Kiểm chứng dịch vụ Web với logic thời gian.pdf

1. Ĩ H ............. " = = = = = = = = = = = = m
ĐẠIÍ ỈỌC QUỐC GIA HẢ NỘI
TRUỬNCỈ DẠI HỌCCÔNC; Ní.HK
• « •
ĐÀO THỊ HƯỜNG
KIÉM CHỨNG DỊCH v ụ VVEB
VỚI LOGIC THỜI GIAN
Ngành : Công nghệ thông tin
Chuyên iiỊ>ành : Công nghệ phần mềm
Mã số : 60.48.0!
LUẬN VĂN THẠC sĩ
NGƯỜI HƯỞNG DẤN KHOA HỌC: TS. TRƯƠNG NINH THUẬN
HÀ NỘI - 2009
ỉt l i f f i

2. M ụ c l ụ c
iv
Tóm tă t............................................................................................................................................ i
Lời cam ơ n!................................................................................................................ ..................ii
Lời cam đ o a n ............................................................................................................. ................iii
M uc lu c ........................................................................................................................ ................iv
Danh muc ký hiêu từ viết tắt................................................................................. ................vi
D anh muc bảng b iể u ............................................................................................... ...............vii
Chương 1. M ơ đ ầu ................................................................................................... .................1
1.1. C ơ sở khoa hoc của đề tà i............................................................................. .................1
1.1.1. Kiểm chứng phẩn m ềm .............................................................................. .................1
1.1.2. Vai trò của các ứng dung thương mai đièn tử phân tá n ................. .................3
1.2. Nôi dung nghiên c ứ u ...................................................................................... .................6
1.3. Cấu trúc luân v ă n ............................................................................................. .................6
C hương 2. Dich vu W eb........................................................................................ .................8
2.1. Kién trúc hướng dich vu (Service - Oriented A rchitecture)............. .................8
2. 2. Dich vu W eb (W eb S ervices)..................................................................... ...............10
2.2.1. Kiến trúc dich vu W eb................................................................................ ...............11
2.2.2. Các đăc điểm cơ bản cùa dich vu W eb.................................................................12
2.2.3.Các đăc điểm mở rông của dich vu W eb.............................................................. 15
2.3. Kết luân................................................................................................................ .............. 17
C hương 3. Kiểm chứng mô h ìn h ......................................................................... .............. 18
3.1. Tổng q u a n ............................................................................................................ ............. 18
3.2. Ọuy trinh kiểm chửng mô hình..................................................................... ............. 18
3.2.1 M ô hỉnh hoá hê thống (System M odeling)............................................ ............. 19
3.2.2 Đăc ta các đãc tính (Properties Specification)...................................... ............. 19
3.2.3 Kiểm chứng (V erification)......................................................................... ............. 20
3.3 Ổ -tô-m át................................................................................................................. ..............20

3. 3.3.1 Định nghĩa ỏ -tô -m át....................................................................................................20
3.3.2 Các định nghĩa liên q u a n ............................................................................................22
3.4 Logic thời gian (Tem poral l.o u ic)..............................................................................24
3.4.1 Ngôn ngừ logic thời g ia n ............................................................................................24
3.4.2 Cú pháp hình thức của logic thời gian.................................................................. 29
3.4.3 LTL vàCTL.....................................................................................................................31
3.5 Công cụ kiếm chứ n g .......................................................................................................31
3.5.1 Các thuật toán kiểm ch ứ n g ........................................................................................ 32
3.5.2 Một vài công cụ kiểm chứng phổ b iến .................................................................. 32
3.6 Kết luận............................................................................................................................... 35
Chiromg 4. Sử dụng kiểm chứng mò hình để kiểm chửng dịch vụ W eb ..............36
4.1. Phương pháp kiểm chứ n g ............................................................................................ 36
4.2. Ví dụ minh h ọ a ................................................................................................................37
4 .2 .1. Kịch bản 1: Đăng kí vé máy bay và đăng kí khách sạn..................................40
4.2.2. Kịch hàn 2: Dịch vụ VTA có kha năng hủy bỏ tác vụ (C ancellation)......41
4.3. Mô hình hỏa và kiểm chứng kịch bản I ..................................................................41
4.3.1. Mô hình h ó a...................................................................................................................41
4.3.2. Kiểm chứng mô hình sử dụng logic thời gian (Tem poral L o g ic).............. 44
4.4. Mô hình hóa và kiểm chứng kịch bản 2 ..................................................................46
4.4.1. Mô hình h ó a...................................................................................................................46
4.4.2. Kiểm chửng mô hình sử dụng logic thời gian (Tem poral I.o g ic)...............48
4.5. Kốt luận............................................................................................................................... 53
Chưcrng 5..................................................................................................................................... 54
Kết lu ận ........................................................................................................................................54
5.1. Ket luận............................................................................................................................... 54
5.2. M ột sổ hướng nghiên cửu trong tươnu lai...............................................................55
Tài liệu tham k h ả o ................................................................................................................... 57
V

4. VI
D a n h m u c k y h i e u t i r v i e t t a t .
T ừ viết tắt Tien« Anh
BDD Binary Decision Diagram
BPEL Business Process Execution Language
CM Ư C arnegie M ellon University
CTL Com putation Tree Logic
FSM Finite State M achine
H TTP H yper Text Transfer Protocol
LTL L inear Tim e Logic
PLTL Past Linear Tim e Logic
SM TP Sim ple Mail Transfer Protocol
SOA Service O riented Architecture
SO A P Sim ple O bject Access Protocol
SPIN Sim ple Prom ela INterpreter
Universal Description Discovery and
UDDI Integration
VTA Virtual Travel Agency
w s W eb Services
W SD L W eb Services Description Language
XM L extensible M arkup Language

5. VII
?
D a n h m ụ c b ả n g b i ê u
Hình 2.1: Kiến trúc hướng dịch v ụ ........................................................................................8
I linh 2.2 Kiến trúc trong cùa dịch vụ W eb........................................................................ 1]
I linh 2.3: Kiến trúc ngoài cùa dịch vụ W eb......................................................................12
Hình 3.1: Quy trình kiểm chứng mô hình..........................................................................19
Hình 3.2: Mô hình hệ thống mật m ã sổ..............................................................................22
Hình 3.3: Phần đầu của cây thực thi hệ thống mật mã số............................................23
Hình 3.4: Các định đề CƯ sứ trên một ô-tô-mát và các chuồi thực thi của nó..... 26
Hình 3.5: Các toán tử thời gian tương lai..........................................................................27
Hình 3.6: Các toán tử thời gian quá khứ............................................................................28
1lình 3.7: Các toán tử số lượng nhánh................................................................................29
Hình 3.8: Bổn cách kết hợp E hoặc A với F hoặc G ......................................................30
I lình 3.9: So sánh các công cụ kiêm chứng mô hỉnh.....................................................35
Hình 4.1: Quy trình kiểm chứng dịch vụ Web sử dụng kiểm chứng mỏ hình. ...37
Hình 4.2. Các thành phần của dịch vụ V TA .....................................................................38
Hình 4.3. Tiến trình V T A ....................................................................................................... 39
Hình 4.4. Quá trình thực thi cùa V TA ................................................................................ 40
Hình 4.5. Automat hữu hạn trạng thái biểu diễn VTA kịch bản 1............................ 42
Hình 4.6. Mô hình hóa VTA kịch bản 1.............................................................................43
Hỉnh 4.7. Automat hữu hạn trạng thái biểu diễn VTA kịch bản 2 ............................47
Hình 4.8 Mô hỉnh hóa VTA kịch bản 2 ..............................................................................48

6. C h ư ơ n g 1 . M ỏ ' đ â u
1.1. Co’ sỏ' khoa hoc eiía đề tài
1.1.1. K i ể m c h ứ n g p h ầ n m ề m
T ro n g n h ữ n g năm gần đ â y , v ớ i sự phát triể n khônc, rm ừng cùa cô n g nghệ thông
tin , p hần m ềm trờ thành yế u tố cẩu thành th iết y ế u đ ố i v ớ i các doanh n g h iệp .
V ớ i tất cả c á c ngành n g h ề, lợ i ích củ a v iệ c dụnt» phần m ềm là đ iề u kh ô n g thể
phủ n h ậ n , nó g iú p g iả i phó ng sứ c lao động củ a co n n g ư ờ i, tăng năng xu ấ t lao
đ ộ n g , hồ trợ c á c q u yế t đ ịn h k in h d o anh ch o n g ư ờ i q uán lý ...M ồ i bộ phận trong
m ồi d o anh n g h iệ p đều phụ thuộ c v à o phần m ềm để phát triể n , sản x u ấ t, quàng
cáo v à tiếp th ị các sản cũ n g n h ư các d ịc h v ụ củ a họ.
T ro n g cá c g ia i đ oạn phát triể n phần m ềm , g ia i đoạn phát h iệ n , x á c đ ịnh v à sử a
cá c lỗ i phần m ềm là g ia i đoạn k h ô n g thể th iếu nhàm đảm bào ch ấ t lư ợ n g củ a các
sản p h ẩm p hần m ềm . T ro n g m ột tố c h ứ c phát triể n th ư ơ n g m ại đ iển h ỉn h , ch i p hí
d ành ch o cá c cô n g v iệ c g ờ rối (d e b u g g in g ), k iể m th ứ (te stin g ) và các hoạt dộng
k iể m c h ứ n g phần m ềm (v é rific a tio n a c tiv ité s ) ch iế m từ 50 đến 7 0 % tổng ch i p hí
phát triể n .
V ớ i tố c độ p h át triể n ch ó n g m ặt củ a cô n g nghệ th ô n g tin v à tru yề n thông trên tất
cả c á c hệ th ố n g phần cứ n g v à phần m ề m , k h ả năn g x ả y ra n h iề u lồ i, đặc b iệt cá c
lồ i p h ứ c tạp là rất cao . N h ữ n g lồ i n à y có thể g â y ra n h ừ n g hậu quà n g h iêm trọng
v ề tiề n b ạc, th ờ i g ia n , cô n g sứ c v à thậm c h í là sin h m ạng co n n g ư ờ i. N h ìn
c h u n g , m ột lỗ i càn g sớm đ ư ợ c phát h iệ n sẽ cà n g m ất ít cô n g sứ c để sử a lồ i đó.
• T h e o th ố n g kê cù a S ta n d ish G ro u p , M ỹ (2 0 0 0 ): T rê n 3 5 0 cô n g ty vớ i hơn
8 0 0 0 d ự án phần m ềm c ó : 3 1 % d ự án phần m ềm bị h u ý bò trư ớ c kh i đ ư ợ c
hoàn th àn h . V ớ i c á c cô n g ty lớ n , c h ỉ có k h o ả n g 9 % tổng số cá c d ự án
hoàn thành đ ún g tiến độ v à tro ng ngân sách d ự án (v ớ i các cô n g ty n h ò , tỷ
lệ n à y v à o kh o ản g 1 6 % ).
• T h e o n g h iê n cứ u củ a N IS T , M v (2 0 0 2 ): C h i p hí h àn íĩ năm d ành ch o v iệ c
phát h iện cá c lỗ i phàn m ềm lên đến 5 9 .5 ti đô la ch iế m từ 0 .2 đén 0 .6 %
G D P k in h tế n ư ớ c M ỹ .

