1) Badanie „Analiza zdolności osób z obszarów wiejskich oraz miejsko-wiejskich na terenie Dolnego Śląska do podjęcia zatrudnienia” - fragmenty raportu przygotowanego przez Centrum Badań Stosowanych Ultex Ankieter Sp.z o.o. 2) WYWIAD Z PANEM PAWŁEM CZYSZCZONIEM, DYREKTOREM WYDZIAŁU OBSZARÓW WIEJSKICH URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO NA TEMAT DZIAŁAŃ PODEJMOWANYCH NA TERENIE DOLNEGO ŚLĄSKA W RAMACH KRAJOWEJ SIECI OBSZARÓW WIEJSKICH 3) Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet wiejskich w Polsce 4) Infrastrukturalne uwarunkowania realizacji Zrównoważonego Rozwoju Obszarów Wiejskich Dolnego Śląska

1. NR10
publikacja bezpłatna
INFORMATOR
Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji
w w w. o b s e r w a t o r i u m . c m s i k o . p l
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

2. słowo wstępne
Z ogromną przyjemnością przekazuję Państwu dziesiąte wydanie Informatora Dolnośląskiego
Rynku Pracy i Edukacji – kwartalnika wydawanego przez Centrum Monitoringu Społecznego
i Kultury Obywatelskiej w ramach projektu pt. „Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy
i Edukacji”.
Tradycyjna polska wieś dla wielu z nas kojarzy się z ostoją tradycji i kultury, w której mieszkańcy
zajmują się rolnictwem tworząc zintegrowaną wspólnotę. Jednakże w dobie nowej rzeczywistości
społeczno-gospodarczej rosnące wymagania rynkowe, innowacyjne procesy technologiczne,
przekształcanie gospodarstw rolnych w przedsiębiorstwa rolne powodują, że przed polską wsią
stoi bardzo dużo wyzwań, którym można sprostać wykorzystując m.in. fundusze unijne. Dzięki
pozyskiwaniu środków unijnych gospodarstwa rolne mają szansę sprawniej przystosować się do
zmieniających warunków na rynku Unii Europejskiej.
Wraz z procesem rozwoju obszarów wiejskich, dokonują się istotne zmiany wśród społeczności
wiejskich. Należy zauważyć, że mieszkańcy użytkujący gospodarstwa rolne coraz częściej wyko-
rzystują możliwości pozarolniczych źródeł utrzymania, co wiąże się też między innymi z poszuki-
waniem dla siebie odpowiednich ścieżek rozwojowych. W ramach środków unijnych oferowane
są różne formy wsparcia takie jak np. staże, szkolenia, dotacje, wyjazdy studyjne, dzięki którym
mieszkańcy mają szansę na rozwój, podniesienie kwalifikacji i co najważniejsze poprawę swojej
zdolności do zatrudnienia. Jednakże sytuacja osób z terenów wiejskich i miejsko-wiejskich na
rynku pracy jest wciąż niezadawalająca. Niedostateczny poziom wykształcenia, brak lub niedo-
stosowanie przygotowania zawodowego do potrzeb rynku pracy w danym regionie, sprawiają,
że mieszkańcy mają utrudniony dostęp do miejsc pracy, a to z kolei powoduje bezrobocie i brak
ożywienia gospodarczego obszarów wiejskich. Dlatego większość młodych ludzi, mieszkających
w małych miejscowościach i wsiach, chcąc uzyskać dostęp do lepszych ofert pracy, a także
lepiej zarabiać, decyduje się podjąć pracę poza miejscem zamieszkania. Z kolei, aby poradzić
sobie w nowych warunkach i móc stawić czoła rosnącej konkurencji młodzież wiejska musi zdo-
być wykształcenie i potrzebne na rynku pracy kwalifikacje, dlatego w ramach Programu Rozwoju
Edukacji na Obszarach Wiejskich na lata 2008-2013 podejmuje się działania mające na celu
wyrównanie szans edukacyjnych na obszarach wiejskich, tym samym młodym ludziom stwarza
się szanse na konkurowanie bez kompleksów na krajowym rynku pracy.
W celu szerszego zapoznania się z sytuacją osób z terenów wiejskich, w niniejszym wydaniu
Informatora zamieściliśmy fragmenty raportu pt. „Analiza zdolności osób z obszarów wiejskich
oraz miejsko-wiejskich na terenie Dolnego Śląska do podjęcia zatrudnienia”.
Serdecznie zapraszam do lektury.
Piotr Hańderek
Dyrektor CMSiKO

3. Badanie „Analiza zdolności osób z obszarów wiejskich oraz miejsko-wiejskich
na terenie Dolnego Śląska do podjęcia zatrudnienia”
- fragmenty raportu przygotowanego przez Centrum Badań Stosowanych Ultex Ankieter Sp.z o.o.
Sytuacja na rynku pracy osób z terenów wiejskich i miejsko-wiej- się w najtrudniejszej sytuacji społecznej. Kolejną prognozą jest wzrost
skich znaczenia dużych przedsiębiorców dla rynku pracy, przy jednoczesnym
utrzymywaniu się popularności rejestracji własnej działalności gospo-
Sytuacja na rynku pracy osób z terenów wiejskich i miejsko-wiejskich
darczej. Przewiduje się duże znaczenie umiejętności technicznych na
oceniania jest raczej negatywnie. Odnotowano nierównomierne roz-
rynku pracy, a także zapotrzebowanie na konkretną wiedzę, a także
łożenie bezrobocia w podregionach, a także wzrost liczby bezrobocia
cechy takie jak elastyczność, dyspozycyjność i mobilność. Niepokojąca
wśród mężczyzn zwłaszcza w 2009 roku. W opiniach badanych moż-
jest duża liczba osób bezrobotnych w wieku 15-24, co może wynikać
liwym jest podjęcie zatrudnienia i znalezienie przez mieszkańców
z niedopasowanego programu edukacji do wymagań rynkowych, prze-
terenów wiejskich i miejsko-wiejskich pracy, jednak wynagrodzenie za
widuje się zatem potrzebę zmian w szkolnictwie, odejście od kierun-
pracę jest niesatysfakcjonujące, czy wręcz zbyt niskie biorąc pod uwagę
ków humanistycznych na rzecz umiejętności praktycznych. Kluczowym
koszty związane z dojazdem do pracy. Wciąż zbyt mało jest pracy dla
obszarem poprawy jakości wykształcenia absolwentów jest poziom
kobiet, trudności w znalezieniu zatrudnienia mają także osoby, które
umiejętności praktycznych, zarówno na szczeblu kształcenia ponad-
dopiero skończyły studia i nie mają doświadczenia. Pracę zazwyczaj
gimnazjalnego, jak i akademickiego. Pracodawcy rekomendują także
można znaleźć wykorzystując znajomości, korzystając z pomocy rodziny
poprawę kształcenia w zakresie języków obcych, zwiększenie nacisku
i znajomych, czy też poprzez bezpośredni kontakt z pracodawcą, pod-
na rozwój kwalifikacji miękkich oraz lepsze przygotowanie uczniów
kreśla to więc niewielką rolę instytucji pośredniczących w poszukiwa-
i studentów w zakresie specyficznych zagadnień branżowych.
niu zatrudnienia. Mieszkańców z terenów wiejskich i miejsko-wiejskich
zniechęca niska płaca, wysokie koszty dojazdów, a także oferowane im W ostatnim czasie obserwowalny był trend zainteresowania rolni-
umowy cywilnoprawne. Jednocześnie w opiniach badanych pojawiło ctwem, z uwagi jednak na zmiany w dopłatach bezpośrednich do rol-
się przywiązanie do stereotypowego podziału ról – kobiety zajmują się nictwa można spodziewać się, że nastąpi wyhamowanie tego trendu,
domem, mężczyźni zarabiają na dom – co także wpływa na wycofanie co poskutkuje zmniejszeniem liczby osób zatrudnionych w rolnictwie.
kobiet z rynku pracy. Dodatkowo osoby korzystające z opieki socjalnej Przyczynić się mogą także do tego ewentualne reformy emerytalne dla
wykazują raczej niechętne postawy do znalezienia zatrudnienia i brak rolników.
determinacji do zmiany swojej sytuacji na rynku pracy.
Badani mieli trudność z przedstawieniem prognoz zmiany, skupiali
Interesującym jest fakt pozytywnej oceny własnej sytuacji przez bada- się raczej na opisie obecnej sytuacji w województwie dolnośląskim.
nych, przy jednoczesnych prognozach raczej negatywnych zmian na Jednocześnie pytani o przewidywaną sytuację na rynku pracy w znacz-
rynku pracy. Badani nie zakładają znacznej poprawy na rynku pracy. nej części prognozowali poprawę sytuacji na rynku pracy w kontekście
raczej całego województwa niż własnej gminy. Jednocześnie można
Perspektywy dla regionalnego rynku pracy z uwzględnieniem
zakładać, że zachowana będzie systematyczna poprawa infrastruktury
trendów demograficznych dla ludności wiejskiej na Dolnym
poprawiająca jakość życia.
