Download luận án tiến sĩ ngành nội khoa với đề tài: Nghiên cứu biểu hiện microRNA-21, microRNA-122 huyết tương ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan nhiễm vi rút viêm gan B

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
ĐẶNG CHIỀU DƯƠNG
NGHIÊN CỨU BIỂU HIỆN MICRORNA-21,
MICRORNA-122 HUYẾT TƯƠNG Ở BỆNH NHÂN
UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN
NHIỄM VI RÚT VIÊM GAN B
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
HÀ NỘI - 2020

2. <<,,BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
ĐẶNG CHIỀU DƯƠNG
NGHIÊN CỨU BIỂU HIỆN MICRORNA-21,
MICRORNA-122 HUYẾT TƯƠNG Ở BỆNH NHÂN
UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN
NHIỄM VI RÚT VIÊM GAN B
Chuyên ngành: Nội khoa
Mã số: 9720107
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. GS.TS. NGUYỄN LĨNH TOÀN
2. TS. NGÔ TẤT TRUNG
HÀ NỘI - 2020

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nghiên cứu trong đề tài này là trung thực, không sao chép và chưa từng
được công bố trong bất cứ công trình nào khác.
Tác giả luận án
Đặng Chiều Dương

4. LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Đảng ủy, Ban giám đốc Học Viện Quân Y,
Phòng sau đại học, Bộ môn Nội tiêu hóa, đã tạo điều kiện hết sức thuận lợi cho
tôi được học tập - nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn Đảng ủy, Ban giám đốc, Phòng Kế hoạch
tổng hợp, Khoa Sinh học phân tử, Khoa Nội tiêu hóa, Khoa A4 Viện Lâm sàng
các bệnh nhiệt đới Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 đã tạo điều kiện thuận
lợi cho tôi hoàn thành công trình luận án này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các Thầy trong Bộ môn - Khoa Nội tiêu
hóa Học Viện Quân Y, các Thầy trong Hội đồng chấm luận án các cấp đã đóng
góp những ý kiến quý báu cho tôi hoàn thiện luận án.
Với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn GS.TS. Nguyễn Lĩnh
Toàn và TS. Ngô Tất Trung là hai người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ
tôi hoàn thành công trình nghiên cứu và hoàn thiện luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn Đảng ủy, Ban giám đốc Bệnh viện Hữu Nghị
Việt Tiệp, cùng tất cả các bạn bè đồng nghiệp, người thân, đã tạo điều kiện,
động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn tất cả những người bệnh, những
người tình nguyện hiến máu nhân đạo đã tin tưởng, hợp tác giúp tôi hoàn thành
nghiên cứu này.
Tác giả luận án
Đặng Chiều Dương

5. MỤC LỤC
Trang
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
DANH MỤC HÌNH
ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN........................................................................... 3
1.1. MỘT SỐ ĐIỂM VỀ DỊCH TỄ UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN...... 3
1.1.1. Trên thế giới.....................................................................................................3
1.1.2. Tình hình dịch tễ ung thư biểu mô tế bào gan ở Việt Nam...........................4
1.2. CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN ..... 5
1.2.1. Vi rút viêm gan B.............................................................................................6
1.2.2. Các yếu tố nguy cơ khác .................................................................................8
1.3. CƠ CHẾ BỆNH SINH VÀ VAI TRÒ CỦA VI RÚT VIÊM GAN B
TRONG UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN........................................ 9
1.3.1. Cơ chế bệnh sinh..............................................................................................9
1.3.2. Vai trò của vi rút viêm gan B trong ung thư biểu mô tế bào gan................10
1.4. CÁC PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ
BÀO GAN................................................................................................14
1.4.1. Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh .........................................................14
1.4.2. Phương pháp chẩn đoán tế bào học và mô bệnh học ..................................16
1.4.3. Một số dấu ấn sinh học trong chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan.......18

