Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych Najlepszy podręcznik na świecie dla tych, którzy chcą coś zmienić wokół siebie. Jak przetworzyć Miejsce. Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych to tłumaczenie książki How to Turn a Place Around wydanej przez Project for Public Spaces, tłumaczenie na język polski: T. Jeleński, W. Kosiński. Publikacja udostępniona dzięki uprzejmości Międzynarodowego Centrum Kształcenia PK i Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, w ramach współpracy w sieci "Wspólna Przestrzeń"

1. Jak przetworzy Miejsce
Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych
Project for Public Spaces, Inc.
Wydanie polskie – Fundacja Partnerstwo dla Środowiska

2. Jak przetworzy Miejsce
Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych

3. Wydawca:
Fundacja Partnerstwo dla rodowiska
Redakcja i korekta:
Małgorzata Łuszczek, Urszula Ptasi ska
Adaptacja i tłumaczenie oraz przygotowanie polskiej wersji:
Tomasz Jele ski, Wojciech Kosi ski
Wst p do wydania polskiego Wojciech Kosi ski
Fotografie:
Project for Public Spaces, T. Jele ski, W. Kosi ski, Archiwum FP
Fotogra a na okładce Wojciech Kosi ski
Projekt graficzny i skład:
Mariusz Front
Druk:
BROS s.c., ul. liwkowa 1 , Kraków
ISBN: 978-83-925189-9-0
Publikacja została wydana w ramach projektu pt. „Aktywna Młodzie nasz
przyszło ci , czyli Szkoły dla Ekorozwoju według metodologii zarz dzania
przestrzeni publiczn ”, współ nansowanego z Narodowego Funduszu Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej

4. Jak przetworzy Miejsce
Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych

5. Składamy serdeczne podzi kowania Project for Public Spaces za udost pnienie materiałów i pomoc w przygotowaniu
publikacji. Za wkład w przygotowanie polskiej adaptacji podr cznika podzi kowania dla Politechniki Krakowskiej,
Mi dzynarodowego Centrum Kształcenia PK, prof. Wojciecha Kosi skiego i dr. Tomasza Jele skiego.

6. Spis treści Wst p do wydania polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Słowo wst pne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5
Kilka słów na temat Project for Public Spaces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7
I. Dlaczego „Miejsca” są dla miast ważne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9
Co czyni Miejsce znakomitym? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Dlaczego wiele przestrzeni publicznych si nie udaje? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
II. Alternatywne podejście do planowania przestrzeni publicznych . . . . . 3 8
III. Zasady tworzenia znakomitych Miejsc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
1. Społeczno jest ekspertem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2. Tworzysz miejsce, nie projekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3. Sam niczego nie wskórasz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4. Oni zawsze mówi , e „tego nie da si zrobi ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
5. Mo na si wiele nauczy przez obserwacj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
6. Stwórz wizj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
7. Forma wspomaga funkcj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
8. Triangulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
9. Zacznij od petunii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
10. Pieni dze to nie problem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
11. Praca nigdy nie jest sko czona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
IV. Podręcznik ewaluacji przestrzeni publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 6
1. Charakterystyka udanego miejsca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 8
2. Zrozumie jak działa Miejsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2
3. Kojarzenie, wnioskowanie, ł czenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 2
4. Techniki obserwacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 7
V. Europejskie przykłady dobrze zagospodarowanych Miejsc . . . . . . . . . . . . 1 23
Festiwal Otwartych Ogrodów w Rodakach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 24
„Powrót do La Manchy” we wsi Jakuszowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 25
Przestrzenie publiczne w centrum Katowic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 26
Plac Litewski, Lublin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 28
Rewitalizacja Placu Budejovicka, Czeska Praga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 29
Centrum Kultury Otawa, Modrany, Czeska Praga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 0
Slatina – Przyjazna Dzielnica, Brno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 1
Kwitnace Smidary, Region Hradec Kralove . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 2
VI. Formularz obserwacji Miejsca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 3
Aneks: Mapowanie behawioralne – formularze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 5
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 8
Kontakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3 9

7. Project for Public Spaces pragnie podzi kowa Fundacji Laury Jane Musser za pomoc w wydaniu tej publikacji.

8. Członkowie Project for Public Spaces
Fred Kent Alessandra Galle i
President Senior Associate, Landscape
Architecture and Design
Steve Davies
Senior Vice President Kelly Williams
Senior Associate, Public Markets
Kathy Madden
Senior Vice President David O'Neil
Senior Associate, Public Markets
Philip Myrick
Vice President, Planning Priti Patel
Associate, Landscape
Cynthia Nikitin Architecture and Design
Vice President, Planning
Andres Ramirez
Meg Walker Associate, Planning
Vice President,
Planning and Design Craig Raphael
Associate ,
Ethan Kent Marketing & Communications
Vice President,
New Business Development Dana Kitzes
Associate Executive Assistant
Eleina Olonetsky
Vice President, Finance Robin Lester
Manager,
Gary Toth Marketing & Communications
Senior Director,
Transportation Initiatives Marcos Martinez
O ce Administrator
Elena Madison
Assistant Vice President, Planning Aisha Williams
Bookkeeper
Renee Espiau
Senior Associate,
Transportation Planning
w w w.pps.org

9. Dedykujemy t ksi k Williamowi H. (Holly) Whyte, dzi ki któremu rozpocz li my t niezwykł przygod .

10. Wstęp do wydania polskiego | 9
Wstęp do wydania
polskiego
Wojciech Kosiński
Polsk edycj ksi ki How to Turn a Place Around.
Handbook for Creating Successful Public Spaces,
nale y powita entuzjastycznie. Jest bowiem
po temu kilka wa nych powodów.
Dzisiejsza Polska pilnie wymaga ideowego, silnie
umotywowanego i gł boko profesjonalnego zaj cia
si przestrzeniami publicznymi. S one albo fatalnie
zaniedbane co najmniej od 1939 roku lub dłu ej,
albo wr cz nie ma ich w ogóle tam, gdzie stanowczo
powinny istnie i funkcjonowa skutecznie.
Gospodarka nakazowa PRL ignorowała od 1989 roku, nadal nie doprowadziły
przestrzenie publiczne. Zarówno wielkie do ugruntowania si kluczowych
ceremonialne i monumentalne, a zwłasz- formacji demokratycznych, niezb dnych
cza kameralne ród-osiedlowe, upatruj c dla dobrego tworzenia przyjaznych
w nich wr cz zagro enia dla swego społecznych miejsc. Nie dojrzała
re imu. Wkładano cały mo liwy nacisk do tego wi kszo polskich samorz dów
inwestycyjny na betonowe blokowiska terytorialnych, pochłoni tych własnymi
i równie betonowe, szpetne, nieliczne interesami, polityk , egocentryzmem
centra handlowe. Dzielnice historyczne i partykularyzmem. To nie pozostawia
XIX-XX wieczne skazane były im czasu ani motywacji dla cho by ogól-
na ruderowanie, a substytutem miejsc nego zainteresowania si przestrzeniami
były zaniechane skwerki i „asfalty”. publicznymi na swym terenie. Nie
Komunizm zabił w ludziach poczucie wytworzyły si u nas – a w zachodnich
własno ci, zwłaszcza zbiorowej, dlatego demokracjach naturalne – wi zy w spo-
potencjalne przestrzenie społeczne, łeczno ciach lokalnych, pozwalaj ce
czyli wspólne, pozostawały niczyje, na inspirowanie lub podejmowanie
a wi c niekultywowane. inicjatyw nt. przestrzeni wspólnotowych.
Polacy chc c odetchn przyjazn Kolejn trudno ci jest polska praktyka
atmosfer sympatycznej przestrzeni planistyczna i projektowa. Nadal pozosta-
społecznej, musieli jecha za granic : je sztywna, urz dnicza, postsocjalistyczna
na Zachód, ale tak e do Czechosłowacji, (homo sovieticus) – nieuwzgl dniaj ca
na W gry i do pół-socjalistycznej działa obywatelskich. Produkowane s
Jugosławii. jedynie w sko profesjonalne projekty,
Tak e 20 lat transformacji – wolno ci kcyjnie konsultowane przez lokaln
i demokracji, mało lub wcale nie społeczno , bez prowadzenia z ni
dopomogło w tworzeniu ludzkich, jakichkolwiek wcze niejszych dyskusji
społecznych miejsc w ród zabudowy – lub cho by podstawowych sonda y.
zarówno historycznej jak soc-moderni-
stycznej. Bowiem polskie przemiany