7. • T h e o thoniz, kê cù a N A S A I V & V C e n te r (2 0 0 0 ): N g àn h cô n g n g h iệp
kh ô n g g ian vũ trụ m ất đến h àn g ti đô la và hàng trăm sin h m ạng con
n g ư ờ i tro ng n h ữ n g năm c u ò i thập niên 1990 v ì các vân dê lien quan đên
phần m ềm .
Đ e phát h iệ n ra các lỗ i phần m ề m , phần m ềm cần đ ư ợ c tham đ ịn h (V a lid a tio n )
v à k iế m c h ứ n g ( V e rific a tio n ). T h á m đ ịn h cần có sự tham g ia cù a kh ách hàng
n h ằ m k iể m tra xem phần n iềm có th ự c sự đáp ứ ng c á c yêu cầu củ a kh ách hàng
h a y k h ô n g . K iể m ch ứ n g là kie m tra p hần m ềm có d ư ợ c th iết kế v à thự c thi đúng
n h ư đ ặc tả h a y kh ô n g . C h ín h v ì th ế , tro ng cô n a nghệ phần m ềm , kiể m ch ứ n g
p h ần m ềm lu ô n thu hút đ ư ợ c m ối q u an tâm củ a rất n h iề u nhà n g h iên c ứ u . v ấ n
đề đ ặt ra là là m thế nào đẻ phát triể n c á c p hư ơ n g pháp nhàm tăng độ tin c ậ y
tro n g v iệ c th iế t kế v à x â y d ự ng p hần m ềm v à hơn n ừ a các p h ư ơ n g pháp n à y cần
p h ả i d ư ợ c tiế n hành m ột cách tự đ ộ n e . C á c p h ư ơ n g pháp n ày sẽ c ả i th iện chất
lư ợ n e, v à h ạ g iá thành ch o v iệ c phát triể n các hệ thống.
C á c p h ư ơ n g pháp k iể m ch ứ n g c ơ s ở ch o cá c hệ thố ng p h ứ c tạp bao g ồ m : G ià
lậ p , k iề m th ử , kiể m ch ứ n g su y d iễn v à k iể m ch ứ n g m ô h ìn h . G ià lập v à kiể m th ử
(S im u la tio n and T e s tin g ) đều cần p h ả i tiến hành th ử n g h iệm trư ớ c k h i triển k h a i
hệ th ố n g ra th ự c tế. C á c p h ư ơ n g p h áp n à y th ư ờ n g n h ậ n đ ầu v à o ch o hệ th ố n g
đ ể th ứ n g h iệ m rồ i q u a n sát d ầu ra tư ơ n g ứ n g , từ đó d ư a ra kế t lu ận hệ th ố n g
có đ á p ứ n g đ ư ợ c y ê u c ầ u đ ặt ra h a y k h ô n g . G iả lạp v à k iể m th ứ có thể tỉm ra
n h iề u lồ i tu y n h iê n c h ú n g k h ò n u th ể tìm ra tất c ả c á c lồ i tiề m tà n g , nhất là v ớ i
n h ữ n g p h ầ n m ề m tươm » tra n h đa lu ồ n g , p h ầ n m ề m n h ú n g , p h ần m ềm th ờ i
g ia n th ự c , p h ầ n m ề m h ư ớ n g đ ổ i tư ợ n e ... B ê n cạ n h đ ó , g iả lậ p v à k iể m th ử
th ư ờ n g k h ô n tí tự đ ộ n g h o ặc c h i đ ư a ra k ế t q u ả từ n u p h ầ n .
K iê m c h ứ n g su y d iễn (D e d u c tiv e V e rific a tio n Ị 1]) th ư ừ n g d ự a v à o cá c tiên đề và
c á c lu ậ t su y d iễ n để ch ứ n g m in h tín h đúng đẳn cù a hệ thống. K h i m ớ i ra đ ờ i v à
phát triể n , p h ư ơ n u p háp n à y th ư ờ n g đ ư ợ c th ự c h iện bằng ta y v à cần có s ự trợ
g iú p củ a cá c ch u yê n g ia su y d iễn lo g ic có k in h n g h iệ m . S au n à y , p hư ơ n g pháp
k iế m ch ứ n g su y d iễn đ ư ợ c th ự c h iệ n trên các cô n g cụ phần m ềm . C á c cô n g cụ
n à y lậ p lu ận trên hệ thống v ô hạn trạ n g thái v à tốn rất n h iều tài n g u yên v à thời
g ia n . C h ín h v ỉ thế, k iế m ch ứ n g su y d iễn đ ư ợ c s ử d ụn g rat ít và h iện nay p h iro n u
p háp n à y th ư ờ n g đ ư ợ c áp d ụn g ch ủ y ê u cho c á c hệ có độ n h ạy cám cao n hư các
g ia o th ứ c bào m ặt.

8. C á c h tiếp cận thứ ba, đó là k i ề m c h ứ n g m ô h ì n h ( M o d e l C h e c k i n g ) [ 11, 27 j.
K h ắ c phục d ư ợ c n h ừ n ti n h ư ợ c đ iể m của cá c p hư ơ n g pháp trên , các g iải thuật
k iê m ch ứ n g m ô h ình C lin g ca p m ột cách tiếp cận toàn d iện và tự dộnu dê phàn
tíc h hệ th ố n g . P h ư ơ n g pháp k iê m c h ử n g m ô h ìn h là m ột k ỹ thuật k iế m ch ứ n g
p h ần m ềm t ự độn«» t r ê n c á c h ệ t h ố n » t ư o n g t r a n h hfru lìạn t r ạ n g th ái.
P h ư ơ n g pháp n ày ch o phép tìm k iế m v é t cạn trẽn kh ô n g g ian trạn g thái củ a hệ
th ố n g để x á c đ ịnh yê u cẩu cu a hệ thố ng (c á c đ ặc tín h - p ro p e rty ) có đ ư ợ c thỏa
m ãn h a y k h ô n g , nếu kh ô n g thỏ a m àn thi đưa ra phan v í d ụ.
M ặ c dù k iể m ch ứ n g m ô h ìn h g iớ i hạn trên cá c hệ h ữ u hạn trạn g thái n hư ng
p h ư ơ n g pháp n ày lạ i tó ra rất h ữ u h iệu tro n g n hiều lo ạ i bài toán quan trọ ng .
T ro n g m ột v à i trư ờ n g hợ p , hệ th ố n g cần k iể m tra kh ô n g phải là hệ h ữ u hạn trạng
th ái thì ch ú n g vẫn có thể s ử dụng k iể m ch ử n g m ô h ìn h bàng cá ch kết hợp vớ i
n h iề u q u y tắc q u y nạp v à trừ u tư ợ n g kh á c n h au . T h ự c tể đã chím u, m in h ràn g
n h iề u trư ờ n g hợp lồ i phần m ềm c ó thể đ ư ợ c phát hiện bàng cá ch g iớ i hạn n h ư
thế.
B ê n cạ n h đ ó , kiể m ch ử n g m ô hình c ó thể tiến hành hoàn toàn tự đ ộ n g v à kh ô n g
cần p h ải có s ự g iám sát h ay c h u y ê n g ia về toán học để s u y d iễn h ay ch ứ n g minh
c á c đ ịn h đ ịn h lý , lo g ic . B ấ t k ỳ ai c ó thể c h ạ y g iả lập củ a hệ thống đều có thể sử
dụng p h ư ơ n g pháp n ày để k iể m c h ứ n g cho hệ thống đó.
K h i hệ thố ng kh ô n g thỏa m ãn đ ặc tín h cần k iể m ch ứ n g , kết quả x ử lý củ a k iể m
ch írn y, m ô h ìn h luôn đ ư a ra ít nhất m ộ t phản v í dụ m in h họa ch o hành v i củ a hệ
thố ng kh ô n g thỏa m ãn đ ặc tín h n à y . N ó sẽ g iú p ngư ờ i phát triển đ ịn h v ị v à sửa
lồ i m ột c á ch h iệu quả.
N h ư v ậ y , k iể m ch ứ n g m ô h ìn h có rất n h iề u ưu đ iểm và lợ i thế so v ớ i c á c p h ư ơ n g
p háp k iể m ch ứ n g kh á c tro ng v iệ c phát h iện v à sử a lỗi phần m ềm nhằm g iảm
thời g ia n v à ch i phí phát triể n phần m ềm v à đ ư a ra cá c phần m ềm có ch ất lư ợ n g
tốt h ơ n .
1.1.2. V a i t r ò c ủ a c á c ứ n g ( lụ n g thu'O'ng m ạ i d i ệ n t ử |) h â n t á n
T u y c ó rấ t nhiều rào cà n , n h ư n g kh i g ia nhập và o cộ n g đ ồng In te rn e t, V iệ t N am
dã đ ạt đ ư ợ c n hữ ng kết quà rất đ án g k h íc h lệ , hoà nhập v ớ i xu thế phát triể n
ch u n g cu a thế g iớ i. T h ư ơ n g m ại đ iệ n tử đã bắt đầu cỏ đ ư ợ c ch ồ đ ứ n g của m ìn h ,
dù rất k h iê m tổn. Đ â y m ới chì là đ iể m k h ở i đ ầu , n hừ ng kết quà dạt đ ư ợ c dù rất
nho n h irn ụ sẽ là nên tanu, cho m ột s ự phát trie n m ạnh m ẽ tro ng n h ữ n g năm tớ i.
3

9. S ự n ồ lự c của cá c nhà cu n g cấp d ịc h v ụ In te rn e t, sự n h ạ y bén cu a các tồ c h ứ c ,
d o a n h n g h iệp tiê n p h o n íí dã góp p hần đ ư a đến n hữ ng th ành cô n g ban đau cho
tln rim i; m ại diện tư V iệ t N a m . C ó thê kè ra m ột sô ứnq, dụ ni» tlu ro n u m ại đ iện tứ
C1 . . . i c? • »
—
-
? V
- • •
p h ân tán phổ biên hiện n av ơ V iệ t N a m .
Q u á n g c á o t r ê n m ạ n g
C h o đến tháng 1 I năm 2 0 0 8 , k h o a n g 3 0 % doanh n g h iệp V iệ t n am có trang w eb
trên In te rn e t. C á c nhà cu n g cấp d ịc h vụ In te rn e t cù n g đưa ra n h ữ n g h ình thức
q u ả n g cáo rất đa dạng để thu hút các doanh n g h iệ p tham g ia . N g o à i w e b , đặt
lo g o , b an n e r cò n tổ c h ứ c cá c c h u v ê n tran g n h ư T o p 100, B e st T e n (trên
h ttp ://w w w .v n n .v n /), tra n íĩ k in h d o an h b u s in e s s .v n n .v n , tổ c h ứ c cá c hội ch ợ
th ư ơ n g m ại trên In te rn e t. C á c m ụ c rao vặ t trên Intern e t cũ n g rất phát triể n , bạn
c ó thê tìm m ua c á c m ặt hàn g đơn lẻ trên m ụ c rao vặt củ a w w w .fp t .v n .
T h ô n g tin
H iệ n n a y , có rất n h iều thông tin th ư ơ n g m ại đ ư ợ c cu n g cấ p bời c á c nhà cu n g cấp
th ô n g tin In te rn e t của V iệ t nam tạo đ iều k iệ n thuận lợ i ch o hoạt dộng sản xu ất
k in h d o anh các d oanh n g h iệ p .
T rê n tran g w e b w w w .v n n .v n cù a V A S C cu n g cấ p ch o bạn m ột k h ố i lư ợ n g thông
tin k h ổ n g lồ m iễn p h í (tran g và n g , bản tin thị trư ờ n g , bất động sả n , tư vấ n pháp
lu ậ t ,...)
X u ấ t b ả n
H iệ n n a y , x u thế x u ấ t bản đ iện tử đ an g d iễn ra phổ b iến trên thế g iớ i v à đ em lạ i
n g u ồ n doanh thu lớ n ch o cá c n hà x u ấ t bản. Ờ n ư ớ c ta, n g à y càn g có n h iều tờ báo
đ iệ n từ x u ấ t hiện trên m ạn g . H iệ n n a y , v iệ c x u ấ t bản đ iện tử đ ơ n thuần là để
c u n tí c ấ p thông tin , q uản g bá thô ng tin ra n ư ớ c n g o ài. C á c B á o đi đầu tro ng lĩn h
v ự c n à y c ó : N h ân D â n , Thôno; tân x ã V iệ t n am , T h ờ i báo k in h tê , L a o đ ộ n g , ...
T h a n h t o á n
Đ â y là lĩn h vự c ứ ng d ụn g cô n g nghệ Internet n h iề u nhất ở n ư ớ c ta ch o nên có
thể n ó i hoạt động th ư ơ n g m ại đ iện từ h iện n a y ch ù yế u là tro ng lĩn h v ự c thanh
toán v à cá c lĩn h v ự c k h á c củ a ngân hàn g . Đ iề u đó thể h iện qua v iệ c hệ thố ng
4