6. 1.4.4. Một số hướng dẫn chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan.........................23
1.5. MICRORNA ............................................................................................24
1.5.1. Nguồn gốc sinh học và cơ chế hoạt động của microRNA..........................25
1.5.2. Đặc tính của microRNA................................................................................28
1.5.3. Các phương pháp phát hiện và định lượng microRNA ..............................29
1.5.4. MicroRNA và ung thư...................................................................................32
1.5.5. MicroRNA-21................................................................................................33
1.5.6. MicroRNA-122..............................................................................................34
1.5.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến biểu hiện microRNA-21, microRNA-122 ......35
1.6. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ MICRORNA-21, MICRORNA-122
ĐỐI VỚI UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN....................................36
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.........38
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU .................................................................38
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn.......................................................................................38
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ.........................................................................................39
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................39
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu .......................................................................................39
2.2.2. Cỡ mẫu nghiên cứu........................................................................................39
2.2.3. Phương tiện nghiên cứu.................................................................................39
2.2.4. Phương pháp tiến hành..................................................................................41
2.2.5. Các chỉ tiêu nghiên cứu.................................................................................50
2.2.6. Phân tích và xử lý số liệu...............................................................................54
2.2.7. Khống chế sai số............................................................................................55
2.3. ĐẠO ĐỨC NGHIÊN CỨU .....................................................................56
2.4. SƠ ĐỒ NGHIÊN CỨU............................................................................57
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU....................................................58
3.1. ĐẶC ĐIỂM NHÓM NGHIÊN CỨU.......................................................58
3.1.1. Đặc điểm lâm sàng và xét nghiệm của các đối tượng nghiên cứu .............58

7. 3.1.2. Đặc điểm khối u gan......................................................................................64
3.2. BIỂU HIỆN MIR-21, MIR-122 Ở CÁC ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.....67
3.2.1. Biểu hiện miR-21, miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan,
viêm gan B mạn và người khỏe mạnh..........................................................67
3.2.2. Biểu hiện miR-21, miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan
có AFP ≤ 20ng/ml..........................................................................................80
3.2.3. Biểu hiện miR-21, miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan
giai đoạn sớm.................................................................................................86
3.3. LIÊN QUAN GIỮA MIR-21, MIR-122 VỚI MỘT SỐ CHỈ SỐ LÂM
SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ GIAI ĐOẠN BỆNH Ở BỆNH NHÂN
UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN.....................................................90
3.3.1. Liên quan giữa miR-21 và miR-122 với tuổi, giới......................................90
3.3.2. Liên quan giữa miR-21 và miR-122 với một số triệu chứng lâm sàng......91
3.3.3. Liên quan giữa miR-21, miR-122 với một số chỉ số xét nghiệm...............92
3.3.4. Mối liên quan giữa miR-21, miR-122 với một số đặc điểm khối u và
giai đoạn bệnh của bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan........................95
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN...........................................................................103
4.1. ĐẶC ĐIỂM NHÓM NGHIÊN CỨU.....................................................103
4.1.1. Đặc điểm tuổi, giới.......................................................................................103
4.1.2. Đặc điểm lâm sàng.......................................................................................105
4.1.3. Đặc điểm xét nghiệm...................................................................................106
4.1.4. Đặc điểm khối u gan....................................................................................110
4.2. BIỂU HIỆN MIR-21, MIR-122 HUYẾT TƯƠNG BỆNH NHÂN
UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN..................................................115
4.2.1. Biểu hiện miR-21, miR-122 huyết tương bệnh nhân ung thư biểu mô
tế bào gan......................................................................................................115
4.2.2.GiátrịcủamiR-21,miR-122huyếttươngtrongchẩnđoánungthưbiểu
mô tế bào gan ...............................................................................................118

