Wärtsilä is introducing a new compact BOG reliquefaction unit called the Compact Reliq. The Compact Reliq uses proven Brayton cycle technology in a modular and compact design. It has a smaller footprint and lower weight than traditional solutions. The Compact Reliq also has improved efficiency compared to liquid subcooling systems, resulting in lower operating costs. Wärtsilä's experience and proven track record in BOG reliquefaction has been translated into this new compact and reliable module.
This document provides an introduction to DNV-OS-A201 Winterization for Cold Climate Operations. It outlines the objectives and scope of the standard, which is to provide requirements for preparing vessels and offshore installations to operate safely in cold climates. The standard adopts a three-tiered approach using functional, performance, and prescriptive requirements. It references other relevant classification standards and provides definitions for key terms related to winterization measures.
As 3 frases são:
O documento fornece uma tabela de aplicações de velas e cabos de ignição para diversas montadoras e modelos de veículos entre os anos de 2010 e 2011. A tabela lista os códigos e especificações técnicas das velas e cabos NGK recomendados de acordo com o ano, motor e tipo de combustível de cada veículo.
New holland tm155 tractor service repair manualfujsjefjskekemm
This document is a repair manual for CNH America LLC tractors that covers general instructions, safety precautions, and lubrication information. It provides guidance on tasks like shimming, installing seals and O-rings correctly, applying sealants, and handling bearings. The manual stresses that all maintenance and repairs should only be performed by authorized technicians according to the instructions to ensure safety.
This document provides instructions for using the parts catalogue for a Hero MotoCorp motorcycle. It explains how to identify parts, read part numbers, order replacement parts, and understand the flat rate times for repairs. The catalogue includes an index listing the engine and frame groups with their respective system components to help technicians find the correct parts.
This document is a service manual that provides maintenance and repair information for various Bobcat skid-steer loader models. It begins with multiple pages of safety warnings for working on and servicing the equipment. The remainder of the document consists of an alphabetical index that lists components and systems of the loaders and the corresponding section numbers in the manual where repair information can be found for each item.
1990-2001 Johnson Evinrude Outboard Service Manual - 1 HP to 300 HPevinrudejohnson
This document provides information about service manuals for Johnson and Evinrude outboard motors from 1973 to 2001 covering horsepower ratings from 1 to 300 HP. It includes summaries of service manuals for 2-stroke and 4-stroke outboard motors and sea drive models from various years. It also includes a list of common questions asked about servicing, repairing, and operating Johnson and Evinrude outboard motors from the 1980s to 2000s.
Allison transmission at 545 Repair Workshop Service ManualFranklin Martinez
Complete professional technical service and repair manual written for your Allison transmission at 545 . This is the same type of service manual your local dealer will use when doing a repair.
Wärtsilä is introducing a new compact BOG reliquefaction unit called the Compact Reliq. The Compact Reliq uses proven Brayton cycle technology in a modular and compact design. It has a smaller footprint and lower weight than traditional solutions. The Compact Reliq also has improved efficiency compared to liquid subcooling systems, resulting in lower operating costs. Wärtsilä's experience and proven track record in BOG reliquefaction has been translated into this new compact and reliable module.
This document provides an introduction to DNV-OS-A201 Winterization for Cold Climate Operations. It outlines the objectives and scope of the standard, which is to provide requirements for preparing vessels and offshore installations to operate safely in cold climates. The standard adopts a three-tiered approach using functional, performance, and prescriptive requirements. It references other relevant classification standards and provides definitions for key terms related to winterization measures.
As 3 frases são:
O documento fornece uma tabela de aplicações de velas e cabos de ignição para diversas montadoras e modelos de veículos entre os anos de 2010 e 2011. A tabela lista os códigos e especificações técnicas das velas e cabos NGK recomendados de acordo com o ano, motor e tipo de combustível de cada veículo.
New holland tm155 tractor service repair manualfujsjefjskekemm
This document is a repair manual for CNH America LLC tractors that covers general instructions, safety precautions, and lubrication information. It provides guidance on tasks like shimming, installing seals and O-rings correctly, applying sealants, and handling bearings. The manual stresses that all maintenance and repairs should only be performed by authorized technicians according to the instructions to ensure safety.
This document provides instructions for using the parts catalogue for a Hero MotoCorp motorcycle. It explains how to identify parts, read part numbers, order replacement parts, and understand the flat rate times for repairs. The catalogue includes an index listing the engine and frame groups with their respective system components to help technicians find the correct parts.
This document is a service manual that provides maintenance and repair information for various Bobcat skid-steer loader models. It begins with multiple pages of safety warnings for working on and servicing the equipment. The remainder of the document consists of an alphabetical index that lists components and systems of the loaders and the corresponding section numbers in the manual where repair information can be found for each item.
1990-2001 Johnson Evinrude Outboard Service Manual - 1 HP to 300 HPevinrudejohnson
This document provides information about service manuals for Johnson and Evinrude outboard motors from 1973 to 2001 covering horsepower ratings from 1 to 300 HP. It includes summaries of service manuals for 2-stroke and 4-stroke outboard motors and sea drive models from various years. It also includes a list of common questions asked about servicing, repairing, and operating Johnson and Evinrude outboard motors from the 1980s to 2000s.
Allison transmission at 545 Repair Workshop Service ManualFranklin Martinez
Complete professional technical service and repair manual written for your Allison transmission at 545 . This is the same type of service manual your local dealer will use when doing a repair.
2024 State of Marketing Report – by HubspotMarius Sescu
https://www.hubspot.com/state-of-marketing
· Scaling relationships and proving ROI
· Social media is the place for search, sales, and service
· Authentic influencer partnerships fuel brand growth
· The strongest connections happen via call, click, chat, and camera.
· Time saved with AI leads to more creative work
· Seeking: A single source of truth
· TLDR; Get on social, try AI, and align your systems.
· More human marketing, powered by robots
ChatGPT is a revolutionary addition to the world since its introduction in 2022. A big shift in the sector of information gathering and processing happened because of this chatbot. What is the story of ChatGPT? How is the bot responding to prompts and generating contents? Swipe through these slides prepared by Expeed Software, a web development company regarding the development and technical intricacies of ChatGPT!
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsPixeldarts
The realm of product design is a constantly changing environment where technology and style intersect. Every year introduces fresh challenges and exciting trends that mold the future of this captivating art form. In this piece, we delve into the significant trends set to influence the look and functionality of product design in the year 2024.
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthThinkNow
Mental health has been in the news quite a bit lately. Dozens of U.S. states are currently suing Meta for contributing to the youth mental health crisis by inserting addictive features into their products, while the U.S. Surgeon General is touring the nation to bring awareness to the growing epidemic of loneliness and isolation. The country has endured periods of low national morale, such as in the 1970s when high inflation and the energy crisis worsened public sentiment following the Vietnam War. The current mood, however, feels different. Gallup recently reported that national mental health is at an all-time low, with few bright spots to lift spirits.
To better understand how Americans are feeling and their attitudes towards mental health in general, ThinkNow conducted a nationally representative quantitative survey of 1,500 respondents and found some interesting differences among ethnic, age and gender groups.
Technology
For example, 52% agree that technology and social media have a negative impact on mental health, but when broken out by race, 61% of Whites felt technology had a negative effect, and only 48% of Hispanics thought it did.
While technology has helped us keep in touch with friends and family in faraway places, it appears to have degraded our ability to connect in person. Staying connected online is a double-edged sword since the same news feed that brings us pictures of the grandkids and fluffy kittens also feeds us news about the wars in Israel and Ukraine, the dysfunction in Washington, the latest mass shooting and the climate crisis.
Hispanics may have a built-in defense against the isolation technology breeds, owing to their large, multigenerational households, strong social support systems, and tendency to use social media to stay connected with relatives abroad.
Age and Gender
When asked how individuals rate their mental health, men rate it higher than women by 11 percentage points, and Baby Boomers rank it highest at 83%, saying it’s good or excellent vs. 57% of Gen Z saying the same.
Gen Z spends the most amount of time on social media, so the notion that social media negatively affects mental health appears to be correlated. Unfortunately, Gen Z is also the generation that’s least comfortable discussing mental health concerns with healthcare professionals. Only 40% of them state they’re comfortable discussing their issues with a professional compared to 60% of Millennials and 65% of Boomers.
Race Affects Attitudes
As seen in previous research conducted by ThinkNow, Asian Americans lag other groups when it comes to awareness of mental health issues. Twenty-four percent of Asian Americans believe that having a mental health issue is a sign of weakness compared to the 16% average for all groups. Asians are also considerably less likely to be aware of mental health services in their communities (42% vs. 55%) and most likely to seek out information on social media (51% vs. 35%).
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfmarketingartwork
Creative operations teams expect increased AI use in 2024. Currently, over half of tasks are not AI-enabled, but this is expected to decrease in the coming year. ChatGPT is the most popular AI tool currently. Business leaders are more actively exploring AI benefits than individual contributors. Most respondents do not believe AI will impact workforce size in 2024. However, some inhibitions still exist around AI accuracy and lack of understanding. Creatives primarily want to use AI to save time on mundane tasks and boost productivity.
Organizational culture includes values, norms, systems, symbols, language, assumptions, beliefs, and habits that influence employee behaviors and how people interpret those behaviors. It is important because culture can help or hinder a company's success. Some key aspects of Netflix's culture that help it achieve results include hiring smartly so every position has stars, focusing on attitude over just aptitude, and having a strict policy against peacocks, whiners, and jerks.
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024Neil Kimberley
PepsiCo provided a safe harbor statement noting that any forward-looking statements are based on currently available information and are subject to risks and uncertainties. It also provided information on non-GAAP measures and directing readers to its website for disclosure and reconciliation. The document then discussed PepsiCo's business overview, including that it is a global beverage and convenient food company with iconic brands, $91 billion in net revenue in 2023, and nearly $14 billion in core operating profit. It operates through a divisional structure with a focus on local consumers.
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)contently
This document provides an overview of content methodology best practices. It defines content methodology as establishing objectives, KPIs, and a culture of continuous learning and iteration. An effective methodology focuses on connecting with audiences, creating optimal content, and optimizing processes. It also discusses why a methodology is needed due to the competitive landscape, proliferation of channels, and opportunities for improvement. Components of an effective methodology include defining objectives and KPIs, audience analysis, identifying opportunities, and evaluating resources. The document concludes with recommendations around creating a content plan, testing and optimizing content over 90 days.
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024Albert Qian
The document provides guidance on preparing a job search for 2024. It discusses the state of the job market, focusing on growth in AI and healthcare but also continued layoffs. It recommends figuring out what you want to do by researching interests and skills, then conducting informational interviews. The job search should involve building a personal brand on LinkedIn, actively applying to jobs, tailoring resumes and interviews, maintaining job hunting as a habit, and continuing self-improvement. Once hired, the document advises setting new goals and keeping skills and networking active in case of future opportunities.
A report by thenetworkone and Kurio.
The contributing experts and agencies are (in an alphabetical order): Sylwia Rytel, Social Media Supervisor, 180heartbeats + JUNG v MATT (PL), Sharlene Jenner, Vice President - Director of Engagement Strategy, Abelson Taylor (USA), Alex Casanovas, Digital Director, Atrevia (ES), Dora Beilin, Senior Social Strategist, Barrett Hoffher (USA), Min Seo, Campaign Director, Brand New Agency (KR), Deshé M. Gully, Associate Strategist, Day One Agency (USA), Francesca Trevisan, Strategist, Different (IT), Trevor Crossman, CX and Digital Transformation Director; Olivia Hussey, Strategic Planner; Simi Srinarula, Social Media Manager, The Hallway (AUS), James Hebbert, Managing Director, Hylink (CN / UK), Mundy Álvarez, Planning Director; Pedro Rojas, Social Media Manager; Pancho González, CCO, Inbrax (CH), Oana Oprea, Head of Digital Planning, Jam Session Agency (RO), Amy Bottrill, Social Account Director, Launch (UK), Gaby Arriaga, Founder, Leonardo1452 (MX), Shantesh S Row, Creative Director, Liwa (UAE), Rajesh Mehta, Chief Strategy Officer; Dhruv Gaur, Digital Planning Lead; Leonie Mergulhao, Account Supervisor - Social Media & PR, Medulla (IN), Aurelija Plioplytė, Head of Digital & Social, Not Perfect (LI), Daiana Khaidargaliyeva, Account Manager, Osaka Labs (UK / USA), Stefanie Söhnchen, Vice President Digital, PIABO Communications (DE), Elisabeth Winiartati, Managing Consultant, Head of Global Integrated Communications; Lydia Aprina, Account Manager, Integrated Marketing and Communications; Nita Prabowo, Account Manager, Integrated Marketing and Communications; Okhi, Web Developer, PNTR Group (ID), Kei Obusan, Insights Director; Daffi Ranandi, Insights Manager, Radarr (SG), Gautam Reghunath, Co-founder & CEO, Talented (IN), Donagh Humphreys, Head of Social and Digital Innovation, THINKHOUSE (IRE), Sarah Yim, Strategy Director, Zulu Alpha Kilo (CA).