Śląsku
Charakterystyka społecznego wizerunku Wrocławia i regionu
Perspektywy dla regionalnego rynku pracy z uwzględnieniem trendów
jako czynnika aktywności zawodowej
demograficznych zakładają utrzymujący się spadek udziału ludności
w wieku produkcyjnym w stosunku do ogółu ludności, jednocześnie Wśród czynników determinujących przedsiębiorczość i aktywność
przewidywany spadek ten silniejszy będzie w miastach niż na terenach zawodową mieszkańców wsi i terenów miejsko-wiejskich wymienić
wiejskich. Obserwowalna jest także tendencja poszukiwania pracy poza należy odległość od aglomeracji oraz od granicy. Są to niewątpliwie
granicami miasta, gminy, województwa czy też kraju. Obserwowalny atuty Dolnego Śląska. Warto pamiętać jednak, że czynnik ten ma wpływ
jest odpływ młodych ludzi z terenów wiejskich i miejsko-wiejskich, na mobilność zwłaszcza osób młodych, które nie mają jeszcze rodziny,
zakłada się także, że tendencja ta będzie się utrzymywać. Rośnie także nie są przywiązane do „ziemi”, są otwarte na nowe wyzwania i dobrze
mobilność mieszkańców terenów wiejskich i miejsko-wiejskich. Zakłada radzą sobie w dużym mieście, w którym panuje większa anonimowość
się także wzrost zainteresowania zamieszkiwaniem na obrzeżach aglo- niż na wsi. Mobilność i zdolność przekwalifikowania się pracowników
meracji, podczas poszukiwania pracy w dużych ośrodkach miejskich. stanowi kolejny czynnik determinujący przedsiębiorczość mieszkań-
Sytuacja ta wpłynie na dodatnie saldo migracji na terenach wiejskich ców. Tutaj także lepiej radzą sobie osoby młode. Warto pamiętać, że
i miejsko-wiejskich w okolicach dużych aglomeracji. część osób, pomimo chęci podjęcia pracy w innej miejscowości, nie
ma możliwości dojazdu do niej z uwagi na brak własnego samochodu,
Przewidywaną prognozą jest rosnące rozwarstwienie społeczne, pogar-
ograniczoną ilość przewozów komunikacji publicznej, czy też w związku
szająca się sytuacja zwłaszcza najuboższych oraz osób znajdujących

4. z wysokimi kosztami dojazdu. Czynniki te stanowią znaczące utrudnie- Opinie badanych na temat skuteczności poszukiwania pracy za pomocą
nie w aktywności mieszkańców terenów wiejskich i miejsko-wiejskich. urzędu pracy są bardzo rozbieżne. Część badanych uważa, że miesz-
Kolejną grupą czynników wpływającą na zwiększenie aktywności kańcy wsi korzystają z pośrednictwa urzędu pracy i ostatecznie znaj-
w regionie jest pozytywne nastawienie samorządu względem rozwoju dują zatrudnienie z pomocą tej instytucji. Inni badani podkreślają, że na
przedsiębiorczości, dobry dostęp do funduszy unijnych, a także atrak- podstawie własnych obserwacji wnioskują, że urząd pracy jest instytu-
cyjność regionu dla potencjalnych inwestorów, jak również dostępność cją, która cechuje się brakiem efektywności w działaniu.
parków technologicznych wpływająca na rozwój przedsiębiorczości
w regionie. Warto pamiętać o stosunkowo dobrych połączeniach lądo-
wych, które są zwłaszcza korzystne pomiędzy dużymi aglomeracjami,
na uwagę jednak zasługuje rozwój nienajlepszych połączeń lądowych
pomiędzy małymi miejscowościami i zapewnienie częstszych połączeń
komunikacji publicznej pomiędzy nimi.
Jak mieszkańcy terenów wiejskich i wiejsko-miejskich Dolnego
Śląska oceniają dostępność ofert pracy oraz ich rodzaj?
Uczestnicy wywiadów pogłębionych zapytani o sposób, w jaki można Pytanie E.1. Jaki jest P. zdaniem najlepszy sposób poszukiwania pracy?
znaleźć zatrudnienie na wsi, wskazali na cztery główne metody poszu-
kiwania pracy, jakimi posługują się mieszkańcy wsi. Należą do nich: Mieszkańcy terenów wiejskich i miejsko-wiejskich Dolnego Śląska wyra-
bezpośredni kontakt z firmą, w której mieszkańcy mają zamiar podjąć żają przekonanie, że oferty pracy w regionie są raczej dostępne. Są
zatrudnienie, pomoc znajomych w znalezieniu pracy, przeglądanie oni zdania, że ofert jest wiele jednak raczej nie są to oferty atrakcyjne,
ofert pracy w Internecie, pośrednictwo urzędu pracy. dodatkowo otrzymanie pracy na podstawie tych ofert nie jest proste.

5. Panuje przekonanie, że prace można dostać ze względu na znajomości, najbardziej skuteczne, ponieważ podnoszą kompetencje pracowników
a sama praca nie jest zgodna z kwalifikacjami pracowników, jak również i dostosowują ich umiejętności do wymagań rynku pracy. Negatywnym
jest nisko opłacana. zjawiskiem, na które trzeba zwrócić uwagę jest fakt, że stosunkowo nie-
wiele osób wie o możliwości otrzymania wsparcia, czy też możliwości
uczestniczenia w szkoleniach czy stażach. Istotne z punktu widzenia
mieszkańców jest zapewnienie dofinansowania dojazdów zarówno na
szkolenia i staże, jak i do pracy w ogóle. Problem z dojazdem i koszty
jakie są przez dojazdy generowane jest powtarzającym się w opiniach
badanych problemem. Z punktu widzenia mieszkańców istotnym
wsparciem okazałyby się elastyczne formy zatrudnienia umożliwia-
jące pracę w domu, którą można by połączyć chociażby z opieką nad
dziećmi, dodatkowo taki rodzaj pracy niwelowałby koszty dojazdu, tak
Pytanie E.2. Jak ocenia P. dostępność ofert pracy w P. gminie? uciążliwe dla badanych. Jako oczekiwaną formę wsparcia wymieniano
Rodzaj dostępnej pracy na terenie Dolnego Śląska jest raczej zróżnico- także pomoc w pisaniu listów motywacyjnych i konstruowaniu listów
wany, od pracy biurowej poprzez pracę fizyczną, jest to jednak praca urzędowych w ogóle. Problem może wydawać się błahy, jednak wiele
raczej na niższych stanowiskach, zazwyczaj na umowę cywilnoprawną. osób z terenów wiejskich i miejsko-wiejskich ma trudności ze stworze-
niem cv, co utrudnia znalezienie pracy w przyszłości.
Pytanie E.3. Jak ocenia P. rodzaj ofert pracy w P. gminie?
Wskazanie przyczyn bierności na rynku pracy i barier w aktywiza-
cji zawodowej na terenach wiejskich i miejsko-wiejskich w woje-
wództwie dolnośląskim
Uczestnicy wywiadów pogłębionych, którzy są aktywni zawodowo
wskazują na liczne problemy utrudniające osobom z terenów wiejskich
podjęcie zatrudnienia. Problemy te odnoszą się do trudności z dojaz-
dem do miejsca pracy, braku chęci do podjęcia zatrudnienia, posiadania
dodatkowych źródeł utrzymania, zbyt niskich zarobków oraz braku ofert
pracy na terenach wiejskich. Wśród pozostałych ograniczeń w tej kwestii
znalazły się: bariera wieku, zbyt duża konkurencja na rynku pracy, zbyt
duże koszty utrzymania w miastach, w których można podjąć pracę,
brak doświadczenia zawodowego oraz tradycje rolnicze w rodzinie.
Formy wsparcia dla mieszkańców terenów wiejskich, w zakresie
motywowania ich do podejmowania aktywności zawodowej
Spośród dostępnych form wsparcia dla mieszkańców terenów wiejskich
i miejsko-wiejskich w zakresie podejmowania aktywności zawodowej
wymienić należy przede wszystkim szkolenia i staże, dotacje unijne,
w tym dofinansowanie do własnej działalności gospodarczej. W zakresie
szkoleń największą efektywnością cieszą się szkolenia zawodowe, języ-
kowe, a także te z zakresu nauki obsługi komputera. Takie szkolenia są

6. WYWIAD Z PANEM PAWŁEM CZYSZCZONIEM, DYREKTOREM WYDZIAŁU OBSZARÓW
WIEJSKICH URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO NA
TEMAT DZIAŁAŃ PODEJMOWANYCH NA TERENIE DOLNEGO ŚLĄSKA W RAMACH
KRAJOWEJ SIECI OBSZARÓW WIEJSKICH
Agnieszka Momot, Centrum Monitoringu administracyjnych zaangażowanych w roz- k) służby ochrony przyrody,
Społecznego i Kultury Obywatelskiej wój obszarów wiejskich, l) lokalne grupy działania (LGD), ich działające
(A.M): Co to jest Krajowa Sieć Obszarów - identyfikacja, analiza, rozpowszechnianie formalnie i nieformalnie sieci oraz inne sieci
Wiejskich i jakie są jej cele? oraz wymiana informacji i wiedzy w zakre- mające znaczenie w dziedzinach na rzecz
Paweł Czyszczoń, Dyrektor Wydziału sie rozwoju obszarów wiejskich, wśród rozwoju obszarów wiejskich na szczeblu
Obszarów Wiejskich Urzędu Marszałkow- wszystkich zainteresowanych partnerów lokalnym,
skiego Województwa Dolnośląskiego na poziomie lokalnym, regionalnym, krajo- m) szkoły średnie i wyższe,
wym oraz wspólnotowym,
(P.Cz): Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich n) osoby fizyczne.