8. 4.3. LIÊN QUAN GIỮA MIR-21, MIR-122 VỚI MỘT SỐ CHỈ SỐ LÂM
SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ GIAI ĐOẠN BỆNH Ở BỆNH NHÂN
UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN...................................................125
4.3.1. Liên quan giữa miR-21, miR-122 với tuổi, giới ở bệnh nhân ung thư
biểu mô tế bào gan.......................................................................................125
4.3.2. Liên quan giữa miR-21, miR-122 với một số triệu chứng lâm sàng ở
bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan.......................................................127
4.3.3. Liên quan giữa miR-21, miR-122 với một số chỉ số xét nghiệm ở bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan................................................................127
4.3.4. Liên quan giữa miR-21, miR-122 với một số đặc điểm khối u và giai
đoạn bệnh của bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan .............................130
4.4. HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI.......................................................................135
KẾT LUẬN..................................................................................................136
KIẾN NGHỊ.................................................................................................137
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

9. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT Phần viết tắt Phần viết đầy đủ
1. AASLD American Association for the Study of Liver
Diseases (Hội nghiên cứu bệnh gan Hoa Kỳ)
2. AFB1 Aflatoxin B1
3. AFP Alpha fetoprotein
4. AFP-L3 Alpha fetoprotein-L3
5. ALT Alanin amino transferase
6. APASL Asian Pacific Association for the Study of the liver
(Hội nghiên cứu gan Châu Á Thái Bình Dương)
7. AST Aspartate amino transferase
8. AUC Area under the curve (Diện tích dưới đường cong)
9. BCLC Barcelona clinic liver cancer (Viện ung thư lâm sàng
gan Barcelona)
10. BN Bệnh nhân
11. BV TƯQĐ 108 Bệnh viện Trung ương Quân đội 108
12. CHT Cộng hưởng từ
13. CLVT Cắt lớp vi tính
14. CI Confidence interval (khoảng tin cậy)
15. Ct Cycle threshold (Chu kỳ ngưỡng)
16. DCP Des - γ - carboxyprothrombin
17. DNA Deoxyribonucleic acid
18. ĐTNC Đối tượng nghiên cứu
19. EASL European Association for the Study of the Liver
(Hội nghiên cứu Gan Châu Âu)
20. ELISA Enzyme-Linked ImmunoSorbent Assay

10. STT Phần viết tắt Phần viết đầy đủ
21. HBV Hepatitis B virus (Vi rút viêm gan B)
22. HBeAg Hepatitis B e Antigen (Kháng nguyên e của vi rút
viêm gan B
23. HBsAg Hepatitis B surface antigen (Kháng nguyên bề mặt
của vi rút viêm gan B)
24. HCV Hepatitis C virus (Vi rút viêm gan C)
25. HIV Human Immunodeficiency Virus
26. IgM Immunoglobulin M
27. mRNA Messenger RNA (RNA thông tin)
28. miRNA MicroRNA
29. miR-21 MicroRNA-21
30. miR-122 MicroRNA-122
31. NKM Người khỏe mạnh
32. NSAIDs Nonsteroidal anti-inflammatory drugs (Thuốc
chống viêm không steroid)
33. PET/CT Positron emission tomography/Computed
Tomography
34. RNA Ribonucleic acid
35. RT-PCR Reverse transcription polymerase chain reaction
36. TMC Tĩnh mạch cửa
37. TNF Tumor necrosis factor (Yếu tố hoại tử u)
38. UTTBG Ung thư biểu mô tế bào gan
39. VGBM Viêm gan B mạn

