Muntpark Utrecht Een Ruimtelijke Programmatische Visie

MUNTPARKDeverborgenschatvanUtrecht

Inleiding 09
Werkwijze 12
I. Profiel Muntgebied 15
Geschiedenis 16
Impressie 20
Ligging 23
Actuele ontwikkelingen 26
Ideeën en initiatieven 30
II. Essays 35
Het leven rond de Muntsluis - Bettina van Santen 36
Muntsluis, stedelijke parel - Hans Oerlemans 38
Strategie voor onbeheerde plekken: het animeren van de tussenruimte - Jaco de Visser 40
Muntpark - Hans Venhuizen 42
Waar komt de stad vandaan? -Arie Lengkeek 44
Beeldessay - Daan Paans 46
III. Visie 51
Parkontwikkeling 52
Bouwstenen van het Muntpark 54
Coproductie 62
Actoren 63
Financiering 64
Communicatie 65
NU verder 68
Bronnen 69
Colofon 70
Inhoudsopgave

Alles lijkt er vredig bij te liggen in het
Muntgebied. De zon schittert in het
water van het Merwedekanaal. Een
gehaaste fietser werpt een blik op
de mensen die op de steiger zitten te
kletsen, terwijl een roeiboot net onder
de draaibrug doorschiet. Woonboten
kijken uit op de lege pier van de
Muntsluis en het rustige groen van
de oevers.
De Munt behoort zonder twijfel tot
de meest karakteristieke plekken van
Utrecht, passend in het rijtje Dom-
plein, Utrechtse grachten en forten.
Het gebied herbergt cultureel erfgoed
van kaliber: het hele waterstaatkun-
dige complex is rijksmonument. Dit
omvat de sluizen, bruggen en brug- en
sluiswachterswoningen. De Rijksmunt
is het tweede rijksmonument van
Utrecht na de Dom. Ook de restanten
van Cereol zijn rijksmonumenten.
Honderd jaar geleden is het Munt
gebied aan de rand van de stad aan-
gelegd voor economische bedrijvig-
heid. Inmiddels is de stad er omheen
gegroeid en bevindt de Munt zich als
buitengebied letterlijk in het hart van
de stad.
De Munt is een geliefde plek. Hier is
rust en ruimte in een prachtig decor
met de mooiste zonsondergangen van
Utrecht. Ondanks de schoonheid, holt
de gezondheid achteruit. Wie nog
eens beter kijkt, ziet dat de sluizen
en bruggen aan een opknapbeurt toe
zijn. De oevers verzakken hier en daar.
De op instorten staande sojafabriek is
de dreigendste getuige van de manier
waarop wij hier met ons culturele
erfgoed omgaan.
Er wordt niet over het Muntgebied
als samenhangend geheel nagedacht.
Bovendien richt de belangrijkste
eigenaar, Rijkswaterstaat, de aan-
dacht op andere prioriteiten. Het
Merwedekanaal heeft haar functie als
economische vaarverbinding immers al
geruime tijd verloren.
Nieuw Utrecht (NU), vereniging
voor nieuwe stedelijkheid, ziet de
schoonheid en de potentie van het
Muntgebied. Met het project Breng
de Muntsluis tot leven vragen wij
aandacht voor de mogelijkheden van
een plek die van functie is veranderd.
Rijkswaterstaat, Gemeente Utrecht
en Projectsubsidie Belvedere onder
steunen het initiatief van Nieuw
Utrecht om een onderzoek naar het
Muntgebied te doen en een ruim-
telijk-programmatische strategie te
ontwikkelen. Bij het Muntgebied zijn
veel mensen uit de buurt en de stad
betrokken. Hun kennis, energie en
ideeën zijn gebundeld in deze publica-
tie. Een combinatie van beschouwing,
inspiratie en aansporing tot daad-
kracht. Ontdek de verborgen schat van
Utrecht. æ
Inleiding

10

“De halve wijk zit er.”
11

Werkwijze
Idee
‘De honderdjarige Muntsluis verkeert
in slechte staat, maar Rijkswater-
staat kan op dit moment geen geld
uitgeven aan een opknapbeurt voor
het rijksmonument aan de Keulsekade
in Utrecht. Op een basculebrug na,
die enkele jaren terug helemaal werd
vernieuwd, maakt het sluizencomplex,
met de eerste betonnen sluis van Ne-
derland, een verpauperde indruk.’
Dit citaat uit een krantenberichtje van
het Utrechts Nieuwsblad in 2005 roept
bij Nieuw Utrecht (NU) de vraag naar
mogelijke alternatieve oplossingen
op. Zou je door verlevendiging van
het Muntgebied middelen kunnen
vrijmaken voor renovatie van de
sluizen? Deze hypothese vormt twee
jaar later het uitgangspunt voor het
project Breng de Muntsluis tot leven.
Nieuw Utrecht stelt een haalbaarheids-
onderzoek voor volgens een vernieu-
wende participatieaanpak, namelijk
door intensieve samenwerking met alle
betrokken partijen. Gemeente Utrecht,
projectbureau Belvedere, Rijkswater-
staat, K.F. Heinfonds en Niroc Vastgoed-
ontwikkeling maken in 2007 een eerste
verkenning en workshop mogelijk.
Kennismaking
NU verkent de omgeving van het
Muntgebied en zoekt contact met
omwonenden, ondernemers en
betrokkenen. Wat speelt er en welke
mogelijkheden zien betrokkenen om
dit gebied weer tot leven te brengen?
Met deze eerste verkenning worden
de uitgangspunten voor het gebied
neergezet, een basis voor de workshop.
Muntgebied op de kaart
Op 28 november 2007 organiseert NU
een workshop in Houtzaagmolen De
Ster. Een middag waarop initiatiefne-
mers, bewonersvertegenwoordigers,
culturele ondernemers, architecten,
ontwikkelaars, gemeente en Rijkswa-
terstaat zich samen buigen over de
potentie van het Muntgebied. Dan
gaat het over kansrijke plekken, kern-
waarden van het gebied, koppelingen
van het gebied met cultuur en gebruik
van het water. Zij stellen vast dat
herontwikkeling van het Muntgebied
integraal moet worden benaderd met
maximaal respect voor het ensemble
van het culturele erfgoed tussen de
Soweto- en de Spinozabrug. Met een
goede invulling kan het Muntgebied
uitgroeien tot een pleisterplaats op de
route tussen binnenstad en Leidsche
Rijn. Financiering van erfgoedbehoud
uit gebiedsexploitatie is waarschijnlijk
niet mogelijk. Een levendig Muntge-
bied kan evenwel ook indirect bijdra-
gen aan fysieke verbetering van het
gebied. Meer kwaliteit verhoogt de
waarde van het omringende vastgoed.
Ook ontstaat er meer aandacht voor
het gebied.
Nieuw Utrecht spreekt met de part-
ners af om een voorstel te doen voor
blijvende aandacht voor het Munt
gebied. Zo rondt NU de oriëntatiefase
van dit project af. Het Muntgebied
staat op de kaart en er is een breed
samengestelde groep van betrok-
kenen gevormd die zich samen sterk
maken om het Muntgebied weer tot
leven te brengen.
Organisatie
Met de workshopresultaten in de
hand als praatstuk legt NU contacten
met overheid en politiek enerzijds en
actieve bewoners en ondernemers
anderzijds, en bouwt een relatie met
deze partijen op om tot een strategi-
sche samenwerking te komen. Eind
2009 zeggen de eigenaar van het
sluizencomplex, Rijkswaterstaat, en de
Gemeente Utrecht, samen met com-
missie Belvedere subsidie toe om een
ruimtelijk-programmatische strategie
voor het Muntgebied te maken. Hier-
mee kan het NU-project als voorbeeld
fungeren voor nieuwe vormen van
samenwerking bij ruimtelijke planvor-
ming voor dit soort complexe gebie-
den. Het hoge participatieniveau sluit
aan bij gemeentelijke ambities zoals
vastgelegd in de Participatienota.
Participatie 2.0
Het NU-team verkent als kwartierma-
ker van het Muntgebied mogelijkhe-
den van participatie 2.0 om ‘top’ en
‘bottom’ met elkaar te verbinden. NU
is een onafhankelijke partij die het
gebied vanuit de stad en vanuit een
breed perspectief bekijkt. Hierdoor
kan zij wensen, plannen, belangen,
afspraken en kansen van verschillende
betrokken partijen op elkaar afstem-
men en met elkaar verbinden. Het
initiatiefteam van NU heeft zelf geen
particuliere belangen of betrokken-
heid in het gebied als inwoner of
ondernemer en beschikt over kennis
en ervaring met deze verbindende rol
via NU-projecten als Utrecht Utopia en
Wonen boven winkels, en het Initiatief
Domplein 2013.
Maakbare stad
Bij de NU-gebiedsaanpak is er zowel
aandacht voor de initiatieven als voor
de ondernemende burger. Breng de
Muntsluis tot leven is zelf een particu-
lier initiatief van een onafhankelijke
partij. Juist die vrije rol invullen en
waardevol maken, is de uitdaging van
12

dit project. De integrale gebiedsvisie
fungeert als kader om krachten van de
verschillende initiatieven te bundelen
in een samenhangend geheel. Door
intensieve, praktische en strategische
samenwerking wil NU het geloof in de
maakbare stad herwinnen en initia-
tiefnemerschap bevorderen.
Uitwisseling
Via een speciale Muntsluis-website
(www.muntsluis.wordpress.com)
brengt NU initiatieven voor het Munt-
gebied in kaart. Iedereen kan nieuwe
plannen en projecten toevoegen en
reacties geven. Hierdoor ontstaat er
een netwerk van betrokkenen die van
elkaar weten wat er speelt aan ideeën.
Mensen kunnen ook contact zoeken
met elkaar om initiatieven op elkaar
af te stemmen of krachten te bun-
delen. De website maakt inderdaad
discussie en uitwisseling los, die via on-
derling mailverkeer en bijeenkomsten
wordt voortgezet. Zo trekt het NU-lab
op 6 april in het Geldmuseum veertig
betrokkenen. Het lab doet zijn naam
eer aan: het is een kennismaking met
elkaar als groep, een experiment van
uiteenlopende beelden presenteren
en bespreken, en een uitwisseling van
gedachten over de initiatieven. Het is
goed om elkaar te zien en op elkaar
te kunnen reageren. Dat is nodig
naast een podium als een website die
ook een vrijplaats vormt om ideeën te
lanceren en te bespreken.
Buurtboek
In april doet Marij Nielen van Stichting
Maanzaad een bijzondere vorm van
buurtonderzoek: ze gaat de deuren
langs met een buurtboek. Hierin kan
iedereen wensen, ideeën en dromen
over het Muntgebied opschrijven
of verbeelden. Ook voor zorgen of
boosheid biedt het boek een plek. De
methode werkt als een trein. In een
leeg boek zet Marij Nielen beknopt
bestaande initiatieven op een rij. Deze
maken volop reacties los en nieuwe
ideeën. Een prachtig resultaat: bewo-
ners kennen hun leefgebied door en
door. Zij voelen haarfijn aan wat er
speelt, hebben over elke grasspriet
nagedacht en zitten boordevol ideeën
voor hun buurt. De verzameling verha-
len, opmerkingen en beelden maken
het boek tot een kunstwerk. Als on-
afhankelijke partij van buitenaf geeft
NU het podium daarnaast ook aan
andere spelers en ideeën uit en buiten
de stad. Dit om de balans tussen stad
en buurt te bewaren.
Publicatie
In deze publicatie brengt NU alle
verzamelde kennis en informatie
over het Muntgebied samen. Deze
vormt de basis voor een integrale
gebiedsvisie en een slotbeschouwing
over het vervolg. æ
13

14

I.
Profiel Muntgebied
Ontwikkeling van het Muntgebied vanuit haar be-
staande kwaliteiten vraagt om een grondige kennis
van het gebied en de mensen. Basis voor de beeld-
vorming van Nieuw Utrecht over het Muntgebied
op verschillende schaalniveaus: meer dan honderd
gesprekken met diverse betrokkenen, uitgebreid
telefonisch en e-mailverkeer, uitwisseling op het
eigen weblog, een aantal buurtbijeenkomsten, een
buurtboek, eigen ervaringen van het gebied op
verschillende momenten en analyse van allerhande
gebiedsinformatie. Nu samengevat in een impres-
sie, die historische ontwikkelingen en de ligging van
het Muntgebied duidt, een overzicht van relevante
actuele ontwikkelingen, bestaande initiatieven en
betrokken partijen, geïllustreerd met sfeerbeelden en
hartenkreten van bewoners.
15

Duizend jaar Muntgebied
Vanaf 1880 (Stadsuitbreiding,
wonen)
De wijk Lombok wordt gebouwd en
breidt zich uit richting Merwedeka-
naal.
1890-1911 (Industrie)
Machinefabriek Jaffa vestigt zich aan
de Oude Rijn. De beetwortelsuiker
fabriek verrijst langs de Leidsche Rijn.
Een paar jaar later verhuist de Rijks-
munt naar het terrein van de oude
Beetwortelsuikerfabriek op de hoek
van de Leidsche Rijn en het Merwede-
kanaal. De Stichtse Olie- en Lijnkoe-
kenfabriek (het latere Cereol) heeft
zich dan al bij het sluizencomplex aan
het Merwedekanaal gevestigd.
1905-nu
Het koffiehuis Kanaalzicht bij de
Muntsluis is de ontmoetingsplek voor
binnenvaartschippers. Zij strijken hier
neer als ze op lading van de sojafa-
briek wachten. Met de opkomst van
het vrachtwagenverkeer in de jaren
zestig, verandert het koffiehuis in
buurtcafé. Alle verhalen over het
Muntgebied passeren de bar van
Kanaalzicht.
Vanaf 1921 (Stadsuitbreiding,
wonen, park)
Bouw van woningen voor de mid-
denstandswoonwijk Oog in Al. Het
landgoed wordt ingericht tot open-
baar park.
› Utrecht 1775
1952 (Vaarweg)
Het Amsterdam-Rijnkanaal vervangt
na zestig jaar het Merwedekanaal
als internationale vaarroute. Door
haar korte functioneren blijven alle
oorspronkelijke waterwerken in het
Muntgebied bewaard.
2004-2007 (Cultuur)
Het oude Muntmuseum ondergaat
een metamorfose tot modern Geld-
museum vol interactie – van mekka
voor muntenverzamelaars tot vrolijk
vakantie-uitstapje voor het hele gezin.
Vroeger was de zelf geslagen stan-
daard munt een hoogtepunt, nu het
persoonlijk op de computer ontwor-
pen bankbiljet.
› Utrecht 1948
16