10. n g ân h àn g cùa V iệ t nam dã tham g ia thanh toán q uô c tè thò ng q u a v iệ c nôi m ạn«
S W I F T .
T ừ n ă m 1993, hệ thống ngân hàng đà bắt đầu ứ ng dụng cô n g nghệ tin học vào
c ô n g tác thanh toán ch u yề n tiền n h ư n g m ớ i ờ trìn h độ hán c ư g iớ i bằng v iệ c
hoán c h u y ể n ch ứ n g từ bằng g iấ y san g d ừ liệ u m á y tín h , để ch u y ể n tới ngân hàng
cỏ đ ơ n v ị thụ h ư ờ n g . K e từ k h i th ự c h iện thanh toán qua m ạn g m áy tín h , cô ng
v iệ c th an h toán d ư ợ c th ự c hiện n h a n h , ch ín h x á c , tăng nhanh vòm ? q u ay v ố n , tạo
c h o d o an h n g h iệp g iám ch i p hí và ch ủ động trong sứ dụng đ ồ n g v ố n . Đ ố i v ớ i hệ
th ố n g ngân hàng đã g iảm đ ư ợ c đ án g k ể lư ợ n g tiền m ặt tro ng lư u thông, kéo theo
n h iề u lợ i ích k in h tế kh á c n h ư tiết k iệ m ch i p hí in ấ n , kiể m đ ế m , đỏng g ó i, vận
c h u y ể n , bào q u ả n ,..
B á n h à n « t r ê n m ạ n g
N g à y 1 9 /1 2 /1 9 9 8 , T ru n g tâm D ịc h v ụ G ia tăn g G iá trị ( V A S C ) kh a i trư ơ n g siêu
th ị đ iệ n tử đầu tiên tại đ ịa c h i h ttp ://2 0 3 .1 6 2 .5 .4 5 /c y b e rm a ll/ . T rê n C y b e rm a ll
b à y b á n kh á n h iề u m ặt hàng v à n g ư ờ i xem có thể tự do dạo c h ơ i trên siêu th ị,
ch ọ n m u a m ặt hàng m à m ìn h th ích rồ i đặt m ua hàn g . S iê u thị đ ư ợ c th iế t ké v ớ i
đ ầ y đ ủ c á c tín h năng càn th iết để v iệ c m u a , bán hàn g đ ư ợ c th uận tiện.
S a u C y b e r m a ll, m ột sổ S iê u thị đ iệ n tử k h á c cùa V iệ t nam c ù n g dã ra đ ờ i n h ư
S iê u th ị m á y tín h tại h ttp :/ / w w w .b lu e s k y .c o m .v n / . D o an h số bán hàng qua m ạn g
cò n rấ t k h iê m tổn v ì n h iề u lý do n h ư n g đ iều quan trọ ng là n g ư ờ i dân V iệ t nam
đ à là m quen đ ư ợ c v ớ i m ột p h ư ơ n g thứ c bán hàng hoàn toàn m ớ i. N ếu n h ư
p h ư ơ n g th ứ c ấ y đ ư ợ c phổ b iế n , trờ th àn h m ộ t thói q uen, m ột tập q uán m ua bán
thì th ư ơ n g m ại đ iện tử sẽ h ứ a hẹn m ột tiề m năng phát triể n m ạnh m ẽ trong,
n h ữ n g năm tớ i.
T rê n đ â y là m ột số n h ữ n g ứ n g d ụ n g thư ơng m ại đ iện tử phân tán đ ã, đang và
n g à y càno, đ ư ợ c phát triể n m ạnh trên thị trư ờ n g V iệ t N a m . Đ e c ó đ ư ợ c n hừ ng
ứ n g d ụ n g hiệu q uả n ày tát củ đều ( lự a t r ê n s ự p h á t t r i ể n c ủ a c ô n g n g h ệ VVeb,
cụ thê là các d ị c h v ụ W e b (W e b S e rv ic e s ).
C h o đ ế n th ờ i đ iể m h iện tạ i, d ịc h vụ W e b đang cu n g cấp m ột c ơ s à nền tảng cho
v iệ c p h á t triể n v ả sứ d ụn g các ứ ng d ụ n g th ư ơ n g m ại phân tán. v ấ n đề tíc h hợp
c á c d ịc h vụ th ư ơ n g m ại c ó sần th àn h cá c d ịch v ụ W e b m ớ i đ a n g trớ thành m ối
quan tâm cù a rất n h iề u cơ q u an , tổ c h ứ c . B P E L là m ộ t ch u ẩn d ù n g cho d ịch vụ
W e b , n ó ch o phép x â y d ự ng m ột d ịc h vụ W e b m ớ i từ các d ịch vụ đã có m à

11. k h ô n g cần quan tâm đến nền tảng (p h ần n ền , ngôn n g ừ đ ư ợ c sứ d ụn g cua d ịch
vụ d à có san n à y ).
L ù m sao đề có cá c d ịc h vụ W e b n g à y càn g tin c ậ y , đáp ứng d ư ợ c yêu cầu cùa
k h á c h hàng là v ẩ n đề di kè m kh ô n g thể th iếu k h i phát triể n các d ịch vụ W eb .
N h ư v ậ y , có thể th ấy v a i trò quan trọ n g cù a c á c d ịc h vụ W e b là kh ô n g thê phủ
n h ậ n , luận văn sè đề c ậ p đến m ột k h ia cạn h cụ thể củ a k iể m ch ứ n g cá c d ịch vụ
W e b , su d ụ n g ki e m c h ứ n g m ô h ì n h để k i ế m c h ử n g c á c d ị c h v ụ W e h d ự a
t r ê n logic t h ò i g i a n (th ứ tự th ự c h iệ n v ề thời g ian củ a cá c d ịch v ụ W e b ).
1.2. Nội dung nghiên cửu
N ộ i d u n g n g h i ê n c ứ u c ủ a lu ậ n v ă n tậ p t r u n g v à o v ấ n đ ề k i ể m c h ứ n g s ự tích
h ợ p c á c d ị c h v ụ w e b s ử d ụ n g p h ư ơ n g ; p h á p k i ể m c h ứ n g m ô h ìn h . C á c v ấ n đ ề
l u ậ n v ă n h ư ớ n g đ ế n b a o g ồ m :
• T ì m h i ể u v ề lý t h u y ế t k i ể m c h ử n g p h ầ n m ề m n ó i c h u n g v à c á c p h ư ơ n g
p h á p , c ô n g c ụ k i ể m c h ứ n g p h ầ n n iề m .
• T ì m h i ể u v ề d ị c h vụ W e b , c á c t h à n h p h ầ n c ấ u t h à n h n ê n d ịc h v ụ W e b
v à m ộ t vài đ ặ c đ i ế m c ơ b ả n c ủ a n ó . M ộ t s ố n h ữ n g ứ n g dụnu, t h ư ơ n g
m ạ i đ i ệ n tư p h â n tán đ a n g đ ư ợ c p h á t triể n m ạ n h trê n thị tr ư ờ n g .
• T i m h i ể u về k i ể m c h ứ n g m ô h ìn h , q u y trìn h k i ể m c h ứ n g và các th u ậ t
to á n k i ể m c h ứ n g đ ồ n g th ờ i c ũ n g tìm h i ể u v ề c á c c ô n g c ụ k i ể m c h ứ n g
m ô hìn h .
• Đ e x u ấ t p h ư ơ n u p h á p s ử d ụ n g k i ể m c h ứ n g m ô h ì n h đ ể k i ể m c h ứ n g d ị c h
v ụ W e b d ự a tr ê n l o g ic th ờ i g i a n .
1.3. Cấu trúc luận văn
P h ẩn cò n lạ i cua luận v ă n đ ư ợ c cấu trú c n h ư sau :
C h ư ơ n g 2 g iớ i thiệu v ề d ịch vụ W e b . C h ú n g tôi d ư a ra các y ế u tố c ơ ban cấu
thành nên d ịch VỊI W e b , kiế n trúc tro ng cũ n g n h ư các yế u tố n g o ài, một sổ
n h ữ n g đặc đ iểm quan trọ n g của d ịc h vụ W e b . C u ố i cùn g là n h ừ n g cái n hìn kh ái
quát v ề B P F .L .
6

12. C h ư ơ n g 3 trin h b ày về k ĩ thuật k iể m chúme, m ô h ìn h , m ột k ĩ thuật k iể m c h ứ n g tự
đ ộ n g trên các Ỉ1Ộ hữu hạn trạn g th á i. T ro n g ch u ơ n c. n à y , ch ú n g tôi trin h b à y ch i
tiết vồ c á c c ò m ; v iệ c ch ín h tro ng k iế m c h ím e m ò h ìn h d ồ n g thời trin h b à y về
cô n g cụ kiê m ch ứ n g N u S M V - m ột cô n g cụ k iê m c h ứ n g sứ dụng cá c k í h iệ u đê
m ô h ìn h hóa hệ thong.
C h ư ơ n g 4 đề xu ất p hư ơ n g pháp k iể m c h ím u m ỏ h ìn h đe kiê m ch ừ n g các d ịc h vụ
W e b d ự a trên lo g ic thời g ia n . V ớ i p hư ơ n g pháp n àv ch ú n g tôi tập tru n g và o
k iể m ch ứ n g tính đúng đắn củ a d ịc h vụ W eb tại m ột thời đ iểm g ia o d ịch cụ th ể,
có x é t đến các yế u tổ th ờ i g ian (h iệ n tại và q uá k h ứ ) tro ng v iệ c m ô h ìn h hóa hệ
th ố n g . C u ố i cù n g ch ú n g tôi d ư a ra v í dụ m in h họa ch o p h ư ơ n g p háp đ ồ n g th ờ i
th ử n g h iệ m v í dụ đó trên cô n g cụ k iê m ch ứ n s. N u S M V .
C h ư ơ n g 5 đưa ra cá c kết lu ận củ a lu ận văn v à h ư ơ n g n g h iên c ứ u tiế p th eo củ a
đề tài.
7

13. C h u o ' n g 2 . D ị c h v ụ W e b
T ro n g ch ư ơ n g n à y , đàu tiên ch ú n g ta sẽ dê cập đòn K iê n trúc h ư ớ n g d ịch vụ
(Service Oriented Architecture - S O A ) để th ấy d ư ợ c sự cần thiết của cô n g nghệ
d ịc h v ụ W e b . S a u đó ch ú n g ta sẽ q u an tâm đến k iế n trú c d ịch v ụ W e b , m ột số
c á c đ ặ c tả c ơ bản của d ịc h vụ W eb n h ư S O A P , W S D L , Ư D D I v à m ột số đ ặc tà
m ờ rộ n g .
2.1. Kiến trúc huóng dịch vụ (Service - Oriented Architecture)
K iế n trú c h ư ớ n g d ịc h v ụ (Service Oriented Architecture - S O A ) [2 5 , 2 8 ] là m ột
c á c h th ứ c tổ c h ứ c của k iế n trúc hệ thốna, phân tán . K iế n trú c n à y x á c đ ịn h các
m ố i q u an hệ m ộ t cách “ lỏ n g lẻ o ” ( loosely) g iữ a c á c thành phần c ù a hệ th o n g . B a
th ành phẩn c ư bản củ a S O A là : N h à cu n g cấp d ịch vụ ( Service Provider), N hà
y ê u c ầ u d ịc h vụ (Service Requester) v à N h à cung ứ ng d ịch vụ tru n g g ian
(Service Broker).
N h à y ê u càu d ịch vụ là m ột ch ư ơ n g trìn h ửne, d ụn g , m ột d ịch v ụ hoặc m ột sô
lo ạ i phần m ề m , đ ư ợ c d ùn g dê kiế n tạo lên cá c d ịch v ụ . N h à cu n g cấp d ịc h vụ là
m ột p hần m ềm thu nhận v à x ứ lý c á c yêu cầu từ N h à yêu cầu d ịc h v ụ . C ò n N hà
cu n g ứ ng d ịch vụ tru n g g ian g hi n h ận m ột danh sách c á c d ịch v ụ . tại đ ây N hà
H ìn h 2 .1 : K iê n trú c h ư ớ n g d ịch vụ

14. yêu c ầ u d ịch vụ có thể tìm kiế m n h ữ n g d ịch vụ đã đ ư ợ c q uảng bá. B a thao tác cơ
hàn tro n g S O A là: Ọ u à n g bá (publishing), tim kiế m (finding) và kết nối
(binding). S a u quá trìn h thự c h iện m ột d ịch vụ thành cò n g , N h à cu 11ì! cấp dịch
v ụ q u á n g bá sản phâm của m ìn h đến N h à cu n g ứ ng d ịch vụ trung gian
(p u b lis h in g ), N h à c u n ạ ứng d ịch vụ tru n g g ian g hi nhận và phân lo ại tất cả các
d ịch v ụ dã đ ư ợ c cu n g ứ n g , sau đó c u n g cấp các thông tin về các d ịch vụ lên trên
d ịch v ụ tìm k iế m . N h à y ê u cầu d ịc h vụ liê n lạ c v ớ i N h à cu n g in m d ịch vụ trung
g ian đ ể biết th ô n g tin v ề cá c d ịc h v ụ đã có (fin d in g ) v à cu ố i cù n g d ự a trên n h ữ n g
thông tin đã b iết v ề các d ịc h v ụ , n h à y ê u cầu d ịc h vụ kết nổi v à s ử dụng c á c d ịch
v ụ đó (b in d in g ).
M ộ t sổ n hữ ng k h á i n iệm quen th u ộ c k h á c tro ng S O A là H ợ p đồng d ịch vụ
(Service Contract), ủ y q u yề n d ịc h vụ (Service Proxy) v à T h u ê bao d ịc h vụ
(Service Lease).
• H ợ p đ ồ im d ịc h vụ là n h ữ n g g ia o th ứ c liê n kế t g iữ a N h à cu n g ứ ng d ịc h vụ
v à N h à y ê u cầu d ịc h v ụ . N ó đ ặc tả c á c đ ịn h dạng củ a c á c thòng đ iệ p yêu
c ầ u v à c á c thông đ iệ p trà lờ i.
• U y q uyề n d ịc h vụ là m ột bộ p hận củ a phần m ề m , g iú p N h à yêu càu d ịch
v ụ liê n lạ c v ớ i N h à cu n g ứ ng d ịc h v ụ . N ó là m ột d ịch vụ ủ y q uyề n nhầm
tim kiế m n h ữ n g thỏa th uận d ù n g để tươ rm tác g iữ a N h à y ê u cầu v à N hà
c u n g ứ ng d ịc h v ụ .
• T h u ê bao d ịc h vụ đ ặc tả th ờ i g ia n m à hợp đồng cò n tác d ụ n g .
M ộ t số n h ữ n g đ ặc trư n g c ơ bản củ a S O A là:
• K h u n g n h ìn lo g ic : M ọ i th ử đ ề u coi là đ ịc h v ụ .
• H ư ớ n g th ô n g đ iệ p : C á c d ịc h vụ tro n g S O A bị giới hạn tro n g sự trao đổi
tliô n u đ iệ p g iừ a nhà cu n g ứ n g d ịc h v ụ v à nhà yê u cẩu d ịch v ụ .
• I lư ớ n g m ò tả : C á c d ịch vụ d ư ợ c m ô ta bằng các m á y x ứ lý đ a dữ liệ u .
• Đ ộ c lập v ớ i phần n ền : C á c th ô n g đ iệp đ ư ợ c g ử i hoàn toàn độc lập vớ i
p h ần nền (p h ầ n c ú n g v à phần m ề m ), c á c đ ịn h d ạng ch u ẩn đ ư ợ c phân phối
trên m ọ i g ia o d iện .
9