(KSOW) jest platformą wspierającą rozwój - rozpowszechnienie wiedzy na temat strate-
(A.M): Jednym z celów KSOW jest upo-
obszarów wiejskich w ramach Programu gii rozwoju obszarów wiejskich,
wszechnienie oraz wymiana informacji
Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - podniesienie efektywności działań wdraża- i wiedzy w zakresie Rozwoju Obszarów
(PROW 2007-2013), współfinansowanym ze nych w ramach PROW na lata 2007-2013. Wiejskich wśród zainteresowanych part-
środków Europejskiego Funduszu Rolnego na KSOW ma charakter otwarty, czyli zarówno nerów na poziomie lokalnym, regional-
Rzecz Obszarów Wiejskich (EFRROW) w ramach jednostki administracji terytorialnej jak i wszel- nym oraz wspólnotowym. Na czym polega
pomocy finansowej Unii Europejskiej. kie zainteresowane podmioty (które przyczy- budowa partnerstwa w ramach KSOW na
Budowana w Polsce sieć KSOW ma służyć niają się do rozwoju obszarów wiejskich oraz Dolnym Śląsku?:
przede wszystkim lepszemu przepływowi oraz mają bezpośredni lub pośredni wpływ (P.Cz): Budowanie partnerstwa polega na
informacji pomiędzy instytucjami i organiza- na lepsze wykorzystywanie instrumentów jak najszerszym upowszechnianiu informacji
cjami zaangażowanymi w działania na rzecz ERRROW) mogą korzystać z tej platformy o KSOW. Na Dolnym Śląsku odbywa się to mię-
polskiej wsi i jej mieszkańców. Dążymy do tego, wymiany doświadczeń. W celu zapewnienia dzy innymi poprzez zapraszanie zainteresowa-
aby sieć stała się też forum aktywnej wymiany prawidłowego funkcjonowania sieci przygo- nych podmiotów do udziału w wydarzeniach
dobrych praktyk, wiedzy i doświadczeń we towany został wykaz obejmujący struktury targowo-wystawienniczych, uczestniczeniu
wdrażaniu programów i projektów służących administracyjne i podmioty działające w zakre- w szkoleniach Lokalnych Grup Działania. Or-
zrównoważonemu rozwojowi obszarów wiej- sie rozwoju obszarów wiejskich. Uczestnikami ganizujemy także liczne wyjazdy studyjne
skich. KSOW mogą być podmioty, które są aktywnie do innych regionów Unii Europejskiej np.:
Mamy nadzieję, że sieć będzie też instrumen- zaangażowane w rozwój obszarów wiejskich dla rolników zainteresowanych zakładaniem
tem wspierającym administrację rządową oraz wyrażą chęć otrzymywania oraz dostar- grup producenckich. Prowadzimy współpracę
i samorządową w realizacji zadań z zakresu czania informacji w tym zakresie. z Dolnośląskim Ośrodkiem Doradztwa Rolni-
rolnictwa i obszarów wiejskich realizowanych Należą do nich w szczególności: czego wspólnie organizując liczne konkursy
w ramach PROW 2007-2013. a) urzędy administracji rządowej zaintereso- tj.: Wojewódzki konkurs „Najlepsze gospo-
Głównym celem sieci zarówno na szczeblu wane rozwojem obszarów wiejskich, w tym darstwo agroturystyczne”, „Nasze kulinarne
instytucje odpowiedzialne za fundusze Dziedzictwo- Smaki Regionów”, „Najciekawsza
lokalnym, regionalnym, krajowym jak
strukturalne, działalność pozarolnicza na wsi”. Takie konkur-
i wspólnotowym jest zapewnienie efektyw-
b) samorządy województw, powiatów i gmin, sy sprzyjają nie tylko wyłanianiu zwycięzców,
nego i dynamicznego rozwoju wsi poprzez
wymianę informacji i rozpowszechnienie c) organizacje branżowe, ale przede wszystkim stanowią doskonałą
dobrych praktyk w zakresie realizowanych d) organizacje spółdzielcze, bazę najlepszych projektów oraz stanowią
programów/projektów dotyczących obszarów e) izby rolnicze, znakomitą platformę wymiany doświadczeń.
wiejskich, poprawę wdrażania instrumentów f) instytuty resortowe, Prowadzimy również współpracę ze szkołami
rozwoju obszarów wiejskich oraz zapewnienie wyższymi i instytutami naukowo badawczy-
g) podmioty gospodarcze,
efektywnej oceny wdrażania tych instrumen- mi, poprzez m. in. organizację konferencji pro-
h) jednostki badawczo-rozwojowe,
tów. Pozostałe cele Krajowej Sieci Obszarów pagujących najlepsze rozwiązania badawcze
i) organizacje pozarządowe, szczególnie dzia- z możliwością zastosowania ich w praktyce.
Wiejskich to:
łające w sektorze rolno-spożywczym lub
- wsparcie wdrażania i oceny polityki w zakre-
zajmujące się szeroko rozumianym rozwo-
sie rozwoju obszarów wiejskich,
jem obszarów wiejskich,
- aktywizowanie organizacji oraz struktur
j) państwowe jednostki doradztwa rolniczego,

7. (A.M): W jaki sposób odbywa się promowa- i społecznego. Przedstawiciele tych trzech śro- siebie koordynatora. Koszty kwalifikowane
nie Rozwoju Obszarów Wiejskich Dolnego dowisk tworzą organizację międzysektorową realizacji projektu współpracy ograniczone są
Śląską? o nazwie „lokalna grupa działania. Grupa ta do inwestycji na terenie krajów członkowskich
(P.Cz): Sekretariat Regionalny Krajowej Sieci samodzielnie wybiera projekty, których rea- UE. Realizacja projektów współpracy uwzględ-
Obszarów Wiejskich jest organizatorem wie- lizacja przyczynia się do osiągnięcia celów niona jest w harmonogramie realizacji LSR
lu przedsięwzięć, które przyczyniają się do wspólnie opracowanej strategii. Takie działanie oraz stanowi ok. 2% budżetu przewidzianego
promowania Rozwoju Obszarów Wiejskich ma wzmocnić poczucie lokalnej wspólnoty, na realizacje LSR.
Dolnego Śląska. Przede wszystkim należy tu podnieść jakość zarządzania oraz wzmocnić Przykładowe projekty współpracy na Dolnym
wymienić organizacje i udział wydarzeniach kapitał społeczny na obszarach wiejskich. Śląsku polegają na zaprojektowaniu, wyty-
targowo-wystawienniczych w kraju i zagrani- Jednym z działań PROW na lata 2007-2013, czeniu i urządzeniu szlaków turystycznych,
cą takich jak Grune Woche w Berlinie, BioFach w którego realizację zaangażowane są bezpo- np. szlaków konnych, szlaku Świętego Jakuba.
w Norymberdze, Agrotravel w Kielcach o te- średnio LGD jest „Wdrażanie projektów współ- Projekty te wzbogacają ofertę turystyczną
matyce szeroko pojętego Rozwoju obszarów pracy”. Środki przeznaczone w ramach projek- regionu, a ich dodatkowym atutem jest zasięg
wiejskich w tym rolnictwa, tradycyjnych pro- tów współpracy, pomagają rozwijać mecha- geograficzny, ponieważ tworzą sieć na prze-
duktów regionalnych wraz z prezentacją dzie- nizmy wymiany doświadczeń pomiędzy LGD, strzeni wielu państw europejskich. Innym
dzictwa kulinarnego. Uczestniczymy i wspie- a także promują obszary wiejskie. Ponadto projektem zrealizowanym w naszym regionie
ramy największą na Dolnym Śląsku wystawę możliwe jest tu realizowanie projektów, rezul- są inicjatywy na rzecz zachowania i promo-
zwierząt hodowlanych w Piotrowicach. Nie tatem których są trwałe inwestycje na rzecz wania zapomnianego dziedzictwa twórczości
zapominamy również o promocji kultury i tra- podnoszenia jakości życia mieszkańców wsi. ludowej, poprzez odtworzenie i promowanie
dycji ludowych poprzez organizowanie pre- Projekty współpracy zakładają wykonanie rękodzielnictwa i rzemiosła ludowego. Do tej
zentacji tradycyjnych stołów wielkanocnych wspólnych przedsięwzięć, a także mogą anga- pory uczestnikami Projektów Współpracy na
i bożonarodzeniowych, które rok rocznie przy- żować, poza LGD, inne partnerstwa z państw terenie województwa dolnośląskiego były
ciągają coraz liczniejszą publikę. Duży nacisk członkowskich UE lub państw trzecich, będące następujące LGD:
kładziemy na identyfikację i analizę możliwych grupami lokalnych partnerów, które zajmują -Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania
do przeniesienia dobrych praktyk w zakresie się zagadnieniem rozwoju obszarów wiejskich. „Wrzosowa Kraina”,
Rozwoju Obszarów Wiejskich - w tym celu Jednocześnie zakres działania nie zawęża
-„Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania -
co roku organizowane są liczne konkursy np.: finansowania projektów wyłącznie do tych
Partnerstwo Izerskie”,
przyjazna wieś, piękna wieś dolnośląska. uwzględnionych w Lokalnej Strategii Rozwoju.
-„Lokalna Grupa Działania Dobra Widawa”.
(A.M): Czego dotyczą projekty współpracy Można realizować nowe pomysły, jednak
muszą być one przynajmniej zgodne z celami Projekty współpracy stanowią uzupełnienie
realizowane w ramach 4 osi LEADER?
jakie opracowała w LSR lokalna grupa działa- oferty projektów, które mogą być realizowane
(P.Cz): LEADER jest podejściem wspomaga-
nia. w ramach PROW na rzecz podniesienia stan-
jącym rozwój obszarów wiejskich. Polega na
dardów życia i pracy na obszarach wiejskich.
oddolnym opracowaniu przez lokalną społecz- Pomoc może być przyznana na dwa rodzaje
Realizowane przez doświadczonych uczest-
ność wiejską lokalnej strategii rozwoju obsza- projektów, które dotyczą etapu przygotowa-
ników partnerstwa międzysektorowego, nie
rów wiejskich oraz realizacji wynikających nia trwałej inwestycji albo finalnie jego reali-
pozostają bez szerokiego echa w kraju i często
z niej innowacyjnych projektów łączących zacji. W celu skutecznego zarządzania projek-
za jego granicami.
zasoby, wiedzę i umiejętności przedstawicieli tem, w złożonych projektach polegających na
trzech sektorów: publicznego, gospodarczego realizacji inwestycji, grupy wybierają spośród

8. (A.M): W ramach KSOW realizowanych jest wym, a ten dalej z Europejskim i stanowi to Regionalnego KSOW włączono wiele podmio-
wiele ciekawych przedsięwzięć, jednym ścisłe powiązanie jako platforma wymiany tów, które są zaangażowane w rozwój rolni-
z nich jest konkurs „Przyjazna Wieś” na doświadczeń i dobrych praktyk dlatego też ctwa i obszarów wiejskich. Realizowane róż-
najlepszy projekt w zakresie infrastruk- mówimy o sieci. Przykładem takiej współpracy nego typu działania sprzyjają zacienianiu ukła-
tury realizowany na obszarach Wiejskich. - sieciowania była prezentacja która odbyła dów partnerskich i wymianie doświadczeń.