11. DANH MỤC BẢNG
Bảng Tên bảng Trang
2.1. Thành phần phản ứng tổng hợp cDNA ....................................................47
2.2. Các mồi được sử dụng để tổng hợp và định lượng miRNA.................48
2.3. Thành phần phản ứng Realtime PCR .......................................................50
2.4. Mức độ viêm gan mạn...............................................................................52
2.5. Phân chia giai đoạn bệnh theo BCLC......................................................53
2.6. Đánh giá chức năng gan theo Child - Pugh............................................53
3.1. Đặc điểm tuổi, giới......................................................................................58
3.2. Một số triệu chứng thực thể của bệnh nhân ung thư biểu mô tế
bào gan..........................................................................................................60
3.3. Xét nghiệm huyết học nhóm ung thư biểu mô tế bào gan và viêm
gan B mạn .....................................................................................................61
3.4. Xét nghiệm sinh hóa, miễn dịch ở nhóm ung thư biểu mô tế bào
gan và viêm gan B mạn..............................................................................61
3.5. Liên quan giữa AFP huyết thanh với đặc điểm khối u gan và giai
đoạn bệnh theo phân loại BCLC...............................................................62
3.6. Phân loại mức độ viêm ở nhóm viêm gan B mạn theo điểm
Knodell HAI.................................................................................................63
3.7. Phân loại Child - Pugh ở nhóm bệnh nhân ung thư biểu mô tế
bào gan..........................................................................................................63
3.8. Số lượng khối u gan....................................................................................64
3.9. Kích thước khối u gan ................................................................................64
3.10. Huyết khối tĩnh mạch cửa..........................................................................65
3.11. Độ biệt hóa tế bào khối u gan ...................................................................65
3.12. Phân loại giai đoạn bệnh ung thư biểu mô tế bào gan theo BCLC ......66

12. Bảng Tên bảng Trang
3.13. Biểu hiện miR-21 huyết tương bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào
gan, viêm gan B mạn và người khỏe mạnh..............................................67
3.14. Biểu hiện miR-122 huyết tương bệnh nhân ung thư biểu mô tế
bào gan, viêm gan B mạn và người khỏe mạnh ...................................67
3.15. Độ nhạy, độ đặc hiệu của miR-21, miR-122 trong chẩn đoán ung
thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn.............................................71
3.16. Diện tích dưới đường cong khi phối hợp miR-21, miR-122 trong
chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn...............72
3.17. So sánh diện tích dưới đường cong của AFP, miR-21, miR-122
trong chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn.........73
3.18. Diện tích dưới đường cong khi phối hợp miR-21 với AFP trong
chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn .............74
3.19. Diện tích dưới đường cong khi phối hợp miR-122 với AFP trong
chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn................75
3.20. Diện tích dưới đường cong khi phối hợp miR-21, miR-122 với AFP
trong chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn.............76
3.21. Độ nhạy, độ đặc hiệu của miR-21, miR-122 trong chẩn đoán ung
thư biểu mô tế bào gan và người khỏe mạnh...........................................78
3.22. Diện tích dưới đường cong của miR-21 phối hợp với miR-122 trong
chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan và người khỏe mạnh.....................79
3.23. Độ nhạy, độ đặc hiệu của miR-21, miR-122 trong chẩn đoán ung thư
biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và viêm gan B mạn ...................... 81
3.24. Diện tích dưới đường cong khi phối hợp miR-21, miR-122 trong
chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và viêm
gan B mạn.....................................................................................................82

13. Bảng Tên bảng Trang
3.25. Độ nhạy, độ đặc hiệu của miR-21, miR-122 trong chẩn đoán ung
thư biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và người khỏe mạnh..........84
3.26. Diện tích dưới đường cong khi phối hợp miR-21, miR-122 trong
chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và
người khỏe mạnh .........................................................................................85
3.27. Diện tích dưới đường cong của AFP, miR-21, miR-122 trong
chẩn đoán ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn sớm (BCLC:
A) và viêm gan B mạn................................................................................87
3.28. Diện tích dưới đường cong của miR-21, miR-122 trong chẩn
đoán ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn sớm (BCLC: A) và
người khỏe mạnh.........................................................................................89
3.29. Tương quan giữa miR-21, miR-122 với tuổi .........................................90
3.30. Liên quan giữa miR-21, miR-122 với giới.............................................90
3.31. Liên quan giữa miR-21 với một số triệu chứng lâm sàng của bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan ...............................................................91
3.32. Liên quan giữa miR-122 với một số triệu chứng lâm sàng của
bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan....................................................91
3.33. Tương quan giữa miR-21 với một số chỉ số xét nghiệm ở bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan...............................................................92
3.34. Tương quan giữa miR-122 với một số chỉ số xét nghiệm ở bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan ...............................................................93
3.35. Liên quan giữa miR-21 với chức năng gan theo phân loại Child-
Pugh, đặc điểm khối u gan và giai đoạn bệnh theo BCLC................98
3.36. Liên quan giữa miR-122 với chức năng gan theo phân loại Child-
Pugh, đặc điểm khối u gan và giai đoạn bệnh theo BCLC..............102

14. DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ Tên biểu đồ Trang
3.1. Phân bố tuổi của nhóm bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan........59
3.2. Một số triệu chứng cơ năng của bệnh nhân ung thư biểu mô tế
bào gan...............................................................................................59
3.3. AFP huyết thanh của nhóm ung thư biểu mô tế bào gan ..................62
3.4.a. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan và
viêm gan B mạn ................................................................................70
3.4.b. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan và
viêm gan B mạn.................................................................................70
3.5. Đường cong ROC của miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh nhân ung
thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn.......................................71
3.6. Đường cong ROC khi phối hợp miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn ......................72
3.7. Đường cong ROC của AFP, miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh nhân
ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn .................................73
3.8. Đường cong ROC khi phối hợp miR-21 với AFP ở nhóm bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn ......................74
3.9. Đường cong ROC khi phối hợp miR-122 với AFP ở nhóm bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn ......................75
3.10. Đường cong ROC khi phối hợp miR-21, miR-122, AFP ở nhóm
bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan và viêm gan B mạn .............76
3.11.a. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan và
người khỏe mạnh...............................................................................77
3.11.b. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan và
người khỏe mạnh...............................................................................77

15. Biểu đồ Tên biểu đồ Trang
3.12. Đường cong ROC của miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh nhân ung
thư biểu mô tế bào gan và người khỏe mạnh.....................................78
3.13. Đường cong ROC khi phối hợp miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan và người khỏe mạnh.....................79
3.14.a. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan có
AFP ≤ 20ng/ml và bệnh nhân viêm gan B mạn ................................80
3.14.b. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan có
AFP ≤ 20ng/ml và bệnh nhân viêm gan B mạn ................................80
3.15. Đường cong ROC của miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh nhân ung
thư biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và viêm gan B mạn........81
3.16. Đường cong ROC của miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh nhân ung
thư biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và viêm gan B mạn........82
3.17.a. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan có
AFP ≤ 20ng/ml và người khỏe mạnh ................................................83
3.17.b. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan có
AFP ≤ 20ng/ml và người khỏe mạnh ................................................83
3.18. Đường cong ROC của miR-21, miR-122 ở nhóm bệnh nhân ung
thư biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và người khỏe mạnh ......84
3.19. Đường cong ROC khi phối hợp miR-21, miR-122 ở nhóm ung
thư biểu mô tế bào gan có AFP ≤ 20ng/ml và người khỏe mạnh ......85
3.20.a. Biểu hiện miR-21 ở nhóm ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn
sớm (BCLC: A) và viêm gan B mạn .................................................86
3.20.b. Biểu hiện miR-122 ở nhóm ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn
sớm (BCLC: A) và viêm gan B mạn .................................................86