15. • Các d ịc h vụ có m iền b iên đ ộ n g : Các d ịch vụ bên tro n ii nó có thể d ư ợ c
phát h iện nụay tại thời đ iểm c h ạ y ch ư ơ n g trìn h .
• K h ả n ăn g thao tác g iữ a c á c thành p h ẩn : Đ ó là k h á năng cu a m ột hệ thống
sứ d ụ n g các ngôn n g ừ v à cá c phần m ềm k h á c nhau dể liê n lạc vớ i cá c hệ
thống k h á c. G ia o d iện củ a cá c d ịch vụ đóng m ột v a i trò q uan trọng trong
v iệ c hỗ trợ đặc tinh n ày.
• T ín h tư ơ n g liên y ế u : Đ ặ c trư n g n à y đạt d ư ợ c bới v iệ c s ử d ụ n g các kết nối
động v à các hợp đồng. M ụ c đ íc h cuố i cù n g là sự th ay đ ổi c á c d ịch v ụ bên
trong kh ô n g làm ảnh h ư ờ n g gì đến c á c d ịc h vụ củ a n g ư ờ i sứ dụng đầu
c u ố i.
• T ỉn h troní» suốt v ề v ị trí: N h à y ê u cầu d ịch vụ kh ô n g hề b iế t v ị trí cù a các
d ịch v ụ ch o đến k h i nó đ ịn h v ị cá c d ịch vụ từ N h à cu n g ứ ng d ịch vụ tru ng
g ia n . Đ iề u n ày làm tăn g tín h sẵn có v à thi hàn h của cá c d ịch vụ .
• K h ả nãn g k iế n tạo: K h ả n ăn g kế t hợp các d ịc h vụ đà có đ ể tạo nên m ột
d ịch vụ m ớ i v ớ i n h iều đ ặc tín h hơ n .
• K h ả n ăn g tự phục h ồ i: L à k h ả năn g tự kh ô i p hụ c lại hệ th ố n g kh i x à y ra
10
C á c đ ặ c trư n g trên làm ch o S O A trớ thành m ột k iế n trú c hoàn háo cho c á c hệ
th ố n g phân tán. S O A đã đ ư ợ c th ự c h iện thông q ua c á c cô n g nghệ n hư D C O M
(Distributed Component Object Model), C O R B A (Common Object Requesting
Broker Architecture) và J in i. T u y n h iê n , v iệ c s ử d ụn g cá c cô n g nghệ n à y đổ tích
h ợ p v à sử d ụn g các d ịc h vụ tro n g m ột hệ th ố n g phân tán lớ n là rất kh ó kh ă n .
N g à y n a y , W e b S e rv ic e s là m ột tập hợp cá c cô n g nghệ lý tư ờ n g để th ự c hiện
S O A . T ro n g p h ần tới ch ú n tỊ ta sẽ đề cập đến vấ n đề c ơ bản củ a W e b S e rv ic e s .
2. 2. Dịch vụ Web (Web Services)
C ô n g nghệ W e b 112, 2 0 J là m ột g iả i p háp ch o vấn đề làm sao có tíc h hợp đ ư ợ c
c á c c h ư ơ n g trìn h ứng d ụ n g , c á c chưom g trìn h n à y đ ư ợ c phát triển d ự a trên n hừ ng
tant* đ ệm ( Middleware) kh á c nhau n h ư là : C O R B A , J in i, M Ọ ... C á c tầng đệm
n à y p hù hợp v ớ i v iệ c x â y d ự n g c á c chương, trìn h ứ n g dụng ch o m ột cô n g ty. T u y
n h iê n tro ng trư ờ n g hợp n à y ch ú n g ta đ ang đề cập đến v iệ c tích hợ p cá c ch ư ơ n g
trìn h ứ n g dụng ch o n h iều cô n g ty v ớ i n h ữ n g phần đệm hoàn toàn k h á c n h au , các

16. p hần đệm n à y đều cỏ n h ữ n g hạn c h ế củ a riê n íĩ n ó . S ự hạn ch ế n ày đều dựa trôn
n g u yê n tắ c, cá c phần đệm k h á c nhau đều dựa trên v iệ c x â y d ự n g (lự a trên các
c ô n u n iih ệ k h á c n h au , bời v ậ y m à c ỉiú im kh ô n u thê có sự ui ao tiè p trự c tièp nào
đ ổ i vớ i các phần đệm k h á c. B a n g v iệ c đ ưa ra tất cả n hữ ng ưu đ iêm cua S O A và
cu n g cấp n h ữ n g g ia o thứ c chu ẩn để thêm và o k lìa nâng bọc L*ó¡ các phần đệm
tru yề n th ố n íí, w s trở thành m ột c ô n g nghệ lý tư ở n g ch o s ự tích hợp các phần
m èm B 2 B ( Bussiness to Bussiness).
2.2.1. K i ế n t r ú c d í c h vu VVcb
• •
K iế n trú c d ịc h vụ W e b (Web Services Architecture - W S A ) [1 9 ] x á c đ ịn h các
d ịc h vụ W e b , cá c thành phần tro n iì m ô i trư ờ n g d ịch vụ W e b v à m ối quan hệ
g iữ a ch ú n g . K h i ch ú n g ta đề cập đến k iế n trú c d ịch vụ W e b có hai k h ía cạn h cần
q u an tâm . K h ía cạn h đầu tiê n là m ố i q uan hệ g iữ a d ịch v ụ W e b v à c á c phần đệm
tn rớ c đ â y . Đ ó là c á c h thứ c các d ịc h v ụ W e b làm x u ấ t h iện cá c ch ứ c năng thư ơng
m ạ i d ư ớ i m ột hệ thố ng cô n g nghệ thôrm, tin . K h ía cạnh th ứ hai là sự tư ơ ng tác
g iữ a cá c d ịc h vụ W e b . w s có h ai k iể u k iế n trú c , kiế n trú c tro n g v à k iế n trúc
n g o ài tiro n a ứ ng v ớ i hai k h ía cạn h m à ch ú n g ta đ ã đề cập ờ trên.
11
1lìn h 2 .2 K iê n trú c tro ng củ a d ịch vụ W e b .
S ơ đô trên h iên thị k iê n trú c bC'!i tro n g cua d ịch v ụ W eb . T ro n g kiê n trú c n à y ,
d ic h vụ W eb làm v iệ c n h ư m ột y ế u tổ bao bọc c á c phần đệm cố tru y ề n . T ấ t cả

17. c á c ch ứ c năng n gh iệp vụ đ ư ợ c th ự c hiện th ô n g qua phân đệm cô tru yên sau đó
d ư ợ c quánu, há lên m ạn g thònu qua các d ịch vụ W e b .
( 'lú m ì; ta chú ý răn g cá c phần đệm tru yên thô ng cũ n g có kh a n ăim tươ ng tác trự c
tiế p v ớ i c á c m áy trạm cổ tru y ề n .
2. Tim kiếm
M á y trạm dịch vụ W eb
-‘
-.-h'
_________________________________
1. Ọuãnu bá
D ịch vụ Web
H ìn h 2 .3 : K iế n trú c ngoài củ a d ịch v ụ W eb .
K iế n trú c n ço ài củ a d ịch vụ tư ơ ng tự n h ư k iế n trú c củ a S O A m à chú ng ta đã
th ấ y ờ trên. K iế n trú c n à y m ô tả c á c h th ứ c các d ịch vụ W eb kh ám phá và tư ơ ng
tác v ớ i cá c d ịch vụ k h á c. Đ ặ c trưng, quan trọ ng tro ng kiế n trú c ng o ài củ a d ịch vụ
W e b là v iệ c sử dụng cá c thành p hần S O A P , W S D L v à U D D I để tư ơ ng tác g iữ a
cá c d ịch v ụ . H ìn h 2 .3 m ô tả k iế n trú c ngoài củ a d ịch vụ W eb .
2 .2 .2 . C á c đ ặ c đ ic n i c ơ h á n c ủ a d ịc h v ụ W e b
C á c đ ặ c đ iể m cùa d ịch vụ W eb đ ư ợ c c h ia thành hai phạm trù : các đ ặc tả c ơ bán
và c á c đ ặc ta m ơ rộ n g . C á c đ ặc ta c ơ ban bao gồm các thành p hẩn: S O A P
(Simple Object Access Protocol), W S D L ( Web Services Description Language)
v à U D D I {Universal Description Discovery and Integration). C á c đ ặc tả m ờ
rộ n g bao g ồ m : bảo m ật d ịch vụ W e b ( WS-Securitv), ch ín h sách d ịch vụ W e b

18. ( W S - P o lic v ) v à ngôn im ữ kh á c h ạ y tiên trin h n g h iệp vụ ( Web Services Business
Process Execution Language - B P E L ) .
C ô n g nghệ d ịch vụ W e h d ư ợ c x â y d ự n g d ự a trên cá c kh ô i c ư bản: S O A P ,
W S D L v à U D D 1 . S O A P là m ột g ia o thứ c c h o c á c d ịch vụ ch u y ể n d ir liệ u ,
W S D L là m ột ngôn n g ữ d ùn g để m ô tả các d ịch vụ v à U D D I là m ột kh u n g làm
v iệ c d ùn g để kh á m phá d ịc h vụ .
(» ¡a o th ú c t r u y n h ậ p đ ô i tư ợ n g đ o n g iá n (Simple Object Access Protocol -
S O A P ) [2 3 ]
Đ â y là m ột cá ch th ứ c tổ c h ứ c d ữ liệ u tro ng cấu trúc củ a X M L {extensible
Markup Language), d ùn g để trao đ ổ i thông tin g iữ a c á c d ịc h vụ W e b . C h i tiết về
g ia o th ứ c đ ư ợ c đ ặc tả tro n g S O A P n h ir sau :
• Đ ịn h d ạng thônc, đ iệ p c h i d ù n g tro ng liê n kế t m ột ch iề u (one - way).
• T ậ p hợ p c á c q u y ư ớ c để sử d ụ n g thông đ iệ p S O A P th ự c thi theo cá ch gọi
thủ tục từ x a ( Remote Procedure Calls - R P C ).
• T ậ p cá c luật d ùn g đ e x ử lý th ô n g đ iệp S O A P .
• M ô tả cá ch th ứ c c á c thông đ iệ p S O A P vận c h u y ể n bàng việc sử dụng
H T T P {Hypertext Transfer Protocol) v à S M T P (Simple Mail Transfer
Protocol).
S O A P có thể đ ư ợ c g ờ i n h ư m ộ t g ia o th ứ c liê n lạ c , g iao th ứ c n à y bao gồm các
thô ng tin đ ín h kè m trên m ỗ i thông đ iệ p . T h ô n g tin đ ín h kè m bao gồm phần đầu
v à p hần thân. P h ần thân m an g tính ch ấ t bẳt buộc cò n phần đầu m an g tín h chất
lự a ch ọ n . Phần thân là g ố c củ a thô ng tin đ ư ợ c vậ n c h u y ể n , p hần đầu là các thông
tin bảo đ ảm c ù a c á c thành phần d ịch vụ W eb tro ng m ột m ô i trư ờ n g m ạng tru yền
tin kh ô n g an to àn. Ph ần th ân có thể bao gồm m ột hoặc n h iều kh ố i và phần tiêu
đ ề cũ n g có thể bao gồm m ột ho ặc n h iề u k h ố i.
T h ô n g đ iệp S O A P có thố d ư ợ c vận c h u y ể n bằng bất c ử g ia o th ứ c tru yề n tin nào ,
lu y n h iê n g ia o thứ c phổ b iến đ ư ợ c s ứ d ụ n g là H T T P .
N g ô n n g ữ m ô tã d ịc h v ụ W e b (Weh Services Description Language - W S D L )