1000-1200 (Landbouw)
De Oude Rijn slibt dicht en laat vrucht-
bare grond achter die als landbouw-
grond in gebruik wordt genomen.
1385-1665 (Vaarweg)
De Leidsche Rijn wordt gegraven als
verbindingstrekvaart naar Leiden.
In 1665 wordt deze doorgetrokken
naar de stad tot aan Leidseveer als
onderdeel van het plan van burge-
meester Hendrik Moreelse om de stad
aan de westkant uit te breiden. Dit
plan wordt verder niet uitgevoerd.
1666 (Voorloper stadsuitbreiding)
Aanleg van landgoed ’t Oog in Al voor
Everard Meyster om alvast uitzicht te
hebben op de door hem voorgestelde
stadsuitbreiding. Het plan Meyster
wordt evenmin gerealiseerd, op de
aanleg van drie grachten evenwijdig
aan de stadsbuitengracht na.
1882-1892 (Vaarweg)
Aanleg van het Merwedekanaal dwars
door de landbouwgrond als interna-
tionale vaarverbinding om de stad
heen. Dit kanaal neemt de functie van
de Vecht over. Ter hoogte van land-
goed ’t Oog in Al kruist het kanaal de
Leidsche Rijn. Hier komt een stelsel
van sluizen en bruggen.
Vanaf 1950 (Verkeersverbinding)
Het Merwedekanaal krijgt nieuwe
bruggen, onder andere in het ver-
lengde van de Graadt van Roggen-
weg. Hiermee wordt de Leidseweg als
verkeersroute sterk ontlast.
Vanaf 1959 (Bedrijvigheid, einde
landbouw)
Met de bouw van Kanaleneiland
wordt de Merwedekanaalzone inge-
lijfd als bedrijvenstrook.
1965
In het deelplan Welgelegen verdwijnt
de laatste hoveniersgrond onder de
kantoorgebouwen van de Ravellaan
en omgeving.
2002 (Einde industrie)
De winstgevende sojafabriek Cereol
sluit na bijna honderd jaar haar deu-
ren onder druk van een groep omwo-
nenden met een stevige uitkoopsom
van de gemeente. Dan is alle industrie
aan het water verdwenen, hoewel de
muntproductie nog vol in bedrijf is.
2008 (Inbreiding, wonen)
Voormalig bedrijventerrein rond de
Groeneweg verandert in rustig woon-
buurtje op de Zuidpunt – de plek waar
roeivereniging Viking ruim honderd
jaar geleden haar eerste botenhuis had.
› Utrecht 1902
› Utrecht 2007
17

“Wat dit gebied nodig
heeft, is aandacht.
Aandacht die het unieke
karakter bewaakt en eer
aandoet.”
18

19

Impressie
20

21

22

Ligging
Utrecht 1900
Ë 100.000 inwoners
Ë Muntgebied ligt buiten de stad
Utrecht 2010
Ë Ruim 300.000 inwoners
Ë Muntgebied ligt midden in de stad
Munt-
gebied
Binnen-
stad
Merwedekanaal
Munt-
gebied
Leidsche
Rijn
Merwedekanaal
Amsterdam-
Rijnkanaal
Binnen-
stad
23

“Niemand is de eigenaar en het
Muntgebied is van iedereen.”
24

25

Actuele ontwikkelingen
RELEVANTE MAATSCHAPPELIJKE
ONTWIKKELINGEN
Ë Toenemende voorkeur voor de
stad als leefomgeving
Ë Behoefte aan groen, ecologie,
ruimte voor rust in het drukke
stedelijke leven
Ë Noodzaak van duurzaamheid
Ë Behoefte aan openbare ruimte
Ë Grotere kennisbehoefte door
stedelijke complexiteit
Ë Van stadsuitbreiding naar inbrei-
ding, de compacte stad
Ë Meer participatie en publiek-pri-
vate samenwerking (PPS)
Ë Meer ruimte voor burgerinitiatieven
Ë Opkomst van de creatieve economie
Ë Toename van kleine bedrijven
Ë Behoefte aan een eigen identiteit
Ë Netwerksamenleving
Ë Internet, sociale media
ONTWIKKELINGEN IN UTRECHT
Ë Sterke groei van stad en bevolking
door de bouw van Leidsche Rijn
Ë Utrecht blijft een jonge stad door de
instellingen voor hoger onderwijs
Ë Door Leidsche Rijn verschuift het
geografische midden naar het
westen
Ë Leidsche Rijn krijgt een eigen
stadscentrum, vlak bij het geo
grafische midden van de stad
Ë Het Stationsgebied wordt nog
stedelijker met uitbreiding van het
station, vestiging van de centrale
bibliotheek, het gemeentelijke
stadskantoor en allerlei leisure aan
de Jaarbeurszijde
Ë Utrecht is een zeer welvarende stad
Ë Utrecht kiest voor kennis en
cultuur
Ë Grote culturele ambities zijn Vrede
van Utrecht 2013 en culturele
hoofdstad van Europa 2018
Ë Cartesius ligt in het geografische
midden van de stad en wordt
creatieve hotspot
Ë Groen, open en sociaal zijn
kernwoorden uit het college
programma van 2010
Ë Tekort aan goedkope werkplekken
voor creatieve sector
Ë Blijvende druk op de woning-
markt, betere doorstroom nodig,
meer starterswoningen
Ë Utrecht wil meer met water doen,
zeker aan de westkant waar veel
water is
ONTWIKKELINGEN IN HET
MUNTGEBIED
Verdwijnende industrie
Het Muntgebied heeft een andere
functie gekregen, maar is er nog niet
op ingesteld. In de industriële com-
plexen wint de culturele functie lang-
zaam maar zeker aan terrein. Op zich
is de muntproductie in de Rijksmunt
nog in volle gang, maar het Geld-
museum bepaalt het gezicht van dit
monumentale gebouw. Via een klein
raampje achter in het museum kun je
een glimp van de fabriek opvangen.
Het meest in het oog springende
industriële complex was de Cereolfa-
briek. Bijna honderd jaar bracht deze
fabriek levendige bedrijvigheid met
vrachtverkeer over land en water,
lawaai en de geur van soja. De sluiting
van de fabriek in 2002 vormt een kan-
telmoment in het Muntgebied: dan
verdwijnt de karakteristieke industri-
ële bedrijvigheid. Van het monument
blijft weinig over. Een fabriekspand
dat door de brand in 2008 op instorten
staat en gestut wordt door containers
– wat het geheel onbedoeld wel een
uniek, indrukwekkend aanzicht geeft.
Andere karakteristieke elementen als
de directeursvilla en de kraan zijn even-
eens behouden gebleven. Ook in de
oude sojafabriek krijgt cultuur een plek
met de geplande huisvesting van Het
Wilde Westen, een cultuurcentrum van
en voor de wijk. Door de vertrokken
industrie is het Muntgebied stiller ge-
worden. Er is geen beweging meer op
het water van de binnenvaart en geen
lawaai meer van de Cereolfabriek.
Dankzij het korte bestaan van het
Merwedekanaal als internationale
vaarroute zijn de oude waterwerken
rond het Muntgebied intact geble-
ven. Het culturele erfgoed vormt een
sieraad van de plek, al is het toe aan
renovatie.
Centrale ligging en toch buiten
De ligging van het Muntgebied is
veranderd. Het Merwedekanaal is aan-
gelegd als vaarverbinding om de stad
heen. Door de bouw van Leidsche Rijn
ligt de Munt echt in het midden van
de stad - al wordt het nog steeds als
buitengebied ervaren. Bewoners aan
het water zeggen ook: je zit midden in
de stad en toch lijkt het alsof je buiten
woont door de rust en ruimte aan het
water.
Het wonen rukt op
Het Merwedekanaal is ter hoogte van
de Munt omgeven door de woon-
wijken Lombok en Oog in Al. Nu de
industriële bedrijvigheid zo goed als
verdwenen is, is de woonfunctie van
de omringende woonwijken beter
26

voelbaar. Het wonen rukt nog steeds
iets verder op. Het bedrijventerrein op
de Zuidpunt is veranderd in een rustig
wooncomplex van eengezinswoningen
en appartementen. Op het Cereolter-
rein wordt de woonfunctie ook domi-
nant. Verder zijn voor de Muntkade
appartementen voor starters gepland
in een industrieel pand dat tot voor
kort als bedrijfsverzamelgebouw heeft
gefunctioneerd.
Een plek in de luwte
Door de versterkte woonfunctie heeft
de publieke ruimte rond het Merwede
kanaal een ander accent gekregen.
Het Muntgebied is een oase van rust
in de drukke stad, een plek van luwte
tussen de bebouwing. Park Oog in Al
en de kaden vormen een populaire
route voor joggers en wandelaars.
Op het water zijn altijd roeiers aan
het trainen. Met mooi weer wordt er
zelfs gezwommen in het water. Op
de kades en op de steiger van het
Muntplein tegenover het Geldmuseum
kun je heerlijk in de zon zitten. Hier is
de mooiste zonsondergang van heel
Utrecht. De ‘halve wijk’ zit er. Strenge
winters brengen weer een ander
schilderachtig tafereel. Als het kanaal
dichtvriest, maken de buurtbewoners
een ijsbaantje met koek en zopie. Een
trekpleister, waar mensen uit de hele
stad op afkomen.
Druk op de buitenruimte
Parken in Utrecht worden intensief
gebruikt. Op mooie dagen zijn Lepe-
lenburg, Griftpark en Wilhelminapark
bijvoorbeeld gerust (gezellig) vol te
noemen. Dan voel je goed de druk die
er op deze ruimte is: we hebben bui-
tenruimte nodig. Oog in Al is vrij ruim
en groen van opzet, maar Lombok is
stenig en dichtbebouwd. Het naast
gelegen Stationsgebied wordt ook een
omvangrijk gebied vol bebouwing en
stedelijke drukte. Het Muntgebied is
dan echt even een rustpunt. De stad
heeft deze openbare ruimte nodig. De
kwaliteit ervan maakt het Muntgebied
tot sieraad van de stad. Daar moeten
we zorgvuldig mee omgaan.
VERBINDINGEN
Drukke fietsroute
De meeste mensen ervaren het
Muntgebied vanaf de Muntbrug op de
doorgangsroute langs de Leidse Rijn.
De Leidseweg is een drukke fietsroute
tussen de binnenstad, Lombok, Oog in
Al en Leidsche Rijn. De gemeentekan-
toren aan de Ravellaan trekken veel
verkeer aan. Zwembad Den Hom-
mel ligt op de route. Vooral vanuit
Leidsche Rijn zal het fietsverkeer naar
verwachting sterk toenemen.
Haaks op deze oost-westverbinding
ligt de route langs het Merwede
kanaal. Op zich is de Kanaalweg een
goede verbindingsroute, alleen is deze
niet intensief in gebruik als zodanig.
Aan de andere kant van het water
maak je tussen de Keulsekade en de
Billitonkade een klein ommetje langs
de Oude Rijn.
Bevaarbare Leidsche Rijn
Voor kleine boten is momenteel alleen
de vaarroute over het Merwedekanaal
richting Vaartse Rijn een doorgaande
route naar de binnenstad. De Leidsche
Rijn voert direct naar de binnenstad,
maar houdt voor het Westplein op.
Dankzij jarenlange inspanningen van
Initiatiefgroep Bevaarbare Leidsche
Rijn wordt de verbinding van de Leid-
sche Rijn met de singel over circa acht
jaar hersteld. De Stadsbuitengracht
wordt op haar beurt hersteld langs de
Catharijnesingel. Voor pleziervaart via
het Muntgebied speelt deze verbin-
ding een cruciale rol.
Een andere route richting het Amster-
dam-Rijnkanaal is te gevaarlijk voor
kleine boten wegens het intensieve
vrachtverkeer en de sterke golfslag
daardoor.
De bruggen rond het Muntgebied
zijn zo laag dat er alleen kleine, lage
boten onderdoor kunnen. Verder zijn
er in heel Utrecht-West geen officiële
aanlegplaatsen. Alleen woonboten
mogen sloepjes voor de deur leggen. æ
27

28

“Kiezen we voor
authenticiteit van dit
gebied, of gaan we hier
een beetje Oudegrachtje
zitten spelen?”
29

Ideeën en initiatieven
Groot kun je het Muntgebied niet noemen. Daarom is het des te opvallender om te zien hoeveel initiatieven
er voor deze omgeving zijn. Wij inventariseerden 20 plannen, in dit overzicht gerangschikt op functie.
Het is de bedoeling dat de gebiedsvisie als kader kan fungeren om buurtinitiatieven in al hun diversiteit
én in samenhang met elkaar een plek te geven in het Muntgebied. Als methode om initiatiefnemerschap te
bevorderen vanuit een overkoepelende visie.
1.
Dekkledenhuis (Wonen)
Renovatie van industrieel monument en ontwikke-
ling van 30 eenpersoonsappartementen / starters-
woningen aan de Muntkade 8.
Carlo Andreoli, POG, State Invest
2.
Kraanwoning (Wonen)
Hergebruik van oude fabriekskraan als unieke
woning.VHV architekten, Cor van Hillo
3.
Meysters Buiten (Wonen)
Nieuwbouw op Cereolterrein aan het Merwedeka-
naal en naast park Oog in Al: 70 appartementen
rond fabriekspand, 51 eengezinswoningen aan
verlengde Mozartlaan.
VOF Meysters Buiten
4.
Tweede Utrechtse Open Woonbotendag
(Waterwonen, activiteit)
Jaarlijks evenement om het wonen op het water
positief over het voetlicht te brengen.
SUWO, Marcel Greve
30