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Search Engine Journal
The search marketing landscape is evolving rapidly with new technologies, and professionals, like you, rely on innovative paid search strategies to meet changing demands.
It’s important that you’re ready to implement new strategies in 2024.
Check this out and learn the top trends in paid search advertising that are expected to gain traction, so you can drive higher ROI more efficiently in 2024.
You’ll learn:
- The latest trends in AI and automation, and what this means for an evolving paid search ecosystem.
- New developments in privacy and data regulation.
- Emerging ad formats that are expected to make an impact next year.
Watch Sreekant Lanka from iQuanti and Irina Klein from OneMain Financial as they dive into the future of paid search and explore the trends, strategies, and technologies that will shape the search marketing landscape.
If you’re looking to assess your paid search strategy and design an industry-aligned plan for 2024, then this webinar is for you.
5 Public speaking tips from TED - Visualized summarySpeakerHub
From their humble beginnings in 1984, TED has grown into the world’s most powerful amplifier for speakers and thought-leaders to share their ideas. They have over 2,400 filmed talks (not including the 30,000+ TEDx videos) freely available online, and have hosted over 17,500 events around the world.
With over one billion views in a year, it’s no wonder that so many speakers are looking to TED for ideas on how to share their message more effectively.
The article “5 Public-Speaking Tips TED Gives Its Speakers”, by Carmine Gallo for Forbes, gives speakers five practical ways to connect with their audience, and effectively share their ideas on stage.
Whether you are gearing up to get on a TED stage yourself, or just want to master the skills that so many of their speakers possess, these tips and quotes from Chris Anderson, the TED Talks Curator, will encourage you to make the most impactful impression on your audience.
See the full article and more summaries like this on SpeakerHub here: https://speakerhub.com/blog/5-presentation-tips-ted-gives-its-speakers
See the original article on Forbes here:
http://www.forbes.com/forbes/welcome/?toURL=http://www.forbes.com/sites/carminegallo/2016/05/06/5-public-speaking-tips-ted-gives-its-speakers/&refURL=&referrer=#5c07a8221d9b
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
Everyone is in agreement that ChatGPT (and other generative AI tools) will shape the future of work. Yet there is little consensus on exactly how, when, and to what extent this technology will change our world.
Businesses that extract maximum value from ChatGPT will use it as a collaborative tool for everything from brainstorming to technical maintenance.
For individuals, now is the time to pinpoint the skills the future professional will need to thrive in the AI age.
Check out this presentation to understand what ChatGPT is, how it will shape the future of work, and how you can prepare to take advantage.
The document provides career advice for getting into the tech field, including:
- Doing projects and internships in college to build a portfolio.
- Learning about different roles and technologies through industry research.
- Contributing to open source projects to build experience and network.
- Developing a personal brand through a website and social media presence.
- Networking through events, communities, and finding a mentor.
- Practicing interviews through mock interviews and whiteboarding coding questions.
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
1. Core updates from Google periodically change how its algorithms assess and rank websites and pages. This can impact rankings through shifts in user intent, site quality issues being caught up to, world events influencing queries, and overhauls to search like the E-A-T framework.
2. There are many possible user intents beyond just transactional, navigational and informational. Identifying intent shifts is important during core updates. Sites may need to optimize for new intents through different content types and sections.
3. Responding effectively to core updates requires analyzing "before and after" data to understand changes, identifying new intents or page types, and ensuring content matches appropriate intents across video, images, knowledge graphs and more.
A brief introduction to DataScience with explaining of the concepts, algorithms, machine learning, supervised and unsupervised learning, clustering, statistics, data preprocessing, real-world applications etc.
It's part of a Data Science Corner Campaign where I will be discussing the fundamentals of DataScience, AIML, Statistics etc.
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
Here's my presentation on by proven best practices how to manage your work time effectively and how to improve your productivity. It includes practical tips and how to use tools such as Slack, Google Apps, Hubspot, Google Calendar, Gmail and others.
The six step guide to practical project managementMindGenius
The six step guide to practical project management
If you think managing projects is too difficult, think again.
We’ve stripped back project management processes to the
basics – to make it quicker and easier, without sacrificing
the vital ingredients for success.
“If you’re looking for some real-world guidance, then The Six Step Guide to Practical Project Management will help.”
Dr Andrew Makar, Tactical Project Management
2024 State of Marketing Report – by HubspotMarius Sescu
https://www.hubspot.com/state-of-marketing
· Scaling relationships and proving ROI
· Social media is the place for search, sales, and service
· Authentic influencer partnerships fuel brand growth
· The strongest connections happen via call, click, chat, and camera.
· Time saved with AI leads to more creative work
· Seeking: A single source of truth
· TLDR; Get on social, try AI, and align your systems.
· More human marketing, powered by robots
ChatGPT is a revolutionary addition to the world since its introduction in 2022. A big shift in the sector of information gathering and processing happened because of this chatbot. What is the story of ChatGPT? How is the bot responding to prompts and generating contents? Swipe through these slides prepared by Expeed Software, a web development company regarding the development and technical intricacies of ChatGPT!
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsPixeldarts
The realm of product design is a constantly changing environment where technology and style intersect. Every year introduces fresh challenges and exciting trends that mold the future of this captivating art form. In this piece, we delve into the significant trends set to influence the look and functionality of product design in the year 2024.
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthThinkNow
Mental health has been in the news quite a bit lately. Dozens of U.S. states are currently suing Meta for contributing to the youth mental health crisis by inserting addictive features into their products, while the U.S. Surgeon General is touring the nation to bring awareness to the growing epidemic of loneliness and isolation. The country has endured periods of low national morale, such as in the 1970s when high inflation and the energy crisis worsened public sentiment following the Vietnam War. The current mood, however, feels different. Gallup recently reported that national mental health is at an all-time low, with few bright spots to lift spirits.
To better understand how Americans are feeling and their attitudes towards mental health in general, ThinkNow conducted a nationally representative quantitative survey of 1,500 respondents and found some interesting differences among ethnic, age and gender groups.
Technology
For example, 52% agree that technology and social media have a negative impact on mental health, but when broken out by race, 61% of Whites felt technology had a negative effect, and only 48% of Hispanics thought it did.
While technology has helped us keep in touch with friends and family in faraway places, it appears to have degraded our ability to connect in person. Staying connected online is a double-edged sword since the same news feed that brings us pictures of the grandkids and fluffy kittens also feeds us news about the wars in Israel and Ukraine, the dysfunction in Washington, the latest mass shooting and the climate crisis.
Hispanics may have a built-in defense against the isolation technology breeds, owing to their large, multigenerational households, strong social support systems, and tendency to use social media to stay connected with relatives abroad.
Age and Gender
When asked how individuals rate their mental health, men rate it higher than women by 11 percentage points, and Baby Boomers rank it highest at 83%, saying it’s good or excellent vs. 57% of Gen Z saying the same.
Gen Z spends the most amount of time on social media, so the notion that social media negatively affects mental health appears to be correlated. Unfortunately, Gen Z is also the generation that’s least comfortable discussing mental health concerns with healthcare professionals. Only 40% of them state they’re comfortable discussing their issues with a professional compared to 60% of Millennials and 65% of Boomers.
Race Affects Attitudes
As seen in previous research conducted by ThinkNow, Asian Americans lag other groups when it comes to awareness of mental health issues. Twenty-four percent of Asian Americans believe that having a mental health issue is a sign of weakness compared to the 16% average for all groups. Asians are also considerably less likely to be aware of mental health services in their communities (42% vs. 55%) and most likely to seek out information on social media (51% vs. 35%).
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfmarketingartwork
Creative operations teams expect increased AI use in 2024. Currently, over half of tasks are not AI-enabled, but this is expected to decrease in the coming year. ChatGPT is the most popular AI tool currently. Business leaders are more actively exploring AI benefits than individual contributors. Most respondents do not believe AI will impact workforce size in 2024. However, some inhibitions still exist around AI accuracy and lack of understanding. Creatives primarily want to use AI to save time on mundane tasks and boost productivity.
Organizational culture includes values, norms, systems, symbols, language, assumptions, beliefs, and habits that influence employee behaviors and how people interpret those behaviors. It is important because culture can help or hinder a company's success. Some key aspects of Netflix's culture that help it achieve results include hiring smartly so every position has stars, focusing on attitude over just aptitude, and having a strict policy against peacocks, whiners, and jerks.
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024Neil Kimberley
PepsiCo provided a safe harbor statement noting that any forward-looking statements are based on currently available information and are subject to risks and uncertainties. It also provided information on non-GAAP measures and directing readers to its website for disclosure and reconciliation. The document then discussed PepsiCo's business overview, including that it is a global beverage and convenient food company with iconic brands, $91 billion in net revenue in 2023, and nearly $14 billion in core operating profit. It operates through a divisional structure with a focus on local consumers.
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)contently
This document provides an overview of content methodology best practices. It defines content methodology as establishing objectives, KPIs, and a culture of continuous learning and iteration. An effective methodology focuses on connecting with audiences, creating optimal content, and optimizing processes. It also discusses why a methodology is needed due to the competitive landscape, proliferation of channels, and opportunities for improvement. Components of an effective methodology include defining objectives and KPIs, audience analysis, identifying opportunities, and evaluating resources. The document concludes with recommendations around creating a content plan, testing and optimizing content over 90 days.
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024Albert Qian
The document provides guidance on preparing a job search for 2024. It discusses the state of the job market, focusing on growth in AI and healthcare but also continued layoffs. It recommends figuring out what you want to do by researching interests and skills, then conducting informational interviews. The job search should involve building a personal brand on LinkedIn, actively applying to jobs, tailoring resumes and interviews, maintaining job hunting as a habit, and continuing self-improvement. Once hired, the document advises setting new goals and keeping skills and networking active in case of future opportunities.
A report by thenetworkone and Kurio.
The contributing experts and agencies are (in an alphabetical order): Sylwia Rytel, Social Media Supervisor, 180heartbeats + JUNG v MATT (PL), Sharlene Jenner, Vice President - Director of Engagement Strategy, Abelson Taylor (USA), Alex Casanovas, Digital Director, Atrevia (ES), Dora Beilin, Senior Social Strategist, Barrett Hoffher (USA), Min Seo, Campaign Director, Brand New Agency (KR), Deshé M. Gully, Associate Strategist, Day One Agency (USA), Francesca Trevisan, Strategist, Different (IT), Trevor Crossman, CX and Digital Transformation Director; Olivia Hussey, Strategic Planner; Simi Srinarula, Social Media Manager, The Hallway (AUS), James Hebbert, Managing Director, Hylink (CN / UK), Mundy Álvarez, Planning Director; Pedro Rojas, Social Media Manager; Pancho González, CCO, Inbrax (CH), Oana Oprea, Head of Digital Planning, Jam Session Agency (RO), Amy Bottrill, Social Account Director, Launch (UK), Gaby Arriaga, Founder, Leonardo1452 (MX), Shantesh S Row, Creative Director, Liwa (UAE), Rajesh Mehta, Chief Strategy Officer; Dhruv Gaur, Digital Planning Lead; Leonie Mergulhao, Account Supervisor - Social Media & PR, Medulla (IN), Aurelija Plioplytė, Head of Digital & Social, Not Perfect (LI), Daiana Khaidargaliyeva, Account Manager, Osaka Labs (UK / USA), Stefanie Söhnchen, Vice President Digital, PIABO Communications (DE), Elisabeth Winiartati, Managing Consultant, Head of Global Integrated Communications; Lydia Aprina, Account Manager, Integrated Marketing and Communications; Nita Prabowo, Account Manager, Integrated Marketing and Communications; Okhi, Web Developer, PNTR Group (ID), Kei Obusan, Insights Director; Daffi Ranandi, Insights Manager, Radarr (SG), Gautam Reghunath, Co-founder & CEO, Talented (IN), Donagh Humphreys, Head of Social and Digital Innovation, THINKHOUSE (IRE), Sarah Yim, Strategy Director, Zulu Alpha Kilo (CA).
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Search Engine Journal
The search marketing landscape is evolving rapidly with new technologies, and professionals, like you, rely on innovative paid search strategies to meet changing demands.
It’s important that you’re ready to implement new strategies in 2024.
Check this out and learn the top trends in paid search advertising that are expected to gain traction, so you can drive higher ROI more efficiently in 2024.
You’ll learn:
- The latest trends in AI and automation, and what this means for an evolving paid search ecosystem.
- New developments in privacy and data regulation.
- Emerging ad formats that are expected to make an impact next year.
Watch Sreekant Lanka from iQuanti and Irina Klein from OneMain Financial as they dive into the future of paid search and explore the trends, strategies, and technologies that will shape the search marketing landscape.
If you’re looking to assess your paid search strategy and design an industry-aligned plan for 2024, then this webinar is for you.