19. W S D L [9 , 10, 19] đ ặc ta cách th ứ c s ử d ự ng X M L ị 7] để m ô g ia o d iện cua d ịch
vụ W e b . W S D L đ ư ợ c sử d ụ n ii hời m áy trạ m dịch vụ đê x á c đ ịn h cách thứ c SƯ
(hum d ịc h vụ W e b . T h ô n g tin đ ư ợ c cu n g câp bứi W S D L hao gôm ụ iao d iện cua
d ịch v ụ , đ ịa c h i d ịch vụ v à g iao th ứ c vận ch u y ê n đ ư ợ c d ù n íí đẽ th ièt lập các liên
kết. N g o à i ra W S D L cò n ch ứ a đ ự n g cả th ô n g tin vè chất lư ợ n g d ịc h vụ cùa d ịch
vụ W e b .
D ặ c tả W D S L bao gồm hai p hần: p hần th ứ nhất, th ư ờ n g gọi là phần tóm tắt x á c
đ ịn h th ô n g tin về k iể u cổ n g (Port Type) v à c á c thao tá c. P h ẩn th ứ h ai đ ư ợ c g ọi là
phần cụ thể dùng để x á c đ ịn h g iao th ứ c d ùng đế kế t nố i v ớ i các d ịch vụ kh ác
( H T T P , S M T P ...) .
C h u ẩ n d ịch vụ tích hợ p , kh ám p há v à m ô tả toàn cầu ( Universal Description
Discovery and Integration - U D D I)
U D D I là m ộ t đ ặc tả để m ô tả v à tìm k iế m c á c d ịc h vụ W e b . Ư D D I đ ịn h n g h ĩa
cấu trú c d ữ liệ u v à các A P I ch o v iệ c q u ản g bá v à k ế t nối các d ịch vụ W e b .
U D D I có h ai m ụ c đ ích c h ín h , m ục đ íc h th ứ n hất g iú p n g ư ờ i phát triể n có thể tìm
k iế m đ ư ợ c c á c thô ng tin vè các d ịc h vụ W e b cụ thê dể phát triể n d ịch vụ W eb
cù a m á y trạ m , m ụ c đ íc h th ử hai là s ự kết n ô i động den cá c m áy trạ m .
D ố đ ă n iĩ k í v ớ i U D D I, d ịc h vụ phải đ ư ợ c m ô tả theo bốn loại th ô n « tin sau :
• businessEntity: M ỏ tả về to c h ứ c cu n g cấp d ịc h vụ W e b . N ó bao gồm tên
cô n g ty v à m ột số c á c thông tin tóm tắt v ề n g h iệ p vụ .
• businessService: M ô tả m ột n h ó m c á c d ịch vụ liê n quan đến n h au , cá c
d ịch v ụ n à y đ ư ợ c cu n g cấp b ờ i b u s in e s s E n tity . M ộ t b u s in e ss E n tity có thổ
có n h iề u b u s in e ss S e rv ic e n h ư n g m ộ t b u s in e s s S c rv ic e ch i th uộ c về m ột
b u s in e s s E n tity .
• bindingTemplate: M ô tà các th ô n ç tin k ĩ thuật để g ia o tiế p vớ i d ịc h vụ
YVeb. Đ ịa c h i, tM o đ e l v à cá c thông sổ hoạt đ ộ im cũ n g d ư ợ c m ô tả tro ng
loại thô ng tin n ày.
• ỉMữdcỉ ( technical model)', m ô tá v ề c á c đ ặc tá k ĩ th u ật, nó đ ư ợ c sir dụng
b ờ i c á c thành p hân bên trên. Đ â v là n ơ i lư u trữ tât ca c á c th ô n g tin quan
trọ n g c ù a d ịc h v ụ .
14

20. T ro n g phần n à y , ch ú n g ta n h ìn nhận các đặc d iem c ơ bán tổng q uan nhất của
d ịc h vụ W e b . S O A P , W S D I, v à U D D l là cá c phần tử c ơ bản để th ự c thi các thao
tác (q u à n g b á, tim kiế m và kèt n ố i) tro ng S O A . T u y n h iê n nếu dc thực thi đ irự c
c á c d ịch vụ p hírc hợp thì ch ú n g ta cẩn có cá c ch u ẩn trợ g iú p . T ro n g phần tiếp
th eo ch ú n g ta sề đề cập đến m ột số đ ặ c đ iểm m ờ rộ n g củ a d ịc h vụ W e b .
2 . 2 . 3 . C á c (lặc (liêm m ó r ộ n tỉ ciia d ị c h v ụ W e b .
• í “ S »
N g o à i các đ ặc đ iể m c ơ bàn cù a d ịch vụ W eb ch ú n g ta đà xé t đ ến tro ng phần
trê n . D ịc h vụ W e b còn đ ư ợ c biết đ án v ớ i các đ ặc đ iểm m ở rộng sau đ â y. C á c
đ ặ c đ iể m n à y bao g ồ m : bào m ật d ịc h vụ W e b ( WS-Securitv), ch ín h sách d ịc h vụ
W e b {WS-Policv) v à ngôn n g ừ k h ả c h ạ y tiên trin h n g h iệp v ụ ch o d ịch vụ W e b
( Web Services Business Process Execution Language).
B á o m ật d ị c h v ụ W e b ( WS-Security)
L à k h ả năng bảo vệ n g ư ờ i dùng Internet tránh kh ỏ in h ũ n g đed ọ ang u y h iể m
(n h ư v iệ c tru y cậ p và o cá c tran g W e b dộc h ạ i, bịtấn cò n g theo cách lừ a đào
(fishing), bị theo d õ i bởi cá c phần m ồm g ián đ iệp và sự tấn cô n g cù a v iru s ).
C h ú n g ta sẽ đề cập đến ba vấn đề c ơ bản cùa bảo m ật d ịc h v ụ W eb :
• Xác thự c n g ư ờ i d ùn g (Authentication): Đ â y là tiến trìn h x á c thự c ch ín h
xá c n g ư ờ i dùng kh i tham g ia thự c h iệ n và o c á c hoạt động cùa ch ư ơ n g
trìn h ứ ng dụng.
• C h ữ k í số ( Digital signatures): C h ừ k í số là m ột phần của thông đ iệp dựa
trên cá c thông tin về tài liệ u v à c h ìa kh ó a riê n g củ a n g ư ờ i d ùn g .
• L ậ p rnă và g i ả i m à (Encryption and Decryption): L ậ p m ã là quá trìn h
ch u yể n đ ổ i thông tin từ bản rõ sang bản m à , n g ư ờ i d ùn g c h ỉ có thể đọc
đ ư ợ c bản m ã kh i b iết c h ia k h ó a g iả i m ã. G iã i m à là q uá trìn h n iỊirợ c lại
cúa lập m ã, h iến dổi từ bản in ã thành bản rõ.
C h í n h s á c h d ị c h v ụ W e b (WS-Policy)
C h ín h sách d ịch v ụ W e b [1 5 ] cu n g cấp m ột cú pháp lin h ho ạt và m ỡ rộ n g cho
v iệ c d ie n tả cá c kh a năng thự c h iệ n , các yêu cẩu v à các d ặc tín h ch u n g cua các
th ự c th ê tro ng các d ịch vụ W e b . C h ín h sách d ịch vụ W eb x á c đ ịn h m ột kh u n g
làm v iệ c và m ột m ỏ h ình ch o v iệ c d iễn dạt các th u ộ c tín h n à y .
15

21. M ụ c đ ích c h ín h cù a ch ín h sách d ịc h v ụ W e b là cu n g cấp c á c k ĩ thuật cần th iết,
c á c k ĩ thuật n ày g iú p các c h irơ n c trìn h ứ ng d ụ n g d ịch v ụ W c b đ ặc tà các điêu
kh o a n hợp d ồ n g . S ự đặc tá n ày bao uồm n h ữ n ụ vấn đè sau :
• M ộ t tập hợp c á c thông tin (m ô tà bang X M L ) gọi là b iêu thứ c đ iều khoản
(policy expression) hao g ồ m : đ ặc tả m iề n , thông tin d ịc h vụ W e b .
• M ộ t tập hợp c á c cách k iế n tạo d ịc h v ụ W e b ch o biết p hư ơ n g pháp kết hợp
cá c ứ ng d ụn g W e b .
C h ín h sách d ịc h v ụ W e b đ ư ợ c th iế t k ế để th ự c h iện tro n a kh u n g làm v iệ c d ịch
v ụ W e b nói ch u n g bao gồm v iệ c m ô tả d ịc h v ụ W e b b àng W D S L v à đ ăng k í
d ịch v ụ W e b bàng Ư D D 1 .
W S - B P E L ( Web Services Business Process Execution Language)
W S - B P E L C u n g cấp cá ch th ứ c để tíc h hợp cá c d ịch vụ W e b (th ư ờ n g d ùn g ch o
c á c d ịc h vụ c á c x ứ lý tư ơ ng tran h h o ặ c x ử lý theo n h á n h ). H iệ n tạ i, B P E L đ ư ợ c
d ù n g n h ir m ột cò n g cụ thiết yếu để m ô tả cá c d ịc h vụ W e b . C h ín h vỉ v ậ y tro ng
phần n ày c h ú n g ta sẽ tìm h iểu B P E L m ột cá ch ch i tiết hơn.
G ià s ứ ch ú n g ta đã có cá c d ịc h vụ W eb hoạt đ ộ n g h iệu quả và ch ú n g ta m ong
m u ố n kết hợ p c á c d ịc h vụ có sẵn n à y v ớ i nhau đe tạo thành m ột d ịch vụ m ớ i kh i
đ ó W S - B P E L sẽ cu n g cấp m ột ch u ẩ n cô n g nghệ g iú p th ự c h iện đ ư ợ c điều n ày.
W S - B P E L [4 ] phụ th uộ c và o các ch u ấn cô n g nghệ m à ch ú n g ta đã đồ cập đến
trư ớ c đ â y:
• WSDL
• L ư ợ c đồ X M L
• X p a th
• Đ á n h đ ịa c h ỉ d ịch vụ W eb ( Web Services Addressing)
W S D L [1 5 ] là thành phần quan trọ n g nhất tro nu tất cả c á c thành phần nêu trên.
W S - B P E L b iêu d iễn quá trìn h tư ơ n g tác cù a c á c d ịch vụ W e b n h ư là m ột cu ộ c
h ộ i th o ạ i, các d ịc h vụ W e b n ày đ ư ợ c m ô tả b an g W S D L .
W S D L là m ột c h ư ơ n g trìn h v iế t bằng ngôn n g ừ X M L . T ro n g W S - B P ÍÌL một
tiế n trìn h n g h iệ p vụ đ ư ợ c m ô tả b àng m ột tài liệ u X M L . M ồ i tiến trìn h n g h iệp vụ
16

