Jestem z zawodu bibliotekarką i to jest moja interpretacja tekstu Łukasza Gołębiowskiego. Prezentacja powstała 2 lata temu. Dzisiaj, w kontekście przemian technologicznych i tego jak zmieniły się biblioteki, mój stosunek do tego tekstu jest inny. Irena Szczypek :)

1. Śmierć książki?
Jaka przyszłość czeka
książkę
2010-02-01

2. Czy książka już niedługo stanie się ekstrawaganckim bibelotem?
Czy czeka nas świat bez księgarń i bibliotek?
Czy zawód księgarz, drukarz, bibliotekarz będą już niedługo tak
zapomniane jak np. zdun, ludwisarz czy zecer?
Czy nasze dotychczasowe nawyki i upodobania odejdą w zapomnienie
pogrzebane przez e-świat?
Na tak zadane pytania trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć. Należy
przyglądnąć się bardziej wnikliwie obecnym trendom i temu co
dzieje się na naszych oczach. I choć ta wizja jest przygnębiająca, to
należy się z nią zmierzyć, bo świat domaga się wciąż czegoś
nowego, rodzi się nowa kultura
2

3. Era człowieka cyfr
 Dzięki wynalazkowi Gutenberga narodził się „człowiek
liter”
 Dzięki Internetowi jesteśmy świadkami narodzin
„człowieka cyfr”, można też użyć zwrotu e-człowiek, ale
on dehumanizuje sprowadza do roli robota.
 Coraz więcej czasu spędzamy przed monitorami
komputerów, epokę druku zastąpiła epoka transmisji, a
czcionkę protokół IP
To jest dopiero początek tej drogi i nie sposób
przewidzieć dokąd nas zaprowadzi, bo jakiekolwiek
długoterminowe prognozy w okresie technologicznej
rewolucji nie mają zastosowania
3

4. Portret nowego odbiorcy
CECHY POZYTYWNE
 Sprawnie porusza się w świecie Internetu
i dobrze się w nim czuje
 Jest wyposażony w nowe umiejętności i kompetencje
 Bombardowany informacjami umie nimi rozporządzać
 Trudno go oszukać, bo z łatwością weryfikuje informacje
 Na swój sposób przedsiębiorczy
4

5. Portret nowego odbiorcy
CECHY NEGATYWNE
 Z łatwością, swobodą i bez ograniczeń przywłaszcza
sobie cudze teksty i używa jako własnych
 Lubi bylejakość
 Dużo czyta i pisze, ale kaleczy język
 Bezpośredni kontakt z innym człowiekiem go peszy
 Ekshibicjonista
 Bezpruderyjny
 Bezwstydny
 Oczekuje bezpłatnego dostępu do dóbr nauki i kultury
5

6. Jaki jest nowy odbiorca
 Człowiek sieci jest wyalienowany
 Potrzebuje grupy, nie umie być sam, bo brak interakcji
go męczy
 Ze względu na formę kontaktu, jest okrojony z
zapachu, intonacji, gestykulacji, mimiki, spojrzenia, ubior
u itd.
 Potrzebuje sieci jako swoistej terapii
 Nie oburza go kłamstwo i ekshibicjonizm
 Chce się za wszelką cenę wyróżniać, nijakość nie jest
modna
 Ta nieustanna walka o zaistnienie pozbawia go
własnego „ja”
6

7. Jaki jest nowy odbiorca
Mimo tych zmian e-człowiek zachował dotychczasowe potrzeby:
-bezpieczeństwa
-miłości
-samorealizacji
-uznania
-szacunku
-wiedzy
-zrozumienia
-przynależności do grupy
Jednak forum, czy społeczność internetowa nie zaspokaja
bezpośredniego kontaktu, a to rodzi frustracje i sprzyja
neurotycznym zachowaniom
7