5 Public speaking tips from TED - Visualized summarySpeakerHub
From their humble beginnings in 1984, TED has grown into the world’s most powerful amplifier for speakers and thought-leaders to share their ideas. They have over 2,400 filmed talks (not including the 30,000+ TEDx videos) freely available online, and have hosted over 17,500 events around the world.
With over one billion views in a year, it’s no wonder that so many speakers are looking to TED for ideas on how to share their message more effectively.
The article “5 Public-Speaking Tips TED Gives Its Speakers”, by Carmine Gallo for Forbes, gives speakers five practical ways to connect with their audience, and effectively share their ideas on stage.
Whether you are gearing up to get on a TED stage yourself, or just want to master the skills that so many of their speakers possess, these tips and quotes from Chris Anderson, the TED Talks Curator, will encourage you to make the most impactful impression on your audience.
See the full article and more summaries like this on SpeakerHub here: https://speakerhub.com/blog/5-presentation-tips-ted-gives-its-speakers
See the original article on Forbes here:
http://www.forbes.com/forbes/welcome/?toURL=http://www.forbes.com/sites/carminegallo/2016/05/06/5-public-speaking-tips-ted-gives-its-speakers/&refURL=&referrer=#5c07a8221d9b
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
Everyone is in agreement that ChatGPT (and other generative AI tools) will shape the future of work. Yet there is little consensus on exactly how, when, and to what extent this technology will change our world.
Businesses that extract maximum value from ChatGPT will use it as a collaborative tool for everything from brainstorming to technical maintenance.
For individuals, now is the time to pinpoint the skills the future professional will need to thrive in the AI age.
Check out this presentation to understand what ChatGPT is, how it will shape the future of work, and how you can prepare to take advantage.
The document provides career advice for getting into the tech field, including:
- Doing projects and internships in college to build a portfolio.
- Learning about different roles and technologies through industry research.
- Contributing to open source projects to build experience and network.
- Developing a personal brand through a website and social media presence.
- Networking through events, communities, and finding a mentor.
- Practicing interviews through mock interviews and whiteboarding coding questions.
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
1. Core updates from Google periodically change how its algorithms assess and rank websites and pages. This can impact rankings through shifts in user intent, site quality issues being caught up to, world events influencing queries, and overhauls to search like the E-A-T framework.
2. There are many possible user intents beyond just transactional, navigational and informational. Identifying intent shifts is important during core updates. Sites may need to optimize for new intents through different content types and sections.
3. Responding effectively to core updates requires analyzing "before and after" data to understand changes, identifying new intents or page types, and ensuring content matches appropriate intents across video, images, knowledge graphs and more.
A brief introduction to DataScience with explaining of the concepts, algorithms, machine learning, supervised and unsupervised learning, clustering, statistics, data preprocessing, real-world applications etc.
It's part of a Data Science Corner Campaign where I will be discussing the fundamentals of DataScience, AIML, Statistics etc.
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
Here's my presentation on by proven best practices how to manage your work time effectively and how to improve your productivity. It includes practical tips and how to use tools such as Slack, Google Apps, Hubspot, Google Calendar, Gmail and others.
The six step guide to practical project managementMindGenius
The six step guide to practical project management
If you think managing projects is too difficult, think again.
We’ve stripped back project management processes to the
basics – to make it quicker and easier, without sacrificing
the vital ingredients for success.
“If you’re looking for some real-world guidance, then The Six Step Guide to Practical Project Management will help.”
Dr Andrew Makar, Tactical Project Management
2. iii
Mündəricat
Mündəricat Səhifə
Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun
mahiyyəti və məqsədi
1 Rəhbərlik üçün məlumat 3
Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və
məqsədi
2 Məsrəflərin təsnifatı 21
3 Məsrəflərin dinamikası 35
Bölmə C Biznes riyaziyyatı və elektron cədvəllər
4 Korrelyasiya və reqressiya; gözlənilən dəyərlər 51
5 Elektron cədvəllər 69
Bölmə Ç Məsrəflərin uçotunun üsulları
6 Material məsrəfləri 107
7 Əmək məsrəfləri 133
8 Qaimə məsrəfləri və maya dəyərinin absorbsiya metodu ilə
hesablanması 159
9 Maya dəyərinin marjinal və absorbsiya metodları ilə hesablanması 185
10 Maya dəyərinin proseslər üzrə hesablanması 199
11 Maya dəyərinin proseslər üzrə hesablanması, müştərək məhsullar
və əlavə məhsullar 232
12 İşin, partiyanın və xidmətin maya dəyərinin hesablanması 244
Bölmə D Büdcənin hazırlanması və normativlər
əsasında maya dəyərinin hesablanması
13 Büdcənin hazırlanması 269
14 Normativlər əsasında maya dəyərinin hesablanması 289
15 Əsas variasiya təhlili 298
16 Əlavə variasiya təhlili 315
Bölmə E Qısa müddətli qərar vermə üsulları
17 Məsrəf-həcm-mənfəət (MHM) təhlili 331
18 Maya dəyərinin hesablanmasında relevant məsrəflər və qərar
qəbul etmə 351
19 Xətti proqramlaşdırma 367
Appendiks: imtahan düsturları 387
Praktik suallar toplusu 391
Praktik cavablar toplusu 409
İndeks 417
3. 3
Əhatə olunan mövzular
Dərs proqramına
istinad
1 Məlumat A1 (a)
2 Planlaşdırma, nəzarət və qanunların qəbul
edilməsi
A1 (b)
3 Maliyyə uçotu, məsrəf və idarəetmə uçotu A2 (a)
4 Məlumatın rəhbərliyə təqdim edilməsi A1 (a)
Rəhbərlik üçün
məlumat
Giriş
Bu və növbəti iki fəsil İdarəetmə Uçotu ilə bağlı giriş
xarakterli məlumatları özündə əks etdir. Bu fəsildə
məlumat və məsrəflərin uçotu haqqında bəhs edilir. 2-ci və
3-cü Fəsildə məsrəflərin təsnifatı və dinamikası ilə bağlı
təməl məlumatlar verilir.
4. 4 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
Dərs proqramı
İntellektual
səviyyə
A1 Rəhbərlik üçün uçot sistemi
(a) 'Verilənlər' və 'məlumat' arasındakı fərqi təyin edin 1
(b) Yaxşı məlumatın əlamətlərini müəyyənləşdirin və izah edin 1
Planlaşdırma, qərar qəbulu və nəzarətlə bağlı idarəetmə
proseslərini qeyd edin
1
Strateji, taktiki və əməliyyat planlaşdırması arasındakı fərqi izah
edin
1
A2 Məsrəf, idarəetmə uçotu və maliyyə uçotu
(a) Müəssisədə məlumatın idarəetmə sistemi çərçivəsində məsrəf və
idarəetmə uçotunun məqsədini və rolunu təsvir edin
1
Maliyyə uçotunu məsrəf və idarəetmə uçotu ilə müqayisə edin 1
İmtahan üzrə təlimat
Giriş xarakterli olmasına baxmayaraq, bu fəsildə təqdim olunan mövzular imtahanda tez-tez
yoxlanılır. Namizədlər bu fəsil də daxil olmaqla, hər bir mövzu ilə bağlı suallara hazır
olmalıdırlar.
1 Məlumat
1.1 Verilənlər və məlumat
Verilənlər sonradan məlumata çevirilməsi məqsədilə emal edilən xammaldır. Verilənlər
faktlar, hadisələr, əməliyyatlar və s. ilə əlaqəlidir.
Məlumat, onu qəbul edən şəxs üçün mənalı olması məqsədi ilə emal edilmiş verilənlərdir.
Ötürülən bütün bilgilər məlumat hesab olunur.
Məlumata bəzən emal edilmiş verilənlər kimi istinad edilir. 'Verilənlər' və 'məlumat' terminləri
bir çox hallarda bir-birini əvəz edən sözlər kimi işlənilir. Bu iki termin arasında fərqi anlamaq
vacibdir.
Bazar araşdırmaları ilə məşğul olan tədqiqatçılar keçirdikləri sorğularda əhalidən hər hansı
məhsul və yaxud xidmətlə bağlı sorğu anketlərini doldurmağı xahiş edə bilər. Doldurulmuş bu
sorğu anketləri verilənlər adlandırılır. Bu verilənlər sorğu ilə bağlı hesabat hazırlamaq
məqsədilə emal edilir və sonra təhlil olunur. Nəticədə, hazırlanmış hesabat məlumat
adlandırılır və rəhbərlik tərəfindən qərarların qəbul edilməsi zamanı istifadə oluna bilər.
1.2 Yaxşı məlumatın keyfiyyətləri
Yaxşı məlumat münasib, tam, dəqiq və aydın olmalıdır. Bununla yanaşı yaxşı məlumat,
oxucuda özünə qarşı etibar yaratmalı, müvafiq qaydada, münasib həcmdə və vaxtında
çatdırılmalı, həmçinin bu məlumatın əldə olunma məsrəfi onun gətirdiyi fayda ilə
müqayisədə daha az olmalıdır.
Gəlin bu keyfiyyətləri daha təfərrüatı ilə nəzərdən keçirək.
(a) Münasiblik. Məlumat rəhbərliyin istifadə məqsədlərinə uyğun olmalıdır. Təcrübə onu
göstərir ki, əksər hesabatlar konkret olmayıb rəhbərliyin yorucu hesab edə biləcəyi,
aidiyyatı olmayan paraqraflardan ibarət olur.
QISA XÜLASƏ
QISA XÜLASƏ
5. Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi ⏐ 1: Rəhbərlik üçün məlumat 5
(b) Tamlıq. Məlumatdan istifadə edən şəxs öz işini müvafiq qaydada yerinə yetirmək üçün
ehtiyacı olduğu bütün məlumatlara sahib olmalıdır. Əgər məlumatın istifadəçisi
vəziyyətdən tam xəbərdar deyilsə, o yanlış qərarlar qəbul edə bilər.
(c) Dəqiqlik. Aydındır ki, məlumat dəqiq olmalıdır, çünki yalnış məlumatdan istifadə ciddi
və mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Buna baxmayaraq, məlumat yalnız onun daşıdığı
məqsədlər daxilində kifayət qədər dəqiq olmalıdır yəni, məqsədsiz olaraq, həddindən
artıq və lazımsız detallara ehtiyac yoxdur.
(ç) Aydınlıq. Məlumat istifadəçi üçün aydın olmalıdır. İstifadəçi məlumatı doğru şəkildə
anlamasa, ondan düzgün şəkildə yararlana bilməz. Məlumatın aydın olmaması
kommunikasiyada uğursuzluğun yaranma səbəblərindən biridir. Buna görə məlumatın
ən uyğun şəkildə təqdim olunması, yaxud ən müvafiq kommunikasiya kanalının
seçilməsi zəruridir.
(d) Etibarlılıq. Rəhbərlik istifadə edəcəyi məlumata etibar etməlidir. Buna baxmayaraq, heç
də bütün məlumatlar etibarlı hesab olunmur. Bəzi məlumatlar, xüsusilə də əməliyyat
xarakterli məlumatların (məsələn, istehsal prosesi ilə bağlı) etibarlı və dəqiq olması çox
vacibdir. Strateji məlumat, xüsusilə ətraf mühitlə bağlı məlumat isə qeyri-müəyyən olur.
Lakin, bu məlumatın əldə olunmasına təsir göstərən ehtimallar aydın şəkildə
əsaslandırılarsa, məlumata olan inam arta bilər.
(e) Kommunikasiya. İstənilən bir təşkilat daxilində hər bir fərdə müəyyən tapşırıqları
həyata keçirmək üçün səlahiyyət verilərkən, bu tapşırıqları yerinə yetirmək üçün onlar
lazımi məlumatla da təmin edilməlidir. Ofis menecerinə öz ofisinin xərclərinə nəzarət
məsuliyyəti həvalə oluna bilər və bunun üçün ona ilin büdcə xərclərinin maksimal həddi
təqdim oluna bilər. O, il ərzində xərcləri nəzarətdə saxlamağa cəhd edə bilər, lakin il
boyu cari ümumi xərclərin hazırki günə qədər nə qədər təşkil etdiyi haqqında ona
məlumat verilməsə, o, büdcəyə əməl edib-etmədiyini mühakimə etməkdə çətinlik
çəkəcəkdir.
(ə) Həcm. Müəyyən tədbir görməzdən qabaq hər hansı bir şəxsin nələri oxuya bilməsi,
oxuduğunu düzgün şəkildə dərk etməsi və anlaması ilə bağlı fiziki və əqli
məhdudiyyətlər vardır. Hətta bütünlüklə mövzuya münasib olsa belə, həddindən artıq
böyük həcmdə olan məlumatı mənimsəmək mümkün deyildir. Buna görə rəhbərliyə
təqdim olunan hesabatlar dəqiq və aydın olmalıdır və bir çox sistemlərdə nəzarət
tədbirləri 'istisnalıq' prinsipi əsasında həyata keçirilir.
