische afstand tussen de stuwende kracht, het team Open
Overheid, en de andere ministeries verkleind.
Wettelijk: ondertekening Verdrag van Tromsø
Vanuit het juridische perspectief is de ondertekening van de Europese Convention on Acces to
Official Documents, beter bekend als het Verdrag van Tromsø (2009), een algemene
aanbeveling van dit onderzoek. Dit verdrag van de Raad van Europa is de eerste bindende
internationale wet die het recht op toegang tot officiële overheidsdocumenten erkent. De
overheid zou zo haar wettelijk instrumentarium om overheidstransparantie te stimuleren,
kunnen uitbreiden. Zweden en Estland gingen Nederland al voor.
Het nieuwe Actieplan
Ten aanzien van het nieuwe Nederlandse Actieplan wil dit onderzoek nog twee opmerkingen
maken. Ten eerste wat betreft de scope van het nieuwe plan. De internationale inventarisatie
van dit onderzoek heeft uitgewezen dat landen zich in hun Actieplannen dikwijls richten op
een beperkt aantal thema’s. Zweden, met haar focus op ontwikkelingshulp, is daar een sterk
voorbeeld van. Het eerste Nederlandse Actieplan nam een grote diversiteit aan acties op die
niet altijd even diep uitgewerkt waren. Dat gegeven heeft ertoe geleid dat vooraf gestelde
doelstellingen niet altijd bereikt werden. Een beperkte thematische afbakening met meer
concrete actiepunten zou daarom succesvoller zijn.
Ten tweede is het opvallend dat in een aantal landen de coördinatie van het OGP-
Actieplan in handen is van het government office, het buitenlandse equivalent van het
ministerie van Algemene Zaken. Dit is bijvoorbeeld het geval in het Verenigd Koninkrijk en
Estland. Nu is Algemene Zaken een vrij klein ministerie, maar een stimulering van
eigenaarschap door AZ zou voor de landelijke uitstraling van het Actieplan zeker niet slecht
uitpakken.
Mogelijk vervolgonderzoek
Omdat dit onderzoek in een vrij korte tijd moest worden verricht, was de eraan ten grondslag
liggende opdracht vrij beperkt: slechts vijf landen, met als focus het thema
overheidstransparantie. De kaders van het OGP bieden echter bijzonder veel mogelijkheden
87 Respectievelijk Development Tracker (http://devtracker.dfid.gov.uk/) en Open Aid (www.openaid.se).
88 Zie hoofdstuk3.2., Sector Transparency Boards.

28. 28
tot een ruimere inventarisatie, zowel wat betreft Actieplannen als qua insteek. De laatste
aanbeveling die dit onderzoek dan ook wil doen, is om de blik verder internationaal te
verruimen, want een open overheid stopt niet bij de landsgrenzen.

29. 29
Bronnenlijst
- Algemeen Dagblad, ‘Oud-wethouder Jos van Rey uit de VVD gezet’, 2 april 2015,
http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/article/detail/3943474/2015/04/02/Oud-wethouder-Jos-van-
Rey-uit-VVD-gezet.dhtml.
- Algemene Rekenkamer, Trendrapport open data 2015 (2015)
- Bundesregierung, Deutschlands Zukunft gestalten. Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSUund SPD.
18. Legislaturperiode (2013).
- Cabinet Office, Open Government Partnership UK National Action Plan 2013 to 2015 (2013).
- Council of Europe,
http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=205&CL=ENG.
- Dunion, Kevin, Independent Reporting Mechanism: United KingdomProgress Report 2011-2013
(2013).
- Eerste Kamer der Staten Generaal,
http://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/33328_initiatiefvoorstel_voortman.
- Freedom House, https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2014/estonia#.VWRyMLcw-Ul.
- Freedom House, https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2013/denmark#.VUs4kcuKCUk.
- Government Offices of Sweden, Sweden’s Open Government Partnership Action Plan 2014-2016
(2014).
- Information Commisioner’s Office, https://ico.org.uk/for-organisations/guide-to-freedom-of-
information/what-is-the-foi-act/.
- Jorna, Frans, Independent Reporting Mechanism: Netherlands Progress Report 2013‐2014 (2014).
- International Budget Partnership, Open Budget Survey 2012 (2012).
- London’s Global University, http://www.ucl.ac.uk/constitution-unit/research/foi/countries/germany.
- Justiitsministeerium,
http://www.legaltext.ee/et/andmebaas/tekst.asp?loc=text&dok=X40095K2&keel=en&pg=1&ptyyp=R
T&tyyp=X&query=public+information.
- London’s Global University, http://www.ucl.ac.uk/constitution-unit/research/foi/countries/sweden.
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Actieplan Open overheid (2013).
- OECD, Government at a Glance 2015 (2015). Op moment van citeren nog niet publiekelijk
beschikbaar.
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, De doe-democratie. Kabinetsnota ter
stimulering van een vitale samenleving (2013).
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Visie Open Overheid (2013).

30. 30
- NRC,‘Mark Verheijen legt lidmaatschap Tweede Kamer neer’, 27 februari 2015,
http://www.nrc.nl/nieuws/2015/02/27/mark-verheijen-legt-lidmaatschap-tweede-kamer-neer/.
- Open Government Partnership, OGP Brochure (2015).
- Open Government Partnership, http://www.opengovpartnership.org/about/mission-and-goals.
- Publish What You Fund, http://www.publishwhatyoufund.org/resources/international-aid-
transparency-initiative-iati/.
- Riigikantselei, Estonia’s Action Plan in Participating in the Open Government Partnership 2014-
2016 (2014).
- Rijksoverheid, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-en-integriteit-
overheidsinstanties/vraag-en-antwoord/wat-is-de-wet-openbaarheid-van-bestuur-wob.html.
- The Danish Government, Open Government National Action Plan 2013-2014 (2013).
- The World Wide Web Foundation, Open Data BarometerGlobal Report - Second Edition (2015).
Transparency International Deutschland, https://www.transparency.de/English.1222.0.html.
- Transparency International Deutschland,
https://www.transparency.de/fileadmin/pdfs/Regionalgruppen/Projekte_und_Dokumente/Hamburg_Sc
hleswig-Holstein/Transparency_Act_of_the_Free_and_Hanseatic_City_of_Hamburg.pdf.
- World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2014–2015 (2014)
http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2014-2015/rankings/.