Czy na terenie naszego województwa cie- się na stoisku Dyrekcji Generalnej ds. Rolni- Przedsięwzięcia, jakie podjęto w ramach reali-
szy się dużym powodzeniem? ctwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich Komisji zacji Planu Działania SR KSOW Województwa
(P.Cz): W ubiegłym roku odbyła się trzecia edy- Europejskiej podczas tegorocznej edycji Tar- Dolnośląskiego na lata 2012-2013 skierowane
cja konkursu „Przyjazna Wieś” organizowanego gów Grune Woiche. Na zaproszenie Sekreta- zostały na propagowanie Zrównoważonego
przez Krajową Sieć Obszarów Wiejskich. Jego riatu Krajowego KSOW mieliśmy możliwość Rozwoju Obszarów Wiejskich z uwzględ-
celem jest promocja innowacyjnych i efek- zaprezentowania najciekawszych przykładów nieniem poszanowania lokalnych tradycji
tywnych projektów o charakterze infrastruk- aktywności na obszarach wiejskich Dolnego i ochrony dziedzictwa kulturowego wsi.
turalnym o zasięgu lokalnym, regionalnym lub Śląska, podejmowane w ramach naszej regio- Sztandarowym działaniem wpływającym na
transregionalnym, sfinansowanych ze środków nalnej sieci i LEADERA. Prezentacja ta odby- pobudzenie aktywności mieszkańców wsi
funduszy europejskich. Do udziału w konkursie wała się wspólnie z naszym partnerem Stowa- jest organizowany w ramach realizacji Planu
co roku zapraszamy wszystkich beneficjentów, rzyszeniem Partnerstwo Izerskie LGD - które Działania konkurs „Piękna Wieś Dolnośląska”
którzy zrealizowali takie projekty, czyli wspie- zaprezentowała projekt nt. „Produkty lokalne, którego głównym celem jest wypromowanie
rające rozbudowę infrastruktury technicznej, regionalne pod hasłem Izerskie Smaki”. najlepszych, najbardziej innowacyjnych i wzor-
społecznej lub ekologicznej na obszarach (A.M): Czy Pana zdaniem działania podej- cowych przykładów aktywności mieszkańców
wiejskich, współfinansowane z Funduszy mowane w ramach KSOW mają znaczący z terenów wiejskich. Opierając się na założeniu,
Europejskich od 2004 roku. Warunkiem udziału wpływ na podniesienie poziomu aktywno- iż na wsi najlepiej działa zdrowa rywalizacja
w konkursie było zakończenie projektu do dnia ści społecznej mieszkańców wsi w naszym oparta na dobrym przykładzie, konkurs zmo-
ogłoszenia konkursu. W ubiegłym roku złożo- regionie? bilizował sołectwa do realizacji przedsięwzięć,
nych zostało 9 projektów, a w roku 2010 pięć, które w innej sytuacji by nie powstały lub ich
(P.Cz): Doświadczenia zdobyte w okresie
więc z roku na rok zainteresowaniem konkur- zakres byłby znacznie mniejszy.
funkcjonowania KSOW pokazują, że sieć
sem wzrasta. służy przede wszystkim integracji środowisk
(A.M): W jaki sposób przebiega współpraca wiejskich, co przekłada się między innymi na
KSOW na Dolnym Śląsku z Europejską podniesienie poziomu aktywności społecznej (A.M): Dziękuję Panu za rozmowę.
Siecią Obszarów Wiejskich? mieszkańców wsi i ich uczestnictwa w życiu
(P.Cz): Dolnośląski Regionalny Sekretariat społeczno-gospodarczym. W procesie usta-
KSOW współpracuje z Sekretariatem Krajo- lania i realizacji planu działania Sekretariatu

9. Wstęp dzenia, a w tym zwłaszcza małżonka; grupy takie funkcjonalne współistnienie trzech czy
Sytuacja kobiet wiejskich w Polsce doczekała odniesienia; miejscowych liderów). czasami nawet czterech generacji pod jed-
się wielu opracowań naukowych, jak też była Na podstawie licznych badań własnych nym dachem wymaga spełnienia pewnych
i jest przedmiotem licznych badań, których (Gutkowska 1998; Gutkowska 2004) oraz ana- podstawowych warunków. Związane są one
perspektywa czy punkty ciężkości rozkładały lizy wyników badań innych autorów (Tryfan z faktem, że wspólna egzystencja reprezen-
się różnorodnie. Niezależnie jednak od tego, 1995; Wawrzyniak 1980; Żelazna 1992) oraz tantów starszej, młodszej i najmłodszej gene-
podejmowane zagadnienia oscylujące wokół opracowań statystycznych stwierdzić można, racji, wnoszących we wspólne życie odmienne
sytuacji kobiety na wsi, zwykle nawiązywały do że zarówno gospodarstwa domowe, jak wartości, wzory zachowań, wzajemne – często
specyficznej złożoności trajektorii losów każdej i rodziny na wsi są relatywnie bardziej liczne sprzeczne – oczekiwania, staje się niejedno-
kobiety, funkcjonującej w kulturze patriarchal- oraz częściej spotyka się w tym środowisku krotnie czynnikiem konfliktotwórczym. Stąd
nej, a kobiety wiejskiej w szczególności. zjawisko wielopokoleniowości. też właściwe postawy tak starszych, jak młod-
szych nacechowane tolerancją i zrozumieniem
Teza o trójaspektowym wymiarze statusu W 1995 roku na ogólną liczbę 3889 rodzin
wzajemnym są nieodzownym warunkiem
kobiet wiejskich jest powszechnie znana, a jej ponad ¾ stanowiły rodziny „jednorodzinne”
stworzenia dobrej atmosfery w wielopokole-
uzasadnienie implikowane jest przede wszyst- (77.6%); 1/5 rodziny dwurodzinne (trójpoko-
niowych rodzinach na wsi. Brak takich tenden-
kim złożonością ról społeczno-zawodowych leniowe) (20.8%), a pozostałe to trzyrodzinne
cji doprowadzić może do stworzenia sytuacji
przez nie pełnionych. Ta złożoność funkcji i większe. Stwierdzić też można, na podstawie
nie do zniesienia zarówno dla jednych, jak i dla
i zadań dotyczy przede wszystkim kobiet spisu ludności i mieszkań metodą reprezenta-
drugich. Nierzadko też scenariusze takie koń-
z rodzin rolników bądź pracowników użyt- cyjną na wsi, że zjawisko wielopokoleniowości
czą się rozejściem młodych współmałżonków,
kujących gospodarstwo rolne. W tych przy- na wsi jest znacznie bardziej rozpowszechnione
ponieważ, albo on, albo ona nie spełniają ocze-
padkach kobiety poza funkcjami rodzinnymi aniżeli w mieście, co rzutuje na wiele aspektów
kiwań któregoś z rodziców (Gutkowska 1997).
obarczone są licznymi obowiązkami na rzecz życia rodzinnego zarówno socjopsychicznych,
gospodarstwa rolnego, które jest integralną jak i ekonomicznych (m.in. poziom socjalizacji Kolejnym czynnikiem o charakterze obiektyw-
częścią swoistego systemu, jakim jest wiejskie dochodów rodzin; wielość rodzajów pomocy nym wpływającym na zakres pełnionych ról
gospodarstwo domowe. Można więc powie- świadczonej wzajemnie przez członków w obrębie rodziny i gospodarstwa domowego
dzieć, że rola rodzinna kobiety wiejskiej, z racji rodziny, zwłaszcza w relacjach międzypoko- przez kobiety wiejskie to poziom uzyskiwanych
obowiązujących w tym zakresie społecznych leniowych). I tak np. w rodzinach trzypoko- dochodów i charakter źródeł ich pozyskiwania.
normatywów, współgrać musi z obowiąz- leniowych występuje w znacznie większym Otóż generalnie ocenia się, że dochody uzyski-
kami na rzecz gospodarstwa domowego oraz stopniu zjawisko socjalizacji dochodów niż wane w gospodarstwach domowych na wsi,
gospodarstwa rolnego. Trudności w zakresie w innych typach rodzin na wsi. Otrzymywana zwłaszcza rolników, pracowników użytkują-
godzenia tych obowiązków są wynikiem wielu przez jednego lub obojga starszych rodziców cych gospodarstwo rolne oraz utrzymujących
czynników o charakterze zarówno obiektyw- emerytura jest często jedynym stałym źród- się ze źródeł niezarobkowych są niższe aniżeli
nym jak i subiektywnym. Te dwie kategorie łem dochodów, umożliwiającym niekiedy rea- w odpowiednich typach gospodarstw domo-
czynników wyczerpują niejako istotę spo- lizację najbardziej pilnych potrzeb. wych w mieście. Ten znany z licznych publika-
łeczno-ekonomicznych uwarunkowań akty- cji dysparytet dochodów miejskich i wiejskich
W rodzinach wielopokoleniowych, zwłaszcza
wizacji zawodowej kobiet wiejskich w rozu- gospodarstw domowych sprzyja osiąganiu
w sytuacji aktywności zawodowej kobiety
mieniu poszukiwania dodatkowych źródeł relatywnie niższego poziomu życia na wsi,
poza gospodarstwem, częstsza jest też pomoc
dochodów. a tym samym implikuje ogólne niezadowo-
ze strony rodziców-dziadków wobec naj-
lenie z osiąganego standardu życia, wpływa
Do grupy determinant obiektywnych zaliczyć młodszych członków rodziny oraz ich udział
negatywnie na postrzeganą jakość życia mał-
należy przede wszystkim, takie czynniki jak: w wykonywaniu różnych zadań domowych.