11. 10 |   
Takie pseudo-planowanie i projektowa- przestrzeni publicznych. Wymy lił j ,
nie z lat modernizmu w USA, oderwane zało ył w 1975 roku i nieustannie
od realiów, potrzeb i gustów u ytkowni- prowadzi wspaniały człowiek, pasjonat
ków - zostało trafnie skrytykowane i znawca oraz projektant, a przede
na stronicach ksi ki How to Turn wszystkim fascynuj cy propagator
a Place Around. i dydaktyk Fred Kent. W młodo ci był
Prawdziwym motorem wytwarzania pracownikiem banku i wolontariuszem
przyjaznych i ładnych, ludzkich miejsc, humanitarnych akcji społecznych
jest wg tej ksi ki – arcysłusznie w mie cie, zajmuj cych si pokrzyw-
– inicjatywa lokalna; współudział dzonymi i wykluczonymi, co umiał
mieszka ców i u ytkowników, oraz twórczo poł czy z kwesti warto ci
kontrola społeczna nad poczynaniami humanitarnych i humanistycznych
władz i zawodowych autorów aran acji. w przestrzeni miejskich – centralnych
Okre lenie aran acja idealnie odzwier- i peryferyjnych. Jest niekwestionowa-
ciedla koncepcj autorów ksi ki nym przywódc tej organizacji, b d cej
– zespołu Project for Public Spaces zarazem pot nym non pro t przedsi -
– na temat sposobu podej cia do kreacji biorstwem konsultanckim, badawczym,
u ytkowej i przestrzennej Miejsca. Jest dydaktycznym i usługowym, działaj -
to działanie mi kkie, z zało enia cym w porozumieniu z gmin Nowy
nieinwazyjne, zachowawcze wobec Jork. Siedzib zlokalizowano we
jakiegokolwiek istniej cego in situ wspaniałym, super o ywionym,
warto ciowego przejawu ducha miejsca powszechnym i „ludzkim” miejscu -
– genius loci – Spirit of the Place. przy Brodway’u 500, gdzie z dachowe-
PPS słusznie poucza, i dla wykreowa- go tarasu rozpo ciera si porywaj ca
nia dobrego miejsca nie s potrzebne panorama na rodkowy i Dolny
wielkie biurokratyczne dokumentacje Manha an, z wielokilometrowymi
projektowe, kosztowne i czasochłonne, panoramami wokoło ukazuj cymi
oderwane od mieszka ców, produko- znane dzielnice nowojorskie i s siaduj -
wane przez obcych profesjonalistów, ce. Miejsce le y opodal Uniwersytetu
oboj tnych na sytuacj lokaln . Nowy Jork, Placu/Parku Waszyngtona,
od którego rozpoczyna si 5-ta Aleja,
Koledzy z PPS proponuj i promuj w pobli u najwi kszej ksi garni
w to miejsce działania: - z aktywnym nowojorskiej Strand i najsłynniejszego
udziałem osób ywo zainteresowanych klubu jazzowego na wiecie – Blue
lokalizacj , a wi c bardziej ywiołowe, Note.
studialno-warsztatowe, dyskusyjne,
gor ce w wyrazie zaanga owania, Dzi ki temu kapitalnemu poło eniu
ze staranno ci koncepcji kreatywnej w kluczowym, najbardziej witalnym
a do najdrobniejszego szczegółu, i pluralistycznym, a zarazem bezpreten-
w przysłowiowej skali człowieka. sjonalnym i skromnym miejscu
Manha anu, PPS ma komfortow
Ta pocz tkowo niewielka organizacja sytuacj dla prowadzenia in situ
konstruktywnych kontestatorów prezentacji analitycznych i warsztatów
niedobrych i nieludzkich przestrzeni w czołowych przestrzeniach publicz-
miejskich, w ci gu lat przekształciła si nych: Bryant Park, Times Square,
w pot n opiniodawcz instytucj . Union Square, Central Park i oczywi-
Dzi jest ona znacz ca w skali wiato- cie Washington Park/Square. Na tych
wej, równa wpływami najznakomitszym wiod cych w skali wiatowej, ró norod-
placówkom uniwersyteckim zajmuj - nych przykładach w dziedzinie
cym si kształtowaniem miejskich uformowania wspaniałej, a zarazem

12. Wstęp do wydania polskiego | 11
ludzkiej przestrzeni publicznej, adepci St d zrodziły si jego kultowe ksi ki:
sztuki tworzenia miejsc wicz pod Securing Open Spaces for Urban America,
okiem instruktorów PPS swoje postawy, 1959; Cluster Development, 1964; e
wra liwo , pogl dy i umiej tno ci. Last Landscape - about the way metropoli-
Daje do my lenia, e tak bardzo tan areas look and the way they might look,
humanistyczne i bezceremonialne 1968; e Social Life of Small Urban
podej cie do przestrzeni miejskich Spaces, 1980; City: Rediscovering the
a zwłaszcza publicznych zrodziło si Center, 1988. Wszystkie zdecydowanie
w USA a nie w Europie. Stany maj zasługuj na polskie wydania, gdy
niedług histori cywilizacji miejskiej niczego nie zatraciły w swej aktualno ci,
w porównaniu ze Starym Kontynen- zwłaszcza w odniesieniu do sytuacji
tem. Dlatego rozumienie przestrzeni krajów niedoskonałej demokracji
społecznej w USA, nawet po rodku – i potrzeby jej korzystnego przetwarza-
Manha anu obraca si i koncentruje nia.
nie wokół wielkich monumentalnych Jego najlepszy, wierny pupil - stopniowo
placów symbolizuj cych władz usamodzielniaj cy si Fred Kent – pisał
absolutn , demonstracj siły swoje Wprowadzenie do oryginalnego
oraz nacjonalistyczn but . Przeciwnie ameryka skiego wydania tej ksi ki
– ameryka skie rozumienie przestrzeni przed pi ciu laty. Od tego czasu PPS
społecznej jest to same z ide PPS imponuj co poszerzył swoje oddziały-
wła nie: najwa niejszy jest poszczegól- wanie. Posiada agendy w kilkudziesi ciu
ny obywatel, członek naturalnej krajach, na ró nych kontynentach
i dobrowolnej społeczno ci lokalnej i w zakamarkach globu. Spo ród pa stw
– community – jego najbli si, s siedzi pokomunistycznych, pierwszym ci le
i przyjaciele. Dla nich to przede współpracuj cym jest Republika
wszystkim kreowane winny by Czeska, ale w poszczególnych progra-
kreowane przestrzenie ycia społeczne- mach bior te udział np. przedstawicie-
go: skromne, bezpieczne, przyjazne, le krajów Bałtyckich. Konferencja
kameralne i ekologiczne – nios ce inauguruj ca czynn obecno PPS
spokój. zadowolenie i relaks. w Polsce odbyła si w Krakowie 9 i 10
Takie oraz podobne inspiracje intelek- listopada 2006 roku. Została zorganizo-
tualne i duchowe w okresie zało yciel- wana przez Fundacj Partnerstwo dla
skim a tak e w czasie rozruchu rodowiska, przy współudziale
aktywno ci organizacyjnej i twórczej Politechniki Krakowskiej w osobach
PPS, Fred Kent i jego druhowie tłumaczy tej ksi ki: dr. Tomasza
pionierzy/zało yciele, czerpali z wiedzy Jele skiego i pisz cego te słowa, który
i postaw wybitnych, zaprzyja nionych wygłosił wykład zamykaj cy obrady
osobowo ci nowojorskiej elity. konferencji.
Głównym ich mentorem, doradc Bezpo rednio potem, we wspaniałej
pocz tkuj cego PPS był charyzmatycz- atmosferze wspólnego wieczornego
ny socjolog William Hollingsworth wi towania, podj li my wspólny
"Holly" Whyte (1917-1999). Jego zamiar silniejszego zwi zania polskiego
wiod c specjalizacj była pozycja rodowiska współorganizatorów
zajmowana przez jednostk ludzk konferencji z PPS, a pierwszym wa nym
w strukturze organizacji, tak e samorz - przejawem b dzie wydanie polskiej
dowej (bestseller e Organization Man, edycji tej ksi ki. Fred Kent natychmiast
1956). uroczy cie ogłosił to pro publico bono.
Drug , pokrewn jego pasj była W przerwach obrad, PPS przeprowa-
humanistyczna przestrze miejska. dził z mi dzynarodowym gronem