16. Biểu đồ Tên biểu đồ Trang
3.21. Đường cong ROC của AFP, miR-21, miR-122 trong chẩn đoán
ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn sớm (BCLC: A) và viêm
gan B mạn..........................................................................................87
3.22.a. Biểu hiện miR-21 ở nhóm ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn
sớm (BCLC: A) và người khỏe mạnh................................................88
3.22.b. Biểu hiện miR-122 ở nhóm ung thư biểu mô tế bào gan giai đoạn
sớm (BCLC: A) và người khỏe mạnh...............................................88
3.23. Đường cong ROC của miR-21, miR-122 trong chẩn đoán ung thư
biểu mô tế bào gan giai đoạn sớm (BCLC: A) và người khỏe mạnh......89
3.24.a. Tương quan giữa miR-21 với tải lượng vi rút viêm gan B ở bệnh
nhân ung thư biểu mô tế bào gan .......................................................94
3.24.b. Tương quan giữa miR-122 với tải lượng vi rút viêm gan B ở
bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan ............................................94
3.25. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan theo
số lượng khối u..................................................................................95
3.26. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan theo
kích thước khối u...............................................................................95
3.27. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan có và
không có huyết khối tĩnh mạch cửa ...................................................96
3.28. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan theo
mức độ biệt hóa tế bào trên mô bệnh học .........................................96
3.29. Biểu hiện miR-21 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan theo
phân loại BCLC.................................................................................97
3.30. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan theo
số lượng khối u ..................................................................................99

17. Biểu đồ Tên biểu đồ Trang
3.31. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan theo
kích thước khối u ...............................................................................99
3.32. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan có
và không có huyết khối tĩnh mạch cửa............................................100
3.33. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan theo
mức độ biệt hóa tế bào trên mô bệnh học.........................................100
3.34. Biểu hiện miR-122 ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan
theo phân loại BCLC ......................................................................101
3.35. Tương quan giữa biểu hiện của miR-21 với miR-122 ở nhóm
bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan............................................101

18. DANH MỤC HÌNH
Hình Tên hình Trang
1.1. Mối liên quan giữa tải lượng vi rút viêm gan B với ung thư biểu
mô tế bào gan ...................................................................................... 7
1.2. Cơ chế bệnh sinh ung thư biểu mô tế bào gan ..................................10
1.3. Quá trình sinh tổng hợp và chức năng miRNA.................................26
1.4. Nguyên lý của xét nghiệm stem-loop RT PCR.................................30
2.1. Máy PCR 9700 hãng Applied Biosystems........................................40
2.2. Máy Realtime PCR 7500 hãng Applied Biosystems ........................40
3.1. Kết quả Realtime PCR bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan........68
3.2. Kết quả Realtime PCR bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan........68
3.3. Kết quả Realtime PCR bệnh nhân viêm gan B mạn .........................69
3.4. Kết quả Realtime PCR của người khỏe mạnh...................................69