5.
Muntsteiger (Openbare ruimte)
Wegens succes van het Muntplein uitbreiding met
een steiger aan de overzijde voor de Munt aan de
Leidseweg.
Marcus Kuitenbrouwer
6.
Ecologisch groen (Openbare ruimte)
Ecologische ontwikkeling van de groene eilanden in
het sluizencomplex, op de oevers en walkanten en
in het water via watertuinen. Sluizeneiland overdag
toegankelijk maken.
Stichting Ecologisch Groen Utrecht-West
7.
IJsvogelroute (Openbare ruimte, activiteit)
Natuurwandeling van ruim 6 kilometer in het hart
van de stad.
Stichting Ecologisch Groen Utrecht-West
8.
Geldmuseum (Cultuur)
Ambitie: intensivering van de museumfunctie, meer
naar buiten treden, meer bezoekers trekken.
Geldmuseum, Heleen Buijs
31

14.
De Kiosk (Horeca, activiteit)
Het brugwachtershuisje als kiosk op het Muntplein
tijdens een paar warme zomerdagen.
Margot Westermann, Marcus Kuitenbrouwer
12.
Café Kanaalzicht (Horeca)
Kanaalzicht heeft uitbreidingsplannen voor
keuken, terras en mogelijk een hotelfunctie.
Café Kanaalzicht, Florent van der Staak / René
Dracht
13.
Grand café (Horeca)
In de monumentale directeurswoning van Cereol is
een grand café gepland.
VOF Meysters Buiten
10.
Nacht der …. (Cultuur, activiteit)
04-09-10, Het Wilde Westen viert haar tienjarig
bestaan op bijzondere wijze.
Het Wilde Westen, Dorothé Lucassen
11.
Locatietheaterproject HKU (Cultuur, activiteit)
Locatietheaterproject van HKU over tijd kan moge-
lijk worden opgenomen in cultureel programma.
Matthijs Mahler
9.
Zomerbootbioscoop (Cultuur)
Filmhuis en cultureel podium op een platbodem in
de zomermaanden – met terras voor een drankje.
Wim ter Keurs, Wietske Smit
32

16.
Recreantenhaven Merwedesluis (Recreatie)
Ligplaatsen in het oude sluizencomplex voor roei-
boten, sloepen en kleine boten zonder mast – voor
inwoners van Utrecht.
Hans en Liselot van Elsen
17.
Ligplaatsen (Recreatie)
Ligplaatsen voor kleine boten inplannen. In heel
Utrecht-West zijn nu geen officiële ligplaatsen. Er
is een lange wachtlijst voor ligplaatsen in Utrecht.
Kleine Boten Club Utrecht, Dirk Borst
19.
Alternatieve fietsroute (Verkeer)
Fietsroute tussen Leidsche Rijn, Utrecht-West en de
binnenstad als alternatief voor de drukke fiets-
route over de Leidseweg: Everard Meijsterlaan, over
de sluis, Kanaalstraat.
Fietsersbond, Ria Glas
20.
Wijk West Energieneutraal (Duurzaamheid)
Utrecht wil in 2030 energieneutraal zijn. Om te
beginnen in de wijk West.
Bo-ex, Eneco, Home Automation Europe, Mitros,
Natuur en Milieu Federatie Utrecht, Gemeente
Utrecht, Wijkbureau West
15.
Botenhuis Viking (Recreatie)
Viking zoekt een locatie voor een botenhuis - liefst
in het Muntgebied, waar de roeivereniging haar
ruim honderd jaar oude ‘roots’ heeft liggen.
URV Viking, Jurjen Kolmer
18.
Multifunctionele accommodatie (Voorzieningen)
Huisvesting van cultuurcentrum Het Wilde Westen,
de bibliotheken van Lombok en Oog in Al, school-
lokalen, gymzaal, kinderopvang, buitenschoolse
opvang, ontmoetingsplek voor Oog in Al.
VOF Meysters Buiten, BOEi
33

34

II.
Essays
Hun perspectieven en vakgebieden verschillen. Hun
afstand tot het Muntgebied is iets groter. Zes experts
uit en buiten Utrecht laten hun licht schijnen op de
essentie van het Muntgebied en op haar mogelijk-
heden. Zij laten het dna van het gebied zien waarop
nieuwe ontwikkelingen kunnen aansluiten. Dan gaat
het over het leven rond de Muntsluis, de rol van het
gebied in relatie tot de positie en het imago van de
stad, de werking van openbare ruimte en prikkelende
handreikingen om op vernieuwende wijze invulling
te geven aan de inrichting en programmering van
het gebied.
35

Het leven rond de Muntsluis
Bettina van Santen
“De hoveniers ervoeren de komst van het Kanaal wel als een ‘afgesneden worden’ van de stad.”
36

Van intensief en extensief gebruik
Net na de aanleg van het sluizencom-
plex in het Merwedekanaal functio-
neerde de openbare ruimte in feite
het best. Er woonden betrekkelijk
weinig mensen. Toch werd het gebied
in essentie intensief en functioneel ge-
bruikt. De bebouwing en hoeveelheid
mensen mag hier de afgelopen eeuw
enorm zijn toegenomen, het beteke-
nisvolle gebruik van de plek is in feite
alleen maar extensiever geworden.
Hoveniers, sluiswachters en
scheepvaart
Wie vanuit het centrum over de
Leidseweg fietst en het sluizen-
complex nadert, moet vlak voor de
Muntbrug nog even aanzetten omdat
de weg iets oploopt. Hier ligt een dijk,
het handwerk van vele 19e-eeuwse
polderjongens, die het nieuwe Kanaal
uitgroeven en een deel van de grond
hergebruikten voor de aanleg van
een dijk aan weerszijden. De polder-
jongens waren voorafgegaan door de
landinspecteurs, die het toekomstige
tracé bekeken en uitzetten op de
grond, die toen voornamelijk in han-
den was van hoveniers. Deze hoveniers
bewerkten op hun beurt hier de grond
al vanaf de 17e eeuw. Zij verbouwden
er hun groenten en fruit en leverden
de producten aan de stad.
Nadat de polderjongens met hun
kruiwagens verdwenen waren en de
sluizen, bruggen en alle benodigde
‘werken’ naar genoegdoening van
de ingenieurs waren opgeleverd,
kwamen de Rijnschepen en met de
schepen kwamen de brug- en sluis-
wachters. Verhalen en foto’s getuigen
van de drukte op en om het sluizen-
complex rond 1900.
Bekend is dat het Merwedekanaal
zijn belang als nationale waterweg
nooit helemaal heeft kunnen waar-
maken. Ze was bij oplevering – acht
jaar later en acht miljoen gulden
duurder dan gepland – al te klein
voor de internationale scheepvaart.
Daarentegen was ze voor de binnen-
scheepvaart uitstekend geschikt en
functioneerde in dat opzicht dan ook
optimaal.
Verwachtte de stad een economische
impuls van het Kanaal? Het verhaal
gaat dat Utrecht hierin teleurgesteld
werd: er ontwikkelde zich nooit een
echt industriegebied. Het bleef nog
lange tijd een hoveniersgebied met
velden vol spinazie, wortelen en sla.
En toch vestigden zich hier al snel
zowel de Stichtse Olie- en Lijnkoeken
fabriek (SOL) als de Rijksmunt met
twee monumentale gebouwen en
met aan- en afvoer over het water.
De hoveniers ervoeren de komst van
het Kanaal wel als een ‘afgesneden
worden’ van de stad en verlangden
bruggen over het water. Ze moesten
het lange tijd doen met alleen een
draaibrug in de Leidseweg over
het Kanaal. Pas na 1940 volgden
andere bruggen. De plek van het
sluizencomplex mét de draaibrug
– de Muntbrug – was dan ook vanaf
de aanleg van het sluizencomplex een
stedelijk knooppunt, ook toen er nog
voornamelijk hoveniersgronden in de
omgeving lagen.
Relatie tussen inrichting en
gebruik van het gebied
Alle functies rond het Kanaal en
de sluizen hadden in die tijd zon-
der uitzondering een levendige en
directe relatie met de omgeving. Op
het water werd druk gevaren, bij de
sluizen werd door schippers gewacht,
afgemeerd en gelost. Zo was het bij
de SOL op de kade bij de elevator een
komen en gaan van boten. Brug- en
sluiswachters woonden en werkten
aan en op het sluizencomplex. De
hoveniers woonden aan het Kanaal en
bewerkten er het land. Het sproei- en
spoelwater haalden ze uit het Kanaal
of de parallelvaart. De eerste woonbo-
ten kwamen, maar dan van losse ar-
beiders, die met hun woning letterlijk
voeren tot aan een plek waar werk te
vinden was. Zij vertrokken weer als ar-
beid elders lokte. Ook de transformatie
van landgoed ‘t Oog in Al in woonge-
bied met park rond 1920 leverde ‘bijna
als vanzelfsprekend’ een terras aan het
water en een botenhuis op.
Deze natuurlijke symbiose tussen
ruimte en gebruik heeft het niet vol
weten te houden. Tot 1965 werd er
weliswaar nog spinazie verbouwd op
hoveniersland waar vervolgens de
kantoren van de Ravellaan verrezen.
Toch kwamen er al vrij snel functies
die geen gebruik maakten van het
Kanaal. Tekenend is het bedrijfje dat
hovenier De Rijk rond 1900 naast het
sluizencomplex begon: die maakte
nog letterlijk gebruik van het water en
land voor zijn wasserij en blekerij. Op
diezelfde plek kwam vervolgens een
kartonnagefabriek in een karakteris-
tiek gebouw (dat nu gesloopt is), die
geen directe relatie had met het water
en de plek. Een ontwikkeling die
zich voltrok langs grote delen van de
Kanaalzone.
Even cruciaal was het teloorgaan van
de actieve rol van het Kanaal en het
sluizencomplex zelf: sluiswachters wer-
den overbodig. Het eens zo levendige
vaarverkeer op het water nam snel af,
om daarna definitief te verdwijnen
met de komst van het Amsterdam-
Rijnkanaal en de expansie van het
wegvervoer. De woonboten die ooit
nog konden wegvaren, werden stillig-
gende woonboten, een ontwikkeling
vergelijkbaar met die van de woon-
wagens die hun wielen inruilden voor
een betonnen vloerplaat.
Nu
Ondanks de vele diverse functies in
het gebied, is er al lang geen logische
relatie meer tussen gebied en gebruik,
zoals ooit wel het geval was. De enige
uitzonderingen vormen wellicht nog
de roeiers die oefenen op het water
en de zwemmers die gebruikmaken
van de trappen tegenover de Munt.
Maar is recreatie dan nu nog de enige
functie die een directe relatie aan
kan gaan met deze unieke openbare
ruimte? Of zijn er 21e-eeuwse varian-
ten te bedenken op de sluiswachter,
de hovenier, de fabriek met elevator
en het afmerende vrachtschip? æ
37

Muntsluis, stedelijke parel
Hans Oerlemans
“In het stelsel van kanalen zijn sluizen en havens de pleinen.”
38