13. 12 |   
uczestników spotkania - modelowe, Obj ła Plac Wolnica – centraln
instrukta owe warsztaty na sztandarowy przestrze publiczn niezwykłej, pełnej
temat: “How to Turn a Place Around”. czaru krakowskiej dzielnicy Kazimierz,
Usytuowaniem akcji było autentyczne, oraz jej inne – kontrowersyjne fragmen-
w pełnym rozumieniu PPS - „Miejsce”: ty. Ze szczególnym zdumieniem
kluczowe, zwornikowe, potencjalnie zapoznano si z aroganck realizacj
pi kne i mimo to zaniedbane. Zarazem pudełkowego gmachu w bezpo redniej
bardzo krakowskie – zwi zane ze sfer blisko ci subtelnej zabudowy kamieni-
zabytkow europejskiego miasta czek i synagogi przy ul. Kupa.
historycznego. Mianowicie warsztaty Polskie wydanie ksi ki zawiera
otoczyły zainteresowaniem trójk tny dodatkowe, nowe, cenne materiały
placyk – klin ulic Grodzkiej i Podzam- – Polonica – prezentuj ce to, co pokrew-
cze u podnó a Wawelu pod Kurz ne idei PPS dzieje si tu i teraz. Nale y
Stopk – jednym z symboli ikonogra- doceni i wyrazi wdzi czno kolegom
cznych Krakowa. Placyk oprócz z Nowego Jorku za t otwarto
zbiegu wa nych redniowiecznych ulic i dopuszczenie do takiej lokalnej
jest wyznaczony: malowniczym mutacji swojej fundamentalnej ksi ki.
ko ciółkiem w. Idziego, ko cówk Jak e jest to spójne z cało ciow
zabudowy ulicy Grodzkiej, opuszczo- postaw i polityk otwarcia PPS
nym (!) budyneczkiem podcieniowym na innych. Na – inne kultury, kontynen-
dawnej rogatki; jest wreszcie naznaczo- ty i osobowo ci twórcze, a co najwa -
ny rze biarskim krzy em upami tniaj - niejsze – na inne narody i społeczno ci.
cym o ary zbrodni stalinowskiej
W ci gu kilku lat, które dziel oryginal-
dokonanej w Katyniu i innych
n , ameryka sk i polsk wersj ksi ki,
miejscach ka ni z r k NKWD
internet przybli ył PPS do wiata i wiat
na przedstawicielach polskich elit.
zbli ył si do PPS. Doskonale redago-
Ta „wielo rzeczywisto ci” skoncentro-
wane s stronice portalu www.pps.org.
wana na małym obszarze, przy
Pozostaj oczywi cie nieodrodne
imponuj cym kontek cie otoczenia,
w stylu etosu PPS – skromne,
zarazem oczekuj ca na stosown
ale komunikatywne i arliwie misyjne,
aran acj stała si wyj tkowym
lecz bez kaznodziejstwa i przem drzal-
wyzwaniem dla warsztatów PPS
stwa. Bez szowinizmu – samochwal-
– zazwyczaj zorientowanych na
stwa i pot piania tych którzy maj inne
zupełnie inne rodzaje miejsc i proble-
pogl dy. Jednocze nie teksty interneto-
mów do rozwi zania.
we s profesjonalne i popularne
Jednocze nie był to kapitalny przykład – prezentuj kod wysoki i zwykły,
dla prze wiczenia dobrego podej cia otwarty na- i dla ka dego. Z dobrymi,
PPS; - cechuj cego si nie rutynowym tre ciwymi wypowiedziami autorskimi
„ci kim” projektowaniem w o cjal- oraz jak zawsze z oryginalnymi,
nym biurowym, instytucjonalnym własnymi wspaniałymi zdj ciami.
stylu, ale przeciwnie – nierutynowym
Dzi ki temu wszystkiemu czym mog
„aran owaniem” przestrzeni,
si odwdzi czy dobrze u yte nowe
z lekkim, wyzwolonym podej ciem
media, PPS stał si wiatowym
bazuj cym na zbiorowej kreacji
autorytetem. Zarówno – dla skrom-
w duchu wr cz konceptualnym, insta-
nych samorz dowców pragn cych
lacyjnym – bli szym sztuce ni
poprawi swoj okolic , jak te dla zna-
in ynierii budowlanej.
komitych akademików którzy
W czasie krakowskiej konferencji PPS w najnowszych ksi kach o mie cie
innym razem, odbyła si tura studialna publikuj odniesienia naukowe do
i gor ca dyskusja w łonie uczestników.

14. Wstęp do wydania polskiego | 13
materiałów ródłowych PPS. Dzi ki publicznej, a zarazem jest prozaicznym
mediom i swej heroicznej pracy podr cznikiem warsztatowym
wykonywanej z u miechem i naturalno- pouczaj cym jak w łatwy i przyjemny
ci , Fred Kent jest dzi jedn sposób doprowadzi zaniedbane
z wa niejszych twarzy aktywnie miejsca do wietno ci i sukcesu. Przy
symbolizuj cych w globalnej skali tym jest urocz lektur ; napisan lekk
ponowoczesn my l i praktyk obejmu- r k i zr cznym lotnym piórem,
j c przestrze publiczn miasta. powa nie i dowcipnie – stanowi zbiór
Ogl daj c i studiuj c fotogra e przykładowych i przykładnych
w publikacjach PPS, zawsze własnego opowie ci o konkretnych przypadkach
autorstwa, równie w niniejszej ksi ce, miejsc gdzie „udało si ”.
mo na zauwa y , e z zasady s na nich Ksi ka jest prac zbiorow . Dzi ki
ludzie. Nie przypadkowo – s oni temu jej ró ne miejsca i fragmenty
naturalnymi aktorami spektaklu posiadaj odmienny puls i klimat
miejskiego rozgrywaj cego si intelektualny. Zespół PPS jest bowiem
w miejsca publicznych, dobrych i złych. zbiorowo ci niekwestionowanych
Zdj cia te portretuj zazwyczaj zwykłe indywidualno ci, umiej cych jednak
ludzkie, pozytywne i negatywne wietnie, bezkon iktowo współpraco-
sytuacje w przestrzeni miejskiej: wa .
zaniedbanej, opresyjnej lub poprawio- Pod pozorem tej skromnej, popularnej
nej z sukcesem (ulubione słowo: lektury, adresowanej do ka dego, łatwo
successful). przyswajalnej i na pozór traktuj cej
Jest to istnym przeciwie stwem w sko o codziennych sprawach oczywistych
profesjonalnych fotogra i z czasopism – mi dzy wierszami znajduj si
architektonicznych, gdzie przestrzenie arcypowa ne my li i arcywa ne przesła-
obowi zkowo s puste jak po tajemni- nia. Te fragmenty maj pot ny kaliber
czym kataklizmie, sterylne, fotografowa- gł bokiego znawstwa, poczucia
ne tu po sko czeniu budowy, gdy ycie obowi zku perswazji i przesłania
jeszcze ich nie o ywiło. Z zasady wa nych komunikatów, tra aj cych
fotografowane s nad ranem, gdy w potrzeby chwili i epoki. Zawieraj
nikogo nie ma w tej przestrzeni – mianowicie – subtelnie zarysowane, ale
projektowanej przecie dla ludzi. Ale silne i stanowcze pot pienie i odrzuce-
o tym profesjonali ci cz sto zapominaj nie apriorycznej, modernistycznej
lub projektowo ignoruj , kreuj c metody planowania i projektowania.
inwestorowi i sobie pomniki. Misja PPS Takiego „tu i teraz” w naszym kraju
cho delikatna w wyra aniu, jest jednak – ci kiego, hermetycznie instytucjo-
diametralnie przeciwna takiemu nalnego, długotrwałego i kosztochłon-
podej ciu. I słusznie, „bo miasto to nego, oderwanego od społeczno ci
przecie przede wszystkim ludzie”, lokalnej – community. A community, jak
a przestrze urbanistyczno-architekto- łatwo wyczyta co krok na kartach
niczna, zwłaszcza przestrze publiczna, ksi ki, – słusznie jest dla PPS jest
Miejsca, - to scenogra a dla spektaklu najistotniejszym podmiotem.
ich ycia, codziennego i od wi tnego. W tych pozornie praktycznych
Niniejsza ksi ka jest, mimo pozornie uwagach poradnika, kryje si miedzy
skromnego wygl du, - bogata wierszami kapitalny wykład o modernie
i wielowarstwowa. Stanowi jednocze- i postmodernie, o zrównowa onym
nie misyjn „bibli ” krzewi c zdrowe rozwoju i ekologii miejskiej. Last but not
pogl dy na warto przestrzeni least: o potrzebie ewolucji w kreowaniu

15. 14 |   
miejsc: - od postawy projektanta
- demiurga, do etosu projektanta
- spolegliwego przyjaciela.
Owo demiurgiczne planowanie
i projektowanie modernistyczne
traktuje bowiem społeczno jako
anonimowy przedmiot, tak naprawd
dla demiurga niewa ny, wsz dzie jakoby
jednakowy, dlatego jakoby wsz dzie
mo na projektowa podobnie.
Tymczasem – jak słusznie i dla wielu
czytelników odkrywczo głosi PPS
na kartach tej ksi ki – nasza rzeczy-
wisto jest ju postmodernistyczna,
ponowoczesna. Jest wi c otwarta,
zindywidualizowana, stawiaj ca
na identy kacj i to samo , a tak e
na pi kno, urok i przyjazn , ciepł ,
hedoniczn atmosfer . Promowane
przez PPS kreowanie: „dla ludzi,
z lud mi, po ludzku”, jest w naszych
warunkach tyle awangardowe
ile oczywiste, proste, m dre i skuteczne.
Poniewa zawiera w czystej postaci to,
co najwa niejsze – prawd , dobro
i pi kno.