żeńskiego, a odczuwane kłopoty finansowe są
struktura rodziny, a w tym liczba dzieci; poziom Zarówno pomoc w opiece nad dziećmi, jak
przyczyną wielu konfliktów.
uzyskiwanych dochodów i charakter źródeł i udział w prowadzeniu gospodarstwa domo-
ich pozyskiwania; wiek i poziom wykształcenia wego ze strony starszych rodziców w sposób I tak w 2010 roku przeciętny miesięczny
kobiet; czy posiadane zasoby materialne. istotny odciążają kobiety aktywne zawodowo dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospo-
od obowiązków domowych bądź też ułatwiają darstwie domowym w Polsce wynosił 1192,82
Natomiast w grupie czynników subiektywnych
kobiecie podjęcie decyzji o działalności zarob- zł, podczas gdy w gospodarstwach domo-
uwzględnić należy zwłaszcza: wiarę w siebie;
kowej. Można by więc powiedzieć, że takie wych rolników 884,01 zł. W konsekwencji rów-
postrzeganą jakość i stabilność małżeńską;
współistnienie trzech generacji jest zjawiskiem nież poziom wydatków na 1 osobę różnił się
skłonność do podporządkowywania się obo-
korzystnym dla sprawnego funkcjonowania w gospodarstwach domowych rolników od
wiązującym w środowisku lokalnym wzorom
rodziny i jej gospodarowania, bowiem moż- poziomu wydatków ogółem i wynosił odpo-
obyczajowym; poczucie wsparcia ze strony
liwe jest wzajemne świadczenie usług. Jednak wiednio w 2010 roku 712, 00 zł i 991,44 zł. Przy
znaczących innych (rodziców; rodziny pocho-

10. czym największe różnice na niekorzyść gospo- dowej i rodzinnej wśród kobiet wiejskich jest lizujących rodzinę wiejską; otóż uczestniczące
darstw domowych rolników dotyczył wydat- wiek i wykształcenie. Ogólnie powiedzieć w tym badaniu kobiety podkreślały, że ich mał-
ków na rekreację i kulturę (odpowiednio 8,8 zł można, że im młodsze i bardziej wykształ- żeństwo trwa, mimo wielu nękających proble-
i 5,1 zł) oraz restauracje i hotele. cone kobiety tym większe ich oczekiwania mów, bo łączy ich wspólna praca, wyznawana
Poziom aktywności zawodowej kobiet jest pod adresem mężów; mniejsza skłonność do religia i dzieci.
czynnikiem, który bezpośrednio wpływa na tolerowania tradycyjnych wzorców „chłopa do Posiadane zasoby materialne to kolejny czyn-
sferę problemów związanych z koniecznością wypitki i wybitki”; wyższy poziom aktywności nik wpływający na łatwość godzenia obowiąz-
godzenia obowiązków zawodowych z rolą zawodowej; większe poczucie niezależności ków domowo-rodzinnych i pracy zawodowej.
matki, żony i gospodyni domu. W świetle finansowej i wiary w siebie. W pewnym zakresie związane jest to z sytuacją
licznych badań realizowanych w Katedrze Jak dowodzą wyniki badań własnych kobiety dochodową rodziny, ale nie tylko. Posiadane
Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji SGGW na wsi im młodsze i bardziej wykształcone tym zasoby materialne to również mieszkanie
aktywność zawodowa kobiet na wsi przyczy- bardziej oczekują większego zaangażowania i jego wyposażenie. Im lepsze warunki miesz-
nia się do takich niekorzystnych następstw jak mężczyzn w wypełnianie ról rodzinnych i obo- kaniowe, wyższy standard infrastruktury tech-
na przykład: wiązków domowych. Oczekują bardziej part- nicznej tym łatwiejsza rola gospodyni domu
- brak czasu na opiekę i wychowanie dzieci, nerskich relacji, równego udziału w decyzjach i większe możliwości wygospodarowania czasu
i wzajemnego szacunku. Natomiast starsze na dodatkowe zarobkowanie. Wyposażenie
- ograniczenie zadań związanych z prowadze-
kobiety, o niższym poziomie wykształcenia są w sprzęt gospodarstwa domowego jakkol-
niem gospodarstwa domowego, co odzwier-
bardziej skłonne do wszelkich ustępstw, mniej wiek nie zawsze skraca czas pracy domowej, to
ciedla się m.in. w sposobie przygotowywania
zaradne i nawet w sytuacji drastycznej pato- z pewnością czyni ją lżejszą i przyjemniejszą.
posiłków, zwłaszcza obiadów;
logii zachowań mężów czuja się „skazane na Drugą grupą czynników determinujących
- konflikty małżeńskie, wynikające z niespełnio- bycie razem” (Gutkowska 1995). możliwości godzenia roli rodzinnej i zawodo-
nych wzajemnych oczekiwań; ze strony męża
Inną zmienną wpływającą na możliwości akty- wej są zmienne natury subiektywnej. Wydaje
wobec żony za niewypełnienie mężowskich
wizacji zawodowej kobiet na wsi jest poziom się rzeczą bezsporną, że im większe poczucie
oczekiwań, ze strony żony wobec męża, że
homogeniczność społeczno-ekonomicznej, autonomii i wiary w siebie, tym większa ten-
stroni od wykonywania domowych obowiąz-
który traktowany być może zarówno jako dencja ku egzekwowaniu należnych powinno-
ków.
autonomiczny czynnik warunkujący możliwo- ści ze strony męża na rzecz domu i rodziny.
Obok negatywnych konsekwencji pojawiają się ści godzenia roli zawodowej i rodzinnej wśród Wśród czynników subiektywnych dość istotną
również pozytywne, wśród których podkreślić kobiet wiejskich, jak też stanowi zagregowaną rolę pełni poczucie wsparcia ze strony znaczą-
trzeba przede wszystkim większą autonomię zmienną łączącą wcześniej wymienione kwe- cych innych. Otóż im bardziej przychylnie oto-
kobiet pracujących poza domem, dysponują- stie. Skupmy się na pewnym tylko aspekcie, czenie odnosi się do partnerskich stosunków
cych własnym dochodem, który nawet jeśli jest a mianowicie zgodności wieku, wykształcenia w rodzinie, im mniej oznak zdziwienia dla męż-
przeznaczany w całości na potrzeby rodziny to i wykonywanej pracy. Otóż im bardziej podobni czyzn robiących zakupy, sprzątających miesz-
jest dowodem ważnej roli, jaką kobieta pełni są do siebie małżonkowie ze względu na wiek kanie czy wykonujących inne typowo kobiece
w utrzymaniu domu. Tym samym ograni- i wykształcenie tym mniejsze różnice w zakre- zajęcia tym większe możliwości ukształtowa-
cza się dotychczasowy przywilej mężczyzny sie uznawanych wartości; reprezentowanych nia się nowych, bardziej partnerskich podzia-
typowy dla modelu patriarchalnego, w którym poglądów i możliwości w komunikowaniu. łów zadań w gospodarstwie domowym.
to właśnie mąż, ojciec, głowa domu odpowie- Można też przypuszczać, że im częściej mał-
dzialny był za tworzenie podstaw egzystencji Generalnie stwierdzić trzeba, że trudności
żonkowie przebywają razem, tym mocniejsza
rodziny oraz reprezentował ją we wszystkich w godzeniu roli matki, żony i osoby zaanga-
więź między nimi, tym więcej spraw ich łączy,
kontaktach zewnętrznych. żowanej w pracę na zewnątrz domu zależą
tym większe zrozumienie dla odczuwanych
od wszystkich wymienionych wcześniej czyn-
Kolejnym czynnikiem, który stanowi jeden problemów. Potwierdzają to badania własne
ników. W zależności od typu biologicznego
z warunków możliwości godzenia roli zawo- na temat czynników stabilizujących i destabi-
rodziny, fazy cyklu jej rozwoju oraz charakteru,
rodzaju źródeł pozyskiwanych dochodów
zmieniają się znacznie możliwości godzenia
ról małżeńskich, rodzinnych i zawodowych
wśród kobiet wiejskich, czemu towarzyszą
też odmienne relacje pomiędzy małżon-
kami, rodzicami a dziećmi, a w konsekwencji
zauważa się też różnice w hierarchii realizowa-
nych ról wewnątrzrodzinnych.
Kwestią o szczególnej doniosłości dla kształ-
towania się hierarchii ról wewnątrzrodzinnych
jest udział małżonków w tworzeniu domo-
wego budżetu. Im bardziej to zadanie obar-
cza mężczyznę, tym bardziej widoczne są
przejawy patriarchalnego modelu rodziny. Im
natomiast kobiety bardziej zaznaczają w tym
zakresie swoją rolę tym większa ich niezależ-
ność ekonomiczna i wyraźniejsza tendencja ku
relacjom partnerskim między małżonkami. Tak
10

11. więc sprawą ważną dla układu ról wewnątrz- Odzyskana wiara w siebie jest tym bardziej Respondentki stwierdzały również, że pewną
rodzinnych jest aktywność zawodowa kobiety. ważną konsekwencją podjętej działalności trudnością w prowadzeniu działalności gospo-
W sytuacji kiedy jest ona współodpowie- zarobkowej, bowiem wzmacnia ją sukces prze- darczej był „na początku brak doświadcze-
dzialna za prowadzenie gospodarstwa rolnego łamania oporów ze strony najbliższej rodziny nia”, który jeśli udało się pokonać, to „potem
obok mężczyzny, to wówczas najczęściej jest jak i sąsiedztwa. Wyrazem konieczności sta- wszystko szło już dobrze”. Niestety czasami
też przez niego zdominowana, co charakte- wienia czoła nieprzychylnemu stosunkowi oto- niektóre kobiety załamywały się w związku
rystyczne jest zwłaszcza dla kobiet starszych. czenia do podejmowanej działalności jest to, z napotykanymi trudnościami albo „były
Natomiast posiadanie innego, niż gospodar- że blisko co trzecia badana kobieta zgodziła się zbyt niecierpliwe w oczekiwaniu sukcesów”.