8. Cyberjęzyk
Jest to nowa forma języka tzw. e-język, wzbogacona znakami graficznymi i symbolami
wyrażającymi emocje np. emotikonkami i wrzaskunami, czyli animowanymi
emotikonkami. Ich stosowanie jest ucieczką przed rzeczywistym wyrażaniem
uczuć, jest to spłycenie słów do postaci znaków.
Pojawiły się różnego rodzaju skrótowce utworzone przez skrócenie wyrażenia złożonego
z kilku słów. Wywodzą się najczęściej z języka angielskiego np. BTW -by the way
(swoją drogą, przy okazji), a z polskiego np.MSZ (moim skromnym zdaniem). Jest też
wiele przykładów świadomego kaleczenia polszczyzny lub wprowadzania śmiesznych
powiedzonek np. nara, siema, dozo, strzałka, papatki.
Najpowszechniejszy element nowego języka to brak ogonków w polskich literach. Na
początku rozwoju technologii informatycznej polskie znaki stanowiły przeszkodę, w
chwili obecnej problem natury technicznej już nie istnieje. Jednak na przekór
możliwościom ignorancja polskich znaków jest powszechna.
Pełna swoboda występuje też w zapisie ortograficznym i fonetycznym polskich słów i jest
to jak najbardziej zamierzone działanie, które ma podkreślić dowolność operowania
słowem piszącego.
Pozytywnie zaskakuje natomiast powrót do pisania zaimków osobowych dużą literą, tak
jak w tradycyjnej epistolografii.
8

9. Cyberjęzyk
Plusy Minusy
 Nowe formy mogą  Czystość języka
wzbogacić język pod wymknęła się spod
warunkiem, że nie kontroli
zastąpią  Język traci misję
dotychczasowych edukacyjną
 Cyberjęzyk jest dla
kultury niczym chwast
9

10. Cyberprzestrzeń
 Cyberprzestrzeń jest nie do końca
równoznaczna z rzeczywistością wirtualną
 Istnieje niejako obok świata realnego, a nie w
jego zastępstwie
 Daje możliwość interakcji, czyli obecności
drugiego człowieka
 Cyberprzestrzeń może być bardziej literacką lub
artystyczną inspiracją, niż zagrożeniem dla
kultury
10

11. Hiperliteratura
 Hiperłącze to jeden z najważniejszych wyznaczników
współczesnego tekstu w tym także internetowej literatury. Umożliwia
nieograniczone odsyłanie do innych miejsc w tekście
 Hipertekst ma charakter otwarty, to swoiste puzzle literackie, które
pozostawiają czytelnikowi swobodę co do kolejności w jakiej chce
czytać
 Internet stworzył nowe gatunki literackie, takie jak blog, poezja
internetowa czy powieść hipertekstowa. Stanowią ciekawe zjawisko
społeczno-psychologiczne, posługują się specyficznym językiem
sieci. Stanowią też pewne antidotum na samotność
 Trafną definicję różnicy między hipertekstem, a literaturą podał
Umberto Eco: „Książka wymaga lektury linearnej, od początku do
końca.(…) Hipertekst natomiast pozwala sklejać w jednej chwili i
wedle naszego życzenia rozmaite partie tego samego tekstu…”
11

12. Hiperliteratura
 Hiperliteratura jest formą zabawy, daje możliwość nawigowania i
żeglowania po kolejnych fragmentach tekstu. I to bez względu czy
jest to poezja cybernetyczna czy powieść. Ale jest to wolność
niebezpieczna, bo pozbawia zdolności skupienia się nad zwykłym
tekstem. Ponieważ tradycyjna książka wyklucza żeglugę
 Rodzi się pytanie czy literatura sieci zastąpi literaturą tradycyjną?
 Powtarzając za Umberto Eco hipertekst nigdy nie zastąpi tradycyjnej
powieści: „Książka do czytania wymaga byśmy doszedłszy do
strony 200 pamiętali coś, co było powiedziane na stronie 20, byśmy
uruchomili naszą pamięć, byśmy korzystali z naszej zdolności
przebiegania przestrzeni, którą w toku lektury ukształtowaliśmy w
wyobraźni.(…) Nowe technologie prowadzą do powstawania
nowych form twórczości.(…) Ale te nowe formy nie zastąpią
starych, których potrzebę nadal głęboko odczuwamy"
12