16. Słowo wstępne | 15
Słowo wstępne
W Nowym Yorku, trzydzie ci lat temu1, ycie lokal-
nych społeczno ci toczyło si na ulicach – na przy-
stankach i chodnikach, przy hydrantach i na pustych
działkach – nie w miejskich parkach, na rynkach
i targowiskach, poniewa te tradycyjne przestrzenie
obywatelskiej aktywno ci przestały istnie lub popa-
dły w totalne zaniedbanie. Ludzi ci gle przyci gały
miejsca historyczne, zbudowane przed II Wojn
wiatow , poniewa nowych przestrzeni było nie-
wiele, a te nieliczne do niczego si nie nadawały.
To był smutny czas, dla jednych gł boko deprymu-
j cy, innych motywuj cy do działania.
Zaczynali my wła nie w tamtych alternatyw. Moje osobiste do wiadcze-
czasach, ale druga połowa XX wieku nia zacz ły si w latach 1960. w Citi-
to był dla naszych miast i lokalnych banku, który w tym czasie zach cał
wspólnot niszcz cy okres. Powodów swoich pracowników do wolontariatu
było wiele; jako najwa niejsze wymie- na rzecz naszych wspólnot lokalnych.
niłbym ruch ‘odnowy miast’ i rozrasta- Organizowałem pierwszy, nowojorski
nie si przedmie , suburbanizacj . Dzie Ziemi w roku 1970 i zainicjowa-
Te dwa nurty, nap dzane przez profesje łem działalno Akademii Edukacji
projektanckie i in ynieryjne, ognisko- Czarnych i Latynosów (ABLE –
wały si bardziej na tworzeniu obiektów Academy for Black and Latin Education),
ni na kreowaniu dobrych miejskich „akademii ulicy”, w której społecznicy
przestrzeni, słu cych ludziom. uczyli wyrzutków ze szkół rednich
Co wi cej, urz dy miejskie nie praco- dosłownie na ulicach oraz w wypalo-
wały na rzecz zaspokajania zło onych nych i niezasiedlonych budynkach,
potrzeb lokalnych wspólnot, raczej gdzie ci młodzi ludzie przesiadywali.
wychodziły naprzeciw pomysłom W tamtym czasie miałem okazj uczy
poszczególnych wydziałów (transportu, si od wielu osób uwa nie obserwuj -
budownictwa, etc.) kosztem dobrych, cych i poznaj cych sił lokalnych
publicznych przestrzeni. W konsekwen- społeczno ci: byli to Margaret Mead,
cji, wiele cenionych miejsc uległo antropolo ka, Barbara Ward (Lady
zniszczeniu, a szanse stworzenia Jackson), ekonomistka specjalizuj ca si
nowych zostały utracone. w rozwoju mi dzynarodowym, oraz
Dorastaj c, byłem wiadkiem pierw- William H. (Holly) Whyte, urbanolog,
szych skutków tej dewastacji, ale te autor i fundator projektu ycie Ulicy
wczesnej aktywno ci działaczy na rzecz (Street Life Project). Ka da z tych
rodowiska, którzy poszukiwali inspiruj cych indywidualno ci, z wlas-
1
dotyczy ameryka skiego wydania z 2001 roku.

17. 16 |   
nej perspektywy, poszukiwała alterna- mie , dlaczego niektóre przestrzenie
tywnych rozwi za dla wa nych pro- publiczne funkcjonuj dobrze, a inne
blemów miasta. Praca z Holly Whyte’m nie. Ta ksi ka traktuje o tych ideach
przy Street Life Project dała mi gł bokie i narz dziach; poprzez na wietlenie
prze wiadczenie, e społeczno mo e prawie tuzina przykładów spo ród
si sama zregenerowa , anga uj c naszych najnowszych do wiadcze
kapitał własnych umiej tno ci; pracy z lokalnymi wspólnotami
odkryłem, e miejsca publiczne – parki, rozsianymi po całych Stanach Zjedno-
place, rynki, ulice, przystanki autobuso- czonych, ten podr cznik ma pomóc
we, dworce kolejowe i przestrzenie ludziom dokona oceny ka dej
wokół instytucji lokalnych – mog sta przestrzeni publicznej, od osiedlowego
si ogniwami, wokół których społecz- boiska po czołowe atrakcje turystyczne.
no mo e zogniskowa si we wspól- Jego powstanie jest efektem zbiorowego
not i zmobilizowa si do działania. wysiłku; prezentuje 25 lat ci kiej pracy
Dzi wzrasta zrozumienie, jak poznanie niezwykłych ludzi, którzy przybyli, aby
wyj tkowo ci danego miejsca mo e pracowa w PPS, a szczególnie tych
wpłyn na prawidłowe uj cie jego najwierniejszych, którzy uczynili t
funkcji przez specjalistów. Je li oderwie- organizacj tym, czym jest ona dzisiaj.
my si od naszych w skich specjalno ci, Kathy Madden, która pracuje u nas
osi gniemy przełom w sposobie najdłu ej, jest w najwi kszym stopniu
funkcjonowania i rozwoju naszych odpowiedzialna za ostateczne przelanie
wspólnot lokalnych oraz miast. Istotnie, na papier zbiorowej m dro ci, któr
wiele społeczno ci lokalnych ju teraz otrzymali my od społeczno ci
odwraca si od dotychczasowych i wspólnot współpracuj cych z nami
metod realizowania projektów rozwo- przez ostatnie wier wiecze. Stephen
jowych w stron metody alternatywnej, Davies, nasz niestrudzony propagator
jak jest rewitalizacja wspólnot targów i bazarów, oraz prawnej ochrony
s siedzkich. Robimy post py w tej przed hałasem, miał równie istotny
dziedzinie. ródmie cia z powrotem wkład w koncepcj tej ksi ki. Mamy
staj si miejscami spacerów, zakupów, nadziej , e ka dy, kto j czyta, b dzie
spotka . Nasze parki miejskie mógł dowiedzie si czego na temat
s bardziej zielone ni kiedykolwiek od tworzenia i naprawy przestrzeni
poprzedniego przełomu stuleci, a my publicznych w swoim otoczeniu
odkrywamy nowe metody, jak post po- i doceni warto tak e krótkotermino-
wa z nimi, a tak e ze ródmiejskimi wych działa i niedu ych, lecz zauwa al-
rynkami i placami publicznymi, aby nych zmian. Rozumiej c, jak działaj
funkcjonowały jako centra ycia Miejsca, silnie wierzymy, e ka de z nich
zbiorowego. mo e by pozytywnie „przetworzone”.
W Project for Public Spaces, organizacji
nonpro t, któr zało yłem w 1975 roku,
rozwin li my, jak s dz , unikalne
podej cie do zło onych problemów
społecznych i przestrzennych, pomaga-
j c mieszka com w odbudowie ich
własnych wspólnot. Gdy nasze idee
skrystalizowały si , rozwin li my zestaw
schematów i skutecznych metod Fred Kent, Przewodnicz cy
warto ciowania, które pomagaj zrozu-

18. Kilka słów na temat Project for Public Spaces | 17
Kilka słów na temat Project for Public Spaces
Rok 2005 oznacza 30 rocznic Project
for Public Spaces jako organizacji
nonpro t, oferuj cej poradnictwo
techniczne, badania, edukacj , planowa-
nie i projektowanie. Misj PPS jest
tworzenie i zachowanie przestrzeni
publicznych, które buduj lokalno .
Nasza organizacja pracuje nad progra-
mami dotycz cymi transportu, parków,
rynków i placów, targów i bazarów,
instytucji obywatelskich i budynków
u ytku publicznego. Od utworzenia
organizacji w 1975 roku, zespół PPS
pracował w ponad 1200 o rodkach,
zarówno w USA jak za granic ,
aby pomóc w podnoszeniu warto ci
przestrzeni publicznych do rangi miejsc
aktywizuj cych lokalne społeczno ci
– z programami, funkcjami i przyja-
znym dla ludzi entura em, które razem
wydobywaj miejscowe warto ci,
o ywiaj klimat miejsca, jego gospodar-
cz aktywno i zaspokajaj wspólnoto-
we potrzeby. W poprawie tych
rodowiskowych warto ci, PPS skupia
si na tworzeniu przestrzeni wzbogaca-
j cych ludzkie do wiadczenie ycia
wspólnotowego, dzi ki budowaniu
wyj tkowej to samo ci miejsc
i integrowaniu ich z tkank społeczn .