stwo rolne, źródła dochodów czyni kobietę ze stwierdzeniem, że „sąsiedzi nieprzychylnie Generalnie stwierdzić można na podstawie
w pewnym stopniu niezależną ekonomicz- odnosili się do prowadzonej działalności” bądź wyników badań własnych, że najbardziej dotkli-
nie, a tym samym bardziej skłonną ku zmianie nie zajmowali żadnego stanowiska. Badane wym problemem dla kobiet na wsi w zakresie
dotychczasowego układu ról wewnątrzrodzin- kobiety wypowiadały się na ten temat m.in. podejmowania działalności zarobkowej są
nych, bardziej pewną siebie; skłonną do ryzyka; w taki sposób: „zazdrość i zawiść sąsiedzka trudności z pogodzeniem obowiązków domo-
niezależną i przedsiębiorczą. utrudniały moje działania”; „mentalność ludzi wych i działalności gospodarczej oraz zbyt
Stąd też nie dziwi fakt, potwierdzony empirycz- bardzo przeszkadzała”; „brak akceptacji części mały popyt na usługi i produkty z prowadzonej
nie, że dla większości kobiet podjęcie przez nie środowiska czasami przeszkadzała”. działalności gospodarczej. Odzwierciedleniem
działalności zarobkowej zmienia organizację Nieco słabiej postrzegano opór ze strony tej ostatniej kwestii, są m.in. takie wypowiedzi
życia rodzinnego. Najczęściej modyfikacje współmałżonka, bo niespełna co 10. badana badanych kobiet: „mały popyt na usługi i pro-
te polegają na tym, że ”zmniejszeniu ulega kobieta zgodziła się ze stwierdzeniem, że „mąż dukty wytwarzane przez firmę oraz skoncen-
nakład czasu na prace domowe”, co stwierdza negatywnie odnosił się do prowadzonej dzia- trowanie sklepów tej branży w bliskiej odle-
większość badanych kobiet (Gutkowska 2000), łalności”. Najczęściej respondentki mówiły, że głości”; „zubożenie społeczeństwa – zbyt mały
które podjęły się prowadzenia działalności nieprzychylny stosunek ze strony męża towa- popyt i duża konkurencja”; „sezonowy popyt
gospodarczej. Nieco mniej kobiet, bo niewiele rzyszył im zwłaszcza w początkowych okre- na towary”; „mały popyt zwłaszcza zimą; latem
ponad połowa, zmiany te określiła jako „ zwięk- sach prowadzenia działalności gospodarczej, jest łatwiej”.
szenie pomocy męża, dzieci, innych członków natomiast gdy działalność ta przyniosła pierw- Generalnie wnioskować można na podstawie
rodziny”. Niektóre spośród badanych kobiet, sze efekty, wówczas zmianie ulegał również przeprowadzonych badań, że kobiety na wsi,
w wyniku podjętej działalności gospodarczej stosunek mężów do przedsiębiorczości swo- którym powiodły się próby rozpoczęcia dzia-
bardziej racjonalnie zaczęły gospodarować ich małżonek. łalności gospodarczej, dając im tym samym
czasem przeznaczonym na prowadzenie Podejmowanie dodatkowych zajęć zarobko- poczucie siły ekonomicznej, przejawiają
gospodarstwa domowego. wych przez kobiety na wsi, bardzo często staje znacznie więcej inicjatywy w przełamywa-
Skromne jak dotąd przejawy drobnej przedsię- się wysiłkiem ponad siły, bowiem zwiększa i tak niu dotychczasowych standardów w zakre-
biorczości wśród kobiet na wsi są też wynikiem znaczną liczbę godzin spędzanych na wypeł- sie wewnątrzmałżeńskich relacji torując tym
obawy przed ryzykiem oraz brakiem środków nianiu obowiązków na rzecz gospodarstwa samym drogę ku bardziej partnerskim podzia-
na jej rozpoczęcie. domowego i rolnego. Stąd też nie powinien łom obowiązków rodzinnych i gospodarskich.
dziwić fakt, że dla większości tych kobiet, które Uwaga ta dotyczy przede wszystkim kobiet
Chociaż znacząca część kobiet tak właśnie
podejmują dodatkowe zadania zarobkowe relatywnie młodszych, reprezentujących przy-
postrzega przyczyny nikłego zainteresowania
największą trudnością staje się pogodzenie najmniej średnie wykształcenie i aktywnych
rozwijaniem przedsiębiorczości, to jednocześ-
obowiązków domowych z prowadzoną dzia- zawodowo. Natomiast kobiety starsze, mniej
nie te, które się odważyły podjąć to ryzyko za
łalnością gospodarczą. wykształcone, bierne w zakresie poszukiwania
najbardziej pozytywną okoliczność będącą
alternatywnych form zarobkowania, pogrą-
konsekwencją tej decyzji uznają pozyskanie Natomiast optymizmem napawa fakt, że dla
żone w problemach finansowych swoich
dodatkowych źródeł dochodu dla rodziny. większości kobiet nie stanowi bariery w podej-
rodzin tkwią w tradycyjnych wzorach, nieufne
Dla blisko ¼ badanych kobiet ważnym następ- mowaniu działalności gospodarczej brak wie-
w swoje możliwości; pasywne i bez poczucia
stwem podjęcia dodatkowych działań zarob- dzy fachowej. Wniosek taki może uzasadniać
nadziei na lepsze jutro.
kowych jest przełamanie bariery niskiej samo- to, że kobiety podejmują zwykle, w celu zmniej-
szania ryzyka, działania, które nie wymagają Reasumując stwierdzić można, że ograniczenia
oceny, co oddają takie oto słowa respondentek
specjalnego przygotowania, a przynajmniej rozwoju przedsiębiorczości wśród kobiet wiej-
„dopiero teraz uwierzyłam w swoje siły i moż-
sądzą, że nie są one konieczne. Najczęściej skich tkwią w dużej mierze w patriarchalnych
liwości”. Natomiast dla prawie 1/5 badanych
odnosi się to do działalności agroturystycznej., wzorach współżycia małżeńsko – rodzinnego,
podjęcie tego rodzaju aktywności stało się
której to najczęściej – jak wcześniej zauważono zgodnie z którymi kobieta odpowiedzialna jest
symbolem niezależności i poczucia użytecz-
– podejmują się kobiety na wsi. za całokształt zadań domowych i rodzinnych.
ności (Gutkowska i in. 2001).
Związane z tym faktem wzory kultury behawio-
Jakkolwiek najczęściej kobiety deklarują zado- Stosunkowo często odpowiadano, że spot-
ralnej nie tylko inicjują określone normatywy
wolenie z podjętej działalności zarobkowej ze kano się ze zbyt małym popytem na usługi
społeczne, ale również wewnątrzrodzinne,
względu na dobro rodziny, to fakt, że pozostałe i produkty wytwarzane w ramach działalności
które nie pozostają obojętne dla aktywizowa-
kobiety skutki te postrzegają w kategoriach gospodarczej, co w odczuciu respondentek
nia kobiet wiejskich w kierunku poszukiwania
„osobistej nobilitacji” świadczyć mogą o zmia- stanowiło swego rodzaju barierę w kontynu-
dodatkowych źródeł zarobkowania.
nach mentalności i potrzebie uzyskania swoi- owaniu tej działalności. Kwestia ta może być
konsekwencją braku przeprowadzenia analizy W kontekście przeprowadzonych badań
stej podmiotowości przez kobiety na wsi, którą
zapotrzebowania na efekty działalności gospo- w Katedrze Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji
urealnić może niezależność ekonomiczna
darczej, co skądinąd powinno być elementem SGGW w Warszawie, stwierdzić można, że
podbudowana odzyskanym poczuciem włas-
„biznes planu” w każdym rodzaju działalności kobiety przejawiające postawy przedsię-
nej wartości.
gospodarczej. biorczości to najczęściej osoby chcące nie
11

12. tylko poprawić swoją sytuację materialną, ale reakcji otoczenia na przejawianie działalności • brak wiary w swoje możliwości.
jednocześnie znajdujące się we względnie gospodarczej, a samooceną sytuacji docho- Stąd też poziom aktywności i zaradności
korzystnej sytuacji materialnej i posiadające co dowej. Otóż badane, które określały swoją mieszkańców wsi, a zwłaszcza kobiet wiejskich
najmniej średnie wykształcenie. Stwierdzana sytuację dochodową jako złą i bardzo złą podwyższyć by mogły następujące czynniki:
przez respondentki prawidłowość odzwier- postrzegały częściej niż inne respondentki,
• poprawa sytuacji dochodowej mieszkań-
ciedla się również w innych badaniach gdzie nastawienie otoczenia do przedsiębiorczyń
ców wsi;
stwierdza się, iż jednostki w relatywnie gorszej w kategoriach negatywnych i odpowiednio
sytuacji dochodowej częściej skłonne są do rzadziej były skłonne określać nastawienie oto- • dogodne kredyty dla mieszkańców wsi;
przejawiania postaw biernego oczekiwania czenia jako przychylne dla przedsiębiorców. • rozszerzenie działalności edukacyjnej
na ewentualną poprawę swego losu bądź Być może dlatego, że osoby przejawiające i doradczej;
na ograniczanie potrzeb (Gutkowska 1997; postawy przedsiębiorczości nie mogą liczyć • edukacja społeczna w kierunku zmiany
Wieruszewska 2002). – jak wynika z prezentowanych badań – na mentalności mieszkańców wsi w zakresie
Na podstawie pozyskanych materiałów źród- jednoznacznie pozytywną reakcję otoczenia, postrzegania ról społecznych, zawodowych
łowych w ramach różnych badań przeprowa- oczekiwanie na pomoc ze strony miejscowych i rodzinnych kobiet na wsi (Gutkowska,
dzonych w Katedrze Organizacji i Ekonomiki władz dotyczyło tylko 1/3 osób, które respon- 2004).
stwierdza się zależność przejawiania postaw denci określili jako przedsiębiorcze.