Utrecht, Kanalenstad
Utrecht, Domstad. De Dom domineert
de stad en haar geschiedenis. Ze ge-
tuigt van de eeuwenlange macht van
de bisschop en het machtscentrum dat
Utrecht was. Maar Utrecht is meer dan
bisschopsstad. Het is ook altijd een
stad van gewone mensen geweest,
van ambachtslui en handelslieden. Zij
maakten van Utrecht een levendige
stad, met drukke straatjes, allerhande
markten, gepraat en geschreeuw,
ruzies en plezier. Aan die combinatie
van bisschop en burgers dankt Utrecht
zijn eerste kanaal: de Vaartse Rijn,
geëist door de burgerij als de bisschop
in de 12e eeuw de Kromme Rijn wil
afdammen.
In de loop der eeuwen worden meer
kanalen gegraven. Deze zijn vooral in
gebruik als vaarwegen. Ontspanning
en woongenot gelden eigenlijk nog
maar kort als belangrijke waarden van
een kanaal. Zo wordt de Veilinghaven
hoog gewaardeerd in het woonproject
Parkhaven. Verderop worden plan-
nen gemaakt voor wonen langs het
Merwedekanaal met een ritme van
dwarskanalen. En in de nieuwste visie
voor de A12-zone wordt langs het
Merwede- en Amsterdam-Rijnkanaal
een heuse hoogstedelijke kanaalstad
voorgesteld. De kanalen, de ruimtelij-
ke dragers van Utrecht-West, worden
echte identiteitsdragers van de stad.
Kruispunt van routes
In het stelsel van kanalen zijn sluizen
en havens de ‘pleinen’. Dit zijn de
plekken van ontmoeting, waar boten
stilvallen, mensen samenkomen,
nieuwtjes uitwisselen, boodschappen
doen en tijd hebben voor ontspan-
ning en vertier. De Muntsluis ontleent
haar belang aan haar strategische
ligging in dit netwerk, op de kruising
van Leidsche Rijn en Merwedekanaal,
twee doorgaande routes die de stad
verbinden met het ommeland.
De Leidsche Rijn, gegraven toen de
Oude Rijn verzandde, is als historische
vaarverbinding vergelijkbaar met de
Kromme Rijn en Vecht. Dit zijn nu
belangrijke recreatieve routes, ook al
zijn ze nog niet optimaal. De Leid-
sche Rijn kan een derde recreatieve
hoofdroute worden. In het Stations-
gebied wordt daar hard aan gewerkt.
Met de terugkeer van het water bij
de Catharijnesingel en een goede
aansluiting bij het Smakkelaarsveld,
is de verbinding van de Leidsche Rijn
met de binnenstad weer hersteld.
Naast parels als molenerf De Ster zijn
er nieuwe trekkers richting het westen
nodig, zoals de Muntsluis. De sluis
bij het Amsterdam-Rijnkanaal is een
potentieel uitzichtpunt en oversteek-
plaats voor voetgangers en fietsers. De
Meernbrug kan beter als verbinding
voor fietsers en wandelaars over het
Amsterdam-Rijnkanaal, maar daarna
volgt een prachtige route naar pit-
toresk Harmelen en natuurlijk kasteel
De Haar.
Bij de Muntsluis kruist deze oost-west-
route het Merwedekanaal, een van de
drie vaarroutes die de stad in noord-
zuidrichting doorkruisen. De route
Vaartse Rijn - Oudegracht - Vecht is
inmiddels zo populair dat de Oude-
gracht als ‘snelweg’ voor pleziervaart
‘s zomers net zo vast staat als de A2.
De bypass, het Merwedekanaal, ligt
er al, maar wordt niet als zodanig
herkend, niet door de pleziervaart én
niet door de stad. Utrecht moet deze
route promoten en aantrekkelijker
maken, zodat ze een echt alternatief
wordt voor de botencongestie in het
centrum. De Muntsluis en zijn omge-
ving kunnen hier een motor in zijn,
een aantrekkingspunt en aanjager van
de tweede recreatieve vaarroute door
Utrecht.
Brandpunt van levendigheid
Op dit moment kruisen beide routes
elkaar nog redelijk ongemerkt met
een brug. Rond de kruising zijn echter
allerlei trekpleisters: het Geldmuseum,
park Oog in Al, de Muntsteiger, café
Kanaalzicht. Deze plekken liggen
alleen als los zand naast elkaar. Er is
niets dat ze verbindt. Mensen komen
er, en gaan weer weg zonder weet
van de andere plekken. Of ze komen
er alleen langs zonder aan stoppen te
denken. De Muntsluis kan het cement
zijn. Ze ligt midden in het water, zicht-
baar vanuit alle punten in de omge-
ving. Door juist hier, zichtbaar in het
midden, levendigheid te organiseren,
gaat de plek als magneet werken voor
de routes en als schakelpunt tussen de
losse plekken.
Basis voor die levendigheid is een
rustpunt op het water of land waar
je kunt stoppen en de wisselwerking
van water en land. Het schutten van
een sluis is en blijft een intrigerend
fenomeen dat mensen aantrekt. Een
recreantenhaven, voor passanten of
bootjes van mensen uit de wijk, zou
het schouwspel nog meer verlevendi-
gen. Initiatieven als aanlegplaatsen
en met vrijwilligers bemande sluis zijn
dan ook perfect om de Muntsluis le-
vendig te maken. Ook de woonboten
kunnen een rol vervullen in dit plaatje.
In de buurt van de Muntsluis liggen
zowel oude vrachtschepen als arken,
betonnen bakken met opbouw. De
vrachtschepen dragen bij aan de sfeer
van een werkende sluis. Zíj zouden
rond de Muntsluis moeten liggen en
de arken meer op afstand.
Bij het schouwspel op het water hoort
het kijken vanaf het land. Bankjes om
rustig te zitten, de boten en mensen
te bekijken en een praatje te maken.
Die bankjes ontbreken nu bij de Munt-
sluis. Die moeten er direct komen.
Cafés met terrassen horen daar ook
bij. Nu is er een, maar waarom niet
meer? Andere activiteiten, als een
zomerbootbioscoop, passen eveneens
perfect bij de levendigheid. Samen
zorgen ze dat vanuit de omgeving
leven te zien is, mensen en activiteiten
die nieuwsgierigheid oproepen en
weer nieuwe mensen aantrekken.
Op de westoever gaat de ontwikke-
ling van het Cereolterrein voor leven
zorgen, met naast woningen ook een
school, gymzaal, ontmoetingsruimte,
bibliotheek en grand café. Aan de
oostzijde is die levendigheid al volop
in de buurt aanwezig. De kleurrijke
Kanaalstraat, een van de leukste
straten van Utrecht, ligt vrijwel om
de hoek! Even de brug over en bij
het schoolplein is de kraan van Cereol
al te zien. Het verplaatsen van één
woonark, die nu aan het eind van de
Ambonstraat het zicht blokkeert, zou
veel verbeteren. Vanaf de winkelstraat
moeten de sluis en de boten op het
water natuurlijk direct te zien zijn.
Dat trekt mensen. Ook enig bekijks
in de nu leegstaande winkels aan de
Laan van Nieuw Guinea helpt mensen
vanuit de Kanaalstraat honderd meter
verder te laten lopen en de sluis te
zien. En omgekeerd, de mensen bij
de sluis een uitstapje naar de Kanaal-
straat te laten maken.
Muntsluis, hart van Kanalenstad
De Muntsluis heeft alles in zich om een
vitale plek in Utrecht te worden. Het
verbindt gebieden, gebruik en routes
op meerdere schaalniveaus. Het kop-
pelt Cereol en de Kanaalstraat, park
en Makassarplantsoen, Oog in Al en
Lombok. Het verbindt gebruik op het
water en op het land. Het creëert een
focuspunt voor fietsers langs en kano’s
over de Leidsche Rijn, voor wandelaars
langs Keulsekade en Kanaalweg, voor
bezoekers van het Geldmuseum en
natuurlijk voor de mensen op het Mer-
wedekanaal. Een levendige Muntsluis
verbindt mensen uit buurt, wijk en
stad en toont hen de schoonheid van
Utrecht Kanalenstad. æ
39

Strategie voor onbeheerde
plekken: het animeren van de
tussenruimte
Jaco de Visser
Plekken waar bewoners en gebruikers
van de stad elkaar kunnen ontmoeten,
zijn van groot belang voor elke stads-
wijk. Zij brengen stedelijke dynamiek,
maken dat mensen zich thuis voelen
en beïnvloeden sterk het karakter van
een wijk. Vanwege hun strategische
ligging in de openbare ruimte, kunnen
zij functioneren als dragers van een
levendige en sociale samenhang in een
wijk of wijken. De potentie van deze
plekken wordt nauwelijks herkend.
Er is weinig oog voor de ruimtelijke
kwaliteiten van het bestaande weefsel
en de verschillende manieren waarop
de plekken door bewoners gebruikt
(kunnen) worden.
De tussenruimte
De potentiële plekken van samen-
komst zijn vaak gelegen in de tus-
senruimte van het stadsweefsel, een
ruimtecategorie tussen openbaar en
privaat. Het zijn strategische plekken
in het weefsel met een potentiële
rijkdom aan gebruiksmogelijkheden.
De Muntsluis als scharnier, als schakel
tussen de wijken Lombok en Oog in Al
is zo’n Doornroosje die uit haar slaap
kan ontwaken. Het opnieuw ‘laden‘
(‘uploaden’) van zo’n plek is nodig om
de gemeenschappelijke eigenaardighe-
den en het karaktervolle troef te laten
worden voor een vitale toekomst van
de aanliggende wijken en regio.
Een ruimte als die van de Muntsluis
lijdt de laatste decennia onder de
afwezigheid van functioneel gebruik
en daardoor aan een veelheid van
ogenschijnlijk niemandsland. De
Muntsluis is ooit als schakel van een
nieuw gedachte economische activiteit
ontwikkeld, maar mist de identiteit van
een dorp, de intensiteit van een stad en
de kracht van een landschap.
Veel onbenoemde ruimte bevindt zich
langs randen van wijken en tussen
aanliggende wijken. Daar waar vroeger
een levendige economische vitaliteit
plaatsvond, is nu vergane glorie en wat
rest heeft nauwelijks nog gebruiks-
kwaliteit. Het ruimtelijke beeld wordt
niet langer meer bepaald door een
idee over hoe deze ruimte optimaal
tot haar recht kan komen en voor de
komende decennia goed kan blijven
functioneren. Zonder nieuwe bezieling
en ambities dreigt een risicoloze ruimte
met een zielloos karakter.
Voor behoud van het Muntgebied is
een hernieuwd functioneel gebruik
onmisbaar. Het nieuwe gebruik moet
vanzelfsprekend en tijdloos zijn en
nauwelijks ontdekte en onverwachte
mogelijkheden tot leven wekken.
Schakels ontbreken
Een hecht netwerk van openbare
ruimten en continuïteit van routes
kan van de openbare ruimte ontmoe-
tingsruimte maken. De aanwezige en
veel gebruikte routes passeren alle het
Muntgebied, maar vormen nergens
een knooppunt, een ontmoetingsplek.
De wezenlijke schakel tussen het Geld-
museum en Cereol ontbreekt en een
slim uitgedachte passage of circulatie
zou hier een geweldige ‘boost’ aan
kunnen geven.
Juist in deze Muntzone kunnen we
inzetten op een onderscheidende
kwaliteit om de aanliggende woonge-
bieden aantrekkelijk te houden, zodat
mensen ook daadwerkelijk in de stad
willen blijven wonen. Intensivering
van de stad vraagt om een andere
en uitdagende openbare ruimte.
Dit begint met het benutten van de
ruimtelijke fenomenen, het voorkomen
van discontinuïteiten in netwerken en
infrastructuur, en een goede interactie
tussen programma en ruimte.
Het is zaak om deze ontzielde plek van
de stad te koesteren en door uiteenlo-
pende initiatieven te activeren. Werken
aan de openbare ruimte is als het land
bewerken: het zaaien gaat voor het
oogsten. Het zaaigoed valt alleen dan
in vruchtbare aarde, als de intensive-
ring van de stad wordt gekoppeld aan
sfeer van de stad.
De vraag wat openbare ruimte een
goede verblijfskwaliteit geeft, is een
van de grootste mysteriën op aarde.
Natuurlijk zijn er wel enkele geheimen
bekend: een goed functionerende ont-
moetingsruimte is een reservoir waarin
alle stromen uitmonden, een zwaarte-
punt waar alles vanzelf naartoe rolt.
Dit wordt (mede) bepaald door de ge-
bruikskwaliteit en de kwaliteit van de
randen: deze zijn met zorg aangelegd,
schoon, onderhouden en beheerd.
Minstens zo belangrijk voor de bele-
ving is dat de Muntzone niet alleen een
fysieke ruimte is, maar ook geschiede-
nis, betekenis, stedelijke duiding heeft.
Geheimen die daarbij een rol spelen
zijn het gebruik van logische stromen
langzaam verkeer uit de buurt, het ont-
wikkelen van stedelijke betekenis, de
aanwezigheid van polen in de ruimte
(zodat er een reden ontstaat om door
de ruimte te bewegen), en program-
mering van de juiste functies. Beheer
van deze vooral recreatieve ruimte
zou daarom hier als eerste hoofdstuk
moeten worden opgenomen, iets wat
bepaald niet gebruikelijk is.
Ruimte is actief programmeren /
uploaden
De Muntzone kan op vier schaal-
niveaus worden geprogrammeerd:
buurt (leef- en ontspanningsruimte),
wijk (huiskamer), stad (geografisch
brandpunt) en regionaal (belangrijkste
cross roads). Met dit project wil Nieuw
Utrecht van het Muntgebied een ‘place
to be’ maken voor buurtbewoners in
plaats van een doorgangsroute en een
gastvrijer onthaal voor passanten. Wat
er nodig is op deze schaalniveaus dient
breed gevoed te zijn door gesprekken
met gebruikers en co-makers uit het
culturele veld. Naast landschap, steden-
bouw en beheer dienen planologie,
40