19. 18 |
„Z pozoru nieważne, bezce-
lowe, przypadkowe kontak-
ty, które zdarzają się prze-
chodniom, są drobnymi
monetami, dzięki którym
może wzrastać bogactwo
życia miejskiej wspólnoty.”
JANE JACOBS
STALL ST, BATH, ANGLIA, fot. Tomasz Jeleński
„Puste ściany potwierdzają
potęgę instytucji i mizerię
jednostki, której jasno wska-
zują miejsce w szeregu.”
WILLIAM H . WHYTE
ALMATY, KAZACHSTAN, fot. Tomasz Jeleński

20. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 19
I. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne
Miasta w Ameryce zacz ły w ostatnich latach upo-
dabnia si do siebie i ka de miejsce zaczyna wygl -
da tak samo, jak wszystkie inne. Budowle handlowe,
biurowe i ulice staj si coraz bardziej jednakowe,
a transport samochodowy, nawet w małych miastach
dominuje nad nasz codzienno ci . Skoro jazda
samochodem stała si głównym sposobem porusza-
nia si , chodzenie stało si utracon umiej tno ci .
Wyobra my sobie inny rodzaj miasta – ka dej społeczno ci, poniewa
w którym chodzenie zostało odkryte wierzymy, e te same zasady realizuj si
na nowo, a ulice i chodniki zapraszaj w g stych miejskich osiedlach
ludzi do przechadzania si , spacerowa- i w ródmie ciach, tak samo jak w ma-
nia i współprze ywania – nie tylko łych miastach i na przedmie ciach;
do poruszania si . Wyobra my sobie odnosz si do społeczno ci pod
lokale miejscowych przedsi biorców, ka dym wzgl dem zró nicowanych tak
nosz ce własny, niepowtarzalny samo dobrze, jak do grup etnicznie
charakter i styl, gdzie swojego sprzedaw- jednorodnych. Ka da społeczno
c znasz z imienia – i publiczny targ, posiada rodki i potencjał, aby tworzy
gdzie oferuje si naj wie sze, wyhodo- swoje własne miejsca publiczne.
wane w pobli u owoce i warzywa.
Wyobra my sobie budynki niemo liwe
do pomylenia z tymi, które inny
inwestor zbudował w innym mie cie,
ale które wygl daj i funkcjonuj Najważniejsze funkcje miejsc
odpowiednio do swojego miejsca. publicznych, z punktu widze-
Wyobra my sobie parki oraz place, nia lokalnych społeczności
które s ozdob miasta, gdzie społecz-
no gromadzi si dla swych obywatel- Miejsca publiczne s scen naszego
skich, kulturowych i społecznych ycia publicznego. S to parki, w któ-
potrzeb. To s rodzaje miejsc, które rych odbywa si wi towanie, gdzie
przychodz do głowy, gdy my limy ko cz si biegi marato skie i gdzie
o ywej wspólnocie i o przestrzeni, która dzieci ucz si podstawowych umiej t-
nadaje si do ycia. no ci sportowych, gdzie odzwierciedla-
Ta ksi ka nie traktuje o jakiejkolwiek j si pory roku i gdzie mieszaj si
konkretnej społeczno ci. Ona dotyczy

21. 20 |   
kultury. S to ulice i chodniki naprzeciw publiczne mog cieszy si wiatow
domostw i przedsi biorstw, gdzie renom , ale równie wa ne s te, które
spotykaj si znajomi i gdzie maj ceni osoby z s siedztwa.
miejsce kontakty zarówno społeczne Pomy lcie o ulubionej przestrzeni
jak i gospodarcze. S to bramy naszych publicznej, z tych, w których przebywa-
instytucji publicznych – ratuszy, cie na co dzie : mo e to by park
bibliotek i urz dów pocztowych – gdzie w waszej dzielnicy, kawiarniany
wchodzimy w relacje z innymi obywate- ogródek, w którym czytacie poranna
lami i z urz dami. gazet , albo cie ka wokół jeziora, któr
Rewitalizacja ulic słu ca spacerom, spotkaniom, zgromadzeniom i handlowi jest
prawdopodobnie najbardziej dosłownym przykładem, jak tworzenie i przetwarzanie
miejsc mo e przysporzy zysków ekonomicznych miastu czy metropolii.
Gdy miasta i osiedla dbaj o jako zazwyczaj spacerujecie po obiedzie.
przestrzeni publicznych, mieszka cy Takie miejsca, bliskie lokalnym
maj silne poczucie wspólnotowo ci; społeczno ciom, s tak samo wa ne
i przeciwnie, gdy tych przestrzeni dla to samo ci miast jak ich bardziej
brakuje, mieszka cy mog czu si sławne odpowiedniki, poniewa
słabiej ze sob zwi zani. to w nich okoliczni mieszka cy
i pracownicy do wiadczaj codzienne-
go ycia i spotykaj si ze sob .
Miejsce nadaje
to samo miastu Miejsca wspieraj
Bez wspaniałych miejsc publicznych nie
byłoby wspaniałych miast. Na przykład, gospodark miasta
lizgawka i inne przestrzenie publiczne Mo na udowodni , e przestrzenie
wokół Rockefeller Center s jedn publiczne maj realn warto ekono-
z najcz ciej odwiedzanych atrakcji miczn . Na przykład, obecno parków
turystycznych w Nowym Jorku. Tysi ce mo e znacz co podnosi warto
gromadz si tam dla dorocznego miejskich gruntów. W Nowym Jorku,
roz wietlania choinki, albo staj na ulicy najwy sz cen osi gaj nieruchomo ci
naprzeciw studia „Today Show”, licz c, wokół Bryant Park, Central Park,
e znajd si w telewizji. Te miejsca Prospect Park i Riverside Park.
publiczne reprezentuj Nowy Jork Najlepsze rezydencje w Minneapolis s
w taki sam sposób, w jaki Wie a Ei a zlokalizowane wzdłu rozległego
reprezentuje Pary . Podczas, gdy ludzie systemu parków i szlaków otaczaj cych
podró uj tysi ce mil, aby do wiadczy liczne jeziora. Pla e oraz parki Paci c
tak czcigodnych miejsc jak Plac w. Coast w Kalifornii s miejscem
Marka w Wenecji, Pola Elizejskie lokalizacji wielu z najdro szych domów
w Pary u, Central Park w Nowym w USA. Ceny niedoko czonych lo ów
Jorku, pla e Miami lub Riverwalk w San w dawnej wytwórni uoru, która
Antonio, inni potrzebuj tylko spaceru znajduje si na nowym Zielonym
w dół ulicy, aby znale miejsce, które Szlaku Pla e River w Denver, znacznie
kochaj . Doprawdy, wybitne miejsca przekraczaj redni dla tego miasta.

22. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 21
Wła nie zielone szlaki, powstaj ce Rewitalizacja ulic słu ca spacerom,
w całym kraju, stały si nowym typem spotkaniom, zgromadzeniom
przestrzeni publicznej, a w prasowych i handlowi jest prawdopodobnie
dodatkach Nieruchomo ci, domy le ce najbardziej dosłownym przykładem, jak
na nich okre la si , jako najbardziej tworzenie i przetwarzanie miejsc mo e
po dane. przysporzy zysków ekonomicznych
Zielony Targ na północnym skraju miastu czy metropolii. Zbyt wiele miast
Union Square w Nowym Jorku stał si cierpi na przerost ulic słu cych
i pozostaje głównym katalizatorem głównie szybkiemu, masowemu
rewitalizacji dzielnicy. Najlepsze transportowi samochodowemu
restauracje w tej cz ci miasta kupuj – celowi, który w efekcie eliminuje ruch
produkty na Zielonym Targu i buduj pieszych, wygodne parkowanie oraz
swoje menu wokół wie ych, sezono- inne aktywno ci niezb dne dla
wych nowalijek. Pod aj c za przykła- zdrowego ycia ulicy i dla jej gospodar-
dem Union Square, 26 nast pnych czej aktywno ci. W New Heaven,
zielonych targów pomaga o ywia Connecticut, nowe wyposa enie ulicy,
osiedla i małe dzielnice w całym wraz z poszerzonymi chodnikami,
Nowym Jorku. Li le Rock, Rzeczny wi kszymi drzewami, zwi kszonymi
Targ w Arkansas pomógł tchn ycie mo liwo ciami parkowania i zainicjo-
do ródmie cia, daj c bodziec wanym przez tamtejsz społeczno
do budowy nowych apartamentów systemem leasingowym i programem
i muzeum, przeniesienia miejskiej rozwoju, dopomogły przywróci
biblioteki oraz stadionu sportowego. Chapel Street z powrotem do ycia,
W Sea le, targowisko Pike Place jest zwi kszaj c aktywno i produktyw-
główn atrakcj turystyczn , wspoma- no wa nej dla miasta dzielnicy.
gaj c ponad 600 przedsi biorstw
dzi ki 100-milionowej warto ci
sprzeda y.
MIEJSCA WSPIERAJĄ GOSPODARKĘ MIASTA, STRADUN, DUBROWNIK, CHORWACJA
fot. Tomasz Jeleński

23. 22 |   
Miejsca pomagaj
rodowisku
Przestrzenie publiczne przysparzaj
tak e korzy ci rodowiskowych,
poniewa przynosz ulg mieszka com
i podnosz jako miejskiego ycia. Nie
tylko zmniejszaj potrzeb i uzale nie-
nie od samochodu; parki oraz inne
„zielone” przestrzenie publiczne, takie
jak nabrze a i korytarze ekologiczne,
zwi kszaj zainteresowanie ludzi i ich
trosk o naturalne rodowisko, a tak e
poprawiaj warunki siedliskowe
zwierz t. Na przykład Prospect Park na
Brooklynie jest domem dla ponad 200
gatunków ptaków.
MIEJSCA POMAGAJĄ ŚRODOWISKU, PLAŻA LA BARCELONETA, BARCELONA, HISZPANIA fot. Wojciech Kosiński

24. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 23
Miejsca goszcz WaterFire, zbudowana z ognia i muzyki,
miała godny podziwu wpływ na ycie
wydarzenia kulturalne kulturalne i gospodarcze, przyci gaj c
Miejsca publiczne cz sto pełni rol do centralnego nabrze a setki tysi cy
darmowych, otwartych forów, odwiedzaj cych, w letnie i jesienne
na których ludzie do wiadczaj konta- wieczory. WaterFire, symbol odrodze-
ktu ze sztuk i uczestnicz w innych nia miasta, jest powodem, dla którego
wydarzeniach artystycznych. Od festi- do miejskiego centrum, wcze niej
wali „Szekspir w Parku” do kwartetów pustoszej cego po zmierzchu, wrócili
smyczkowych na rynku, dobre miejsca ludzie i wydarzenia.
wzmacniaj i poszerzaj kulturalne ycie
metropolii. W Providence, Rhode
Island, zdobywaj ca nagrody instalacja
MIEJSCA GOSZCZĄ WYDARZENIA KULTURALNE, CARDIFF BAY, WALIA, fot. Tomasz Jeleński

25. 24 |   
Co czyni miejsce znakomitym?
Kiedy ludzie opisuj ulubione miejsce słowami
takimi jak „bezpieczne”, „interesuj ce”, „urocze”
i „przyci gaj ce” oznacza to, e gotowi s tam wraca .
Ten rodzaj okre le opisuje trudne do wyja nienia,
niewymierne cechy – aspekty jako ciowe – okre lo-
nej przestrzeni. Niewymierne cechy jako ciowe
mog by mierzone ilo ciowo na wiele sposobów,
poprzez wykorzystanie istniej cych statystyk, albo
poprzez przeprowadzenie odpowiednich bada ,
chocia do wiadczenia wykazuj , e takie pomiary
maj ograniczon warto .
PLAC REPUBLIKI, ALMATY, KAZACHSTAN, fot. Tomasz Jeleński

26. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 25
Obecność kobiet, dzieci, Wartość nieruchomości
seniorów Zasady użytkowania terenu
Życie nocne Wolontariat Sytuacja lokalnych przedsiębiorstw
Więzi społeczne Wysokość czynszów
Współdziałanie Autentyczność
Sprzedaż detaliczna
Dobre sąsiedztwo Trwałość
Życie ulicy Osiągalność Użyteczność
Plotkowanie Opiekuńczość
Aktywność Żywotność
Gadulstwo Duma
Przyjaźń Lokalność Wyjątkowość
Interaktywność Funkcje Unikalność
Życzliwość Wartość Radość
Rozrywka
Różnorodność Społeczna i Działania Witalność Celebracja
Czytelność Dostępność Komfort Bezpieczeństwo
i Połączenia i Wizerunek Urok
Możliwość spacerowania Historia
Zieloność
Trwałość Kluczowe atrybuty
Możliwość spacerowania Wartości
Ciągłość niewymierne
Czystość Cechy mierzalne
Bliskość Łączność
Co czyni Ruch pieszych Miejsca do siedzenia
Stan środowiska
Wygoda
miejsce Ruch tranzytowy Dostępność
Uduchowienie
Atrakcyjność
znakomitym ? Warunki zabudowy
Połączenia komunikacyjne
Poziom sanitarny
Zasady parkowania
Intensywność ruchu Statystyki przestępczości
Po przebadaniu ponad tysiąca miejsc publicznych na całym świecie, określiliśmy cztery kluczo-
we cechy udanych przestrzeni: Dostępność, Funkcjonalność, Komfort i Wartość Społeczną.
PLAZA MAYOR, PUEBLO ESPANOL, BARCELONA, HISZPANIA fot. Wojciech Kosiński

27. 26 |   
Dostępność i połączenia
Miejsce jest udane, jeżeli łatwo
można się do niego dostać i jest
widoczne. Ludziom łatwo jest się
poruszać w jego obrębie, co
umożliwia wygodne użytkowanie
różnych jego części. Na dostęp-
ność mają pływ różne obiekty
(na przykład spacer ulicą wzdłuż
zwartego ciągu sklepów jest
bardziej interesujący i bezpieczniej-
szy niż przejście wzdłuż pustej
ściany lub po pustej działce) oraz
percepcja miejsc (na przykład
możliwość dostrzeżenia przestrze-
ni publicznej z dystansu). Dobrze
dostępne miejsca publiczne mają
sprawną rotację użytkowania
parkingów, powinny także ofero-
wać wygodny dostęp do transpor-
UPPSALA, SZWECJA, fot. Tomasz Jeleński
tu publicznego.
Komfort i wizerunek
Wrażenia bezpieczeństwa i czysto-
ści, skala przylegających budowli
i charakter lub urok, najczęściej
wpływają na nasze podświadome
decyzje czy korzystać z miejsca
– podobnie jak bardziej uchwytne
jego cechy, takie jak obecność
elementów wyposażenia,
na których wygodnie można usiąść!
Zasadniczo nie docenia się, jak
ważna jest możliwość wyboru
miejsca do siedzenia.
WASHINGTON PARK- SQUARE, NOWY YORK, fot. Wojciech Kosiński

28. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 27
Funkcje i działania
Działania są podstawowym
budulcem miejsca. Są powodem,
dla którego ludzie przychodzą tam
po raz pierwszy i dla którego
wracają. Działania mogą też
zadecydować o wyjątkowości
miejsca.
Kiedy nie ma co robić, miejsce
pozostanie puste, nieużyteczne,
co generalnie oznacza, że sprawy
mają się tam źle.
OGRÓD DOŚWIADCZEŃ, KRAKÓW, fot. Tomasz Jeleński
Wartość społeczna
Kiedy ludzie spotykają swoich
przyjaciół, mijają i pozdrawiają
sąsiadów, a także nie mają oporów,
aby nawiązywać kontakty z niezna-
jomymi, silniej odczuwają charakter
miejsca lub związek ze swoją
społecznością – i z miejscem, które
wzmacnia ten typ kontaktów
międzyludzkich. Dlatego „wartość
społeczna”, „prospołeczność” jest
trudną do osiągnięcia, ale niczym
niezastępowalną wartością.
RYNEK GŁÓWNY, WROCŁAW, fot. Wojciech Kosiński

29. 28 |   
Dlaczego wiele przestrzeni publicznych się nie udaje?
Dzi , wiele publicznych przestrzeni wydaje si by
zaprojektowanych z intencj , aby je ogl da , ale nie
styka si z nimi. S starannie uporz dkowane,
czyste i puste – mo na by powiedzie „nie ma ludzi,
nie ma problemu”! Ale kiedy przestrze publiczna
jest pusta, zdewastowana, albo opanowana przez
osoby niepo dane, zasadniczo oznacza to du e
bł dy w projekcie albo w zarz dzaniu, lub w obu
tych aspektach.
Nast puj ce pary fotogra i ilustruj niektóre z naj-
cz stszych problemów spotykanych w przestrze-
niach publicznych.
„Trudno jest zaprojektowa przestrze , która nie przyci gnie ludzi.
Zadziwiaj ce, jak cz sto si to udaje.” .

30. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 29
Niektóre problemy s zwi zane z projektowaniem przestrzeni:
Brak dobrych miejsc do siedzenia
W wielu przestrzeniach publicz-
nych nie ma żadnych miejsc do
siedzenia. Ludzie, zmęczeni długo-
trwałymi poszukiwaniami zwykłej
wygody, często zmuszeni są na
swój sposób dostosować się do
sytuacji.
BIUROWIEC SHELL OIL, HOUSTON, TEXAS, USA, fot. PPS
Czasami muszą usiąść na własnej
teczce.
BIUROWIEC SHELL OIL, HOUSTON, TEXAS, USA, fot. PPS

31. 30 |   
Brak miejsc zgromadzeń
Miejscami zgromadzeń mogą być
obiekty, których ludzie chcą lub
potrzebują, takie jak place zabaw;
mogą też być nimi miejsca,
w których różne elementy
– przystanek autobusowy, wózek
z hot-dogami, miejsce do siedzenia
– razem tworzą punkt koncentracji
zainteresowania. W tym paryskim
parku zmusza się ludzi do siedzenia
tyłem do siebie i uprasza się ich
o niewspinanie się na rzeźbę.
PARK DE LA VILLETTE, PARYŻ, fot. PPS
Ten park w Kalifornii, mimo że
rozciągnięty wzdłuż autostrady
Wybrzeża Pacyfiku, jest wypełniony
aktywizującymi działaniami, punkta-
mi gastronomicznymi i miejscami
do siedzenia. Jest to ożywione,
zdrowe miejsce zgromadzeń.
PLAŻA LAGUNA, KALIFORNIA, fot. PPS

32. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 31
Kiepskie wejścia i przestrzenie wizualnie niedostępne
Wejście ciemne lub wąskie jak to,
powstrzymuje ludzi zamiast
zapraszać ich do środka.
BRYANT PARK, NOWY JORK, fot. PPS
To samo wejście, przeprojektowa-
ne tak, by otwierało się i zapraszało
do środka. Kioski oferują kawę
i kanapki, a wnętrze parku jest
z ulicy widoczne.
BRYANT PARK, NOWY JORK, fot. PPS

33. 32 |   
Niefunkcjonalne urządzenia
Obiekty w przestrzeni są często
projektowane jak znaki przestan-
kowe, tylko po to, aby zaznaczyć
miejsce. Są bardziej wizualne niż
funkcjonalne.
PARK DIAGONAL MAR, BARCELONA, fot. PPS
Dobre urządzenia, takie jak ten
sympatyczny goryl, ośmielają do
aktywności, która powstaje wokół
nich.
ZOO W BERLINIE, fot. PPS

34. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 33
Ścieżki, które nie prowadzą tam, gdzie ludzie chcą chodzić
Ścieżki, które prowadzą donikąd,
są bezużyteczne.
NEW DELHI, INDIE, fot. Tomasz Jeleński
Sztuką jest trasowanie ścieżek tak,
aby zachęcały ludzi do chodzenia
po nich, lub pozwalały się zatrzy-
mać i odpocząć.
OGRÓD DIANY, HYDE PARK, LONDYN, fot. Wojciech Kosiński

35. 34 |   
Niektóre problemy s skutkiem złego zarz dzania lub braku zarz dzania przestrzeni :
Opanowanie miejsca przez pojazdy
Główna ulica to nie droga szybkie-
go ruchu. Przechodzenie przez
ulicę nie powinno wywoływać lęku,
ani wymagać zbiorowego wysiłku.
PARYŻ, FRANCJA, fot. PPS
Przekraczanie ulicy powinno być
czynnością łatwą i wygodną. Nawet,
jeżeli czasem trzeba poczekać.
LAGUNA BEACH, fot. PPS

36. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 35
Puste ściany lub martwe strefy na obrzeżach miejsca
Dobrze prosperujące, aktywne
obszary wokół przestrzeni, są
równie istotne dla jej sukcesu, jak
projektowanie oraz zarządzanie
samą przestrzenią.
ULICA MIASTECZKA TARGOWEGO, WALIA, fot. Tomasz Jeleński
Ta pusta ściana w żaden sposób nie
sprzyja aktywności ulicy. W istocie,
nawet nie wygląda naturalnie.
KOPENHAGA, DANIA, fot. PPS

37. 36 |   
Niewygodnie zlokalizowane przystanki
Przystanki umieszczone tam, gdzie
nikt nigdy ich nie używa, są
dobrym przepisem na niepowo-
dzenie.
SAN ANTONIO, TEKSAS, USA, fot. PPS
Przystanek komunikacyjny
w gwarnym, ożywionym miejscu,
może uczynić je jeszcze lepszym,
równocześnie zwiększając ilość
korzystających z transportu
publicznego.
SUNTEC CITY, SINGAPUR, fot. Tomasz Jeleński

38. Dlaczego „miejsca” są dla miast ważne | 37
Nic się nie dzieje
Brak programów i działań, takich
jak wyświetlanie filmów pod gołym
niebem, targowiska czy festiwale
uliczne, może przyczynić się do
żałosnego obrazu opuszczonego
placu bądź innej przestrzeni.
TRG REPUBLIKE, SPLIT, CHORWACJA, fot. Tomasz Jeleński
Ten plac w Pradze jest pełen życia,
po części dzięki stałym imprezom
oraz gastronomii.
CZESKA PRAGA, fot. PPS

39. 38 |   
II. Alternatywne podejście do planowania
przestrzeni publicznych
Dlaczego dziś w Ameryce nie mamy lepszych przestrzeni
publicznych?
Wraz ze wszystkimi podró uj cymi, odwiedzaj c
ró ne „miejsca” – od Głównej Ulicy w Disneylandzie
po Aspen w Kolorado – musimy postawi pozornie
retoryczne pytanie: Dlaczego nie mamy lepszych
i liczniejszych miejsc publicznych tam, gdzie miesz-
kamy? Pomy lmy o parkach, głównych ulicach, przy-
stankach autobusowych i budynkach publicznych
w swojej okolicy, a nast pnie zastanówmy si , czy
miejsca te nie mogłyby sta si bardziej przyjazne,
przyjemniejsze albo łatwiejsze w u ytkowaniu.
Przychodzi nam zapewne wiele pomysłów do głowy
– o ile lepiej mo na by wyregulowa wiatła na skrzy-
owaniach, gdzie mo na by rozmie ci przej cia dla
pieszych i ławki, jak powinna wygl da wiata na
przystanku.
Pomy lmy teraz, kiedy ostatni raz kto- drogowego – i zach cało do przybycia
kolwiek zapytał nas co o tych sprawach na spotkanie po wi cone takiemu
my limy, a nast pnie uczynił co , aby przedsi wzi ciu.
pomóc zrealizowa nasz wizj . Nigdy To wła nie nazywamy planowaniem
to si nie zdarzyło, prawda? Ale zapew- ukierunkowanym na projekt. Tak si
ne mo emy sobie przypomnie , kiedy robi w wi kszo ci miast, ale ten sposób
miasto przedstawiło nowy „projekt” działania zazwyczaj nie działa, gdy
– stadionu, centrum konferencyjnego, naszym celem jest tworzenie dobrych,
galerii handlowej lub poł czenia udanych przestrzeni publicznych. Nie

40. Alternatywne podejście do planowania przestrzeni publicznych | 39
mo na powiedzie , e „projekty” nie s bowania, zde niowanego i wyartykuło- przez lokaln wspólnot . Mieszka cy
dobre dla społeczno ci – gdy mog wanego przez lokaln społeczno , nie maj przez to wpływu na rozwi za-
by . Ale projekty realizuje si zazwyczaj a przestrze publiczna nie stanowi nia dotycz ce ich samych, czy np.
z powodów politycznych, albo na po- w nich punktu wyj cia. To jest typowe bezpiecze stwa ich dzieci, które nadal
trzeby biznesu, wreszcie na wniosek podej cie „z góry”, stawiaj ce na głowie nie mog dosta si do parku
dewelopera. Niezwykle rzadko projekt ide i potrzeb działa oddolnych. na rowerach, z powodu nadmiernego
jest efektem dyskusji społecznej, Typowy scenariusz wygl da nast puj - ruchu samochodowego w okolicy.
dotycz cej tworzenia dobrych przes- co: rada miasta decyduje o budowie W rezultacie, sprawy wa ne pozostaj
trzeni publicznych na rzecz lokalnej o rodka kultury lub sportu w dzielnico- nierozwi zane. Miejscowy in ynier
Niestety, prawda jest taka, e w adnym ameryka skim mie cie nie ma osób
odpowiedzialnych za przestrzenie publiczne.
społeczno ci. Niestety, prawda jest taka, wym parku. Wprawdzie istnieje rzeczy- transportu nawet nie wie, e powinien
e w adnym ameryka skim mie cie wiste zapotrzebowanie na podobny poszuka rozwi za poprawiaj cych
nie ma osób odpowiedzialnych za obiekt, ale projekt wynika z działa rady, w tym miejscu bezpiecze stwo
publiczne przestrzenie. Je eli miasta a nie jest nap dzany bezpo rednio pieszych i rowerzystów. Kilka lat pó niej
maj si sta lepszymi miejscami
do ycia, to jako tych miejsc musi sta
si przedmiotem bezpo redniego
i zdeterminowanego zaanga owania,
a metody działania musz by diame-
tralnie inne ni obecnie.
Dzisiejsze podej cie do planowania
miast opiera si na „projektach”
i podziale kompetencji. Przyczynkiem
ka dego działania jest potrzeba
realizacji projektu (jakiego nowego
stadionu, budynku s du, kolejki
miejskiej). Specjali ci przygotowuj
alternatywne rozwi zania i przedstawia-
j je „do społecznej dyskusji”, podczas
której społeczno mo e si na ich
temat wypowiedzie i wpłyn na wy-
bór jednego z rozwi za .
PLACE HENRI FRESNAY, PARYŻ, fot. Tomasz Jeleński
W czym wi c tkwi problem? Takie
działania nie wynikaj w aden sposób
z rzeczywistego, społecznego zapotrze-
Dwie „szkoły” planowania przestrzeni publicznych
Dzisiejsza Alternatywna
Wokół projektów Wokół miejsca
Oparta na kompetencjach Oparta na kompetencjach
specjalistycznych lokalnej społeczno ci