13. E – książka
Obecnie pod tym pojęciem rozumiemy urządzenie
techniczne do odczytu plików jak i same pliki
tekstowe
Żeby uporządkować nazewnictwo należy
wprowadzić rozróżnienie
 E – książka to odpowiednio przygotowany plik
tekstowo-graficzny
 E – czytnik to urządzenie wyposażone w
odpowiednie oprogramowanie do odczytu plików
tekstowo-graficznych
13

14. E-książka
 Pierwsze e – czytniki pojawiły się w latach 90-tych, nie posiadały twardego
dysku, tekst odczytywały z płyty CD, na ekranie o słabej rozdzielczości nie
zachęcającej do zbyt częstego korzystania
 Dzięki eksperymentom technicznym, w chwili obecnej mamy do czynienia z
urządzeniem wysokiej klasy, które zrewolucjonizowało ten rynek. E-czytnik Kindle
formatem przypomina książkę, waży 300g, bateria wystarcza na 30 h i ma bardzo
dobrą jakość obrazu, z możliwością powiększania czcionki. W swojej pamięci może
przechowywać około 200 książek. Jedyną jego wadą jest wysoka cena
 Na Polski rynek został wprowadzony dopiero pod koniec ubiegłego roku. Są
dostępne także e-czytniki rodzimej produkcji, choć nie o tak wysokich parametrach.
Jednak ich główny problem to niewielki wybór książek w języku polskim, oferta
ograniczona jest głównie do klasyki
 E-papier to rodzaj cieniutkiego, elastycznego wyświetlacza, który nie świeci, więc nie
męczy oczu tak jak ekran komputera. Pozwala na odczyt tekstu w wysokiej
rozdzielczości na płaskim ekranie. Umożliwia on bardzo wyraźną prezentację tekstu
14

15. E-książka
Za e-książką Przeciw jest:
przemawia:  Łatwość utraty
 Wewnątrztekstowe danych, których
wyszukiwanie przyczyną może być
 Możliwość wirus
kopiowania komputerowy, uszkod
fragmentów zenie sprzętu
15

16. E-biblioteki
Autor książki Internet porównuje do niekończącej się biblioteki.
Wyszukiwarki internetowe jego zdaniem to katalogi katalogów.
Technologia cyfrowa daje możliwość stworzenia, po raz pierwszy od
czasów Biblioteki Aleksandryjskiej, archiwów, które w swych
zbiorach będą zawierać dorobek twórczości naukowej i artystycznej.
Szacuje się że od czasów Gutenberga ukazało się na świecie 26
milionów książek. Gdyby to całe światowe dziedzictwo przenieść do
formatu cyfrowego, zmieściłyby się na jednym serwerze.
Początki digitalizacji na świecie to lata 70-te i był to początkowo bardzo
żmudny proces. Technika znacznie go przyśpieszyła, ale na chwilę
obecną w wersji cyfrowej jest zaledwie 2% zbiorów.
W Polsce digitalizacja rozpoczęła się w roku 2002.
16

17. E-biblioteki
 Biblioteki cyfrowe tworzone w Polsce i na świecie
pochłonęły ogromne środki finansowe, ale mimo to nie
spełniają oczekiwań e-czytelników.
 Wciąż mogą udostępniać nieodpłatnie zbyt mało
książek, ponieważ chroni je prawo autorskie, które
wygasa 70 lat po śmierci twórcy.
 Mimo tych niedogodności zagrożony jest byt bibliotek
tradycyjnych, które choć jako pierwsze zaczęły dbać o
doskonalszą formę przechowywania wytworów myśli
ludzkiej, to nie zostanie im to w konsekwencji poczytane
za zasługę.
17