gebruik, kunst, cultuurhistorie, veilig-
heid, openbare orde, duurzaamheid
en waterbeheer te worden betrok-
ken. Cruciaal voor het project is dat
niet alleen de ruimtelijke en culturele
betekenis wordt doorgrond, maar ook
de economische.
Plekken krijgen een nieuwe publieke
betekenis, omdat zij verschillende
soorten gebruikers en gebruik met
elkaar verbinden. Deze delen bepaalde
kenmerken. De menging van lokale en
stedelijke reikwijdte vormt een essenti-
ële voorwaarde voor openbaarheid. Dit
type plekken heeft de flexibiliteit en
potentiële dynamiek in zich om men-
sen te verleiden tot verblijf, ontspan-
nen, pauzeren en genieten.
Voor de vitaliteit en dynamiek van
het Muntgebied is het daarom van
levensbelang om naast hardware
interventies ook een reeks soft- en
orgware interventies uit te proberen.
Het Geldmuseum en Cereol (onder
andere Het Wilde Westen) kunnen bij-
voorbeeld een samenwerking aangaan
via gemeenschappelijke programme-
ring: de Muntzone als nieuw cultureel
platform, die (bijvoorbeeld zeker tot
2018) ondersteuning krijgt van een
gemeenschappelijke organisatie en
marketingstrategie. Het wiel behoeft
niet te worden uitgevonden. Dit actief
programmeren van een locatie is sterk
in opkomst. Er zijn meer voorbeelden
van clusters, zoals de Westergasfa-
briek, die actief samenwerken via een
gemeenschappelijke programmering.
In het Muntgebied zijn verschillende
ondernemers en particulieren reeds
initiatieven aan het opzetten. Het door
de bewoners zelf gerealiseerde Munt-
plein biedt al comfort en verleidt tot
gebruik: de start van het consumeren
van de ruimte.
De nieuwe opgave: naar een
ontspannen stedelijkheid
Kleine ingrepen die gebruik van het
park(gebied) stimuleren, kunnen hier
een groot verschil maken. Cereol heeft
tot op heden door allerlei oorzaken
nog niet die magneet kunnen worden
die deze plek verdient. Ontwikkeling
van dit gebouw kan een katalysator
zijn om de potentie van deze plek tot
uitdrukking brengen.
Levendige openbare ruimte, waar
kinderen veilig kunnen spelen, waar
mensen vaak aanwezig zijn en zich be-
trokken bij voelen, is een toegevoegde
waarde van formaat. Net als wat van
waarde is of waaraan we gehecht zijn
verdient dit verzorging en onderhoud.
Het beheer en onderhoud vormt de
basis, het substraat voor de dynamiek
in de openbare ruimte. Beheer moet
daarom een integraal onderdeel zijn
van het nieuwe animeren. Dat kan op
verschillende manieren: door bewo-
nersinitiatieven en/of voorzieningen,
publieke of commerciële voorzienin-
gen, of een combinatie hiervan.
Vaak zie je aan de openbare ruimte
en voorzieningen in een wijk dat het
beheer wordt opgevat als een taak van
controle en beperking. Het (potentiële)
gebruik wordt vaak als bedreigend
gezien. Gebods- en verbodsborden
verschijnen, evenals andere fysieke te-
kenen van controle - of in het slechtste
geval hekwerken ter voorkoming van
overlast of aansprakelijkheid. Daarom
is het van groot belang om een praktijk
te ontwikkelen, die mensen betrekt bij
de totstandkoming, het gebruik en de
verzorging van de openbare ruimte.
Gedeeld versus verdeeld
Succesvolle gedeelde openbare ruimte
vraagt om een omslag in het denken
over openbare ruimte. De wens van de
gemeenschap als uitgangspunt nemen,
is een succesfactor. Als je gebruikers
meer betrekt bij de openbare ruimte,
accepteren zij eerder maatregelen;
ze hebben er immers zelf aan meege-
werkt. Een andere meerwaarde van
gedeelde ruimte is dat de openbare
ruimte dan weer een echte ontmoe-
tingsplek wordt voor iedereen; zij is
niet verdeeld onder specifieke gebrui-
kers. Betrokkenheid bij de openbare
ruimte leidt tot een verantwoorde-
lijkheidsgevoel voor het gedrag in
de openbare ruimte. Kiezen voor
gedeelde ruimte betekent echt kiezen
voor alle facetten die bij deze vorm van
openbare ruimte horen: wat betreft
gebruik, inrichting, beheer en proces.
De inrichting van de openbare ruimte
weerspiegelt onze opvattingen over
de verhouding tussen staat en burger,
publiek en privé. Dit geeft niet alleen
weer hoe er wordt gedacht over de rol
van de overheid. Het illustreert ook de
nieuwe verhouding tussen publiek en
privé. De kunst is om de esthetische
beleving van de openbare ruimte te
combineren met haar functie als plaats
van uitwisseling. æ
Er is een lijst van tien randvoorwaar-
den voor succesvol functionerende
pleinen, opgesteld door de Ameri-
kaanse organisatie Project for Public
Spaces. Deze voorwaarden kun je
eveneens op parken toepassen:
1. Imago en identiteit: een goed plein
heeft een evenement, gebouw of
kunstwerk dat het een eigen identiteit
geeft.
2. Attracties en bestemmingen: elk
plein heeft een variëteit nodig aan
kleinere plekken die mensen aantrek-
ken, zoals cafeetjes, fonteinen, een
beeld of een podium.
3. Voorzieningen: een plein heeft
voorzieningen nodig die de ruimte
prettig in gebruik maken: banken,
verlichting, voetpaden, etc .
4. Flexibel ontwerp: het gebruik van
een plein verandert in de loop van een
dag, week en jaar. Deze natuurlijke
verschuivingen moeten ruimte krijgen
in een flexibel ontwerp.
5. Seizoensstrategie: in een succesvol
park zoals Bryant Park verandert het
gebruik per seizoen. ’s Winters geeft
een ijsbaan een andere dimensie aan
het park.
6. Toegang: een goed plein bereik je
makkelijk te voet: omliggende straten
zijn nauw, oversteekplaatsen zijn
duidelijk aangegeven, stoplichten zijn
afgestemd op voetgangers.
7. Het binnenplein het buitenplein:
dit idee van parkontwerper Frederick
Law Olmsted is na honderd jaar nog
altijd actueel. De straten en stoepen
rondom een plein beïnvloeden het
gebruik enorm.
8. Invloed op de omgeving: de in-
vloed van een plein strekt zich als de
tentakels van een octopus uit in de
omgeving.
9. De centrale rol van pleinbeheer: een
goede beheerder voelt precies aan
wat er nodig is in een park op gebied
van bijvoorbeeld schoonmaken,
evenementen en benodigdheden voor
een kantine. Dit geeft het park een
prettige, veilige sfeer, waar mensen
graag komen.
10. Verschillende financieringsbron-
nen: meestal ligt het beheer in handen
van de overheid, maar met sponsor-
ships en partnerships stimuleer je
diversiteit in het park.
41

MUNTPARK
Hans Venhuizen
“Die stedeling zoekt vooral naar openheid in de volle stad waar hij op adem kan komen van de waanzin van de dag.”
42

Op haar website raadt de Konink-
lijke Nederlandse Munt de bezoekers
dringend aan om de aankopen in haar
‘coinshop’ toch echt digitaal per iDEAL
te voldoen. Wanneer de Munt in haar
eigen domein al de voorkeur geeft
aan digitaal in plaats van contant
geld, geeft ze daarmee feitelijk haar
eigen achterhaaldheid toe. Dat is voor
haar omgeving, het Muntsluisgebied,
niet veel anders. Ooit was het een
trots knooppunt op de belangrijkste
vaarroute tussen Amsterdam en het
Duitse achterland. Waterpoort tot de
stad. Drukke vestigingsplaats voor
bedrijven en sleutel tot de Hollandse
Waterlinie. Inmiddels heeft het gebied
nagenoeg al deze functies verloren.
De Munt is druk bezig zichzelf
opnieuw uit te vinden. Echt geld
wordt er nog wel gemaakt, maar de
aandacht verschuift meer van de munt
als drager van concrete waarde naar
de munt als drager van betekenis. Her-
denkingsmunten voor jubilea, eremun-
ten voor helden en zelfs huwelijks- en
geboortemunten worden er geslagen.
Met het Geldmuseum omhelst de
Munt bovendien onomwonden de
nieuwe tijd. Of we nu met in een
bijzondere vorm geslagen stukjes me-
taal betalen of via het internet, geld
is geld en kent in elke tijd zijn eigen
functie en verschijningvorm. Aan een
soortgelijke metamorfose die de Munt
momenteel ondergaat werkt Nieuw
Utrecht voor het Muntsluisgebied. Het
gebied mag dan vele functies kwijt
zijn geraakt, het blijkt plots over vele
andere kwaliteiten te beschikken. Als
knooppunt voor concrete waarden via
industrie en scheepvaartverkeer heeft
het afgedaan, maar haar toekomst als
drager van betekenis voor de recre-
ërende stedeling is pas net begon-
nen. Die stedeling zoekt vooral naar
openheid in de volle stad waar hij op
adem kan komen van de waanzin van
de dag. Het Muntsluisgebied met haar
groene oevers en haar bruggen, slui-
zen en gebouwen, biedt de Utrechter
een bijzonder vormgegeven openheid
waar het goed recupereren is.
Evenals de Munt, die van harde
munten steeds meer overstapt op het
begrip geld en zelfs het internetban-
kieren omhelst, begint het Muntsluis-
gebied met het opnieuw definiëren
van haar kernkwaliteiten. Dan staat
daarin niet zozeer het sluizencomplex
centraal maar veel meer haar directe
omgeving, haar groene oevers en
recreatieve functies die zich daar steeds
meer concentreren. Het sluisgebied is
feitelijk een park voor haar omgeving.
Een park met een joviale waterpartij
in het midden. Ik stel voor het gebied
vanaf nu MUNTPARK te noemen.
Hiermee verschuift de aandacht van
het kunstwerk dat Rijkswaterstaat
bouwde om de scheepsbewegingen af
te handelen naar het recreatieve kunst-
werk in wording dat het hele gebied is.
Vanuit het perspectief van de sluis kun
je de aanlegsteigers voor pleziervaar-
ders die gepland worden in het gebied,
keurig recht langs de kant leggen en zo
in een nieuwe functie voorzien. Maar
wanneer we het gebied als park zien,
kunnen die steigers ook over het water
meanderen waardoor een nieuw en
spectaculair waterwandelpad ontstaat.
De benoeming als MUNTPARK opent
bovendien de sluis naar een reeks ver-
bijzonderingsmogelijkheden voor het
gebied. Een aanstekelijke thematise-
ring kan helpen om de nieuwe beteke-
nis van het gebied ‘te munten’. En wat
ligt er in het MUNTPARK meer voor de
hand dan die Munt zelf. Plekken voor
muntspelen worden ingericht, er komt
een geschillenarena waar het munt-
werpen beslist, de sluizen kunnen door
iedereen worden bediend tegen beta-
ling van de juiste munten en op alle oe-
vers gooien mensen, ter verhoging van
hun levensgeluk, met hun rechterhand
munten over hun linkerschouder in het
water van het MUNTPARK. De nieuwe
status van het gebied wordt bevestigd
door een groots evenement waarin
omwonenden van het MUNTPARK het
wereldrecord simultaan opwerpen van
een munt, op 3 maart 2010 door de
British School of Bahrein scherp gesteld
op 1117 deelnemers, met duizenden
deelnemers overtreffen en zo het
MUNTPARK ook een plekje in het Guin-
ness Book of Records bezorgen.
De benoeming en thematisering
thematisering als MUNTPARK kan een
sterke en aanstekelijke manier zijn om
de nieuwe betekenis van het gebied
een ‘kick-start’ te bezorgen. Die ‘kick-
start’ kan helpen om voldoende lobby
op te bouwen voor het realiseren van
enkele noodzakelijke ingrepen zoals
het herstel van de sluis. Wanneer die
nieuwe betekenis eenmaal van start is
gegaan, moet de thematisering echter
weer stoppen. Werkelijke beteke-
nis ontstaat immers niet via glossy
brochures en een bekendheid die ver
boven de gemeentegrenzen uitstijgt.
Werkelijke betekenis ontstaat doordat
de mensen eromheen de plek gebrui-
ken en ervan houden. æ
Noot van de redactie
De analyse en het voorstel van Venhuizen sluiten
naadloos aan bij de visie van het projectteam.
Vanaf nu noemen we het Muntgebied ‘Muntpark’.
43

Waar komt de stad vandaan?
Over nieuwe coalities bij de
ontwikkeling van openbare ruimte
Arie Lengkeek
“Een ondernemer ziet potentie op een dode plek in de stad, waar anderen letterlijk niets in zagen.”
44

Kees van der Leeuw was een Rot-
terdamse ondernemer in koffie en
thee. Hij promoveerde in Wenen bij
Sigmund Freud in de psychiatrie, was
geen onverdienstelijk musicus en
schilderde idem dito. Maar bovenal
heeft hij in Rotterdam zijn sporen
nagelaten als opdrachtgever voor de
Van Nellefabriek van de architecten
Leendert van der Vlugt en Mart Stam.
Minder manifest maar even groot
was zijn invloed op het Basisplan dat
de wederopbouw van Rotterdam
bepaalde. Als opdrachtgever was hij
vooral ondernemer. Maar zijn bijdrage
aan het gezicht en functioneren van
de stad zijn enorm geweest.
Van der Leeuw wilde een gebouw
waar de productiviteit van zijn werk-
nemers hoog zou zijn. Van der Leeuw
wilde een stad die als een geoliede
machine het economische proces van
handelen en uitwisselen zou facili-
teren. In beide gevallen wist hij dat
te verbinden met een begrip voor
de waarde van schoonheid. De Van
Nellefabriek was vanaf de oplevering
een bezienswaardigheid, maar vooral
ook een fabriek. Bij al het denken over
mooie, levendige en goed gestof-
feerde steden dreigen we maar al te
makkelijk te vergeten wat de dragers
daarvoor zijn. De stad is niet een te
regisseren voorstelling, met architecten,
stedenbouwers en stadsontwikkelaars
als copywriters, scenarioschrijvers en
regisseurs. Stedelijkheid heeft andere
motieven, waarbij de belangrijkste
actoren niet primair bezig zijn met het
maken van interessante steden.
De wederzijdse relatie tussen privaat
ondernemerschap en de publieke kwa-
liteit van architectuur is de drijvende
kracht voor de Van der Leeuwkring,
een initiatief van AIR, het architec-
tuurcentrum van Rotterdam. In deze
kring brengt AIR op persoonlijke
titel een aantal prominente Rotter-
damse opdrachtgevers in de stedelijke
ontwikkeling en -vernieuwing bijeen
rond het thema privaat initiatief voor
publieke ruimte. De kring is vernoemd
naar Kees van der Leeuw, en is stevig
geworteld in Rotterdam. De drijvende
overtuiging achter de kring is dat
privaat initiatief meerwaarde kan
hebben voor de stad; en dat goed
ondernemerschap deze meerwaarde
ook bewust inzet in de ontwikkeling
van gebieden en gebouwen.
De publieke ruimte is daarmee niet
louter het domein van de publieke
dienst. Belang en betrokkenheid bij de
publieke ruimte blijken dan ook lang
niet altijd op een vanzelfsprekende
manier verdeeld, zoals onlangs ook
nog eens werd bevestigd door de
VROM-raad1
. Als het gaat om gevoe-
ligheid voor de potentie van een plek,
hebben ondernemers, gebruikers en
bewoners vaak een veel fijnzinniger
en gerichter inzicht dan bevoegde
instanties. De kunst is vervolgens om
parallelle belangen te vinden die
inzicht kunnen omzetten in beweging,
investering, transformatie. Die bena-
dering stimuleert de Van der Leeuw-
kring op uiteenlopende manieren in
Rotterdam.
Bijvoorbeeld door het ontsluiten en
publiekelijk onderscheiden van private
initiatieven met meerwaarde voor de
stad middels een jaarlijkse terugke-
rende prijs. De winnaar van 2009 was
de architect Joost Kuhne, die op uiterst
inventieve wijze een gebouw realiseer-
de dat in één beweging ook een straat
afmaakt. Ook hier geldt: een onderne-
mer ziet potentie op een dode plek in
de stad, waar anderen letterlijk niets in
zagen. Ook in de eigen praktijk van de
leden wordt deze benadering gezocht.
Op concrete locaties, waar leden van
de kring zelf in het vastgoed betrok-
kenheid hebben, wordt gewerkt aan
business cases voor de publieke ruimte.
Met vallen en opstaan zijn zo proces-
sen in gang gezet die de potentie van
de plek, de essentie van de opgave en
de betrokkenheid van uiteenlopende
actoren verbinden. Een mooi voorbeeld
daarvan is het Rondje Rijnhaven, waar
op initiatief van de kring voor het eerst
alle aaneengrenzende bouwinitiatie-
ven rond de Rijnhaven naast elkaar zijn
gezet. Gezamenlijk hebben de bouw-
heren hierop besloten om met elkaar
op realistische wijze de publieke be-
tekenis van hun projecten in overeen-
stemming te brengen, en daar nu, in de
tussentijd van bouwputten en tijdelijke
inrichtingen, al mee te beginnen.
Essentieel is parallelliteit van belangen.
Dat is een realistisch streven zolang het
wat snerende ‘welbegrepen eigenbe-
lang’ niet wordt uitgesloten of, sterker
nog, het vertrekpunt is. Elke actor
heeft zijn eigen motieven, letterlijk: be-
weegredenen. Om de stad in beweging
te krijgen, is het van belang daar zicht
op te krijgen en daarover uitwisseling,
herkenning en verbinding te organi-
seren. Uitdagen tot dat gesprek is de
rol die AIR met de Van der Leeuwkring
in Rotterdam neemt. Daarbij is de
aansluiting op de cultuur van onderne-
merschap die Van der Leeuw vertegen-
woordigde inspiratie en drijfveer. Wie
is de van der Leeuw van Utrecht? Daar
zou de stad wel eens vandaan kunnen
komen! æ
1
Advies VROM-raad ‘Publieke ruimte: naar een
nieuwe balans tussen beeld, belang en beheer’,
juni 2009
45