(f) Doğru vaxtın müəyyən edilməsi. Qərar verilməsindən sonra əldə olunan məlumat
yalnız müqayisə və uzunmüddətli nəzarət məqsədləri üçün yararlı ola bilməsinə
baxmayaraq, hətta onda belə bir əhəmiyyət kəsb etməyə bilər. Məlumatın həddindən
artıq tez-tez hazırlanması da mənfi amildir. Məsələn, əgər aylıq iclasda şirkətin
fəaliyyətinin müəyyən aspekti ilə bağlı qərar qəbul edilirsə və qərarın qəbul edilməsi
üçün lazımi məlumat yalnız ayda bir dəfə tələb olunursa, həftəlik hesabatların
hazırlanması böyük vaxt itkisinə səbəb olacaqdır.
(g) Kommunikasiya kanalı. Elə hallar vardır ki, xüsusi bir kommunikasiya metodunun
istifadəsi digərlərinin istifadəsindən daha yararlı olur. Məsələn, işə qəbul haqqında elan
verərkən elə üsuldan istifadə etmək lazımdır ki, bu, daha çox işlə maraqlanan əhalinin
diqqətinə çatdırılsın. Kommunikasiya kanalı şirkətin şəxsi jurnalı, milli və yaxud yerli
qəzet, peşəkar jurnal, işə düzəltmə bürosu və ya peşə oriyentasiyası mərkəzləri ola
bilər. Bəzi daxili memorandumlar 'elektron məktub' formasında göndərilə bilər. Bəzi
məlumatların qeyri-rəsmi olaraq, telefonla yaxud şifahi formada, digərlərinin isə rəsmi
qaydada yazılı və konkret məlumatlar əsasında çatdırılması daha məqsədə uyğundur.
(ğ) Məsrəf. Məlumatın müəyyən dəyəri olmalıdır, əks halda onun toplanılmasının və
sənədləşdirilməsinin heç bir əhəmiyyəti olmaz. Eyni zamanda məlumatdan əldə
olunacaq fayda, onun əldə olunma məsrəflərindən üstün olmalıdır. Rəhbərliyin müəyyən
məqsəd üçün məlumatın toplanılması barədə (məsələn, əməliyyatı kompüterləşdirmək
və ya maliyyə planlaşdırma modelini qurmaq) qərar verməsindən öncə məsrəf/fayda
təhlili aparılmalıdır.
Məlumatın dəyəri onun əldə edilməsindən sonra atılan addımın əhəmiyyəti ilə ölçülür.
Məlumatın dəyərini qiymətləndirmək üçün hansı sualları verə bilərdiniz?
Sual Mәlumatın dәyәri
6. 6 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
Cavab
(a) Hansı məlumat təqdim edilir?
(b) Bu məlumatdan hansı məqsəd üçün istifadə olunur?
(c) Məlumatdan kim istifadə edir?
(ç) Məlumatdan nə qədər tez-tez istifadə olunur?
(d) Məlumatın istifadə tezliyi onun təqdim edilmə tezliyi ilə üst-üstə düşürmü?
(e) Məlumatdan istifadə etməklə nəyə nail olunur?
(ə) Bu məlumatın yerinə istifadə oluna biləcək digər hansı uyğun məlumat mövcuddur?
Məlumatın dəyərini bu yolla hesablamaq mümkündür və onun əldə edilməsinə çəkilən məsrəf
sonradan bu dəyərlə müqayisə edilməlidir. Bu müqayisə nəticəsində məlumatın müəyyən
hissələrinin faydalı olub-olmadığı müəyyənləşdirilə bilər. Onu da yadda saxlamaq lazımdır ki,
ölçülməsi çətin olan qeyri-maddi faydalar da mövcud ola bilər.
1.3 Məlumat nə üçün zəruridir?
Aşağıdakı məsələləri və onların həll edilməsi istiqamətində rəhbərliyin nəyə ehtiyacı olduğunu
nəzərdən keçirin.
(a) Şirkət yeni məhsul istehsal etmək istəyir. Şirkətin qiymət siyasətinə görə yeni məhsulun
qiyməti onun istehsal xərcləri ilə həmin xərclərin 20-%-nin cəminə bərabər olmalıdır.
Məhsulun qiyməti nə qədər olmalıdır?
(b) Təşkilatın qurğu hazırlayan maşını nasaz vəziyyətdədir. Təşkilat maşının təmir edilməsi,
yenisinin alınması və yaxud da icarəyə götürülməsi ilə bağlı qərar verməlidir. Təşkilatın
məqsədi məsrəflərə nəzarət etməkdirsə, o hansı tədbir görəcək?
(c) Müəssisə, hesab-faktura tarixindən yeddi gün ərzində ödəmə aparan müştərilərinə 2%-
lik, səkkizdən on dörd gün ərzində ödəmə aparan müştərilərinə isə 1%-lik endirim təklif
etmək fikrindədir. Bu endirim müəssisəyə neçəyə başa gələcək?
Bu və bir sıra digər məsələlərin həllində rəhbərlik məlumata ehtiyac duyur.
(a) Yuxarıda verilmiş (a) məsələsində rəhbərlik yeni məhsulun məsrəfi ilə bağlı məlumata
ehtiyac duya bilər.
(b) (b) məsələsi ilə üzləşdikdə rəhbərliyə maşının təmiri, alışı və kirayəsi məsrəfləri ilə
bağlı məlumat lazım olacaq.
(c) (c) bəndində təsvir edilən endirim təklifinin məsrəfini hesablamaq üçün cari satış
dinamikaları və endirimlərin tətbiq olunması halında dinamikada baş verməsi
gözlənilən dəyişikliklər haqqında məlumatların təqdim olunması tələb olunacaq.
İstənilən bir təşkilatın uğurlu idarə edilməsi istifadə olunan məlumatdan asılıdır: çoxmillətli
şirkətlər kimi, qeyri-mənfəət profilli təşkilatlar da məsələn, xeyriyyə cəmiyyətləri, klublar və
yerli hakimiyyət orqanları, qərarlar qəbul etmək və öz fəaliyyətlərinin nəticələri haqqında
hesabat vermək üçün məlumata ehtiyac duyurlar. Məsələn, tennis klubu ona üzv olan
müştərilərinə təyin edəcəyi illik abunə haqqının məbləğini müəyyənləşdirməkdən öncə müxtəlif
fəaliyyətlərinin icrasına sərf etdiyi məsrəfi hesablamalıdır.
1.4 Hansı növ məlumata ehtiyac vardır?
Bir çox təşkilatlar aşağıdakı növ məlumatları tələb edir.
• Maliyyə
• Qeyri-maliyyə
• Maliyyə və qeyri-maliyyə xarakterli məlumatın kombinasiyası
7. Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi ⏐ 1: Rəhbərlik üçün məlumat 7
1.4.1 Nümunə: Maliyyə və qeyri-maliyyə xarakterli məlumat
Fərz edək ki, ABC şirkətinin rəhbərliyi öz əməkdaşlarını yeməkxana ilə təmin etməyə qərar
verir.
(a) Rəhbərlik tərəfindən tələb olunan maliyyə xarakterli məlumata yeməkxana heyətinə
çəkilən məsrəflər, yeməklərə çəkilən məsrəflər, kapital məsrəfləri, istilik və işıqlandırma
məsrəfləri və s. daxil ola bilər.
(b) Qeyri-maliyyə xarakterli məlumata yeməkxana avadanlıqlarının tətbiqinin işçilərin
əhval ruhiyyəsinə təsiri ilə bağlı rəhbərliyin qeydlərindən, gündəlik verilən yeməklərin
sayı ilə bağlı məlumatlardan, qaz və işıq sayğacı göstəriciləri və yeməkxana işçilərinin
işə davamiyyəti haqqında məlumatlardan ibarət ola bilər.
ABC şirkəti indi maliyyə və qeyri-maliyyə xarakterli məlumatı birləşdirərək, şirkət üçün bir
işçinin yeməyinin orta məsrəfini hesablaya bilər. Bu yolla şirkət işçi qüvvəsinə daxil olan
işçilərin sayından asılı olaraq, cəmi məsrəfləri də proqnozlaşdıra bilər.
1.4.2 Qeyri-maliyyə xarakterli məlumat
Əksər insanlar belə düşünür ki, idarəetmə uçotu insanlarla deyil, yalnız maliyyə xarakterli
məlumat ilə bağlıdır. Bu fikir hal-hazırda həqiqətdən çox uzaqdır. Məsələn, biznes təşkilatlarının
rəhbərləri yeməkxananın təmin edilməsinin işçilərin əhval-ruhiyyəsinin artmasına təsir edib-
etmədiyi, müəyyən podratçıdan alınan çörəyin təzə olub-olmadığı barədə məlumata malik
olmalı və yeməkxana heyətinin hansı səbəbdən yeni qabyuyan maşın tələb etdiklərini
bilməlidirlər. Bu kimi qeyri-maliyyə xarakterli məlumat planlaşdırma, nəzarət və qərar qəbulu
üçün vacibdir və buna görə də rəhbərlik üçün onun əhəmiyyəti heç də maliyyə məlumatının
əhəmiyyətindən geri qalmır.
Ona görə də maliyyə məlumatı kimi qeyri-maliyyə xarakterli məlumatın da dəqiqliklə
nəzərdən keçirilməsi, qeydiyyatının düzgün şəkildə aparılması və tam olaraq diqqətdə
saxlanılması vacibdir. Yeməkxanada yeyilən yeməklərin sayı ilə bağlı məlumatın qeydə
alınmasına nəzarət edilmirsə və nəticədə qeyri-dəqiq məlumat yaranırsa, ümumi yeməkxana
məsrəflərinin diqqətlə və dəqiqliklə qeydə alınmasının az əhəmiyyəti vardır.
İdarəetmə uçotu əsasən planlaşdırma, nəzarət və qərarların qəbul edilməsi üçün maliyyə
məlumatlarını təmin etməsinə baxmayaraq, idarəetmə uçotu üzrə mühasib eyni zamanda
qeyri-maliyyə xarakterli təsirləri də nəzərə almalı və təmin etdiyi məlumatları müvafiq qeyri-
maliyyə xarakterli amillərlə dəstəkləməlidir.
2 Planlaşdırma, nəzarət və qərarların qəbul
edilməsi
2.1 Planlaşdırma
Rəhbərlik üçün təqdim edilən məlumat daha çox planlaşdırma, nəzarət və qərarların qəbul
edilməsi zamanı istifadə olunur.
Planlaşdırma haqqında əvvəlcədən düşünməyən təşkilat sonradan müəyyən vaxt ərzində
tədricən meydana çıxan müəmmalı hadisələrə təəccüblənməməlidir. Planlaşdırmaya
aşağıdakılar daxildir.
• Məqsədləri müəyyən etmək
• Bu məqsədlərə nail olmaq üçün müvafiq strategiyaları seçmək
Planlaşdırma rəhbərliyi sistematik olaraq qarşıdan gələn həm qısa, həm də uzun müddətli
dövr barədə düşünməyə vadar edir.
QISA XÜLASƏ
8. 8 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
2.2 Təşkilatların vəzifələri
Təşkilatın (yaxud fərdin) vəzifəsi onun məqsədi, yaxud məramıdır. Qeyd etmək lazımdır ki,
praktikada vəzifə, məqsəd və məram terminləri adətən bir-birini əvəz edir. Strategiya təşkilata
(yaxud fərdə) qarşıya qoyduğu vəzifələrə nail olmağa imkan verən fəaliyyət kursudur.
Praktikada rast gələcəyiniz iki əsas təşkilat növü aşağıdakılardır.
• Mənfəət profilli
• Qeyri-mənfəət profilli
Mənfəət profilli təşkilatların əsas məqsədi mənfəətlərini maksimallaşdırmaqdır. Mənfəət
profilli təşkilatların ikinci məqsədi öz məhsullarının və xidmətlərinin istehsalını artırmaqdır.
Qeyri-mənfəət profilli təşkilatların əsas məqsədi adətən məhsul və xidmətlərin təqdim
edilməsidir. Qeyri-mənfəət profilli təşkilatların ikinci məqsədi isə məhsulların/xidmətlərin təmin
edilməsinə cəlb edilən məsrəflərin minimallaşdırılmasıdır.
Nəticə etibarı ilə təşkilatın məqsədlərinə aşağıdakılardan biri və ya bir neçəsi daxil ola bilər.
• Mənfəətlərin maksimallaşdırılması • Gəlirin
maksimallaşdırılması
• Səhmlərin dəyərinin maksimallaşdırılması • Bazardakı payın artırılması
• Məsrəflərin minimallaşdırılması
Unutmayın ki, təşkilatın məqsədlərinin seçilməsi onun növündən asılıdır.
2.3 Strategiya və təşkilati struktur
Strategiya və təşkilati struktur arasında əlaqəni izah edən iki fikir məktəbi mövcuddur.
• Struktur strategiyadan sonra gəlir
• Strategiya strukturdan sonra gəlir
Gəlin birinci fikir olan strukturun strategiyadan sonra gəlməsi yanaşmasına nəzər salaq.