Znacznie rzadziej wskazywano na poprawę
przedsiębiorczości w zależności od wieku Otóż, zdaniem połowy badanych, wspólne działalności urzędów na wsi jako warunek pod-
badanych kobiet, bowiem okazuje się, że działania dla poprawy warunków życia podej- wyższenia poziomu przedsiębiorczości. Nie
wśród młodszych respondentek bardziej mowane są bardzo rzadko, a w opinii blisko 1/3 miała też wielu zwolenników kwestia rozwoju
popularny jest pogląd o tym, że przedsię- nie podejmowane są wcale. grup producenckich jako warunek aktywizacji
biorcze jednostki są nastawiane głównie na Stąd też nie powinien dziwić kolejny wynik społeczności wiejskiej w kierunku poszukiwa-
poprawę swojej sytuacji materialnej. Natomiast badań, mówiący o tym, że zdaniem respon- nia dodatkowych lub alternatywnych form
wśród starszych respondentów równie często dentów najczęściej przejawianym sposobem zarobkowania, a w tym kobiet wiejskich.
pojawia się opinia, że młodzi przejawiają więk- radzenia sobie w trudnych sytuacjach jest: Podsumowanie
szą skłonność do podejmowania działalności
• ograniczanie potrzeb; W kontekście przedstawionych wyników
gospodarczej.
• podejmowanie dodatkowej pracy; badań przeprowadzonych w różnych latach
Z wielu opracowań dotyczących uwarunkowań
• zaciąganie pożyczek. w Katedrze Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji
rozwijania przedsiębiorczości na wsi wynika, że
SGGW w Warszawie, stwierdzić można, że akty-
osoby, które przejawiają takie postawy napo- Natomiast korzystanie z tak czy inaczej rozu-
wizacja zawodowa kobiet na wsi zależy wyraź-
tykają bardzo często na bariery środowiskowej mianej pomocy sąsiedzkiej jest względnie
nie od takich czynników demograficznych jak
akceptacji. Przeprowadzone badania własne sporadyczne, bo wskazują na tę formę radze-
wiek kobiety oraz liczba dzieci na utrzymaniu
pozwalają stwierdzić, że równie często reakcje nia sobie w sytuacji trudności życiowych tylko
i wskaźnik pokoleniowości, natomiast wśród
otoczenia określa się jako „przychylne odno- nieliczne respondentki.
czynników ekonomicznych za najważniejszy
szenie się do przejawianej inicjatywy” oraz Konsekwencją tej i wcześniej prezentowanych uznać należy wielkość dochodu uzyskiwa-
„zdziwienie” . Pozostałe rodzaje odpowiedzi opinii badanych kobiet na temat przejawiania nego na członka gospodarstwa domowego
miały charakter sporadyczny. Stąd można by postaw przedsiębiorczości jest stwierdzana oraz subiektywną ocenę sytuacji dochodowej
wnosić o tym, że postawy mieszkańców wsi przez większość spośród badanych zbyt gospodarstwa.
są bardzo zdychotomizowane w zakresie rea- mała skala przejawiania przedsiębiorczości
gowania na przejawianie życiowej zaradności. w najbliższym otoczeniu, przy czym powo-
Młodsze respondentki częściej niż starsze okre- dem zbyt małej skali przejawianych postaw
ślały stosunek otoczenia do „przedsiębiorczyń” przedsiębiorczości jest: Prof. dr hab. Krystyna Gutkowska
jako pozytywny. Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji
• niski poziom zamożności mieszkańców wsi;
Ciekawych spostrzeżeń dostarczyła też ana- SGGW w Warszawie
• powszechna obawa przed ryzykiem;
liza zależności między określeniem charakteru Kierownik Zakładu Badań Konsumpcji
1. Gutkowska, K., (2004): Kobiety wiejskie w procesie transformacji polskiej gospodarki. Wieś i Rolnictwo, 2004, 1 (122) s, 80-99
2. Gutkowska K. (red) Zmiany w funkcjonowaniu wiejskich gospodarstw domowych w latach dziewięćdziesiątych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1999,
3. Gutkowska K. Diagnoza funkcjonowania wiejskich gospodarstw domowych na przełomie wieków, Wydawnictwo SGGW 2003
4. Wieruszewska M. (red) Samoorganizacja w społęcznościach wiejskich. Przejawy, struktury, zróżnicowania, IRWiRPAN, Warszawa 2002
5. Gutkowska K. (2000): Pozarolnicze zarobkowanie kobiet wiejskich a funkcjonowanie gospodarstw domowych. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa
i Agrobiznesu; t. II, zeszyt 4.
6. Gutkowska K. (2001): Rola rodzinna kobiet wiejskich i wynikające stąd konsekwencje dla aktywności zawodowe. [w:] Gutkowska K. Ozimek I. (red.): Rozwój
przedsiębiorczości wiejskiej w perspektywie integracji z Unią Europejską, Kraków, s. 243 – 253;
7. Gutkowska K., Ozimek I., Szwed K. (2001): Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy w opinii mieszkańców wsi małopolskiej. [w:] Gutkowska K., Ozimek I., (red.): Rozwój
przedsiębiorczości wiejskiej w perspektywie integracji z Unią Europejską, Kraków, styczeń, s. 253-263; (współautor, udział w przygotowaniu publikacji – 60%);
8. Gutkowska K. (1997) Czynniki stabilizujące i destabilizujące rodzinę w opinii kobiet wiejskich. W: Wieś i Rolnictwo, nr 1, s. 28-42
12

13. Infrastrukturalne uwarunkowania realizacji
Zrównoważonego Rozwoju Obszarów Wiejskich
Dolnego Śląska
Wprowadzenie
Uznanie konieczności zorganizowania gospodarki zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju zgłoszono przed dwudziestoma laty
na światowym szczycie dotyczącym środowiska i rozwoju w Rio de Janerio. Na konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio w 1992 r. określono
zrównoważony rozwój (zwany definicją Komisji Brundtland), następująco: „trwały rozwój jest rozwojem zaspokajającym potrzeby teraźniejszości
bez ryzyka, że przyszłe pokolenia nie będą mogły zaspokajać swoich potrzeb”. W licznych opracowaniach definicja ta została doprecyzowana
i rozwinięta - przykładowo nowa ekonomia środowiska podaje: „Zrównoważony rozwój zmierza do zapewnienia wszystkim żyjącym dzisiaj
ludziom i przyszłym pokoleniom dostatecznie wysokich standardów ekologicznych, ekonomicznych i społeczno-kulturowych w granicach
naturalnej wytrzymałości Ziemi, stosując zasadę sprawiedliwości wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej”1. Obecnie jest to wiodąca
koncepcja rozwojowa, a kategoria rozwoju zrównoważonego stanowi dziś nieodłączny element polityk: ekologicznej, społecznej i gospodarczej
oraz różnych strategii rozwoju społeczno-gospodarczego zarówno na szczeblu międzynarodowym i ogólnokrajowym, jak również regionalnym
i lokalnym.
Przyjęcie koncepcji zrównoważonego rozwoju za kluczowy priorytet polityki UE wiąże się z uznaniem potrzeby wyrównywania
dysproporcji gospodarczych – głównie poprzez aktywizowanie czynników wewnętrznych regionów, co wymaga podejmowania odpowiednich
działań wspieranych środkami finansowymi funduszy z UE.
Ustanowienie koncepcji zrównoważonego rozwoju jako zasady działania państwa i podkreślenie jej rangi w akcie prawnym
o najwyższej mocy prawnej powoduje poważne konsekwencje w zakresie podmiotów i sposobów jej realizacji. Władza publiczna wypełniając
nałożony na nią obowiązek działa na dwóch płaszczyznach. Na szczeblu centralnym, poprzez tworzenie regulacji prawnych i założeń polityki
państwa obejmujących teren całego kraju, władza publiczna kreuje zewnętrzne warunki realizowania założeń strategii. Natomiast wcielanie
w życie postulatów ekorozwoju spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego wszystkich szczebli. Zrównoważony rozwój wymaga więc
planowania, przyjęcia strategii jego realizacji, a także koncepcji nadzoru i kontroli, przez co konieczne jest jego uwzględnianie w założeniach
polityki tak krajowej, jak i lokalnej. Szczególna rola samorządu, zwłaszcza gminnego, który przez ustawodawcę został wyposażony w uprawnienia
i narzędzia służące urzeczywistnianiu założeń opisywanej koncepcji, nie wyklucza udziału w tym procesie przedstawicieli lokalnego biznesu,
lokalnych liderów, mieszkańców społeczności lokalnych oraz wszystkich podmiotów działających na terenie gminy 2.
W Polsce tereny wiejskie zajmują ponad 93% terytorium kraju, zamieszkuje je ponad 14 mln mieszkańców, co stanowi prawie 39%
ludności kraju Dla porównania w innych krajach Europy zajmują one od 80-95%, w tym w UE stanowią 91% terytorium Wspólnoty, które zamieszkuje
56% mieszkańców 27 krajów członkowskich [www.ec.europa.eu]. Niezależnie od regionalnych różnic wskaźnika urbanizacji istnieją rozliczne
związki społeczeństwa z obszarami wiejskimi wynikające z ich wielofunkcyjności, a polegają one na regularnym bądź czasowym korzystaniu
z ich walorów i zasobów. Podejmowanie działań służących zrównoważonemu rozwojowi wsi przejawia się w aktywności władz samorządowych
w zakresie inwestycji infrastrukturalnych, gdyż infrastruktura jest podstawowym uwarunkowaniem rozwoju społeczno-gospodarczego. Jak
zauważa prof. J. Wilkin - zapewnienie zrównoważonego rozwoju wsi jest nadal potrzebą, zadaniem i wyzwaniem3. Uznanie tego znajduje wyraz
w polityce wspierania rozwoju wsi poprzez odpowiedni system instrumentów finansowych.
Podstawy realizacji polityki zrównoważonego rozwoju wsi
Wiele kwestii związanych z polityką rozwoju obszarów wiejskich nie zatrzymuje się na granicach krajowych czy regionalnych (jest tak
w przypadku zanieczyszczeń, które nie znają granic, a ujmując bardziej ogólnie: zrównoważony rozwój środowiska stał się problemem w skali
europejskiej i międzynarodowej). Również polityka rozwoju obszarów wiejskich ma liczne powiązania z innymi obszarami polityki prowadzonymi
w Unii. UE prowadzi wspólną politykę rozwoju obszarów wiejskich, która jednak pozostawia państwom członkowskim i ich regionom znaczne
możliwości działania (polityka jest częściowo finansowana ze środków głównego budżetu UE, a częściowo z krajowych i regionalnych budżetów
państw członkowskich).