22. d ư ợ c phân c h ia thành m ột d ãy cá c b ư ớ c, m ồi b ư ớ c là m ột hoạt độ ng . C ụ thể là
n lu r s a u :
17
• invoke. G ọ i đến các thao tác có sần tro ng d ịch vụ W e b .
• receive: Đ ợ i thông d iệp từ c á c th ự c thè bên ngoài
• reply. S ả n sin h cá c thông d iệ p tra lờ i c á c th ự c thê n g o ài.
• wait: Đ ợ i tro ng kh o a n g thời g ian nhất đ ịn h
• assign: S a o chép g iá trị từ n gu ồ n và o đ íc h .
• throw. Đ e x u ấ t lồi
• terminate: T h o á t k h ỏ i tiến trìn h h iện tại
• empty: C u n g cấp khònt» g ia n lưu trừ .
N g o à i cá c hoạt động c ơ bán trê n , V V S - B P E L cò n có m ột sô từ kh ó a v ê đặc tả câu
trú c bao g ồ m :
• sequence: X á c đ ịn h th ử tự th ự c hiện củ a các lệnh
• switch: C u n g cấp câu lệnh đ a lự a ch ọ n .
• while: X á c đ ịn h vò n g lặp W h ile
•pick: C u n g cap lệnh hai lự a c h ọ n
• flow : D ó n g gói m ột tập hợp c á c b ư ớ c có the c h ạ y so ng so ng .
V ớ i tập hợp c á c hoạt động c ơ bản v à các từ kh ó a trê n , W S - B P E L ch o phép dễ
d àng b iểu d iễn v à sử dụng c á c tiế n trìn h n g h iệ p v ụ .
TRƯNG JAM THỒNG TIN ĩHự VIỆN
T ro n g chươnu, n ày ch ú n g ta dã tim h iêu v ê k iê n trú c hư ớ ng d ịc h vụ ( S O A ) ,
phần tứ nền tàn g đế từ đó x â y d ự n g lên cá c d ịc h vụ W e b . C á c đ ặc đ iểm c ơ bản
cù n g n hư m ờ rộ n g cu a d ịch vụ W e b . Đ ặ c biệt là w s - B P E L , m ột ch u ân công
nghệ cho phép tích hợp m ột cách dễ dàng các d ịc h vụ W eb dà có sẵn để x â y
d ự ng lèn cá c d ịc h vụ W eb m ớ i.
T ro n g ch ư ơ n g tiếp theo ch ú n g ta sẽ đề cập đến k iể m th ử m ô h ìn h , m ột k ĩ thuật
kiế m th ử tự động trên các hệ thống h ữ u hạn trạn g th á i. Đ ồ ng thời xe m xét các
dặc đ iểm củ a lo g ic th ờ i g ian {temporal logic). S a u cù n g là m ột sổ n h ữ n g cô n g cụ
kiể m ch ử n ti m ò hình tự d ộ n ụ , hồ trợ cho quá trin h kiể m ch ứ n g .
2.3. Kết luân

23. 18
C h u o n g 3 . K i ê m c h ứ n g m ô h ì n h
3.1. Tổng quan
K iế m ch ứ n g m ỏ h ìn h là k ĩ thuật tự động đê kiể m ch ứ n g cá c hệ thống tư ơ ng
tran h h ừ u hạn trạn g th á i, đ ư ợ c phát triể n độc lập bởi C la rk e và E m e rso n [ I I , 23 ]
tại M v v à Q u e ille và S ifa k is [2 7 ] tại Pháp vào n h ữ n g năm 1980. K iê m ch ứ n g m ô
h ìn h đ ư ợ c c h ia thành h ai lo ạ i: K iể m ch ứ n g m ô h ìn h phần cứ n g v à K iể m chứne;
m ô h ìn h phần m ềm . T ro n g kh uô n kh ổ của luận v ă n , ch ú n g tôi c h ỉ đề cập đến
k iể m ch ứ n g m ô h ìn h phần m ềm .
M ặ c dù kiê m ch ứ n g g iớ i hạn trên c á c hệ hừu hạn trạn g thái n h ư n g p hư ơ n g pháp
n à y lạ i tỏ ra h ữ u h iệu tro ng n h iề u b à i toán q uan trọ ng . B ê n cạn h đ ó , k iể m ch ứ n g
m ô h ìn h có thể tiến hàn h m ộ t cá ch hoàn toàn tự đ ộ n g v à kh ô n g cầ n có sự g iám
sát h a y c h u y ê n g ia v ề to án h ọ c để s u y d iễn h ay ch ứ n g m in h cá c đ ịn h lý , lo g ic .
K h i hệ thống kh ô n g thỏa m àn cá c đ ặ c tính cần kiể m chứng, kết q u á x ử lý cua
k iể m ch ứ n g m ô h ìn h luôn đ ư a ra ít nhất m ột phản v í dụ m in h họa ch o hành vi
c ủ a h ệ thốns, kh ô n g thỏa m ãn đ ặc tín h n ày. N h ư th ế, vết c ù a lỗi x ả y ra sê g iú p
n g ư ờ i phát triể n có thể biết d ư ợ c n g u yên nhân thự c s ự cù a lồ i để tìm ra cá ch
g iả i q u y ế t vấ n đề.
T ro n g ch ư ơ n g n à y , ch ú n g tòi trìn h b à y về k iể m c h ứ n g m ô h ìn h và m ột sổ cô n g
cụ k iể m ch ứ n g m ô h ìn h phổ b iến .
3.2. Quy trình kỉem chứng mô hình.
P h ư ơ n g pháp k iể m c h ứ n g m ô h ìn h bao gồm ba cô n g v iệ c c h ín h . Đ ầu tiê n hệ
th ố n g cần m ô h ỉn h hóa thành m ột m ô hình h ìn h thứ c nào đó đ ư ợ c các cô n g cụ
k iể m ch ứ n g m ô h ỉn h (m o d e l c h e c k in g tool hoặc m o d el c h e c k e r) ch ấp nhận.
T r ư ớ c kh i tiến hành k iể m c h ử n g , c á c yêu cầu của hệ thố ng (c á c đ ặc tín h hệ
th ố n g cần thỏa m àn - p ro p e rty ) đ ư ợ c b iểu d iễn b ầng m ột đ ặc tả lo g ic h ìn h thứ c
nào đ ó , thông th ư ờ n g là lo g ic thờ i g ian (te m p o ral lo g ic ). C u ố i c ù n g , cô n g cụ
k iè m c h ú n g m ô h ìn h sè vét cạn trcn kh ô n g g ian trạn g thái cua m ô h ìn h h ìn h thứ c
đà x â y d ự ng để x á c đ ịn h xe m m ô h ìn h dó có thỏa m ãn cá c yêu cầu củ a hệ thống
dã đ ư ợ c đặc

24. tá h a y kh ô n g , nêu kh ô n g thỏa m ãn thì đưa ra phàn v í dụ. N h ư v ậ y , cô n g v iệ c
k iế m ehửnạ, d ư ợ c tiến hành tự đ ộ n g trên các cô n u cụ kiê m ch ứ n g đ à cài đặt các
thuật toán k iể m clú rn u . ( ’ác cô n g v iệ c tro ng k iể m ch ử n g m ò hình đ ư ợ c m inh họa
tro n g h ìn h 3 .1 .
19
r ............... ............
M ó luiili hoa liệ thông
(System R equìi emeilt)
Đặc tã các thuộc tinh
(System property)
H ìn h 3 .1 : Ọ u y trin h k iể m c h ứ n g m ô h ìn h .
3.2.1 M ô h ì n h h o á h ệ t h ố n g ( S y s t e m M o d e l i n g )
C ô n g v iệ c đ ầu tiên là m ô h ìn h hóa hệ thống thành m ột m ô h ìn h h ỉn h th ứ c nào dó
d ư ợ c c á c cô n g cụ k iế m ch ứ n g m ô h ìn h ch ấp n h ận . 'Tro ng n hiều trư ờ n g hợp,
cô n g v iệ c n à y c h ỉ đ ơ n thuần là v iệ c b iên d ịc h . T ro n g m ột sổ trư ờ n g hợp k h á c,
k h i c ó n h ữ n g g iớ i hạn v ề m ặt th ờ i g ia n v à bộ n h ớ thì v iệ c m ô h ìn h hóa cần sử
d ụng p h ư ơ n g pháp trừ u tư ợ n g hóa (a b stra c tio n ) để lo ại bỏ c á c ch i tiế t kh ô n g liê n
quan hoặc c á c ch i tiế t kh ô n g quan trọ n g .
T h ô n g th ư ờ n g , m ô h ìn h h ìn h thứ c đ ư ợ c sử d ụn g là m áy hữu hạn trạn g thái
(F in ite S tate M a c h in c - F S M ) đ ư ợ c m ô tả bời đồ thị ch u y ể n trạn g th ái có gán
nhãn d ư ợ c g ọi là cấu trú c K rip k e [2 2 ] h ay ô -tô-m át.
3.2.2 D ặ c ta c á c đ ặ c t í n h ( P r o p e r t i e s S p e c i f i c a t i o n )
T r ư ớ c kh i tiế n hành k iể m c h ử n g , c á c đ ặc tín h hệ th ố n g cần thỏa m ãn đ ư ợ c biêu
tliền b àn g m ộ t lo g ic h ìn h th ứ c nào đ ó . T h ô n g th ư ờ n g , n g ư ờ i ta h ay s ử d ụ n g lo g ic
thời g ia n (te m p o ra l lo g ic ) [1 1 ,1 3 , 2 3 ] để biếu d iễn các hành v i của hệ th ố n g tiến
triển n h ư thế n ào theo th ứ tự thời g ia n .
L o g ic thời g ia n đ ược sử d ụn g để đ ặc tả các đ ặc tín h của các trạng th ái v à các đặc
tính hộ thống cầ n thỏa m ãn. C ú p háp phố biến nhất cú a lo g ic thời g ia n ch ín h là

25. ( T L * (C o m p u ta tio n T re e L o g ic * ). L T L (L in e a r T e m p o ra l L o g ic ) và C T L [2 4 ]
(C o m p u ta tio n T re e L o g ic ) là hai lo g ic thời a ia n d ư ợ c sir dụng rộ n g rài nhất trên
c á c cô n g cụ kiế m ch ứ n g . í. I I. là m ột phần cù a C T L * cỉirực sư tlụ n g dể m ô la các
d ặ c tín h trên m ột đ ư ờ n g tu yế n tinh cò n C T L lạ i d ư ợ c sư d ụ n g dô m ò ta cá c đặc
tín h trên c á c nhánh.
3 .2 .3 K iế m c h ứ n g ( V e r if ic a t io n )
S a u k h i có đ ư ợ c m ô h ìn h và đ ặc tà c á c đặc tín h cầ n k iể m tra , b ư ớ c kiể m ch ứ n g
đ ư ợ c tiến hành trên c á c cô n g cụ k iể m ch ứ n g có c à i đặt thuật toán k iể m ch ứ n g .
C ô n g cụ k iể m ch ứ n g m ô h ìn h sẽ tìm k iế m vét cạn trên k h ô n g gian trạn g thái của
m ô h ỉn h h ìn h th ứ c đà x â y d ự n g để x á c đ ịnh xe m m ô h ìn h đ ó có thỏa m ãn đ ặc
tín h đ ã đ ư ợ c đặc tà h ay k h ô n g , nếu k h ô n g thỏa m ãn thi đưa ra phản v í dụ.
về m ặt ý tư ờ n g , cò n g v iệ c k iể m ch ứ n g hoàn to àn có thể thự c hiện tự động. T u y
n h iê n , tro m ỉ th ự c tế, côna; v iệ c n à y tlu rờ n g cần có sự trợ g iú p củ a co n n g ư ờ i, v í
dụ n h ư v iệ c phân tích kết qua kiể m c h ứ n g .
T ro n g trư ờ n g hợp hộ th ố n g kh ô n g th ỏ a m ãn , n g ư ờ i dùng sẽ đ ư ợ c cu n g cấp m ột
phản v í dụ d ư ớ i dạng m ột vết lồ i. v ế t lỗ i n ày sỗ g iú p ngư ờ i phát triể n hộ thống
có th ể theo vế t m à lỗ i đã x ả y ra để ch ỉn h sử a hệ thố ng . S a u kh i c h ỉn h sử a hệ
th ổ n g , ta cẩn áp dụng lạ i thuật toán k iể m ch ứ n g để kiể m tra lại kế t quà ch ỉn h
sử a .
3.3 Ô-tô-mát
T h u ậ t n g ừ ô-tô-m át đ ư ợ c trìn h b ày tro n g luận v ă n có các đ ặc đ icm củ a ô-tô-m át
h ữ u hạn tro ng lý th uyết ngôn n g ữ c ũ n g như c á c k h á i niệm cù a cấ u trú c K rip k e
v à c á c hệ thống ch u y ể n trạn g th á i. Ô -tô -m át bao gồm tập hừu hạn c á c trạnc, thái
và c á c b irớ c ch u yể n trạn g thái m ô h ìn h hóa hành v i củ a hệ thống.
3 . 3 . ĩ D i n h n g h ĩa O - t ô - m á t
Định nghĩa 3 . 1 [2 2 ]. Ô-tô-nuìt. C h o m ột tập c á c đ ịn h đề (p ro p e rty - đ ặc tín h ) cơ
bán Pro = { P M ộ t ô-tô -m ảt là m ột bộ A =<Q, E, T, (Ịo, /> , trong dó:
• o là tập hừu hạn c á c trạn g th á i;
• E là tập hữu hạn cá c nhãn ch u y ê n trạn g th á i;
20