Bu o deməkdir ki, təşkilatlar strukturlarında olan dəyişiklikləri nəzarətdə saxlamaq və onları
idarə etmək üçün strategiya hazırlayırlar. Həqiqətən də bu belədirmi?
İkinci fikir məktəbi strategiyanın strukturdan sonra gəlməsini təklif edir. Bu arqument təklif
edir ki, təşkilatın strategiyası onun strukturu ilə müəyyən edilir. Buna görə təşkilatın strukturu
mümkün strategiyaların sayını məhdudlaşdırır.
Biz bu ideyaları daha təfsilatı ilə təhlil edə bilərik, lakin İdarəetmə Uçotunun məqsədlərini
nəzərə alaraq, Sizin üçün sadəcə təşkilatın strategiya və strukturu arasında əlaqənin olduğunu
bilmək kifayətdir.
2.4 Uzun müddətli strateji planlaşdırma
Uzun müddətli planlaşdırma, yəni korporativ planlaşdırmaya qoyulan məqsədlərə nail
olmaq üçün uzun müddətli planın hazırlanması zamanı düzgün strategiyaların seçilməsi
daxildir.
Uzun müddətli planın əhatə etdiyi müddət təşkilatdan, onun fəaliyyət göstərdiyi sənaye
sahəsindən və müvafiq ətraf mühitdən asılıdır. Adətən müddətlər 2, 5, 7 və yaxud 10 illik
dövrü əhatə etsə də, daha uzun müddətli planlaşdırmalara da tez-tez rast gəlinir.
Uzun müddətli strateji planlaşdırma əsasən üç mərhələdən ibarət olan və nəticədə
korporativ planla tamamlanan geniş və uzun prosesdir. Növbəti səhifədəki qrafik prosesin
qısa xülasəsini təsvir edir və qısa və uzun müddətli planlaşdırma arasındakı əlaqəni göstərir.
2.5 Qısa müddətli taktiki planlaşdırma
Uzun müddətli korporativ plan təşkilat üçün bütövlükdə uzun müddətli struktur rolunu
oynayır, lakin əməliyyat məqsədləri üçün korporativ planı bir sıra qısa müddətli planlarla əvəz
etmək lazımdır. Bu qısa müddətli planlar adətən bir illik dövrü əhatə etməklə, bölmələr,
QISA XÜLASƏ
9. Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi ⏐ 1: Rəhbərlik üçün məlumat 9
funksiyalar yaxud şöbələrə aid edilməlidir. Hər bir qısa müddətli plan təşkilatı uzun müddətli
məqsədlərə doğru apardığından, bir illik qısa müddətli planlaşdırma korporativ planın ardıcıl
həyata keçirilməsində mərhələlər kimi çıxış edir. Buna görə qısa müddətli planlaşdırmadan
maksimum mənfəət əldə etmək üçün müəyyən uzun müddətli planlaşdırmanın olması vacibdir.
2.6 Nəzarət
Nəzarət prosesi iki mərhələdən ibarətdir.
(a) Detallı əməliyyat planlarında göstərilən məhsuldarlıqla təşkilatın faktiki məhsuldarlığı
müntəzəm və davamlı olaraq müqayisə edilir. Planlardan hər-hansı yayınma halları üzə
çıxarıla və müvafiq tədbirlər həyata keçirilə bilər.
(b) Korporativ plan aparılmış müqayisələr və planın əsaslandığı parametrlərdə (məsələn,
yeni rəqiblər, hökumətin təlimatları və sairə) baş vermiş mümkün dəyişikliklər
baxımından nəzərdən keçirilir və bununla da planda nəzərdə tutulan məqsədlərin əldə
olunmasının mümkün olub-olmaması qiymətləndirilir. Təşkilatın gələcək uğurlarına ciddi
ziyan dəyməmişdən əvvəl planda lazımi qaydada dəyişiklik edilir.
Planlaşdırma olmadan səmərəli nəzarət real deyildir və nəzarət olmadan
planlaşdırmanın heç bir əhəmiyyəti yoxdur.
Böyük təşkilatda idarəetmə ilə bağlı məlumatı mütəmadi və xüsusi bir formada hazırlayan,
idarəetmə hesabatı sistemi olmalıdır.
Kiçik təşkilatlar isə qeyri-rəsmi məlumat mənbələrindən və yaxud yalnız tələb olunan hallarda
hazırlanan hesabatlardan yararlana bilərlər.
2.7 Qərarların qəbul edilməsi
Rəhbərlik qərar qəbul edən orqandır. Təşkilat daxilində istənilən səviyyəli rəhbər qərar
qəbul edir. Qərar qəbul edilərkən, həmişə alternativlər arasında seçim etmək lazım olur və
idarəetmə uçotu üzrə mühasibin rolu da rəhbərliyin əsaslandırılmış qərar qəbul edə bilməsi
üçün onu məlumatla təmin etməkdir. Buna görə də idarəetmə uçotu üzrə mühasib qərarların
qəbul edilməsi prosesini düzgün dərk etməlidir ki, lazımi məlumatı təmin edə bilsin.
10. 10 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
2.7.1 Qərarların qəbul edilməsi prosesi
2.8 Antoninin idarəetmə fəaliyyətinə baxışı
Antoni idarəetmə fəaliyyətlərini strateji planlaşdırma, rəhbərlik tərəfindən nəzarət və
əməliyyat fəaliyyətinə nəzarət kimi hissələrə bölür.
Təşkilati nəzarət üzrə öndə gedən yazıçı R. N. Antoni təklif etmişdir ki, bütün rəhbərlərin
planlaşdırma və nəzarətlə bağlı qərarlar qəbul etdiyi üçün planlaşdırma, nəzarət və
qərarların qəbul edilməsi kimi fəaliyyətlərə ayrı-ayrılıqda baxılmamalıdır. O, rəhbərliyin
fəaliyyətinin üç növünü müəyyən etmişdir.
(a) Strateji planlaşdırma: təşkilatın məqsədləri, bu məqsədlərdə dəyişikliklərin edilməsi,
bu məqsədlərə nail olmaq üçün istifadə olunan resurslar və bu resursların əldə edilməsi,
istifadəsi və yerləşdirilməsi ilə bağlı qərarların verilməsi prosesidir.
(b) Rəhbərlik tərəfindən nəzarət: təşkilatın məqsədlərinin yerinə yetirilməsi istiqamətində
resursların səmərəli şəkildə əldə edilməsi və istifadə olunmasının rəhbərlik tərəfindən
təmin edilməsi prosesidir.
(c) Əməliyyat fəaliyyətinə nəzarət: 'müvafiq məsələlərin səmərəli şəkildə həyata
keçirilməsini təmin edən prosesdir'.
2.8.1 Strateji planlaşdırma
Strateji planlar təşkilatın məqsədlərini və strateji hədəflərini müəyyənləşdirir yaxud
onlarda müvafiq dəyişikliklər edir. Strateji planlaşdırmaya məhsulların və bazarların
seçilməsi, şirkətin lazımi mənfəətlilik səviyyəsinin təyin edilməsi, eləcə də törəmə şirkətlərin
yaxud da əsas sabit aktivlərin və sair alınması və onların silinməsi ilə bağlı məsələlər daxildir.
QISA XÜLASƏ
11. Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi ⏐ 1: Rəhbərlik üçün məlumat 11
2.8.2 Rəhbərlik tərəfindən nəzarətin təşkili
Strateji planlaşdırma zamanı məqsəd və strateji hədəflərin müəyyənləşdirildiyi halda,
rəhbərlik tərəfindən nəzarət zamanı bu məqsəd və ya hədəflərin əldə olunması
istiqamətində təşkilatın resurslarından səmərəli və effektiv istifadə edilməsinə nəzarət
edilir.
(a) Resurslar dedikdə adətən 4 faktor nəzərdə tutulur (adamlar, materiallar, avadanlıqlar
və pul).
(b) Səmərəlilik. Resursların istifadəsində səmərəlilik dedikdə, sərf edilən resurslardan
optimal məhsul hasilatının əldə edilməsi başa düşülür. Bu, əmək qüvvəsi, torpaq və
kapital (məsələn, avtomatlaşdırılmalı olan istehsalın həcmi), o cümlədən əmək və yaxud
da materiallardan istifadənin məhsuldarlığı ilə bağlıdır.
(c) Effektivlik. Resursların istifadəsində effektivlik dedikdə, əldə olunan hasilatın nəzərdə
tutulan məqsəd və ya hədəflərə istiqamətləndiyi başa düşülür.
2.8.3 Əməliyyat fəaliyyətinə nəzarət
Antoninin qərarların qəbul edilməsi ilə bağlı iyerarxiyasında üçüncü və ən aşağı pillə
əməliyyat fəaliyyətinə nəzarətlə bağlı qərarlardan ibarətdir. Gördüyümüz kimi, əməliyyat
fəaliyyətinə nəzarət müvafiq məsələlərin effektiv və səmərəli şəkildə həyata keçirilməsini
təmin edir. ‘Rəhbərlik tərəfindən nəzarət’ planları strateji planların sırasına daxil edildiyi kimi,
‘əməliyyat fəaliyyətinə nəzarət’ planları da həm strateji planlaşdırma, həm də rəhbərlik
tərəfindən nəzarət təlimatlarının sırasına daxil edilir. Aşağıdakılara nəzər salaq.
(a) Yuxarı səviyyəli rəhbərlik qərar verə bilər ki, şirkət satışları ən azı beş il müddətində hər
il 5% olmaqla artırmalıdır – strateji plan.
(b) Satış üzrə müdir və satış üzrə menecerlər gələcək illər üçün də planlaşdırma daxil
olmaqla, növbəti ildə satışlarda 5%-lik artım əldə etmək üçün plan hazırlayırlar. Bura
satış üçün birbaşa resurların, reklamın, satışın stimullaşdırılmasının planlaşdırılması və
sair daxildir. Satış kvotaları hər bir satış ərazisi üçün təyin edilir - taktiki plan (rəhbərlik
tərəfindən nəzarət).
(c) Müvafiq satış ərazisi üzrə menecer hər bir satıcı üçün həftəlik satış hədəflərini
planlaşdırır. Bu, əməliyyat planlaşdırmasıdır, yəni fərdlərə yerinə yetirəcəkləri
tapşırıqlar verilir.
Biz əməliyyat fəaliyyətinə nəzarəti təsvir etmək üçün satışla bağlı nümunə gətirdiyimizə
baxmayaraq, yadda saxlamaq lazımdır ki, bu səviyyəli planlaşdırma təşkilatın fəaliyyətlərinin
bütün istiqamətlərində baş verir. Bu fəaliyyətlərə həmçinin, planlaşdırıla bilməyən və düzgün
qaydada hesablanması mümkün olmayan qeyri-standart fəaliyyətlər də daxildir (məsələn təmir
işləri, müştərilərin şikayətlərinin cavablandırılması).
Nəzərdə tutulmayan yaxud təcili işin planlaşdırılması qısa vaxt ərzində baş tutmalıdır, bu da
daha çox əməliyyat üzrə planlaşdırmaya məxsus səciyyəvi cəhətdir. Məsələn, Təmir
şöbəsində müntəzəm profilaktik təmir işləri planlaşdırıla bilər. Lakin qəzalar təsadüfən baş
verdiyi üçün təmir şöbəsinin supervayzoru təmir işlərini yerində planlaşdırmalı və onlara
nəzarət etməlidir.
2.9 Rəhbərliyin nəzarət sistemləri
Rəhbərliyin nəzarət sistemi təşkilatın vəzifələrinin yerinə yetirilməsini və bu istiqamətdə
tərtib edilən planların həyata keçirilməsini təmin etmək üçün tabeçiliyində olanlar tərəfindən
yerinə yetirilən fəaliyyətlərin vəziyyətini qiymətləndirir və onlar üzərində müvafiq düzəlişlər
aparır.
Rəhbərliyin nəzarət funksiyası təşkilatın məqsədlərinin və planlaşdırılmış hədəflərinin yerinə
yetirilməsini təmin etmək üçün tabeçiliyində olanların fəaliyyətlərini qiymətləndirmək və onlara
düzəlişlər etməkdir.
QISA XÜLASƏ
12. 12 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
Rəhbərliyin nəzarət sisteminin əsas elementləri aşağıdakılardır.
• Planlaşdırma: nə etməyə qərar vermək və arzu olunan nəticələri müəyyənləşdirmək
• Qeydin aparılması. Səmərəlilik və ya hədəf standartlarını əks etdirən planı qeydə
almaq
• Yerinə yetirilməsi. Planı həyata keçirmək və əldə edilən real nəticələri
qiymətləndirmək
• Müqayisənin aparılması. Faktiki nəticələri planlarla müqayisə etmək
• Qiymətləndirmə. Müqayisəni qiymətləndirmək və növbəti tədbirlərin lazım olub-
olmadığını müəyyənləşdirmək
• Lazım olduqda, düzəliş xarakterli tədbirlər həyata keçirilmək.