41. 40 |   
centrum jest zbudowane. Jednak Należy zmienić podejście
z powodu trudno ci w pokonaniu
ruchliwych, otaczaj cych je ulic, dzieci Potrzebne s do radykalne zmiany
prawie wcale nie korzystaj z jego oferty. obecnego sposobu planowania
miejscowego. Proces planowania
Cztery czynniki składaj si na ten wymaga na wst pie rozmów i współpra-
postawiony na głowie sposób tworzenia cy ze społeczno ci . Takie podej cie
przestrzeni publicznych: zakłada, e profesjonali ci wydobywaj
idee rodz ce si w ród społeczno ci
1. Zbiorowość lokalna nie – ledz jej punkt widzenia, rzeczywiste
jest uwzględniana, dopóki problemy, ale co jeszcze wa niejsze,
nie jest za późno.
lokalne pomysły na zmian miejsco-
W efekcie, jej wkład jest spó niony, wych przestrzeni publicznych. Ludzie
pojawia si „po fakcie”: Idee ju mog si zbiera na spotkaniach lub
dojrzały, a mieszka cy maj tak warsztatach, podczas których oceniaj
naprawd tylko na nie zareagowa , te przestrzenie, a nast pnie dyskutuj na
zamiast wypowiedzie si , o co ich temat i formuj wizj . Poznaniu
naprawd im chodzi. rzeczywistego sposobu u ytkowania
przestrzeni w obr bie osiedla czy małej
2. Siła społeczności lokalnej
dzielnicy mog te słu y proste
polegaj ca na znajomo ci lokalnych
(a czasem bardziej zło one) obserwacje.
problemów i unikalnym, gł bokim
Wszystkie informacje, które wynikaj ze
rozumieniu, jak konkretny obszar
spotka , ankiet, obserwacji, itp.,
rzeczywi cie funkcjonuje – nie jest
s projekcj społecznej wizji i nadziei
wykorzystywana w krytycznym
na przyszło , i to jest produkt, który
momencie: na samym pocz tku.
nale y przyj i do którego nale y si
Zamiast tego, mieszka cy s
odnie , aby wizja społeczno ci została
proszeni o ocen gotowej propozycji
z cał pewno ci zrealizowana, tak
planu, co nawet ekspertowi mo e
szybko jak tylko jest to mo liwe. Rol
przysporzy trudno ci. Pokazuj c im
profesjonalistów jest wtedy realizacja
na raz cały, opracowany ju materiał
wizji wykreowanej przez lokaln
– efekt sporego wysiłku – wymaga
wspólnot .
si od nich podj cia trudnych
decyzji i współodpowiedzialno ci.
3. Bilans czasu. Projekty pochła-
niaj wiele czasu zanim zaowocuj ,
podczas gdy drobniejsze „poprawki”
mog by realizowane znacznie
szybciej, a do tego s cz sto mniej
kosztowne.
4. Brak porozumienia. Wiele
agend miejskich, takich jak wydziały
transportu, planowania i zieleni, ma
do czynienia z ró nymi problemami
społeczno ci lokalnej – ale zamiast
współpracowa , pracuj samodziel-
nie, oddzielnie, nie tworz c projek-
tów cało ciowych, bardziej efektyw-
nych.

42. Zasady kreowania znakomitych miejsc | 41
III. Zasady kreowania znakomitych miejsc
Przez lata zbli ali my si do zrozumienia, e nasza UKRYTE IDEE
praca opiera si na pewnych zasadach. Je li zastoso- 1
Społeczność jest ekspertem
wa je do jakiejkolwiek udanej rewitalizacji, tworz
one rodzaj narracji, która jest osnow całego proce- 2
Tworzysz miejsce, nie projekt
su. Zasady dotycz przede wszystkim podmiotowo-
ci społecznej wizji, kształtuj cej miejsca nale ce 3
Sam niczego nie wskórasz
do wspólnoty i ró nic pomi dzy tworzeniem „miej-
sca” a kreacj projektow , dotycz te istotnej roli 4
Oni zawsze mówią, że „tego
nie da się zrobić”
eksperymentów oraz zarz dzania, które potrzebne
jest dla utrwalania sukcesu miejsca. PLANOWANIE I TECHNIKI ULICZNE
Zasady przedstawione na kolejnych stronicach
5
Można się wiele nauczyć przez
obserwację
reprezentuj nasz pogl d na to jak przetworzy 6 wizję
Stwórz
miejsce i nim zarz dza , aby osi gn ło sukces.
Ka d zasad zilustrowali my przykładem z naszych ZMIANA IDEI W DZIAŁANIA
do wiadcze . Nie ka dy przykład jest obrazem 7
Forma wspomaga funkcję
sukcesu, jak te nie ka dy nie mógłby zaistnie bez
naszego udziału. Ka de z tych studiów przypadku 8
Triangulacja
jest jednak obrazem jakiej społeczno ci, pracuj cej
wspólnie dla naprawy swojej dzielnicy, miasta, REALIZACJA
poprawy jako ci ycia. 9 od petunii
Zacznij
10 to nie problem
Pieniądze
11 nigdy nie jest skończona
Praca

44. Zasady kreowania znakomitych miejsc | 43
1 Społeczność jest ekspertem
Ludzie maj szerokie spojrzenie i warto ciowy
wgl d w to, jak funkcjonuje obszar, po którym si
na co dzie poruszaj ; maj niezrównane rozezna-
nie w sprawach, które s wa ne. Im wcze niej spo-
łeczno zostanie wł czona w proces planowania,
tym lepiej – najlepiej przed rozpocz ciem całego
procesu. Ludzie powinni by zach cani i o mielani
do anga owania si w przekształcanie przestrzeni,
aby stali sie wła cicielami oraz opiekunami miejsc
w czasie ich przeobra e .
Rola zwykłego mieszkańca a gdzie pojazdy je d zbyt szybko,
w tworzeniu dobrych gdzie dzieci mog bezpiecznie przecho-
dzi przez ulic , je dzi na rowerach lub
przestrzeni publicznych
bawi si . Jak mawia nasza przyjaciółka
Jody Kretzmann, „ adna lokalna
Aby stworzy udane miejsce, wa ne wspólnota na Ziemi nie powstała bez
jest, aby dotrze do ludzkich talentów zaanga owania umiej tno ci, wiedzy,
a nast pnie wci gn ich w proces, tak, zasobów i darów ludzi, którzy w niej
eby ich wkład był znacz cy. Pozyskanie yj ”. Niestety, mieszka ców rzadko
lokalnych pomysłów i talentów jest prosi si o udział w gromadzeniu
najwa niejsze na etapie decydowania informacji niezb dnych dla procesu
co nale y zrobi , aby miejsce korzystnie planowania. Zdecydowanie zbyt cz sto
przeobrazi , albo przy tworzeniu wizji ich wiedza i potencjał s całkowicie
nowego miejsca.
fot. Tomasz Jeleński
marnowane. Wyobra my sobie tylko,
Ludzie, którzy yj lub pracuj w po- jak wiele ludzkiej m dro ci i do wiad-
bli u miejsca, z do wiadczenia wiedz , czenia tracimy ka dego dnia, tylko dla-
które rejony s niebezpieczne i dlacze- tego, e nie potra my znale sposobu
go; które przestrzenie s wygodne, na ich sensowne wykorzystanie.

45. 44 |   
Studium przypadku: Przyjaciele Mount Vernon Place, Baltimore, Maryland
Mieszkańcy okolicy Mount Vernon w Baltimore byli przejęci stanem Mount Vernon Place: czterokwar-
tałowego, historycznego parku, który nie był dobrze wykorzystywany, utrzymywany ani zarządzany.
Prawie 100. mieszkańców zebrało się na spotkaniu w kwietniu 1999 roku, na którym dopomogliśmy
im dokonać oceny aktualnego sposobu użytkowania Mount Vernon Place i wypracować wizję, określa-
jącą czym park mógłby stać się w przyszłości.
W rezultacie powstało szereg pomysłów na krótkoterminowe i długoterminowe działania, m.in.
stworzono grupę roboczą o nazwie Our Front Yard, która kontynuowała pracę na spotkaniach odbywa-
jących się co dwa tygodnie i opracowała strategię rewitalizacji Mount
Vernon Place. Aby uzyskać szerszą reprezentatywność, grupa Our Front
„Bezwzględnie wierzymy Yard zmieniła z czasem nazwę na Przyjaciele Mount Vernon Place
w siłę lokalnej wspólnoty. i przekształciła się w organizację pożytku publicznego. Misją grupy jest
„rewitalizacja Mount Vernon Park i stworzenie spokojnego, publiczne-
Wszyscy mamy swoje idee
go miejsca, pozwalającego obecnym i przyszłym mieszkańcom oraz
dotyczące zachowania odwiedzającym czerpać przyjemność z bogactwa zasobów kulturo-
dziedzictwa Mount Vernon wych, naturalnego piękna i historycznego znaczenia Mount Vernon
Place i tego, co chcielibyśmy Place”.
tu widzieć w przyszłości.” Niewiele ponad rok później, Przyjaciele wystąpili o grant, a jego uzyska-
nie pozwoliło na
HELEN COHEN , współprzewodnicząca
zatrudnienie jed-
Friends of Mount Vernon Place nego z uczniów
miejscowego li-
ceum, aby doglą-
dał Mount Vernon Place w okresie letnim; uzys-
kali wpisanie Parku na miejską „listę prioryteto-
wą” przestrzeni pierwszej kolejności utrzyma-
nia i upiększania; doprowadzili do sojuszu po-
między dzielnicową instytucją kultury (Mount
Vernon Cultural District) i lokalnym Stowarzysze-
niem Belwederskim Mount Vernon; zorganizo-
wali szereg dni ochotniczego sprzątania parku;
wreszcie współorganizowali w nim targi kwia-
tów i festiwal książki. „Nie jesteśmy grupą
liczną – wśród członków opłacających składki
jest 67 osób fizycznych i 7 instytucji”, mówi
Helen Schlossberg Cohen, współprzewodniczą-
ca organizacji. „Ale bezwzględnie wierzymy
w siłę lokalnej wspólnoty. Wszyscy mamy swoje
idee dotyczące zachowania dziedzictwa Mount
Vernon Place i tego, co chcielibyśmy tu widzieć
w przyszłości.”
MT. VERNON PLACE, BALTIMORE, MARYLAND, fot. PPS