26. • Tc: Q X E X <9 là tập ch u yên trạn g th á i;
• í/„ là trạng thái ban dâu cùa ò -tô -m át;
• / là ánh x ạ từ m ỗi trạn g thái củ a Q đen tập c á c đ ặc tín h cơ bản m à trạn g
thái tư ơ ng ứng thỏa m ãn .
X c t v í dụ về hệ thổng m ật m ã sổ (d ig ic o d e ) đ iề u kh iến v iệ c m ở cử a cù a các văn
p h ò n g hoặc tòa nhà. C ử a c h i m ờ k h i kh ó a đ ư ợ c dưa và o theo đúng trìn h tự các
k ý tự . D ẻ đơn g iàn hóa, g ià sử có 3 k h ó a A, B và c v à cử a c h ỉ m ờ k h i A B A đ ư ợ c
đ ư a v à o . H ệ thống m ật m ã số n ày có thể đ ư ợ c m ô h ìn h hóa bời m ột ô-tô-m át
g ồ m 4 trạn g thái v à 9 b ư ớ c ch u yể n trạno; th ái đ ư ợ c m in h họa tro ng h ìn h 3 .2 .
V ớ i v í dụ trê n , g ià sứ cá c đ ặc tín h c ơ bàn sau (Pro) đ ư ợ c quan tâm :
• PA: K h i m ột kh ỏ a A đ ư ợ c ấ n ;
• / V K h i m ột kh ó a B đ ư ợ c ấ n ;
• P( K h i m ột kh ó a c d ư ợ c ấ n ;
• predỵ. T rạ n g thái sau trạn g th ái 2 ;
• predỳ. T rạ n g thái sau trạn g th á i 2.
N h ư v ậ y , ô-tô-m át b iểu d iễn hệ th ố n g m ật m ã số n h ư sau :
A = <Q, E, T, qo, /> , tro ng đ ó :
21
Q = / 1 ,2 ,3 ,- 4 / ;
E - {A,fí.C}
qo= 1;
/=
2-
3-
( 2 ^ ,2 ) , ( 2 ,5 ,3 ) , ( 2 ,c , l ) , (3 J A ) ,
( 3 ,5 ,1 ) , (3 , c , n /
- 0
ỊPa}
ỊPb, prediỊ
{Pa, predìỊ

27. 7
~
>
II c A
H ìn h 3 .2 : M ô h ìn h hệ th ô n g m ột m ã sô .
3 .3 .2 C á c đ ịn h n g h ĩa liê n q u a n
L iê n q uan đến ô -tô -m át cò n có m ột số đ ịn h n g h ĩa h ìn h th ứ c về c á c h àn h v i củ a
ô -tô -m ảt n h ư sa u :
Định nghĩa 3.2. Dường đi hoặc nhánh (path). M ộ t đ ư ờ n g đi h o ặ c n h án h cù a m ột
ô -tô -m át A là m ộ t c h u ỗ i ơ, h ữ u hạn h o ặ c v ô h ạ n , các b ư ớ c c h u y ể n trạn g th ái (<7 „
e„ (j ) cùa A tro ng đ ó q'i = (Ị,+! v ớ i m ồ i /. T a th ư ờ n g g án nhãn c h o ch u ồ i h ư ớ c
Ễ
-, t'j í) II A A
c h u y ê n n ày d ư ớ i d ạn g <
7 , -></, -> í/, - » ... T ro n g v í dụ trê n , " 3 - > l- > 2 - > 2 " là m ột
ckrờ ng /n hánh tro n g hệ th ố n g m ật m ã số .
Độ dài cù a m ột n hánh ơ, ịơỊ, là số lư ợ n g (c ó thể v ô h ạ n ) cá c b ư ớ c c h u y ế n trạn g
th á i: |ơ je N ^ /o ử /. Trạng thủi thứ i củ a ơ , đ ư ợ c v iế t là ơ (j), là trạ n g th ái q, d ạt
đ ư ợ c sau i b ư ớ c c h u y ể n trạ n g th ái (/ < Ịơ Ị).
Định nghĩa 3.3. Nhảnh thực thi (execution). N h á n h th ự c thi là m ột c h u ồ i c á c
trạn g th á i m ô tả m ột đ ư ờ n g đi có thể x ả y ra c ủ a ô -tô -m át.
Nhảnh thực thi một phần (Partial Execution) củ a A là m ột đ ư ờ n g bẳt đầu từ
A A ft
trạn g th ái ban đâu (Ịị). V í dụ n h ư " l- - » 2 - > 2 - > 3 " là m ộ t th ự c thi b án phân cù a hộ
thống m ật m ã số .
Nhánh tlìực thi đuv đu (complete execution) c ủ a A là m ộ t n hánh th ự c thi dài nhàt
kh ô n u thổ m ờ rộ n 2 , h ơ n đ ư ợ c n ữ a . N ó có th ể v ô h ạn h o ặc kế t th ú c tại tra n « th ái
• • • • • ữ
qn m à từ đ â y kh ô n g cò n b ư ớ c c h u y ể n th ái n ào n ữ a (tro n g trư ờ n g hợp n à y , ta có
thể g ọ i đ ây là m ột deadlock).

28. Định nghĩa 3.4. Cây thực thi (Execution tree). C â y thực thi !à kết q uả kh i ta tổ
c h ứ c m ột tập cá c nhánh th ự c thi đê h ìn h thành nên m ột c â y . C â y th ự c thi bao g iờ
cũ rm có u ỏ c ư trên c ù n g . H ìn h 3.3 m in h họa p hân đâu của m ột c à y thực thi ch o
hệ thống m ật m ã sổ bất đ ầu từ trạ n g thái kh ở i tạo í]().
Định nghĩa 3.5. Trạng thái có thê đạt được (Reachable State). M ộ t trạng thái
đ ư ợ c g ọ i là có thê đạt đ ư ợ c nêu nó xu â t hiện tro ng c â y th ự c thi c ù a ô -tô-m át,
h o ặc nói c á c h k h á c nếu tồn tại ít n hất m ột nhánh th ự c thi xu ất h iện trạn g thái đ ó .
T ro n g hệ thống m ật m à số thì tắt cả c á c trạng thái đều cỏ thể đạt đ ư ợ c , tu y n h iên
đ iề u n ày kh ô n g phải là lu ô n luôn đ ú n g v ớ i m ột hệ thống bắt k ỳ . N g o à i ra , ô-tô-
m át cò n có thể sử d ụ n g b iế n g ọ i là b iế n trạng thái nhầm lư u trừ cá c thô ng tin liê n
q u an đến trạ n g th ái v à b ư ớ c c h u y ể n trạn g th á i. C á c b iến n ày thư ờ ng là hữu hạn.
23
H ìn h 3 .3 : P h ần đầu củ a c â y thự c thi hệ th ố n g m ật m ã sổ.
V í dụ n hư tro ng hệ th ố n g m ật m ã số , nếu cần lư u thêm m ột b iến để c h i ra số làn
n g ư ờ i d ùn g nhập kh ó a sa i thì ta c h ỉ c ầ n thêm m ột b iến n g u yê n . B iế n nguyên n à y
sẽ đ ư ợ c th iế t lập hoặc lấ y ra để sử d ụn g tại cá c b ư ớ c ch u yế n trạn g th á i. C ă n c ứ
v à o g iả trị c ủ a b iến n g u yê n n à y , ta c ó thể ngân kh ô n g ch o n g ư ờ i sử d ụ n g kh ỏ n g
đ ư ợ c phép nhập kh ó a sau m ột số h ữ u hạn lần nhập s a i.
T ro n g th ự c tế, c á c hệ th ố n g th ư ờ n g c h ia thành c á c m ô-đun ho ặc c á c hệ thống
c o n . S au k h i thiết kế c á c thành phần cua hệ th ố n g , ta cần kết nối c á c ô-tô-m át
th ành phần thành m ột ô-tô -m át cu a toàn hệ thống. V iệ c th ự c hiện v iệ c kết nổi
n à y g iữ a cá c ô-tô-m át d ư ợ c gọi là đ ô n e bộ hóa (s y n c h ro n iz a tio n ).

29. 3.4 Logic thòi gian (Temporal Logic)
l.o ụ ic thời g inn là lo u ic dùng đê b iê u d iễn v à lập lu ận trên các k h á i niệm theo
th ứ tự th ờ i g ia n . A . P n u e li là n g ư ờ i dầu tiên đe xu ất s ứ dụng nó v à o năm 1977
d è đ ặ c ta h ìn h thứ c ch o cá c đ ặc tin h v ề hành v i cù a hệ thống. So v ớ i cách v iế t
c á c b iê u th ứ c toán học theo b ien th ờ i g ia n , lo g ic thời g ian rõ ràn g v à don g iản
hom. V í dụ n h ư biến thời g ian / hoàn toàn biến m ất. L o g ic thời g ia n cũ n g đưa ra
c á c k h á i n iệ m hoàn toàn có thể sứ d ụn g n g ay. C á c toán tử cù a nó k h á g iố n g v ớ i
c á c c ấ u trúc ngôn n g ừ họ c (c á c trạn g từ “ lu ô n lu ô n ” , “ ch o tới k h i” ...) . Đ iề u n à y
là m c h o lo g ic thời g ian trờ nên gần g ũ i vớ i ngôn n g ừ tự n h iê n . B è n cạn h đó,
lo g ic th ờ i g ia n cò n có n g ừ n g h ĩa h ìn h th ứ c. Đ â y là yế u tố m à m ột c ô n g cụ ngôn
n g ừ đ ặ c tả kh ô n g thể th iế u .
P h ần n à y trìn h b ày về ngôn n g ừ h ìn h th ứ c v à n g ừ n g h ĩa cù a lo g ic th ờ i g ia n . C ú
p h áp phổ b iến nhất cù a lo g ic th ờ i g ia n ch ín h là C T L * (C o m p u ta tio n T re e
L o g ic * ) đ ư ợ c đưa ra bời Lỉm erso n v à H a lp e rn .
3.4.1 N g ô n n g fr logic íh(Vi g i a n
L o g ic C T L * cũ n g g iố n g n h ư c á c lo g ic th ờ i g ian kh á c đ ư ợ c sứ d ụn g hơi cá c cô ng
cụ k iê m c h ứ n g m ô h ình đ ư ợ c sử d ự ng đe biểu d iễ n h ỉn h th ứ c cá c đ ặc tín h liên
q uan đ ến c á c nhánh th ự c thi củ a m ột hệ thống. C T L * bao gồm c á c thành phần
sa u :
3.4.1. / Các định đề nguyên tổ (Atomic Propositions)
N h ư đ ã trìn h b à y trong phàn trư ớ c , m ột nhánh th ự c thi là m ột ch u ồ i cá c trạn g
th á i. L o g ic thời g ian sử d ụ n g c á c đ ịn h đề n g u yên tố dồ phát b iểu về c á c trạn g
th á i. C á c đ ịn h đề n à y là c á c phát b iể u c ơ sờ m à đ ư ợ c đ ịn h n g h ĩa là đ ủn g tro ng
m ột trạ n g th ái nào đó. V í dụ n h ư “ th ờ i tiết đ ẹp” , “ m ờ ” , “ tro n g g ia i đoạn 1” ,
“ x+ 2 = y ” là c á c đ ịn h đề. N h ắ c lạ i các đ ịn h đề đà trìn h b ày tro ng phần trư ớ c:
T ậ p đ ịn h đề Pro Ị P Đ ịn h đề p đ ư ợ c định n g h ĩa là đ ú n g tro n g trạng thái (Ị
nếu v à ch i nếu p* !(</).
H ìn h 3 .4 b iểu d iễn m ột ò-tô-m át A v ớ i cá c trạng thái đ ư ợ c gắn vớ i các đ ịn h đồ
củ a tậ p Prop, v à m ột v à i n h án h th ự c thi cu a ô-tô-m át.
24
3.4.J.2 Cóc tô hợp booỉ (Boolean Combinators)

30. C á c tô hợ p bool bao gôm các hăng sô đ ún g v à s a i, phu định và c á c liê n kêt
b o o lean (b o o le an c o n n e c tiv e s )A (p h é p hội - c o n ju n ctio n , “ v à ” ) , v (p h é p tuyển -
d is ju n c tio n , “ h o ặ c” ) , >(1111111 ý lo g ic - lo g ic a l im p lic a tio n , “ n ê u ” ) và ^ (h à m ý
d ô i - d o u b le im p lic a tio n , “ nếu và c h i nếu” ).
Biểu thức định đề (propositionaỉ formula) là b iểu thứ c có pha trộn c á c đ ịn h đề
c ơ sờ v ớ i cá c tò hợp b o o l. V í dụ n h ư e rro r => " w a r m , đọ c là “ nếu e rro r thì
kh ô n g w a rm ” , là m ột b iểu thứ c có g iá trị đúng tro ng tất cả các trạng th ái tro ng v í
dụ trên h ìn h 3 .4 . C h ú ý là ta có thể nói ~ 'w ann đ ú n g trong trạng thái (ị: vì w a rm
3.4.1.3 Các toán tử thời gian (Temporal Operators)
C á c toán tứ thờ i g ian ch o phép phát b iểu về trìn h tự sấp xế p cù a c á c trạng thái
trên m ột n hánh th ự c th i, c h ứ kh ô n g p h ả i trên m ột trạng thái riê n g lè.
Các toán tư thời gian tương lai: C á c toán tử thời g ian tirơ n g lai ch o phép biểu
d iễ n sự d iễ n tiế n c ủ a hệ thống tro n g tư ơ ng la i, bao gồm cá c toán tử X , F , G và
IJ . C á c toán tử th ờ i g ian tro ng tư ơ ng la i d ư ợ c m in h họa tro n g h ìn h 3 .5 .
N ế u p b iế u d iễn m ột th uộ c tính tại trạn g thái h iện tạ i, thì XP ch i ra ràn g , trạng
thái tiếp theo n g a y sau ( “ n e X t” ) thoa m ãn p. V í dụ n h ư /, V XP c h ỉ ra rằn g p
d ư ợ c thỏa m ãn tro ng trạn g thái hiện tại ho ặc tro n g trạn g thái tiếp theo h o ặc cà
h a i. T ro n g v í dụ trên h ỉnh 3 .4 , m ồ i nhánh ơ/, ơ2 và ơi thỏa m ãn X X e rro r
V X X X o k .
F p cho b iế t m ộ t trạn g thái nào đó tro n g tư ơ n g la i ( “ fu tu re ” ) sẽ thỏa m ãn p m à
k liỏ n g c h ì rõ trạn g thái nào . C ò n GP c h ỉ ra ràn g tất cả c á c trạn g thái tro n g tư ơ ng
la i đều thỏ a m ãn p. V í d ụ : a lert => F h alt có n g h ĩa là nếu ta đ ang ờ trạng thái
a le rt thì ta sẽ ở trạn g th ái h alt.