18. E-księgarnie
 Do ich ogromnego rozwoju przyczyniło się to, iż jednym z
pierwszych produktów kupowanych dzięki Sieci była właśnie
książka. I jest wciąż obok płyt kupowana najczęściej. Aż 5 milionów
klientów w Sieci to Polacy
 Zaletą jest też bogata oferta i dostawa do domu
 Gwiazdą na tym rynku jest amerykańska księgarnia Amazon
istniejąca od 15 lat, która wyznaczyła standardy w e-handlu.
Przyjmując specyficzną politykę działania, oferując produkty oraz
dokładne informacje na ich temat, Amazon stał się najbardziej
opiniotwórczym medium na temat książek
 Tak dynamiczny rozwój e-handlu, sprawia że tradycyjna księgarnia
może przetrwać jako miejsca spotkań, np. spotkań autorskich, nie
będzie już wyłącznie miejscem handlu
18

19. E-dukacja
Jest to rozszerzony termin e-learningu, czyli nauczania na odległości z
wykorzystaniem Internetu
Proces e-dukacji nie wyłącza interpersonalnych kontaktów i polega na
dostosowaniu programu nauczania do indywidualnych kompetencji
ucznia. Nie chołduje uśrednionej edukacji, ale stawia na
rozbudzanie indywidualnych zainteresowań i stymuluje
kreatywność. Odchodzi od przedstawiania wiedzy w sposób
podręcznikowy, ale posługuje się przekazem wielomedialnym i
hipertekstem
Taka forma oprócz plusów ma też minusy, może pozbawiać twórczego
myślenia i tworzyć nowego człowieka cyfr bez zdolności
zapamiętywania
19

20. Copyright poza kontrolą
Łatwość rozpowszechniania treści w formacie
cyfrowym pozbawia właścicieli praw autorskich
kontroli nad nimi
Dlatego konieczne jest przedefiniowanie ochrony
praw autora i wydawcy i znalezienie
sposobów, które pozwolą twórcom czerpać
dochód z ich pracy. Inaczej nauka i kultura nie
będą się mogły rozwijać
20

21. Dostawcy treści
To podmioty wyspecjalizowane w zarządzaniu
serwerami i bazami danych, które powstają
by przeciwdziałać rozproszeniu informacji i
które będą udostępniać i sprzedawać
informacje.
W znacznym stopniu przejmą rolę
księgarzy, bibliotekarzy, dystrybutorów
filmów i muzyki
Będziemy mieli do czynienia z kulturą z jednej
strony szanującą prawa autorskie, z drugiej
rozumiejącą potrzeby nowego
konsumenta, który chce natychmiast i bez
opłat
Dobra kultury będą przedmiotem samplingu i
kompilowania, będą kopiowane na blogach i
dostarczane w formie plików. To wydaje się
bezduszne nam ludziom liter, ale
nieuniknione
21

22. GEN-ISBN
Takim skrótem posługuje się autor, by określić
nowe pokolenie czytających, dziedziczących
kulturę czytania. I miejmy nadzieję, że to
pokolenie przetrwa, a wraz z nim książki. Dzięki
temu krzewiciele kultury tacy jak
księgarze, bibliotekarze będą mieli w tym nowym
świecie też swoje miejsce, bo dla nich książka i
literatura mają większą wartość niż kod binarny
Przekazujmy kod GEN-ISBN dalej
22

23. Nasze pokolenie jeszcze nie wyobraża sobie
nowej formy czytelnictwa. Lubimy usiąść
w fotelu, wziąć do ręki książkę, poczuć jej
ciężar, zapach, słuchać szelestu
przewracanych kartek. To równie ważne, jak
samo czytanie. Wytwarza się pewien
klimat, atmosfera magiczna, która wydaje
nam się jeszcze niezbędna, by zagłębić się
w treść. I choć trudno nam to sobie
wyobrazić pokolenie wychowane w erze
cyfry takich odczuć już mieć nie będzie i nie
zrozumie tej tęsknoty za zapachem papieru i
farby drukarskiej. Ale będzie przez to też
uboższe, z poczuciem jakiegoś bliżej
niesprecyzowanego braku. Nie ma ucieczki
przed postępem, ale rodzi on kulturę
osieroconą, której wcale nie chcemy, bo
będzie to tylko kultura cytatu
23

24. Bibliografia
Łukasz Gołębiewski „Śmierć książki”
Biblioteka Analiz W-wa 2008
„Biblioteka w szkole” 2010, nr 2
24

25. Dziękuję Państwu za uwagę.
25