Beeldessay
Daan Paans
46

47

48

49

50

III.
Visie
Verandering van een gebied begint met een nieuwe
kijk. Door het Muntgebied als samenhangend geheel
te verkennen, ontstaat er zicht op de kansen die het
gebied herbergt: een vergeten plek wordt centrale
publieke ruimte in de stad. Het Muntgebied heeft
potentie als park. Deze visie geeft het gebied samen-
hang en een nieuwe bestemming. Het is ook een
leidraad om bouwstenen voor het park te benoemen.
Zo ontstaat er een kader dat houvast én volop ruimte
biedt voor verdere invulling.
51

Stadsparken in Utrecht
Het Muntpark is een uniek nieuw stadspark in Utrecht: een waterpark met groene omlijsting en volop cultureel erfgoed.
Het park maakt deel uit van de parkzones die de gemeente langs de kanalen wil ontwikkelen (Groenstructuurplan 2007).
52

Parkontwikkeling
Het Muntgebied is een oase in de stad.
Iedereen houdt van deze plek. Van de
rust, de ruimte, het water, het groen
en het culturele erfgoed en dat midden
in het rumoer van de stad. Het is ook
een verwaarloosde plek die smeekt om
aandacht. Of positief geformuleerd:
een verborgen schat vol kansen om een
sterlocatie van Utrecht te worden. Met
een duidelijke bestemming kan het
Muntgebied sterk aan kracht winnen.
Het huidige gebruik geeft al een sleu-
tel naar de verborgen schat.
De sleutel naar de verborgen schat
In de praktijk schemert af en toe een
glimp door van wat het Muntgebied
kan zijn: een park, omgeven door
drukke thuiswerkers, bedrijfjes en
actieve bewoners. Binnen zitten zij bij
wijze van spreken achter de laptop de
mooie omgeving te ontwerpen waarin
de opkomende creatieve sector goed
gedijt. Buiten komen ze op adem van
het werken – door een wandeling, een
rondje joggen, een uurtje roeien of op
het terras. Op die ontwikkeling willen
wij aansluiten, deze willen wij omar-
men en waar nodig versterken. Door
onderhoud en beheer, verbetering van
de inrichting, aanvullende programme-
ring en het creëren van samenhang in
het gebied als park.
Waterpark, stadspark, Muntpark
Het Muntgebied kan een bijzonder
park zijn, een waterpark. Water is het
meest karakteristieke element in dit
gebied, omlijst door cultuurhistorisch
waardevolle waterwerken. De Rijks-
munt heeft de potentie als grootste
stedelijke trekker aan het water.
Vandaar de naam Muntpark (net zoals
de waterwerken naar de Munt zijn ver-
noemd: Muntbrug en Muntsluis). Park
Oog in Al is onderdeel van het Munt-
park. Hiermee ontstaat een stadspark
in het nieuwe midden van Utrecht. Het
Muntpark verbindt de omringende
wijken Lombok en Oog in Al.
Sferen en kwaliteiten versterken
In het Muntgebied zijn al verschil-
lende sferen te onderscheiden. Deze
kunnen verder versterkt en uitgewerkt
worden om het gebied stapsgewijs te
ontwikkelen tot park. Het park is een
toneel voor beweging en activiteit in
een stoere setting van het voormalige
industriegebied. Tegelijkertijd is dit
ook juist een plek om in de zon te
zitten, te zijn – the place to ‘be’. De
weidsheid en openheid geven een
gevoel van ruimte. Je kijkt uit over
het water, zoals je vanaf het strand zo
nu en dan de verte in kijkt op zee. De
zuidpier steekt net als een kale rots of
een zeepier uit in het water. In die rust
is een aantal trekpleisters, gerela-
teerd aan buitenleven, ontspanning
en cultuur. De Rijksmunt, Cereol, de
directeurswoning en Kanaalzicht zijn
ontmoetingsplekken op de kant. Op
en rond het water brengen waterrecre-
atie en bijbehorende voorzieningen als
een haventje, roeiloods en zwemstei-
gers levendigheid, naast de culturele
programmering en goed gekozen
horeca. De waterwerken geven het
park een unieke kwaliteit door hun
cultuurhistorische waarde. De brug-
gen, sluizen, brug- en sluiswachters-
woningen vormen een schilderachtig
decor van het park, te vergelijken met
de forten van de Nieuwe Hollandse
Waterlinie. Aansluitend op bestaande
sferen en kwaliteiten worden inrichting,
programmering en beheer per locatie
uitgewerkt om het gebied door te
ontwikkelen tot echt stadspark.
Samenhang creëren
Momenteel vormt het Merwedekanaal
een scheiding tussen twee verschillen-
de wijken. Een parkopvatting van het
Muntgebied kan de kanaalomgeving
veranderen in een open ontmoetings-
plek voor beide omringende wijken.
Het Muntgebied heeft samenhang
nodig om een echt stadspark te kun-
nen zijn. Dit kan via een centrale zone,
verbindende routes, een rode draad
in de verschillende ontwerpen, en via
beeldvorming door communicatie over
het gebied als park.
Beheer
De leefbaarheid van het gebied staat
onder druk. Er is veel inzet van de
buurt nodig om rommel op te ruimen
en vervelend gedrag te verhelpen.
Die energie is er volop, maar de druk
is groot. Er moeten betere afspraken
over beheer worden gemaakt. Beheer
rond nieuwe activiteiten en ingrepen
moet al in de planfase worden uitge-
werkt. æ
53

Bouwstenen van het Muntpark
A. LIGGING EN MORFOLOGIE
Het Muntpark is een centrale ontmoetingsplek in het nieuwe midden van de stad.
Lombok
Oog in Al
Leidsche Rijn
Oude Rijn
Merwedekanaal
Amsterdam-Rijnkanaal
Leidsche Rijn
54

B. HOOFDINGANGEN EN DOORGANGSROUTES
Het Muntpark is een nieuwe pleisterplaats op een knooppunt van verbindingen voor pleziervaart en langzaam verkeer.
55

C. CIRCULATIE EN CENTRALE ZONE
Goede verbindingen over land en water geven het Muntpark samenhang, in de hier abstract weergegeven centrale zone/
circulatie.
56

10
D. BOUWSTENEN VAN HET MUNTPARK
Vanuit de parkvisie worden bestaande kwaliteiten in het Muntgebied ontwikkeld als bouwstenen van
het Muntpark. Zo krijgt het voormalige industriegebied een nieuw leven als stadspark.
01
02
03
04
05
06
0708
09
11
12
13
14
15
01 Circulatie en centrale zone
02 Rijksmunt
03 Muntkade - Kanaalweg
04 Muntbrug
05 Park Oog in Al
06 Muntplein
07 Oevers
08 Cereol
09 Cereolplein
10 Elevator
11 Kanaalzicht
12 Muntsluis
13 Sluisplein Muntsluis
14 Noordpier
15 Zuidpier
57

verbindt het Muntpark op korte af-
stand alweer met de Veilinghaven en
het Jongeriuscomplex.
02 Rijksmunt
De ster van het Muntpark is het statige
gebouw van de Rijksmunt met haar
voorname geschiedenis als eeuwen
oude landelijke muntproducent.
Vandaag de dag trekt zij in de vrije
tijd hele gezinnen voor een bezoek
aan het interactieve Geldmuseum.
Achter de gevel herbergt zij nog veel
meer ruimte, dus mogelijkheden
voor nieuwe invullingen. Gezien het
monumentale pand en de strategische
ligging aan het park en in de stad, kan
een nieuwe aanvullende functie de
Rijksmunt nationale en zelfs inter-
nationale aantrekkingskracht geven.
Vergelijkbaar met een Hermitage aan
de Amstel. Door de publieke ruimte
op stijlvolle wijze bij de entree te
betrekken en activiteiten van buitenaf
beter zichtbaar en toegankelijk te
01 Circulatie en centrale zone
Het Muntpark heeft vier hoofd
ingangen: aan de Leidseweg,
Groeneweg en op het eind van de
Everard Meysterlaan. De centrale
zone van het park strekt zich uit van
het water rond de noordpier van de
Muntsluis tot en met het waterplein
ten zuiden van de Muntbrug. Rond de
centrale zone liggen de verschillende
trekpleisters van het park aaneenge-
schakeld via verbindende routes.
Landroutes
De routes in het Muntpark hebben
verschillende sferen en een nieuwe
inrichting op diverse plekken. Rond
de Rijksmunt wordt het profiel van
de Leidseweg beter afgestemd als
overgang naar het omringende Munt-
park. De brede weg op de Muntkade
krijgt een nieuwe inrichting met
terughoudende ruimte voor autover-
keer en nadruk op een aantrekkelijke
looproute en verblijfszone langs het
water. De Kanaalweg is ter hoogte
van Welgelegen in de toekomst alleen
nog toegankelijk voor langzaam en
bestemmingsverkeer, aansluitend
op de gemeentelijke visie Welgele-
gen. Cereol is een mooi eindpunt
op de levendige route Kanaalstraat,
Groeneweg en Muntpark.
Waterroutes
Het water is een verbindend element
in de centrale zone van het Muntpark:
met kleine bootjes, waterfietsen, een
watertaxi of ander tot de verbeelding
sprekend vervoermiddel kunnen bez-
oekers zich door het park verplaatsen
en verschillende locaties aandoen. Elke
trekpleister in het Muntpark heeft
dan ook ruimte om aan te meren.
De vlonders nodigen uit voor een
wandeling of verblijf aan het water.
Een belangrijke vaarverbinding voor
het Muntpark is de Leidsche Rijn als
deze aangesloten is op de singel rond
de binnenstad. Het Merwedekanaal
58

verlevendiging van deze kade.
De Kanaalweg begrenst het nautische
kwartier aan de overzijde van de
Muntkade met een botenhuis half
op het land en half op het water. De
nieuwe oeverbeplanting vormt een
natuurlijke overgang die het zicht op
het water bewaart.
04 Muntbrug
Bij de hoofdingang van het Muntpark
ter hoogte van de Rijksmunt is de
Muntbrug de verbindende schakel op
de doorgangsroute van de Leidseweg.
Deze brug is hét uitzichtpunt op het
weidse water aan weerszijden. Als
rijksmonument is de draaibrug uniek
in zijn soort in Nederland en heeft
dus een belangrijke cultuurhistorische
waarde. Daarbij vormt de Muntbrug
een centraal onderdeel en verbind-
ingselement in het park. Wegens het
toenemende fietsverkeer op de route
tussen Leidsche Rijn en de binnenstad
moet het wegdek van deze brug zo
worden ingericht dat verschillende
soorten langzaam verkeer deze veilig
kunnen gebruiken.
05 Park Oog in Al
Park Oog in Al is door de gemeente
recent uitgeroepen tot Groen Monu-
ment en is in deze visie onderdeel van
het Muntpark. Doordat het laatste
deel van de Everard Meijsterlaan
verandert in een fietsroute, ligt het
Cereolterrein in park Oog in Al. De
uitbreiding van het wijkpark met het
restaurant in de directeurswoning van
Cereol is een stap in de ontwikkeling
tot stadspark. Ook de invulling van
landgoed Oog in Al moet bekeken
worden vanuit het perspectief van een
stadspark.
06 Muntplein
Naast de hoofdingang van het
Muntpark bij de Rijksmunt en de Abel
Tasmanbrug bevindt zich het Munt-
plein aan het Merwedekanaal. Dit is
maken, profiteert de Rijksmunt van
een mooi park voor de deur. Ander-
som geeft een levendig gebouw het
park weer extra gewicht.
In 2011 bestaat de Rijksmunt honderd
jaar. De gelegenheid om het nieuwe
leven in de Rijksmunt aan te kondigen
tijdens een feestelijk evenement.
03 Muntkade - Kanaalweg
Net om de hoek van de Rijksmunt
bevindt zich het nautische kwartier
van het Muntpark: een levendige,
gezellige omgeving met verschillende
functies op en rond het water. Deze
zone is geschikt als pleisterplaats voor
kleine boten omgeven door toepassel-
ijk uitgaansleven, zoals een drijvende
bioscoop of bijzonder schip met
horecafunctie.
Het voormalige Dekkledenhuis is een
aanliggend industrieel monument dat
sfeer aan wal kan brengen in de vorm
van een hotel of met publieksfuncties
op de begane grond, passend bij de
59