19. 1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư biểu mô tế bào gan (gọi tắt là ung thư tế bào gan - UTTBG) đại
diện cho hơn 90% ung thư gan nguyên phát, là một vấn đề lớn về sức khỏe toàn
cầu. Ung thư gan có tỷ lệ mắc đứng hàng thứ 6, tỷ lệ tử vong cao thứ 4 trong
các loại ung thư phổ biến trên thế giới [1]. Theo thống kê của Globocan 2018,
UTTBG là loại ung thư đứng hàng đầu về tỷ lệ mắc và tỷ lệ tử vong ở Việt
Nam, nhiều nghiên cứu trong nước cho thấy trên 80% bệnh nhân UTTBG có
liên quan đến tình trạng nhiễm vi rút viêm gan B (HBV) [2], [3]. Phần lớn bệnh
nhân UTTBG khi được phát hiện đã ở giai đoạn muộn, bệnh nhân không còn
cơ hội điều trị phẫu thuật hay áp dụng các phương pháp trị liệu tích cực khác.
Việc xác định được UTTBG ở giai đoạn sớm, khi khối u còn nhỏ có thể tiến
hành phẫu thuật cắt bỏ khối u gan là một trong những sự lựa chọn hàng đầu
đem lại hiệu quả tốt nhất [4]. Một chiến lược sàng lọc tốt sẽ giúp chẩn đoán
sớm UTTBG, trong đó thường khuyến cáo phối hợp siêu âm bụng với Apha
fetoprotein (AFP). Bên cạnh AFP cổ điển, một số dấu ấn sinh học khác cũng
được nghiên cứu áp dụng như Alpha fetoprotein-L3 (AFP-L3), Des - γ -
carboxyprothrombin (DCP)… tuy nhiên độ nhạy độ đặc hiệu của các dấu ấn
này trong chẩn đoán, nhất là chẩn đoán sớm UTTBG vẫn còn hạn chế. Các
nghiên cứu cho thấy 40% bệnh nhân UTTBG có AFP trong giới hạn bình
thường, trên 23% UTTBG hoàn toàn không biến đổi về cả 3 dấu ấn AFP, AFP-
L3 và DCP [5]. Do đó, việc tìm kiếm thêm các dấu ấn sinh học mới có giá trị
trong sàng lọc và chẩn đoán UTTBG là hết sức cần thiết.
MicroRNA (miRNA) là RNA nội sinh kích thước nhỏ, không mã hóa
protein. MiRNA có vai trò then chốt trong điều hòa biểu hiện gen giai đoạn sau
phiên mã, sửa đổi histone và methyl hóa promoter của gen [6]. Các miRNA
đóng vai trò quan trọng trong các quá trình sinh lý cũng như bệnh lý của tế bào

20. 2
như điều hòa sự tăng sinh, biệt hóa, hay quá trình chết tế bào theo chương trình
[7]. Các miRNA biểu hiện trong mô của từng cơ quan cụ thể, phân tích biểu
hiện miRNA trong mô gan đã phát hiện miRNA có liên quan đến các giai đoạn
khác nhau của bệnh lý gan, đặc biệt có liên quan đến tình trạng nhiễm HBV và
UTTBG [8]. Ngoài biểu hiện trong mô miRNA còn lưu hành trong máu ngoại
vi, miRNA từ mô gan có thể vào máu ngoại vi thụ động qua sự chết tế bào theo
chương trình, hoại tử, hoặc thông qua các exosomes. Các miRNA được nhận
thấy khá bền vững ở nhiệt độ phòng hay nhiệt độ âm trong điều kiện lưu trữ.
Với các đặc tính đó miRNA trở thành một lựa chọn tối ưu cho khuynh hướng
sử dụng như một chỉ dấu sinh học hữu ích đối với bệnh lý ung thư. Các nghiên
cứu gần đây chỉ ra miR-21, miR-122 có nguồn gốc từ tế bào khối u gan và có
biểu hiện tăng cao ở huyết tương bệnh nhân UTTBG ngay cả ở các trường hợp
UTTBG giai đoạn sớm [9], [10]. Mức độ biểu hiện miR-21, miR-122 huyết
tương được chứng minh có giá trị trong chẩn đoán, tiên lượng và đánh giá đáp
ứng điều trị đối với UTTBG [11], [12], [13].
Ở Việt Nam, hiện chưa có nghiên cứu đánh giá biểu hiện của miRNA
huyết tương ở bệnh nhân UTTBG nhiễm vi rút viêm gan B. Chính vì vậy, chúng
tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu biểu hiện microRNA-21, microRNA-122
huyết tương ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan nhiễm vi rút viêm gan
B” với hai mục tiêu sau.
1. Đánh giá mức độ biểu hiện microRNA-21, microRNA-122 huyết tương
ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan nhiễm vi rút viêm gan B.
2. Phân tích mối liên quan giữa microRNA-21, microRNA-122 huyết
tương với một số chỉ số lâm sàng, cận lâm sàng và giai đoạn bệnh ở bệnh nhân
ung thư biểu mô tế bào gan nhiễm vi rút viêm gan B.

21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 51946
DOWNLOAD: + Link tải: tailieumau.vn
Hoặc : + ZALO: 0932091562