Podstawowe zasady Polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013, a także instrumenty polityczne, z jakich mogą korzystać
państwa członkowskie i regiony, określono w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005. Zgodnie z tym rozporządzeniem unijna Polityka Rozwoju
Obszarów Wiejskich w latach 2007–2013 skupia się na trzech tematach (tzw. osiach tematycznych). Są to:
• poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego;
• poprawa stanu środowiska i terenów wiejskich;
• poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz wspieranie dywersyfikacji gospodarki wiejskiej.
Nowością w okresie programowania 2007–2013 jest większy nacisk położony na spójną strategię na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w skali całej
UE. Jest to możliwe dzięki stosowaniu narodowych planów strategicznych, które muszą zostać opracowane na podstawie unijnych wytycznych
strategicznych 4.
Idea tworzenia Strategii zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa do 2020 r. (SZRWRiR) realizowana
była jednocześnie na poziomie Unii Europejskiej oraz kraju5. Głównym celem opracowania SZRWRiR jest określenie kluczowych kierunków
rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa w perspektywie do 2020 r., co pozwoli właściwie zaadresować zakres interwencji publicznych,
finansowanych ze środków krajowych i wspólnotowych, by zrealizować przyjęty w strategii model rozwoju zrównoważonego. W SZRWRiR
określono cel główny, którym jest poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów 6.
Wizja obszarów wiejskich została określona następująco: Obszary wiejskie w 2020 r. będą atrakcyjnym miejscem pracy zamieszkania, wypoczynku
i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej, które w sposób komplementarny przyczyniają się do wzrostu gospodarczego. Tereny
te będą dostarczały dóbr publicznych i rynkowych z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych dla
przyszłych pokoleń…. Obszary wiejskie zachowają swój unikalny charakter dzięki zrównoważonemu rozwojowi konkurencyjnego rolnictwa
i rybactwa 7.
1) H. Rogall, Ekonomia zrównoważonego rozwoju. Teoria i praktyka, wyd. Zysk i S-ka, Poznań, 2010, s. 44
2) Oleńczuk-Paszel A., Samodzielność finansowa gminy a realizacja koncepcji zrównoważonego rozwoju na obszarach wiejskich, Roczniki naukowe SERiA, t,13, z.1,2011, s. 262
3) J. Wilkin, Skutki transformacji postsocjalistycznej i członkostwa Polski w UE dla wsi i rolnictwa, Polska wieś 2010. Raport o stanie wsi, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010, s. 178
4) http://ec.europa.eu/agriculture/rurdev
5) Nowa strategia gospodarcza UE 2020, określa krótkoterminowy cel, którym jest przezwyciężenie kryzysu, co jednocześnie powinno być punktem wyjścia do budowy zrównoważonej, bardziej
przyjaznej środowisku oraz społecznej gospodarki rynkowej, której rozwój będzie oparty o wiedzę, innowacje oraz efektywne wykorzystanie zasobów.
6) http://www.minrol.gov.pl/ 13
7) Strategia-zrownowazonego-rozwoju-wsi-rolnictwa-i-rybactwa-na-lata-2012-2020, s.17, www.minrol.gov.pl

14. Zróżnicowanie warunków rozwoju obszarów wiejskich Dolnego Śląska
Ponieważ rozwój zrównoważony dokonuje się w konkretnej przestrzeni, związany jest nierozerwalnie z rozwojem jednostek podziału
administracyjnego różnych szczebli (krajowy, regionalny czy lokalny).
O podziale danego obszaru na mniejsze jednostki terytorialne decydują w dużej mierze uwarunkowania polityczno-administracyjne.
Wyodrębnienie tego rodzaju jednostek jest konieczne do zarządzania państwem, redystrybucji środków finansowych, czy też potrzeb
statystyczno-ewidencyjnych8. Analizując wskaźniki charakteryzujące warunki realizacji zrównoważonego rozwoju dolnośląskich obszarów
wiejskich zauważa się występowanie znacznych odmienności wyróżnionych podregionów, co zestawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Wybrane wskaźniki charakteryzujące obszary wiejskie w 2010 r.
W tym podregiony:
Województwo
Wyszczególnienie Polska legnicko-
dolnośląskie jeleniogórski wałbrzyski wrocławski
głogowski
Ludność og.[tys.] 38200,0 2875,6 577,2 450,0 674,3 550,0
Ludność na wsi [%] 39,3 30,0 37,7 28,4 027,2 60,9
Współczynnik obciążenia
55,2 52,4 52,5 51,5 53,7 51,9
demograficznego
Stopa bezrobocia 12,4 13,1 18,5 12,4 20,0 12,5
Obszary chronione [%] 32,4 18,5 11,8 24,4 25,1 17,7
Dochody ogółem [zł/mieszkańca] 1264,4 1631,2 1556,3 2227,2 1404,3 1602,4
Dochody własne [%] 44,6 55,6 51,6 65,2 52,6 55,6
Źródło: Obliczenia własne na podstawie BDL GUS
Badania zmian liczby ludności wiejskiej regionu na tle kraju od 2006 r. wykazały, że przy ogólnie niewielkim jej wzroście - zwiększał się w Polsce
udział ludności zamieszkującej obszary wiejskie. Natomiast w badanym regionie stwierdzono ogólny ubytek mieszkańców przy jednoczesnym
wzroście udziału ludności wiejskiej we wszystkich podregionach -z najwyższą wartością dla podregionu wrocławskiego.
Rozpatrując współczynnik obciążenia demograficznego należy stwierdzić, że średnio w kraju na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało
55 osób w wieku nieprodukcyjnym, a najmniejsze wartości wystąpiły w województwie dolnośląskim. Fakt ten niestety wiązał się z wyższymi
wskaźnikami stopy bezrobocia ogółem dla regionu, a znacząco wysokimi w podregionach jeleniogórskim i wałbrzyskim. Jest to istotne
uwarunkowanie skłaniające do podejmowania działań aktywizujących zasoby tych podregionów, które cechują się peryferyjnym położeniem
względem ośrodków gospodarczych, a także występowaniem utrudnień środowiskowych wynikających z położenia na obszarów górskich
Sudetów.
Przemysłowy charakter regionu wiąże się ze znacznie mniejszym wobec kraju udziałem obszarów chronionych, które zasadniczo występują na
obszarach wiejskich stanowiąc o ich specyfice. Niezależnie od tego region posiada uznane walory historyczne, kulturowe i związane ze znanymi
ośrodkami uzdrowiskowo-rekreacyjnymi, które są ważnym czynnikiem aktywizowania regionu w realizacji jego zrównoważonego rozwoju.
Tworzenie trwałych podstaw rozwoju lokalnego wiąże sie z sytuacją finansową samorządów, określaną przez ogólny poziom dochodów
gmin w przeliczeniu na mieszkańca oraz udziałem w nich dochodów własnych. Okazało się, że w jednostkach samorządowych regionu nie
będących miastami na prawach powiatu wskaźniki te kształtowały się korzystniej względem średnich wartości dla kraju, co świadczy o większej
samodzielności finansowej gmin.
Na realizację zrównoważonego rozwoju wsi badanego regionu pozyskiwano środki finansowe UE, stąd w zestawieniu tabeli 2 wykazano
kwoty jakie napłynęły na dolnośląskie obszary wiejskie w latach 2006-2009 z wyróżnieniem środków przeznaczonych na inwestycje (informacje
dotyczące poziomu wsparcia samorządów środkami UE podawane są od 2006r.) 9.
Tabela 2. Środki z budżetu UE pozyskane przez samorządy w latach 2006-2009
Łączna kwota pozyskanych środków Łączna kwota pozyskanych
Wyszczególnienie Środki na inwestycje [%]
ogółem [zł] środków inwestycyjnych [zł]
Polska 5844517187 4858802099 83,1
Dolnośląskie 489718505,9 434409502,7 88,7
Podregion 1 - jeleniogórski 155078664,7 140023115,5 90,3
Podregion 2 - legnicko-głogowski 38896204,97 30312270,56 77,9
Podregion 3 - wałbrzyski 155607903,38 134599602,43 86,5
Podregion 4 - wrocławski 140135732,85 129474514,21 92,4
Źródło: Obliczenia własne na podstawie BDL GUS
Analiza pozyskanych kwot przez samorządy Dolnego Śląska wykazała większą skuteczność ubiegania się o środki UE w podregionie
jeleniogórskim i wałbrzyskim –po ok.32% dla podregionu, a przeznaczane były one głównie na cele inwestycyjne.
Podstawową sprawą warunkującą rozwój lokalny jest pokonywanie barier dostępności do regionu i rozwinięta komunikacja. W skali lokalnej
zaspokajanie potrzeb komunikacyjnych przypada sieci dróg gminnych i powiatowych, umożliwiających sprawne przemieszczanie się zarówno
mieszkańców jak i wszystkich przybywających na tereny wiejskie, stąd do priorytetów działalności inwestycyjnej samorządów należą inwestycje
drogowe. Szczegółowe badania gęstości dróg lokalnych (powiatowe i gminne) ujawniły większe tempo zmian poprawiających gęstość sieci
drogowej w kraju i przybliżenie do stanu wsi dolnośląskiej. W badanym regionie zasadniczo zauważa się poprawę jej jakości, co poza licznymi
8) W. Kosiedowski, Regiony Europy Środkowo-Wschodniej w procesie integracji ze szczególnym uwzględnieniem wschodniego pogranicza Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe
14 Uniwersytetu M. Kopernika, Toruń 2008, s.23-24.
9) Dane GUS dostępne w Banku Danych Lokalnych uwzględniają środki pozyskane przez samorządy gmin bez miast na prawach powiatu; ostatnie dane dla 2010 r. nie wyróżniają kwot na
inwestycje; WWW.stat.gov.pl