31. 26
o X• (q0 :w a r m ,o k ) » ( q jío k ) >(q0 : w a rm , o k ) ->(<&: o k)
-» (q 0 : w arm , o k ) ...
ơ : : ( q ,: w a rm , o k ) -> (q¡ : o k ) >(C[ 2 : e r r o r ) -> (q 0: w arm , o k)
- > (q i:o k )
ơ 3 : (q 0 : w arm , o k ) >(<£.-o k ) >(<£>: e r r o r ) > (q2: e r r o r )
- * ( ( £ : e r r o r ) ...
CI4: ...
H ìn h 3 .4 : C á c đ ịn h đề c ơ sở trên m ộ t ô-tô-m át v à c á c ch u ồ i th ự c th i củ a nó.
N e u ta m uố n c h ỉ ra rang đ ặc tín h n à y là luôn lu ô n đ ú n g , tức là tại bất k ỳ thời
đ iể m nào trạn g th ái !à alert thỉ sau đ ó có m ột trạn g thái là h a lt, thi ta v iế t: G (a le rt
=> F h a lt).
T ro n g v í dụ trên h ình 3 .4 , m ồ i k h i x u ấ t h iện trạng thái w a rm thì n g a y sau đỏ là
trạnti, thái k h ô n g w a rm , ta có thế v iế t G (w a rm x - ’w a rm ) ( “ G lo b a l” ). Đ iề u
n à y có n g h ĩa là kh i n h iệt độ là w a rm tro ng trạn g th ái h iệ n tại thì tro ng trạng thái
tiế p th eo , n h iệt đ ộ sẽ kh ô n g w a rm v à đ iề u n à y luô n đ ú n g .
G là đối ngẫu củ a F : dù b iểu th ứ c cp có n h ư thế n ào , nếu cp lu ô n lu ô n thỏa m ãn
th ì k ế t lu ận - ‘(p sẽ thỏa m ãn tro n g tương lai là s a i. N h ư v ậ y G ọ ? và
tư ơ n g đ ư ơ n g v ớ i n hau, ta có thể v iế t Gcp = -'¥~‘(p.
T o á n tử u ( “ U n t il” ) p h ứ c tạp hơ n . CP/IỈCP: c h ỉ ra rằng (Pi thỏa m ãn cho tới kh i
cp2 tho a m ãn . C h ín h x á c hơn thì cp: sẽ đ ư ợ c thỏa m àn tại m ột trạn g thái nào đó
tro n g tư ơ n g la i, (P/ thoa m àn tro ng suốt thời g ian trư ớ c đó. V í dụ G (a le rt u F
h a lt) ờ trên cỏ thể bồ sun g th ành “ B ắ t dầu từ m ột trạn g thái thoa mùn a le rt, a larm
v ẫ n đ ư ợ c k íc h hoạt ch o tới kh i trạn g thái halt cuố i cù n « v à ch ắ c chần dạt d ư ợ c ” :
G (a le rt => (a la rm u h a lt)).

32. T o á n tư F là m ột trư ờ ng hợp dặc b iệt của u v ì Ycp và tru e ư ọ ? tư ơ n g đ ư ơ n g vớ i
n h a u .
N g o à i ra , cò n m ột toán tử w ( “ w e a k u n til” ). qptWcpi vần b iểu d ien
n h ư n g cp: kh ô n g nhất th iết phải d ư ợ c thỏa m ãn tro nu tư ơ ng lai (n e u cpi kh ô n g
đ ư ợ c thỏa m àn trong tư ơ ng lai thì CP/ sẽ đ ún g ch o đốn hết nhánh th ự c th i). T a có
thể b iểu d ie n w n h ư sau :
Ọ?/Wợ?: =(Ợ?/ƯỢ?;) V Gọ?,.
T ro n g v í d ụ trên h ìn h 3 .4 , tất cà c á c ch u ồ i th ự c th i bắt dầu từ trạ n g thái íịo đều
th ỏ a m àn o k w e rro r n h ư n g có d u y nhất m ột ch u ồ i th ự c thi từ trạn g thái Ọo
k h ô n g thỏa m àn ok u e rro r.
27
now
«
■ G cp: “ a lw a y s <p” ( G lo b a l) (q>r) *(< p) * ( 9 ) * ( J )
H ìn h 3 .5 : C á c toán từ thời g ian tư m ig la i.
Các toán từ thời gian quá khứ [2 0 , 2 1 ]: L ú c đ ầ u , lo g ic th ờ i g ian tru y ề n thống
c h ì đ ưa ra c á c toán tứ th ờ i g ian tro n g tươní» la i. T u y n h iê n , nhu cầu cần b iểu
d iễ n cá c b iể u th ứ c liê n quan đến c á c trạn g thái tro n g quá k h ứ xu ất h iệ n . C á c toán
tứ th ờ i gian quá kh ứ đ ư ợ c d ưa ra nhằm biêu d iễn cá c b iểu th ứ c m ột cách tự
n h iê n hơn v à cỏ phạm vi b iểu d iễn rộ n g hơn. C h ín h vì lý do n ày m à cá c toán tư
th ờ i g ian đ irợ c sự quan tâm n g à y cà n g tăng trên n h iều lĩn h v ự c . N g ư ợ c lại vớ i
c á c toán tư th ờ i liia n tư ơ ng la i, c á c toán từ thờ i gian quá k h ứ ch o phép diễn tá
c á c thuộ c tín h tro nu quá k h ứ ch o tớ i trạn g thái h iện tạ i, bao gồm c á c toán tư Y ,
o , H v à s. C á c toán từ quá k h ứ đ ư ợ c m in h họa tro n g h ình 3 .6 .
Tải bản FULL (63 trang): https://bit.ly/3PPECes
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

33. • Y p — X 'P : T o á n từ Y ( “ Y e s te rd a y ” ) n g ư ợ c lại v ớ i toán tử X . T ạ i bất k ỳ trạn g
thái kh ô n g phai lủ trạn g thái han đ ầu , Y p đ ú n g nếu và ch ỉ nếu p đ ủ n g ờ trạng
thái HLỉay trư ớ c dó.
• OP = F ]P: T o á n tứ o ( “ O n c e ” ) n g ư ợ c lại v ớ i toán từ F . B iế u th ứ c OP đúng
nếu và c h ỉ nếu p đ ú n tĩ tại m ột trạng thái nào đó tro ng quá k h ứ (b ao g ồ m cà trạn g
thái hiện tạ i).
• H P = G 'P: T o á n từ 11 ( “ H is to r ic a lly ” ) là p h iê n ban tro ng quá k h ứ cùa G . B iể u
th ứ c H P đ ủ n g nếu v à c h i nếu p lu ô n luôn đ ún g tro n g quá k h ứ .
• s p — u lP: T o á n từ s ( “ S in c e ” ) n g ư ợ c lạ i v ớ i u. B iể u th ứ c PSQ là đúng nếu
Q đ ún g ờ trạ n g th á i nào đ ó tro ng q uá k h ứ và p đ ún g từ trạn g thái sau đó trở lên
tới h iện tạ i.
3.4. ì.4 Các toán tứ sổ lượng nhánh ịPath Quatifiers)
C á c toán tử ở c á c p hần trên c h ì b iểu d iễ n c á c đ ặc tín h củ a m ột nhánh th ự c th i.
C á c toán tử n hánh A v à lỉ ch o phép b iểu d iễn c á c đ ặc tính trên m ột tập các
n hánh th ự c th i.
B iế u th ứ c A qp m ô tá tất cá c á c n hánh thự c thi x u ấ t phát tử trạng th ái h iện tại
thỏa m ãn đ ặc tính ợ? ( A l l ) . T ro n g k h i đ ó . R ọ ? c h i ra ràng từ trạn g th ái h iện tạ i,
tồn tại m ột nhánh th ự c th i thỏ a m ãn qp ( E x is t ) . C á c toán tứ nhánh đ ư ợ c m inh
họa tro ng h ìn h 3 .6 .
28
now
- Y (for “Yesterday"): X-' <p = Yep O * 0 * 0
■ O (for "O nce’’): F 1<p = O <p C ^ j *(cp) y *C^ ) "
» H (for “Historically'’): G-’ <
P h Hep @ ^ ^ ►
S (for ‘Since’): <p U 1'|/ = <p S |'
Hinh 3.6: Cac toan ti’
r thoi gian qua khir.
Tải bản FULL (63 trang): https://bit.ly/3PPECes
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

34. V ậ y , A v à G kh ác nhau n h ư thế n ào ? A cp c h i ra ran g tất cà cá c n hánh th ự c thi
thỏ a m ãn cp, CÒI1 ( (p lại có Iiiihki là ợ? đúng trên tírim trạnt» thái c ú a một nhánh
th ự c thi d a n g xé t. T ò n g quát thi A v à lỉ xá c đ ịn h sò lư ợ n g trên cá c n h án h , cò n F
v à G x á c đ ịn h số lư ợ n g trạn g th ái trên một nhánh nào đ ó . T o á n tử A v à E th ư ờ n g
kết hợp v ớ i toán tứ G v à F thành từ n g cặp . V í dụ n h ư , E F p c h i ra c ó thẻ có m ột
trạ n g thái thỏa m àn p tro n g tư ơ ng lai (tồn tại m ột nhánh nào đ ó ). A F p lạ i có
n g h ĩa là c h ắ c chẳn sẽ có m ột trạn g th ái tro ng tư ơ ng la i thỏa m ãn p (trên m ọ i k ỳ
n h á n h ). H ìn h 3 .8 m in h họa bốn c á ch kết hợp H ho ặc A v ớ i F hoặc G . Q u a y lạ i v í
dụ trê n h ìn h 3 .4 . T ấ t cả c á c nhánh th ự c thi xu ấ t phát từ q0 kế t th ú c sau k h i qua
q¡. T ừ <
7 /, có thể c h ỉ cần q ua m ột b ư ớ c là đến đ ư ợ c trạn g thái th ỏ a m ãn e rro r.
C h ín h v ì th ế , tất cá cá c n hánh th ự c th i xu ất phát từ <70 đều thóa m ãn F E X e rro r.
T o á n tử E ờ d ây là cần th iế t, v ì v ẫ n tồn tại m ột ch u ồ i th ự c thi k h ô n g thòa m ãn
F X e rro r.
T ro n g C T L * , A và E là d òi ngẫu v ớ i nhau v ì A ợ ? v à ~'E~'(p là tư ơ ng đ ư ơ n g .
T h ậ t v ậ y , nếu A op kh ô n g đ ư ợ c thỏ a m ãn thì tồn tại m ột nhánh th ự c thi kh ô n g
th ỏ a m ãn ọ?, và ch ín h vì thế sẽ thỏa m ãn ~ cp.
29
• E (([>): “t h e r e E x is t s "
- A (<
|>
): “for All”
H ìn h 3 .7 : C á c
3 .4 .2 C ú p h á p h ì n h t h ứ c ctia logic t h ò i g i a n
C á c đ ịn h n g h ĩa đ ư ợ c dưa ra ơ phàn trên dần đèn n g ừ pháp h ìn h thứ c
toán tử sổ h rợ n g n h á n h .
n o w
sau cho CTL*:
6815011