09 Cereolplein
Het Cereolplein is een verbindende
schakel tussen het Cereolterrein, park
Oog in Al, het Sluisplein en Kanaal-
zicht. Zij biedt een goede opmaat
en toegang naar deze verschillende
plekken. Als open ruimte geeft het
plein gewicht aan het Cereolcomplex
en aan park Oog in Al, zeker met een
duidelijk vormgegeven entree naar dit
park. Het plein biedt prettige ruimte
om te zitten, afgestemd op de be-
schikbare zonuren. Door de aanwezig-
heid van Cereol is er veel beweging op
het plein van langzaam bestemmings-
verkeer en het bijbehorende praatje
voor de deur.
10 Elevator
De elevator op de kade aan het plein
voor Cereol is een landmark in het
Muntpark. Een nieuwe functie zoals
een minihotel versterkt dat effect.
Een eigentijdse toevoeging geeft de
kraan een spannende nieuwe twist en
een sleutelplek in de publieke ruimte
van het Muntpark: een ontmoeting-
splek met fraai uitzicht op het park,
een pleisterplaats om in de zon te zit-
ten, te zwemmen, vissen of schaatsen
onder te binden. Het brugwachters
huisje wordt een kiosk waar dingen
verkijgbaar zijn voor het verblijf op de
steiger. De kioskhouder is mede park-
wachter en houdt een oogje in het zeil.
07 Oevers
Oevers zijn een belangrijk element
voor de samenhang in het Muntpark.
Een goede inrichting maakt contact
met het water voor iedereen mogelijk,
brengt sfeer en rust met beplanting,
en biedt plekken om aan te meren.
Verzakte kaden en oevers worden
opgeknapt. De oeverontwikkeling sluit
aan op het gemeentelijke oeverbeleid.
08 Cereol
De Rijksmunt en Cereol zijn elkaars
pendanten in het Muntpark, twee
iconen die de parkranden markeren.
Cereol is de luidruchtige, stoere neef
van de deftige Munt. De sojafabriek
heeft op alle mogelijke manieren leven
in de brouwerij gebracht. Dat moet het
vooral blijven doen, liefst op stedelijk
niveau, passend bij het bijzondere ge-
wicht van een gebied als het Muntpark
in Utrecht. Gezien het aanhoudende
belang van de creatieve economie,
transformeert ook dit industriële monu-
ment in een culturele trekpleister, een
podium voor de creatieve sector, als
breed samengestelde, gevarieerde plek
voor ontmoeting, presentatie, werk en
stedelijke horeca. Geïnspireerd op de
voormalige ruimtelijke uitbundigheid in
vormstijlen van de contrasterende silo’s,
het silogebouw en het oude fabriek-
spand, leent renovatie van het rijksmon-
ument zich goed voor een combinatie
met een moderne opbouw. Deze vorm
van renovatie-nieuwbouw markeert het
nieuwe elan van het Cereolcomplex en
het Muntpark in het algemeen.
60

dringend om onderhoud. Door het
beperkte functionele gebruik van
de sluis leent het water zich voor
andere toepassingen, bijvoorbeeld
evenementen. Via een cultureel
evenement, zoals een film en exposi-
tie over het leven rond de Muntsluis,
maakt het publiek kennis met een
belangwekkende plek in Utrecht.
Tegelijkertijd functioneert de aan-
dacht als lobby voor renovatie van
de Muntsluis.
13 Sluisplein Muntsluis
Het levendige Cereol en het goed
bezochte café Kanaalzicht zijn door
het Sluisplein met elkaar verbonden.
Deze robuuste, massieve vlakte geeft
een gevoel van ruimte en vormt een
bijzonder zomerpodium voor stijlvolle
culturele programmering. Ook voor
een (drijvende) markt biedt de omgev-
ing Sluisplein een idyllische locatie, die
logisch aansluit op de bedrijvigheid
van vroeger.
14 Noordpier
De noordpier is een rustig laantje aan
de rand van het park. De zonzijde van
de pier is geschikt als ligweide. Onder
de bomen kun je juist de schaduw
opzoeken.
15 Zuidpier
De Zuidpier is een intrigerend punt in
het Muntpark door de ogenschijnlijke
onbereikbaarheid ervan. Als een rots
ligt de pier in het water. Het is een
vergezicht dat vanaf verschillende
punten in het park de aandacht trekt.
Daarnaast is het ook een mooie afge-
legen plek om te zijn en te genieten
van een zonsondergang. De inrichting
van de pier sluit aan bij de weidsheid
en vrijheid rond deze plek. æ
behoudt karakteristieke eigenschap-
pen als haar transparantie en indus-
triële verleden. Het ‘kraanhotel’ is een
potentieel project om op korte termijn
mee te beginnen als aanjager voor de
ontwikkeling van het Cereolterrein en
het Muntpark.
11 Kanaalzicht
De zonnige kade voor café Kanaal-
zicht lokt al meer bezoekers dan
het café aankan. Uitbreiding van de
terrasfunctie of plezierige zitmogeli-
jkheden in de publieke ruimte zijn hier
een welkome aanvulling.
12 Muntsluis
De stoere sfeer van het water-
staatkundige complex vormt een
contrast met het alom aanwezige
groen. De cultuurhistorische waarde
als eerste betonnen sluis in Neder-
land is belangwekkend. Ook heeft
de sluis een decoratieve waarde in
het park. Het sluizencomplex vraagt
61

Coproductie
Coproductie is een expliciete keuze
van Nieuw Utrecht als samenwerkings
vorm voor het project Breng de
Muntsluis tot leven. NU werkt volgens
het principe ‘vernieuwend verenigen’.
Dit betekent maximale samenwerking
tussen overheid en burger, maximale
betrokkenheid van eigenaren, initia-
tiefnemers, burgers en ondernemers
bij ruimtelijke planning. Dat gaat veel
verder dan inspraak of een klank-
bordgroep. Het gaat over mede-zeg-
genschap en budgetten. Wij geloven
dat deze vorm van samenwerking
toekomst heeft in gebiedsontwikke-
ling. De overheid ondersteunt een
dergelijke aanpak ook.
Al doende blijkt de waarde ervan: in
de loop van het project ontstaat een
groeiende groep die de blik verruimt
of versmalt tot gebiedsniveau en die
met het gebied en de visie erop bezig
is. Hierdoor vinden mensen nieuwe
ingangen en doen nieuwe inzichten
op. Duidelijk wordt dat er ook bij
bewoners en gebruikers van het ge-
bied naast betrokkenheid veel kennis,
kunde, inspiratie en realiteitszin is.
Regie
Coproductie ontstaat voor een deel
vanzelf, maar vraagt ook om regie.
Nieuw Utrecht heeft die rol op zich
genomen als kwartiermaker. Ook voor
volgende stappen in de ontwikkeling
van het Muntgebied pleit NU voor de
coproductie als samenwerkingsvorm.
NU geeft het stokje over aan een
nieuwe regisseur. Belangrijk is dat er
een bevlogen trekker is met passie
voor het Muntgebied, die leidingge-
vende kwaliteiten heeft en over het
vermogen beschikt om partijen met
elkaar te verbinden. De trekker vormt
een parkteam waarin eigenaren,
gebruikers, ondernemers en instanties
uit de buurt en de stad zijn vertegen-
woordigd. Het parkteam zet de ont-
wikkeling van het Muntpark in gang:
door een combinatie van regisseren,
onderzoeken, organiseren, ontwer-
pen en communiceren en/of hiertoe
opdracht te geven. Dit team wordt
zorgvuldig samengesteld en werkt op
betaalde basis.
Parkteam vormen
Het mooie van deze afgeronde fase is
dat het parkteam al in wording is. Bin-
nen de groeiende groep betrokkenen
ontstaat een kerngroep met bredere
blik en leidinggevende capaciteiten.
Nu moeten we dit idee verder uitwer-
ken en in gang zetten. Nieuw Utrecht
biedt de betrokkenen in het gebied
aan om dit te doen. æ
62

Actoren
Overzicht van partijen die betrokken
zijn bij het Muntgebied. Via deze
organisaties komen we in contact
met mogelijke deelnemers aan het
parkteam.
Ë Aorta
Ë A.U.S.R. Orca
Ë Beheergroep Makassarstraat
Ë Beheergroep Muntplein
Ë Bewonerscomité Leidseweg
(deel Welgelegen)
Ë Bewonerscomité Ronduit Weg
Ë BOEi
Ë Café Kanaalzicht
Ë College van B en W
Ë Fietsersbond
Ë Geldmuseum
Ë Gemeente Utrecht
Ë Gemeenteraad
Ë Groengroep Zuidpunt
Ë Het Wilde Westen
Ë Hoogheemraadschap Stichtse
Rijnlanden
Ë Houtzaagmolen De Ster
Ë Initiatiefgroep Bevaarbare
Leidsche Rijn
Ë KBCU, Kleine Boten Club Utrecht
Ë Koninklijke Nederlandse Munt
Ë Kringloopwinkel Emmaus Lombok
Ë Lombox
Ë Mensen maken Oog in Al
Ë Ministerie van Financiën
Ë Ministerie van OCW
Ë Ministerie van VROM
Ë Muziekhuis Lombok
Ë NoiZ, Nachtopvang in Zelfbeheer
Ë Pas op! Fietsbrug!
Ë Passie voor Utrecht
Ë POG Vastgoed
Ë Politieke partijen
Ë Provincie Utrecht
Ë Rijksdienst Cultureel Erfgoed
Ë Rijkswaterstaat Utrecht
Ë ROC Midden Nederland
Ë Stichting Ecologisch Groen
Utrecht-West
Ë Stichting Historisch Erfgoed
Ë Stichting Open Oog (in Al)
Ë Stimuleringsfonds voor
Architectuur / Belvedere
Ë SUWO, Stedelijk Utrechts
Woonschepen Overleg
Ë Tresforte
Ë U.R.V. Viking
Ë U.S.R. Triton
Ë Vereniging Nieuw Utrecht
Ë Vereniging Oud-Utrecht
Ë Vereniging van Eigenaren Adikade
Ë Vereniging van Eigenaren
Zuidpunt
Ë Visiegroep Welgelegen
Ë VOF Meyster´s Buiten
Ë Wijk-/ vakwethouder
Ë Wijkbureau West
Ë Wijkraad West
63

Financiering
Het project Breng de Muntsluis tot
leven resulteert in een integrale
gebiedsvisie op het Muntgebied als
Muntpark. De visie is gebaseerd op
het uitgangspunt om via parkge-
bruik – ook indirect – financieel bij
te dragen aan de fysieke verbetering
van het Muntgebied. Binnen de visie
zijn drie pijlers voor vervolgstappen:
parkontwikkeling, versterking van de
aantrekkingskracht van het gebied en
onderhoud van het culturele erfgoed.
Wat betreft financiering levert de visie
de volgende inzichten op:
Cultureel erfgoed
Rijkswaterstaat schat de kosten
voor renovatie van de waterwerken
exclusief oevers op ruim tien miljoen
euro. Een vorm van basisonderhoud
komt uit op zo’n 3,5 miljoen euro.
Verbetering van de oevers tussen de
Soweto- en Spinozabrug kost circa
1,5 miljoen euro. Aansluitend op de
parkvisie, kan Rijkswaterstaat nu heel
gericht benodigde onderhoudswerk-
zaamheden voor de waterwerken in
kaart brengen en deze voorzien van
een prioritering, begroting en plan-
ning. Belangrijk punt in de parkvisie is
dat het sluizencomplex deel uitmaakt
van een groter ensemble van rijksmo-
numenten in het Muntgebied (met de
Rijksmunt en Cereol). Dit sluit aan bij
het gebiedsgericht werken dat het mi-
nisterie van OCW bepleit in haar nota
over Monumentenzorg: aanpak van
monumenten moeten functioneel en
financieel in relatie tot de omgeving
worden bezien.
Kosten krijgen een andere beteke-
nis als de waarde van het culturele
erfgoed duidelijk is in relatie tot haar
context en beoogde nieuwe functie.
Nieuw Utrecht heeft dit aangegeven
in haar onderzoek en visie. Vervolgens
kan het parkteam onderzoek doen
naar mogelijke financieringsvormen
en mogelijke partnerschappen. Gezien
de cultuurhistorische waarde van de
waterwerken ligt een samenwerkings-
verband met overheden van lokaal tot
nationaal of misschien zelfs Europees
niveau voor de hand. Vormen van PPS
moeten ook worden verkend. Inves-
teringen in de Rijksmunt en Cereol
kunnen mogelijk gekoppeld worden
aan investeringen in het omliggende
gebied. Daarnaast bieden creatieve
financieringsvormen mogelijk ook
soelaas. De Stichting Vrienden van het
Jongeriuscomplex grijpt bijvoorbeeld
alle evenementen en communicatie-
middelen aan om aandacht voor het
Jongeriuscomplex te creëren. Deelna-
me aan het tv-programma Restauratie!
van de AVRO levert niet de hoofdprijs
van een miljoen euro voor restauratie
op, maar is wel aanleiding voor de ge-
meente om het Jongeriuscomplex voor
nul euro aan de stichting te verkopen,
op voorwaarde dat zij het voor 31
december 2011 restaureren.
Parkontwikkeling
Financiering van parkontwikkeling
kan gefaseerd worden in afzonderlijke
uitvoeringsprojecten, op basis van een
nog te maken parkontwerp. Het park-
team moet mogelijke financierings
vormen, faseringen en samenwer-
kingsverbanden in kaart brengen.
Het gemeentelijke Groenstructuurplan
biedt aanknopingspunten voor finan-
ciering van de parkontwikkeling. æ
64