2.10 Məlumatın növləri
Təşkilat daxilindəki məlumat Antoninin iyerarxiyasında nəzərdə tutulan üç səviyyə üzrə təhlil
edilə bilər: strateji; taktiki; və əməliyyat.
2.10.1 Strateji məlumat
Strateji məlumatlar təşkilatın məqsədlərinin planlaşdırılmasında və həmin məqsədlərin
reallıqda yerinə yetirilib-yetirilmədiyi ilə bağlı qiymətləndirmənin aparılmasında ali rəhbərlik
tərəfindən istifadə edilir. Bu cür məlumatlara biznesin ümumi mənfəətliliyi və onun müxtəlif
seqmentlərinin ayrılıqda mənfəətliliyi, kapital avadanlıqlarına olan ehtiyaclar və s. kimi
məlumatlar daxildir.
Strateji məlumatın aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır:
• Həm daxili, həm də xarici mənbələrdən toplanılır.
• Yüksək səviyyədə yığcam şəkildə hazırlanır.
• Uzun müddəti əhatə edir.
• Bütöv təşkilatı əhatə edir (baxmayaraq ki, bəzən müəyyən qədər detallaşdırılır).
• Adətən planlaşdırılmamış şəkildə hazırlanır.
• Həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət ölçülərinə əsaslanır (aşağıdakılara baxın).
• Gələcəyin qabaqcadan proqnozlaşdırılması mümkün olmadığından, strateji məlumat
gələcəklə bağlı tam əminlik yaratmır.
2.10.2 Taktiki məlumat
Taktiki məlumat biznes resurslarından istifadənin planlaşdırılması və onların istifadəsi
üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi məqsədi ilə orta səviyyəli rəhbərlik tərəfindən istifadə
edilir. Bu cür məlumatlara məhsuldarlıq göstəriciləri (adambaşına düşən bir saatlıq
məhsuldarlıq və yaxud da maşın saatına düşən məhsuldarlıq), büdcəyə nəzarət, yaxud da
variasiya təhlili ilə bağlı hesabatlar və pul vəsaitlərinin hərəkətinə dair proqnozlar və s.
daxildir.
Taktiki məlumatın aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır.
• Əsasən daxili mənbələr hesabına toplanılır.
• Daha aşağı səviyyədə yığcam şəkildə hazırlanır.
• Qısa və orta müddəti əhatə edir.
• Fəaliyyətləri yaxud şöbələri təsvir və ya təhlil edir.
• Müntəzəm şəkildə hazırlanır.
• Kəmiyyət ölçülərinə əsaslanır.
2.10.3 Əməliyyatla bağlı məlumat
Briqadir və ya baş işçi kimi 'aparıcı' rəhbərlər zavod və ya ofis daxilində müvafiq tapşırıqların
planlaşdırılması və lazımi qaydada həyata keçirilməsi üçün əməliyyat fəaliyyəti ilə bağlı
məlumatdan istifadə edirlər. Məsələn, əmək haqqının ödənildiyi ofisdə bu səviyyədə olan
məlumatlara gündəlik əmək norması və hər bir işçinin həftə ərzində işlədiyi saatların sayı,
həmin işçinin hər saatının əmək haqqı məbləği, əmək haqqından tutulan məbləğlər haqqında
məlumatlar və əmək haqlarının təhlilinin aparılması üçün həftə ərzində hər bir işçinin fərdi
işlərin görülməsinə sərf etdiyi vaxt haqqında məlumatlar aiddir. Bu misalda məlumat hər həftə
tələb olunur, lakin daha təcili əməliyyat məlumatı məsələn, istehsal prosesinə lazım olan
QISA XÜLASƏ
13. Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi ⏐ 1: Rəhbərlik üçün məlumat 13
xammalın miqdarı hər saat, yaxud avtomatlaşdırılmış istehsal prosesi zamanı hər saniyə tələb
oluna bilər.
Əməliyyatla bağlı məlumatın aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır.
• Tamamilə daxili mənbələr hesabına toplanılır.
• Verilənlərin emalı oluğundan çox detallı təqdim olunur.
• Təcili xarakter daşıdığından, fasiləsiz və ya olduqca tez-tez hazırlanır.
• Konkret məsələ ilə bağlı olub daha çox kəmiyyət ölçülərinə əsaslanır.
3 Maliyyə uçotu, məsrəf və idarəetmə uçotu
3.1 Maliyyə uçotu və idarəetmə uçotu
Maliyyə uçotu sistemləri biznesin aktivlərinin və öhdəliklərinin lazımi qaydada
hesablanmasını təşkil etməklə bərabər səhmdar və digər maraqlı tərəfləri mənfəətlər və sairə
haqqında məlumatla da təmin edir. İdarəetmə uçotu sistemləri təşkilat daxilində məlumatı
müstəsna olaraq, rəhbərlərin istifadəsi üçün təmin edir.
İdarəetmə məlumatı ümumi mənbə rolunu oynayaraq, iki qrup adamı məlumatla təmin edir.
(a) Maliyyə uçotu təşkilat xaricindəki fərdlər üçün hazırlanır: səhmdarlar, müştərilər,
təchizatçılar, vergi orqanları, işçilər.
(b) İdarəetmə uçotu təşkilat daxilindəki rəhbərlər üçün hazırlanır.
Maliyyə və idarəetmə uçotunun hazırlanması zamanı eyni məlumatlardan istifadə olunur.
Maliyyə və idarəetmə uçotunun bir-birindən fərqlənməsinə səbəb məlumatların fərqli şəkildə
təhlil edilməsi ilə bağlıdır.
3.2 Maliyyə uçotu və idarəetmə uçotu
Maliyyə uçotu İdarəetmə uçotu
Maliyyə uçotu müəyyən müddət ərzində
təşkilatın maliyyə nəticələrini və həmin
müddətin sonunda mövcud vəziyyəti təsvir edir.
İdarəetmə uçotu təşkilatın fəaliyyətlərinin
qeydiyyatını aparmaqda, bu fəaliyyətləri
planlaşdırmaqda, onlara nəzarət etməkdə və
qərarların qəbul edilməsi prosesində
rəhbərliyə kömək edir.
Qanun əsasında Məhdud Məsuliyyətli
Cəmiyyətlər maliyyə uçotunu hazırlamalıdır.
İdarəetmə uçotunu hazırlamaq qanunla tələb
olunmur.
Nəşr edilən maliyyə uçotlarının formatı yerli
qanunla, Beynəlxalq Uçot Standartları və
Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartları
tərəfindən müəyyən edilir. Bu səbəbdən,
müxtəlif təşkilatların hesablarını asanlıqla
müqayisə etmək olar.
İdarəetmə uçotunun formatı tamamilə
rəhbərliyin tabeliyindədir: onların
hazırlanması və təqdim olunmasına ciddi
qaydalar tətbiq edilmir. Hər təşkilat özünün
şəxsi idarəetmə uçot sistemini və hesabat
formatını tərtib edə bilər.
Maliyyə uçotunda biznes fəaliyyəti bütövlükdə
əks olunur və müxtəlif əməliyyatlar üzrə gəlir və
məsrəflər cəm şəklində göstərilir.
İdarəetmə uçotunda əsas diqqətin təşkilatın
fəaliyyətlərinin xüsusi istiqamətlərinə
yönəldilməsi mümkündür. Məlumat hər hansı
bir qərarın nəticəsi olmayıb, qərarların
verilməsinə köməklik məqsədilə hazırlana
bilər.
Maliyyə uçotu ilə bağlı məlumatın əksəriyyəti
monetar xarakterlidir.
İdarəetmə uçotuna qeyri-monetar meyarlar
daxildir. Rəhbərliyə neçə ton alüminiumun
istehsal olunması, avadanlıqlardan ay
ərzində neçə saat istifadə edilməsi və yaxud
da satıcıların qət etdiyi məsafənin ölçüsü
barədə məlumatlar lazım ola bilər.
Maliyyə hesabatları mahiyyətcə keçmiş
əməliyyatların ilkin vəziyyətini əks edir.
İdarəetmə uçotu həm keçmiş illərə dair
qeydlərin aparılması, həm də gələcəklə bağlı
planların qurulmasına xidmət edir.
QISA XÜLASƏ
14. 14 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
İdarəetmə uçotu haqqında aşağıdakı fikirlərdən hansı və yaxud da hansılar doğrudur?
(i) İdarəetmə uçotunun hazırlanması qanun əsasında tələb olunur.
(ii) İdarəetmə uçotunun formatı əsasən qanunla müəyyənləşdirilir.
(iii) Onlar gələcəyə dair planların qurulmasına xidmət edir və keçmiş illərə dair qeydlərin
aparılmasında istifadə olunmur.
A (i) və (ii)
B (ii) və (iii)
C (iii) yalnız
D Qeyd olunanlardan heç biri doğru deyildir.
Cavab
D
(i) fikir yanlışdır. Qanunla Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətlər maliyyə uçotunu hazırlamalıdırlar.
Nəşr olunan maliyyə uçotunun formatı qanunla müəyyən edilir. Buna görə (ii) fikir yanlışdır.
İdarəetmə uçotu həm keçmiş illərə dair qeydlərin aparılması, həm də gələcəklə bağlı planların
qurulmasına xidmət edir. Buna görə hər üç fikir yanlışdır və D doğru cavabdır.
3.3 Məsrəf uçotu
Məsrəf uçotu və idarəetmə uçotu terminləri bir çox hallarda bir-birini əvəz edən sözlər kimi
işlənilir. Bu düzgün deyildir. Məsrəf uçotu idarəetmə uçotunun bir hissəsidir. Məsrəf uçotu
idarəetmə uçotu üzrə mühasibi verilənlər bankı ilə təmin edir.
Məsrəf uçotu aşağıdakılarla bağlıdır.
• Hesabatların hazırlanması (məsələn, büdcələr, xərclər)
• Məsrəflə bağlı verilənlərin toplanılması
• Məsrəflərin mal-material ehtiyatı, məhsul və xidmətlər üzrə bölüşdürülməsi
İdarəetmə uçotu aşağıdakılarla bağlıdır.
• Maliyyə verilənlərindən istifadə etmək və bunu məlumat şəklində istifadəçilərə
çatdırmaq.
3.3.1 Məsrəf uçotunun məqsədləri
(a) İstehsal edilən malların və göstərilən xidmətlərin maya dəyəri
(b) Şöbənin, yaxud iş bölməsinin məsrəfi.
(c) Gəlirlərin miqdarı.
(ç) Məhsulun, xidmətin, şöbənin, yaxud ümumilikdə təşkilatın mənfəətliliyi.
(d) Satışların maya dəyəri nəzərə alınmaqla satış qiymətləri.
(e) Maliyyə dövrünün sonunda hələ də anbarda saxlanılan və beləliklə də, şirkətin aktivləri
və öhdəliklərindən ibarət balans hesabatının hazırlanma prosesində istifadə olunan
əmtəələrin mal-material ehtiyatının (xammal, bitməmiş istehsalat, istehsalı
tamamlanmış əmtəələr) dəyəri.
(ə) Malların və xidmətlərin gələcək məsrəfləri (maya dəyərinin hesablanması gələcək
üçün büdcənin hazırlanması (planlaşdırmanın) prosesinin tərkib hissəsidir).
Sual İdarəetmə Uçotu
QISA XÜLASƏ
15. Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi ⏐ 1: Rəhbərlik üçün məlumat 15
(f) Faktiki məsrəflərin proqnozlaşdırılmış məsrəflərlə müqayisəsi. (Əgər təşkilat gəlir
və məsrəflərinin müəyyən məbləğdə olmasını planlaşdırır, lakin sonradan həqiqi
rəqəmlər fərqli olursa, bu fərqlər ölçülə və hesabatlarda öz əksini tapa bilər. Rəhbərlik
bu hesabatlardan istifadə edərək, proqnozlaşdırılmış və faktiki nəticələr arasında aşkar
edilən fərqin yaratdığı problemin aradan qaldırılması üçün düzəliş xarakterli tədbirlərə (
və ya 'nəzarət' tədbirlərinə) ehtiyacın olub-olmadığını təyin edə bilər. Bu nəzarət
sisteminə əksər hallarda büdcə nəzarəti kimi yanaşılır.
(g) Mənfəət və məsrəflə bağlı rasional qərarlar vermək üçün rəhbərliyə lazım olan
məlumat.
Məsrəf uçotu sistemlərinin daha çox manufaktura istehsalı sahəsində inkişaf etdiyinə
baxmayaraq, onlardan yalnız bu sahədə istifadə olunduğunu düşünmək yanlış olardı. Xidmət
sənayeləri, hökumət idarələri və sosial rifah fəaliyyətlərində də məsrəf uçotu
məlumatından faydalanmaq olar. Manufaktura istehsalı ilə məşğul olan təşkilat daxilində
məsrəf uçotu sistemi yalnız istehsal şöbəsinə deyil, inzibati, satış və çatdırılma, tədqiqat və
təcrübə-konstruktor və həmçinin digər şöbələrə də tətbiq edilməlidir.