Communicatie
Kennisuitwisseling en
netwerkvorming
Nieuw Utrecht heeft een speciale
projectwebsite ontwikkeld en bij-
gehouden als platform voor kennis
uitwisseling, idee-ontwikkeling, discus-
sie en netwerkvorming. In de praktijk
blijkt de website goed te werken als
forum. Daarnaast zijn bijeenkomsten
en onderlinge afspraken belangrijk
voor persoonlijk contact. Het park-
team kan voorzetting van de website
en van bijeenkomsten coördineren
of organiseren. Ook kunnen zij de
website breder onder de aandacht
brengen.
Publiciteit en lobby
Van al haar projectactiviteiten in het
Muntgebied maakt Nieuw Utrecht tel-
kens een document om aandacht voor
het Muntgebied te vragen. Hoe verder
de visievorming en planontwikkeling
vorderen, hoe breder de publiciteit
gezocht kan worden. Deze publicatie
is beschikbaar voor alle betrokkenen
en wordt via de vakwereld onder de
aandacht gebracht.
Activiteiten
Ook via activiteiten kan de potentie
van het Muntgebied bij een groter pu-
bliek onder de aandacht worden ge-
bracht. Denk aan rondleidingen door
het gebied, Open Monumentendag,
Dag van de Architectuur, tv-program-
ma’s als Restauratie van de Avro of Het
mooiste pand van Nederland van SBS6.
Het parkteam is de aangewezen partij
om dergelijke communicatie-activitei-
ten te regelen. æ
65

“Het is gewoon opvallend
hoeveel mensen graag zelf
de handen uit de mouwen
willen steken en het
trouwens nu al doen.”
66

67

NU verder
In dit project heeft Nieuw Utrecht
een begin gemaakt met coproductie
in het Muntgebied. Een unieke vorm
van samenwerking tussen overheid en
particulier initiatief. Hoe nu verder?
De kunst van het samenwerken
Coproductie is vandaag de dag geen
mogelijke optie meer, het is de enige
weg. Top-down gebiedsontwikkeling
met inspraak leidt te vaak tot jaren-
lange vertraging.
Coproductie vraagt om het vermogen
tot samenwerken: van eigen belan-
gen naar voren brengen en in groter
perspectief plaatsen. Verschillende
invalshoeken dragen bij aan een
krachtige visie. Omdat het Muntge-
bied zo’n bijzondere en mooie plek is,
zijn mensen er zeer begaan mee. Sa-
menwerken betekent dus ook ruimte
geven aan emoties.
Een ruimtelijke visie als kader
Een ruimtelijk-programmatische stra-
tegie geeft coproductie samenhang,
houvast en vrijheid. Vanuit het kader
kunnen initiatieven op elkaar worden
afgestemd.
Parkteam
Er is behoefte aan visie en leider-
schap. Nieuw Utrecht heeft regie in
handen gekregen waarmee wij vanuit
een eigen onafhankelijke positie een
verbinding met alle betrokken partijen
maakten. Van daaruit hebben wij een
visie op het Muntgebied ontwikkeld.
Een parkteam kan deze verbindende
rol overnemen. Het parkteam is een
coördinerende, verbindende, centrale
partij van het Muntgebied. Voor een
goede overdracht van dit project wil
Nieuw Utrecht een opzet voor deze
organisatievorm maken.
Een parkontwerp
De eerste stap die logisch voortvloeit
uit de visie van het Muntpark is de
opdracht van het parkteam voor een
parkontwerp. Het gebied verdient
hiervoor een internationale prijsvraag.
Nieuw Utrecht biedt aan om dit idee
uit te werken.
Direct beginnen
Een aantal goed gekozen initiatieven
en activiteiten kan dit jaar al wor-
den gerealiseerd. Bijvoorbeeld een
feestelijke opening van het Muntpark.
Nieuw Utrecht draagt dan het stokje
over aan het parkteam.
Aandacht
Dit gebaar maakt duidelijk dat we het
Muntgebied nu echt als park willen
gebruiken, dus als publieke ruimte
die voor iedereen toegankelijk is. Wij
willen het tij van verval keren. Als we
niets doen, zakt het eiland letterlijk
weg in het water. Wij wijzen op de
enorme waarde van het Muntgebied.
Op haar kansen. De schoonheid.
Utrecht zal veel plezier hebben van
onderhoud en nieuwe initiatieven in
het Muntpark. Dit pakken we samen
op. En dat is straks te zien aan een
toegankelijk, verzorgd, onderhouden,
smaakvol park vol rust, activiteit en
bijzonder cultureel erfgoed. Het prak-
tische resultaat van coproductie. De
verborgen schat is ontdekt. æ
68

Bronnen
A.U.S.R. Orca, Lustrumboekcommissie,
Lustrumboek 1970 - 1995, A.U.S.R.
Orca, Utrecht, 1995.
Appeldoorn, F., C. Hupkes, C. van
Winden, Eeuwig Viking. Eeuwboek
van de Utrechtse Roeivereniging
Viking, U.R.V. Viking, Utrecht, 2006.
Arends, G. J., Historische sluizen
en stuwen. Waardering en
instandhouding, STOWA/ Uitgeverij
Matrijs, Utrecht, 2004.
Baars, K. E., Varend vervoeren van
Amsterdam tot aan de Rijn. 100 jaar
Merwedekanaal, Matrijs, Utrecht,
1991.
Blijstra, R., 2000 jaar Utrecht.
Stedebouwkundige ontwikkeling van
castrum tot centrum, A.W. Bruna
Zoon, Utrecht/ Antwerpen, 1969.
Bouwman, O. (red., et al.),
Architectuur als noodzaak.
Nederlandse ontwerpen voor de
toekomst, NAi, Rotterdam, 2009.
Bruin, R. E. (red. et al.), Een paradijs
vol weelde. Geschiedenis van de
stad Utrecht, Het Utrechts Archief/
Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2000.
Bruin, R. E., T. J. Hoekstra, A.
Pietersma, Twintig Eeuwen Utrecht.
Korte geschiedenis van de stad, SPOU
en Het Utrechts Archief, Utrecht, 1999.
Gemeente Utrecht, afdeling
Bestuursinformatie, Utrecht Monitor
2010.
Gemeente Utrecht, Beleid
Recreatievaartuigen, 2005.
Gemeente Utrecht, Beleidskaders
Merwedekanaal, werkversie januari
2009.
Gemeente Utrecht, Duik in Utrecht.
Visie watertoerisme Utrecht, 2008.
Gemeente Utrecht,
Groenstructuurplan 2007.
Gemeente Utrecht, Havenverordening
2006.
Gemeente Utrecht, Plan van Aanpak
handhaving oeverbeleid woonboten,
2007.
Gemeente Utrecht, Reinigings- en
Havendienst, Havenatlas, 2005.
Gemeente Utrecht, Stadsontwikkeling,
Bouwen aan participatie. Hoe
belanghebbenden beter, vaker en
eerder betrokken kunnen worden bij
complexe bouwprojecten, 2008.
Gemeente Utrecht, Structuurvisie
Utrecht, 2004 .
Gemeente Utrecht, Visie
Merwedekanaalzone, 2005.
Gemeente Utrecht, Woonbotenbeleid,
2007.
Gerritsen, J., Utrecht Verleden Tijd,
Uitgeverij Elmar b.v., Rijswijk, 1981.
Heering, A., E. Paalvast, Vaart in
de Vaartse Rijn, Landschap Erfgoed
Utrecht/ Aorta, Utrecht, 2007.
Heuvel, M. van den, Fabrieken!
Industrieel erfgoed in de gemeente
Utrecht, Marijke van den Heuvel/
Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2010.
Kleppe, R., W. Mulder, Utrecht
Roeistad, Viking/ Orca/ Triton, Utrecht,
1990.
Steenvoorden, E., Muntsluis:
een verpauperd rijksmonument.
Rijkswaterstaat heeft geen geld voor
opknapbeurt, Utrechts Nieuwsblad, 12
juli 2005.
U.S.R. Triton, redactie, Triton, honderd
jaar aan de riemen, U.S.R. Triton,
Utrecht, 1980.
Volkers, K., 20 Vensters in de provincie
Utrecht. Een cultuurhistorische
verkenning, USINE/ provincie Utrecht,
Utrecht, 2006.
Wijkmanagement Overleg West,
Wijkvisie West. Divers en aantrekkelijk
wonen, leven en werken in een
authentieke stadswijk, 2003.
69

Thoenes, Ineke van der Hee, Jaap de
Jong, Jacco Pekelder, Jacob-Jan Bakker,
Jacolien Rutten, Jan de Boer, Janita
Drost, Jerker Menninga, Jeroen Breen,
Joost de Groot, Jurjen Kolmer, K.F.
Heinfonds, Lawrence Matthews, Lies
König, Maarten Dullemeijer,
Marcel Engelman, Marcel Greve,
Marco Tankink, Marcus Kuitenbrouwer,
Margot Westermann, Maria van
der Vegt, Marij Nielen, Mariken van
Nimwegen, Marjolein Bracht, Mark
Polman, Matthijs Mahler, Nanette
Danckaarts, Nicolien Rengers, Niroc
Vastgoedontwikkeling, Peter Jans,
Piet Kuipers, Pieter Huibers, Pieter van
Sluijs, Radboud van der Linden, René
Dracht, Rento Hermanns, Ria Glas,
Riek Westerhof, Rik Vos, Rikkert
Paauw, Rob Leenen, Roland Goetgeluk,
Stichting Fotodok, Stijn van Tuijl,
Suzanne Hautvast, Thea Veldkamp,
Thomas Vernooij, Trevor James,
Wietske Smit, Willem de Vries, Willem
Wouters, Wim Greijn, Wim ter Keurs
www.nieuwutrecht.nl
www.muntsluis.wordpress.com
ISBN/EAN: 978-90-806226-3-0
© Nieuw Utrecht, 2010
Alle rechten voorbehouden
Dit project is mede mogelijk gemaakt
door Rijkswaterstaat, Gemeente
Utrecht, projectsubsidie Belvedere/
Stimuleringsfonds voor Architectuur.
Colofon
PROJECT
Deze publicatie maakt deel uit van
het project Breng de Muntsluis tot
leven, een initiatief van vereniging
Nieuw Utrecht.
Initiatiefteam
• Paul Baltus (pbco)
bemiddeling, advies
• Bas Pickkers (Pickkers Consult)
initiatief herontwikkeling
• Henri van der Vegt (Urban Pilots)
projectleiding
• Jaco de Visser (JDdV architecten)
stedenbouwkundig ontwerp
Ruimtelijke visie
Paul Baltus, Bas Pickkers, Henri van der
Vegt, Jaco de Visser
Buurtverkenning
Marij Nielen, Stichting Maanzaad
Stuurgroep
Pieter van Sluijs (Gemeente Utrecht),
Willem Wouters (Rijkswaterstaat)
PUBLICATIE
Samenstelling en redactie
Marijke Orthel en Henri van der Vegt
(Urban Pilots)
Essays
Daan Paans (documentair fotograaf),
Bettina van Santen (Gemeente
Utrecht), Hans Oerlemans (OKRA),
Jaco de Visser (JDdV architecten), Hans
Venhuizen (Bureau Venhuizen), Arie
Lengkeek (AIR Rotterdam)
Foto omslag
Daan Paans
Grafisch ontwerp
Autobahn grafisch ontwerp
Kaarten
Autobahn grafisch ontwerp,
Gemeente Utrecht, TDK Kadaster
Citaten bij illustraties
Bewoners Muntgebied
Beeld
Autarc, Filmvanalledag, Cor van Hillo,
Wim ter Keurs, Marcus Kuitenbrouwer,
Lawnge, Edwin Prins, Stichting
Ecologisch Groen Utrecht-West,
Utrechts Archief, Henri van der Vegt,
Jaco de Visser, VOF Meysters Buiten
Niet alle rechthebbenden van de
gebruikte illustraties konden worden
achterhaald. Belanghebbenden wordt
verzocht contact op te nemen met
vereniging Nieuw Utrecht:
info@nieuwutrecht.nl
Uitgave
Nieuw Utrecht
MET DANK AAN
Albert Sesink, Anco Schut, Angelien
Borgdorff, Bart Bleijerveld, Bastiaan
van de Kraats, Bestuur Nieuw Utrecht,
Carla Voskuilen, Carlo Andreoli,
Charles van Eijkelenburg, Chris de
Vilder, Cor van Hillo, Corinne Vis,
Deelnemers buurtboek, Denise
Goossens, Dirk Borst, Dorothé
Lucassen, Florent van der Staak, Fred
Dekkers, Free Vermeulen, Gemeente
Utrecht, Gerco Meyer, Grand Catering,
Guus Haest, Hans Buiter, Hans van den
Brink, Hans en Liselot van Elsen,
Harrie Bosch, Heleen Buijs, Ida
70

71

‘De honderdjarige Muntsluis verkeert in slechte staat, maar Rijkswater-
staat kan op dit moment geen geld uitgeven aan een opknapbeurt voor
het rijksmonument aan de Keulsekade in Utrecht. Op een basculebrug
na, die enkele jaren terug helemaal werd vernieuwd, maakt het sluizen-
complex, met de eerste betonnen sluis van Nederland, een verpauperde
indruk.’ Utrechts Nieuwsblad, 2005
Een krantenberichtje in het Utrechts Nieuwsblad van 2005 vormt aan-
leiding voor Nieuw Utrecht om een nieuwe kijk op het sluizencomplex
te ontwikkelen. Deze vereniging voor nieuwe stedelijkheid in Utrecht
plaatst de Muntsluis in breder perspectief van het Muntgebied. Het
Merwedekanaal is ter hoogte van de Rijksmunt een prachtige oase in
de stad. Maar ook een verweesde plek, die om aandacht schreeuwt.
Of positief geformuleerd: een verborgen schat vol kansen om een bij-
zonder park in Utrecht te worden, een waterpark. Nieuw Utrecht begint
een onderzoek naar een voormalig industriegebied dat van functie en
ligging veranderd is en laat in een wenkend perspectief zien hoe een
vergeten ruimte vol rijksmonumenten zich kan ontpoppen tot spranke-
lende publieke ruimte midden in de stad.

Muntpark Utrecht Een Ruimtelijke Programmatische Visie

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Muntpark Utrecht Een Ruimtelijke Programmatische Visie

Similar to Muntpark Utrecht Een Ruimtelijke Programmatische Visie (20)

Muntpark Utrecht Een Ruimtelijke Programmatische Visie