4 Məlumatın rəhbərliyə təqdim edilməsi
4.1 Hesabatlar
Verilənlər və məlumat rəhbərliyə adətən hesabat şəklində təqdim olunur. Hesabatın əsas
xüsusiyyətləri bunlardır: BAŞLIQ; KİMƏ; KİMDƏN; TARİX; və MÖVZU.
Bununla belə, kiçik təşkilatlarda məlumatların yazılı hesabat formasında deyil, daha az rəsmi
formada çatdırılması mümkündür (şifahi şəkildə və yaxud da qeyri-rəsmi
hesabatlar/qeydlərdən istifadə etməklə).
Bu Tədris Materialı boyunca siz maliyyə məlumatının toplanılmasında istifadə olunan bir sıra
üsullara rast gələcəksiniz. Məlumat toplanıldıqdan sonra təhlil edilir və hesabat formasında
rəhbərliyə təqdim olunur.
4.2 Hesabatın əsas xüsusiyyətləri
• BAŞLIQ
Hesabat olduğunu göstərmək üçün əksər hesabatlara adətən başlıq verilir.
• HESABAT KİMİN ÜÇÜN NƏZƏRDƏ TUTULUR?
Hesabatı qəbul edəcək şəxslərin aydın şəkildə müəyyənləşdirilməsi vacibdir. Məsələn,
siz Co Bloqs üçün hesabat yazırsınızsa, bu, hesabatın əvvəlində aydın şəkildə qeyd
olunmalıdır.
• HESABAT KİM TƏRƏFİNDƏN TƏQDİM EDİLMİŞDİR?
Əgər hesabatı qəbul edən şəxslərin hər hansı rəyləri, yaxud sualları varsa, bu barədə
kiminlə əlaqə saxlayacaqlarını bilmələri vacibdir.
• TARİX
Biz artıq qeyd etmişik ki, məlumat ən uyğun zamanda çatdırılmalıdır. Hesabatın
nəzərdə tutulan vaxtda təqdim edildiyini göstərmək üçün hesabatda tarixi qeyd etmək
lazımdır.
• MÖVZU
Hesabat nə haqqındadır? Rəhbərlik oxuyub nəzərdən keçirtmək üçün çoxlu sayda
hesabat alır. Ona görə də hesabatı oxumamışdan əvvəl onun nə haqda olduğunu
bilmək lazımdır!
• ƏLAVƏLƏR
Ümumilikdə, məlumat hesabatda yığcam şəkildə verilir və daha ətraflı hesablamalar və
verilənlər hesabatın sonundakı əlavələrə daxil edilir.
QISA XÜLASƏ
16. 16 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
Fəslin xülasəsi
• Verilənlər sonradan məlumata çevirilməsi məqsədilə emal edilən xammaldır. Verilənlər
faktlar, hadisələr, əməliyyatlar və s. ilə əlaqəlidir.
• Məlumat, onu qəbul edən şəxs üçün mənalı olması məqsədi ilə emal edilmiş verilənlərdir.
Ötürülən bütün bilgilər məlumat hesab olunur.
• Yaxşı məlumat münasib, tam, dəqiq və aydın olmalıdır. Bununla yanaşı yaxşı məlumat,
oxucuda özünə qarşı etibar yaratmalı, müvafiq qaydada, münasib həcmdə və vaxtında
çatdırılmalı, həmçinin bu məlumatın əldə olunma məsrəfi onun gətirdiyi fayda ilə
müqayisədə daha az olmalıdır.
• Rəhbərlik üçün təqdim edilən məlumat daha çox planlaşdırma, nəzarət və qərarların qəbul
edilməsi zamanı istifadə olunur.
• Təşkilatın (yaxud fərdin) vəzifəsi onun məqsədi yaxud məramıdır. Qeyd etmək lazımdır ki,
praktikada vəzifə, məqsəd və məram terminləri adətən bir-birini əvəz edir. Strategiya
təşkilata (yaxud fərdə) qarşıya qoyduğu vəzifələrinə nail olmağa imkan verən fəaliyyət
kursudur.
• Antoni idarəetmə fəaliyyətlərini strateji planlaşdırma, rəhbərlik tərəfindən nəzarət və
əməliyyat fəaliyyətinə nəzarət kimi hissələrə bölür .
• Rəhbərliyin nəzarət sistemi təşkilatın vəzifələrinin yerinə yetirilməsini və bu istiqamətdə
tərtib edilən planların həyata keçirilməsini təmin etmək üçün tabeçiliyində olanlar tərəfindən
yerinə yetirilən fəaliyyətlərin vəziyyətini qiymətləndirir və onlar üzərində müvafiq düzəlişlər
aparır.
• Antoni idarəetmə fəaliyyətlərini strateji planlaşdırma, rəhbərlik tərəfindən nəzarət və
əməliyyat fəaliyyətinə nəzarət kimi hisslərə bölür.
• Maliyyə uçotu sistemləri biznesin aktivlərinin və öhdəliklərinin lazımi qaydada
hesablanmasını təşkil etməklə bərabər səhmdar və digər maraqlı tərəfləri mənfəətlər və
sairə haqqında məlumatla da təmin edir. İdarəetmə uçotu sistemləri təşkilat daxilində
məlumatı müstəsna olaraq, rəhbərlərin istifadəsi üçün təmin edir.
• Məsrəf uçotu və idarəetmə uçotu terminləri bir çox hallarda bir-birini əvəz edən sözlər kimi
işlənilir. Bu düzgün deyildir. Məsrəf uçotu idarəetmə uçotunun bir hissəsidir. Məsrəf uçotu
idarəetmə uçotu üzrə mühasibi verilənlər bankı ilə təmin edir.
• Verilənlər və məlumat rəhbərliyə adətən hesabat şəklində təqdim olunur. Hesabatın əsas
xüsusiyyətləri bunlardır: BAŞLIQ; KİMƏ; KİMDƏN; TARİX; və MÖVZU .
17. Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi ⏐ 1: Rəhbərlik üçün məlumat 17
Qısa test
1 Verilənlər və məlumat nəyə deyilir?
2 Yaxşı məlumatın dörd əsas keyfiyyəti aşağıdakılardır:
• ………………………. • ……………………….
• ………………………. • ……………………….
3 İdarəetmə uçotunda məlumat daha çox (1) ………………………., (2)
………………………. yaxud da (3) ………………………. .məqsədləri üçün istifadə
olunur.
4 Strategiya təşkilatın məqsədi və ya məramıdır.
Doğru
Yanlış
5 Təşkilat Məqsədi
Mənfəət profilli
Qeyri-mənfəət profilli
6 R. N. Antoniyə əsasən idarəetmə fəaliyyətinin üç növü hansılardır?
(1) ……………………….
(2) ……………………….
(3) ……………………….
7 Rəhbərliyin nəzarət sistemi
A təşkilata məqsədlərinə nail olmağa kömək edən mümkün fəaliyyət kursudur.
B verilənlər bazası sisteminin idarə edilməsi məqsədilə texniki vasitələr və proqram
təminatı üçün istifadə edilən ümumi termindir
C təşkilatın vəzifələrinin yerinə yetirilməsini və bu istiqamətdə tərtib edilən planların həyata
keçirilməsini təmin etmək üçün tabeçiliyində olanlar tərəfindən yerinə yetirilən
fəaliyyətlərin vəziyyətini qiymətləndirir və onlar üzərində müvafiq düzəlişlər aparır.
D təşkilatın mənfəətlərinə nəzarət edən və onları maksimallaşdıran sistemdir.
8 Maliyyə və idarəetmə uçotu arasındakı altı fərqi qeyd edin.
9 Hesabat hazırlayarkən hansı beş əsas cəhəti yadda saxlamaq lazımdır?
(1) ……………………….
(2) ……………………….
(3) ……………………….
(4) ……………………….
(5) ……………………….
18. 18 1: Rəhbərlik üçün məlumat ⏐ Bölmə A Məsrəflər və idarəetmə uçotunun mahiyyəti və məqsədi
Qısa testin cavabları
1 Verilənlər sonradan məlumata çevirilməsi məqsədilə emal edilən xammaldır. Verilənlər
faktlar, hadisələr, əməliyyatlar və s. ilə əlaqəlidir. Məlumat, onu qəbul edən şəxs üçün
mənalı olması məqsədi ilə emal edilmiş verilənlərdir. Ötürülən bütün bilgilər məlumat
hesab olunur.
2 • Münasiblik • Dəqiqlik
• Tamlıq • Aydınlıq
3 (1) Planlaşdırma
(2) Nəzarətin təşkili
(3) Qərar qəbul etmə
4 Yanlış. Bu məqsədin tərifidir. Strategiya təşkilata qarşıya qoyduğu məqsədlərinə nail
olmağa imkan verən fəaliyyət kursudur.
5 Mənfəət profilli = mənfəətlərin maksimallaşdırılması
Qeyri-mənfəət profilli = malların və xidmətlərin təmin edilməsi
6 (1) Strateji planlaşdırma
(2) Rəhbərlik tərəfindən nəzarət
(3) Əməliyyat fəaliyyətinə nəzarət
7 C
8 Paraqraf 3.2-yə baxın
9 • Başlıq • Tarix
• Hesabat kimin üçün nəzərdə tutulur? • Mövzu
• Hesabat kim tərəfindən təqdim edilmişdir?
Nömrə Səviyyə Bal Vaxt
S 1 İmtahan Mövcud deyil Mövcud deyil
İndi isə Praktiki Suallar Toplusundan aşağıda verilmiş sualları cavablandırın
19. 21
Əhatə olunan mövzular
Dərs proqramına
istinad
1 Məhsul və xidmətlərin cəmi məsrəfləri B1 (a)
2 Birbaşa və dolayı məsrəflər B2 (a)
3 Funksional məsrəflər B1 (a)
4 Sabit və dəyişən məsrəflərs B1 (d)
5 İstehsal və qeyri-istehsal məsrəfləri B1 (a)
6 Məsrəfin digər təsnifatı B1 (c)
7 Məsrəf vahidləri, məsrəf obyekti və məsuliyyət
mərkəzləri
A1 (a)
Məsrəfin təsnifatı
Giriş
Bir məhsul vahidinin və ya xidmətin maya dəyərinin müəyyən
edilməsi üçün müəssisə tərəfindən istifadə olunan maya
dəyərinin hesablanması metodunda məsrəflərin birbaşa və
yaxud dolayı məsrəflər kimi təsnifləşdirilməsi olduqca
vacibdir.
Maya dəyərinin absorbsiya və marjinal metodla
hesablanmasında, məsrəf dinamikası və eləcə də məsrəf-
həcm-mənfəət təhlillərində isə məsrəflərin sabit və dəyişən
olaraq təsnifləşdirilməsinin aparılmasına ehtiyac vardır. Siz
dərslik boyunca bütün bu mövzularla tanış olacaqsınız.
Bu fəsil mətndəki digər fəsillər üçün təməl rolunu oynayır və
buna görə də buradakı anlayışları əvvəlcədən başa düşmək
vacibdir.
20. 22 2: Mәsrәf tәsnifatı ⏐ Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi
Dərs proqramı
İntellektual
səviyyə
A1 Rəhbərlik üçün uçot sistemi
(a) Məsrəf, mənfəət, investisiya və gəlir mərkəzlərinin müqayisəsi 1
(b) Məsrəf, mənfəət, investisiya və gəlir mərkəzlərinin rəhbərlərinin
məlumata olan fərqli ehtiyaclarınını təsvir edin
1
B1 İstehsal və qeyri-istehsal məsrəfləri
(a) İstehsal və qeyri-istehsal məsrəflərini izah edin və göstərin 1
(b) İstehsal məsrəfinin müxtəlif elementləri olan material, əmək və
qayimə məsrəflərini təsvir edin
1
(c) Qeyri-istehsal məsrəfinin müxtəlif elementləri olan inzibati, satış,
çatdırılma və maliyyə məsrəfini izah edin
1
(ç) Hasilat və mal-material ehtiyatlarını qiymətləndirərkən istehsal və
qeyri-istehsal məsrəfləri arasındakı fərqin əhəmiyyətini izah edin
1
B2 Birbaşa və dolayı məsrəflər
(a) İstehsal və qeyri-istehsal təyinatlı təşkilatlarda birbaşa və dolayı
məsrəfləri fərqləndirin
1
(b) İstehsal və qeyri-istehsal təyinatlı təşkilatlarda birbaşa və dolayı
məsrəflərə nümunələrin göstərilməsi
1
(c) Məsrəf obyekti, məsrəf vahidi və məsrəf mərkəzləri anlayışlarını
izah edin
1
İmtahan üzrə təlimat
Məsrəflərin təsnifatı tədris proqramının əsas sahələrindən biridir və bu mövzu verəcəyiniz
imtahanda öz əksini tapacaqdır.
1 Məhsul və xidmətlərin cəmi məsrəfləri
Məhsulun hazırlanması, yaxud xidmətin təmin edilməsinin cəmi məsrəfi aşağıdakılardan ibarətdir.
(a) Material məsrəfi
(b) Əmək haqqı məsrəfi (işçi qüvvəsi məsrəfləri)
(c) Digər xərclərin məsrəfi
• İcarə haqları və vergi ödənişləri
• Elektrik və qaz təminatı üzrə ödəmələr
• Amortizasiya
2 Birbaşa və dolayı məsrəflər
2.1 Materiallar, işçi qüvvəsi və xərclər
Birbaşa məsrəf maya dəyəri hesablanan məhsul, xidmət və yaxud da şöbəyə birbaşa və
bütövlükdə aid edilə bilən məsrəfdir. Dolayı məsrəf (yaxud qayimə məsrəfləri) məhsulun
hazırlanması, xidmətin göstərilməsi, yaxud da şöbənin fəaliyyət prosesi zamanı yaranan, lakin
məhsul, xidmət və ya şöbəyə birbaşa və bütövlükdə aid edilməsi mümkün olmayan məsrəfdir.
Materiallar, əmək haqqı məsrəfləri və digər xərclər birbaşa və ya dolayı məsrəflər kimi təsnif edilə
bilər.
(a) Birbaşa material məsrəfləri məhsulun hazırlanmasında və satışında (yaxud xidmətin
göstərilməsində) istifadə olunduğu məlum olan materialların məsrəfləridir.
QISA XÜLASƏ
21. Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 2: Mәsrәfin tәsnifatı 23
(b) Birbaşa işçi qüvvəsi məsrəfləri məhsulun hazırlanması və xidmətin göstərilməsində
istifadə olunan işçi qüvvəsinə sərf olunan səciyyəvi məsrəflərdir. Birbaşa işçi qüvvəsi
məsrəfləri işə, yaxud 'birbaşa istehsal işinə' sərf olunan zamanı ölçməklə müəyyən edilir.
(c) Digər birbaşa xərclər birbaşa olaraq və bütövlükdə, məhsulun hazırlanması, xidmətin
göstərilməsi, yaxud şöbənin fəaliyyəti nəticəsində yaranan məsrəflərdir.
Dolayı məsrəflərə supervayzerlərin əmək haqları, təmizləyici materialların məsrəfləri və binaların
sığorta məsrəfləri aiddir.
2.2 Cəmi məsrəflərin təhlili
Materiallar = Birbaşa materiallar + Dolayı materiallar
+ + +
İşçi
qüvvəsi
= Birbaşa işçi qüvvəsi + Dolayı işçi qüvvəsi
+ + +
Xərclər = Birbaşa xərclər + Dolayı xərclər
Cəmi
məsrəflər
= Birbaşa məsrəflər + Qayimə məsrəfləri
2.3 Birbaşa material
Birbaşa materiala istehsal olunan məhsulun bir hissəsinə çevrilən bütün materiallar aiddir
(məhsulun hazırlanmasında kiçik həcmdə istifadə edilən və yaxud da cüzi xərc tələb edən
materiallar birbaşa material hesab edilməyə də bilər).
Birbaşa material məsrəfləri əsas məsrəflərin (xammal və birbaşa əmək haqları məsrəfləri) bir
hissəsi kimi məhsula aid edilir. Birbaşa materiallara aşağıdakılar misaldır.
(a) Xüsusi olaraq müəyyən bir iş, sifariş, yaxud proses üçün satınalınan tərkib hissələr.
(b) 1-ci şöbədən 2-ci şöbəyə köçürülən natamam iş 1-ci şöbənin tamamlanmış işi, 2-ci şöbənin
isə birbaşa material məsrəfi hesab olunur.
(c) Karton və qutu kimi başlıca qablaşdırma materialları.
2.4 Birbaşa işçi qüvvəsi
Məhsulun istehsalı zamanı birbaşa olaraq, məhsul üzərində işə sərf olunan əməyin (əsas iş saatları
və ya əlavə iş vaxtı daxil olmaqla) müqabilində ödənilən bütün əmək haqları birbaşa əmək
haqlarına aiddir.
Birbaşa əmək haqqı məsrəfləri əsas məsrəflərin bir hissəsi olaraq, məhsula aid edilir.
Ödənişi birbaşa əmək haqqı qismində alan işçi qüvvəsi qruplarına aşağıdakılar misaldır.
(a) Məhsulun vəziyyətinin, yaxud tərkibinin dəyişdirilməsi ilə məşğul olan işçilər.
(b) Xüsusilə bu növ istehsal üçün tələb olunan inspektorlar, analitiklər və sınaq mütəxəssisləri.
(c) Əmək haqları xüsusi şəkildə müəyyən olunan briqadir, satıcı və hər hansı digər şəxslər.
Birbaşa işçi qüvvəsi məsrəflərində iki istiqamət müəyyənləşdirilə bilər.
• Avadanlıqdan istifadə və beləliklə də, amortizasiya xərcləri artdıqca, birbaşa işçi qüvvəsi
məsrəflərinin cəmi istehsal məsrəfinə olan nisbəti aşağı düşür
• Birbaşa işçi qüvvəsi məsrəfləri azaldıqca ixtisaslı işçi qüvvəsinin məsrəfləri və subpodratçıların
məsrəfləri artır.
Sual
Aşağıdakı işçi qüvvəsi məsrəflərini birbaşa və ya dolayı məsrəflər olaraq təsnif edin.
(a) Birbaşa işçilərə ödənilən əsas əmək haqları (pul vəsaiti ilə ödəniş, vergi ödəmələri və digər
tutulmalar)
(b) Köməkçi işçilərə ödənilən əsas əmək haqları
Əsas termin
Əsas termin
Əmək haqqı məsrəfləri
22. 24 2: Mәsrәf tәsnifatı ⏐ Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi
(c) Əlavə iş vaxtına görə əmək haqqı
(ç) Əlavə mükafat ödənişləri
(d) Sosial sığorta məsrəfləri
(e) Birbaşa işçilərin boşdayanma vaxtı məsrəfləri
(ə) Avadanlığın quraşdırılmasına sərf olunan əmək məsrəfləri
Cavab
(a) Birbaşa işçilərin əsas əmək haqları bir məhsul vahidi, sifariş və yaxud da prosesin birbaşa
məsrəfidir.
(b) Dolayı işçilərin əsas əmək haqları dolayı məsrəflərə aid edilir. Lakin, əgər müştərinin sifarişi
əsasında dolayı işçi qüvvəsinin vaxtı əhəmiyyətli dərəcədə bu sifarişin yerinə yetirilməsinə
cəlb olunarsa, bu zaman həmin işçi qüvvəsinin vaxtının məsrəfi sifarişin yerinə yetirilməsinə
çəkilən birbaşa işçi qüvvəsi məsrəfinə aid olacaq.
(c) Aşağıdakı iki hal istisna olmaqla birbaşa və dolayı işçilərə əlavə iş vaxtına görə ödənilən
əmək haqqı dolayı məsrəflərə aid edilir.
(i) Əgər sifarişin yerinə yetirilməsi üçün müştərinin xüsusi xahişi əsasında əlavə iş vaxtı
sərf edilərsə, əlavə iş vaxtına görə əmək haqqının ödənilməsi sifarişin yerinə
yetirilməsi üçün ödənilən birbaşa məsrəflərə aid edilir.
(ii) Əgər normal iş əməliyyatları zamanı istehsal şöbəsi müntəzəm olaraq iş vaxtından
əlavə işləyərsə, birbaşa cəlb olunan işçilərə əlavə iş vaxtına görə ödənilən əmək
haqları birbaşa məsrəf kimi təsnifləşdirilə və (orta) birbaşa iş qüvvəsinin bir saatının
əmək haqqı normasına əlavə edilə bilər.
(ç) Adətən əlavə mükafat ödənişləri dolayı məsrəflərə aid edilir.
(d) İşəgötürən tərəfindən Milli Sığorta Fonduna olan ödəmələr (hansı ki, əmək haqqı olaraq
işçilərə ödəniləcək ümumi məbləğə daxil edilir) dolayı işçi qüvvəsi məsrəflərinə aid edilir.
(e) İşdə asudə vaxt qayimə məsrəfi olub, dolayı işçi qüvvəsi məsrəflərinə aid edilir.
(ə) Kapital avadanlığı üzərində görülən işlərə çəkilən məsrəflər avadanlığın kapital məsrəflərinə
daxil edilir.
2.5 Birbaşa xərclər
Müəyyən məhsulun istehsalına birbaşa material məsrəfi və birbaşa əmək haqlarından başqa
çəkilən hər hansı digər xərclər birbaşa xərclərə aiddir.
Birbaşa xərclər əsas məsrəflərin bir hissəsi olaraq məhsula aid edilir.
Birbaşa xərclərə aşağıdakılar misaldır.
• Xüsusi iş üçün alətlərin, yaxud avadanlıqların icarəyə götürülməsi məsrəfləri
• Alətlərin, ləvazimatların və sairənin təmir məsrəfləri
Birbaşa xərclərə həmçinin məhsulun dəyərinə aid edilən xərclər də deyilir.
2.6 İstehsalın qayimə məsrəfləri
Sifariş alınandan onun tamamlanmasınadək fabrikdə meydana çıxan bütün dolayı material
məsrəfləri, dolayı əmək haqları və dolayı xərclər istehsalın (yaxud fabrikin) qayimə məsrəflərinə
aiddir.
İstehsalın qayimə məsrəflərinə aşağıdakılar aiddir.
(a) Dolayı materiallar. Hazır məhsula birbaşa aid edilməsi mümkün deyildir .
• İstehlak ehtiyatı, məsələn, kiçik (əhəmiyyətsiz) həcmdə istifadə olunan materiallar
Əsas termin
23. Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 2: Mәsrәfin tәsnifatı 25
(b) Dolayı əmək haqları, yəni birbaşa məhsula aid olmayan bütün əmək haqları
• İstehsal şöbəsində qeyri-istehsalla məşğul olan heyətin, məsələn briqadirlərin əmək
haqları
(c) Dolayı xərclər. İstehsala birbaşa aid edilməyən xərclər (material və işçi qüvvəsinin
xərclərindən başqa)
• Fabrikin icarə haqları, vergi ödənişləri və sığorta xərcləri
• Amortizasiya, yanacaq, elektrik xərcləri, müəssisənin, avadanlıqların və binaların təmir
xərcləri
2.7 İnzibati qayimə məsrəfləri
İnzibati qayimə məsrəflərinə müəssisənin idarə olunması, nəzarətdə saxlanılması və
yönləndirilməsində sərf olunan bütün dolayı material məsrəfləri, əmək haqları və digər xərclər
aiddir.
İnzibati qayimə məsrəflərinə aşağıdakılar misaldır.
• Ofis binalarının və avadanlıqların amortizasiyası.
• Direktorlar, katibələr və mühasiblər də daxil olmaqla ofis işçilərinin əmək haqları.
• İcarə haqqı, vergi ödəmələri, sığorta məsrəfləri, işıqlandırma məsrəfləri, təmizləmə və telefon
məsrəfləri və sairə.
2.8 Satış üzrə qayimə məsrəfləri
Satış üzrə qayimə məsrəflərinə satışın stimullaşdırılması və müştərilərin saxlanılması üçün
xərclənən bütün dolayı material məsrəfləri, əmək haqları və digər məsrəflər aiddir.
Satış üzrə qayimə məsrəflərinə aşağıdakılar misaldır.
• Kataloq və qiymət siyahılarının nəşr etdirilməsi və dəftərxana məsrəfləri.
• Satıcıların, satış nümayəndələrinin və satış şöbəsi heyətinin əmək haqları və komisyonları.
• Reklam və satışın stimullaşdırılması, bazar araşdırması məsrəfləri.
• Satış məntəqələrinin və nümayiş zallarının icarə haqları, vergi ödəmələri və sığorta
məsrəfləri, ümidsiz borclar və sairə.
2.9 Çatdırılma üzrə qayimə məsrəfləri
Çatdırılma üzrə qayimə məsrəflərinə qablaşdırılan məhsulu göndəriş üçün hazırlayarkən və
müştəriyə çatdırarkən yaranan bütün dolayı material məsrəfləri, əmək haqları və digər məsrəflər
aiddir.
Çatdırılma üzrə qayimə məsrəflərinə aşağıdakılar misaldır.
• Qablaşdırma qutularının məsrəfləri.
• Qablaşdırma, çatdırılma işi ilə məşğul olan işçilərin və sürücülərin əmək haqları.
• Sığorta məsrəfləri, icarə haqları, vergi ödəmələri, anbarların amortizasiya məsrəfləri və sairə.
Sual
Birbaşa işçi qüvvəsinə aid olan işçinin 5-ci həftə üçün hesablanmış əmək haqqısı aşağıdakılardan
ibarətdir.
$
(a) Adi iş saatlarına görə ödənilən əsas əmək haqqı, hər saatı $4 olmaqla 36 saat = 144
(b) Əlavə iş saatı üçün əsas əmək haqqı normasında hesablanan ödəniş,
hər saata $4 olmaqla 6 saat = 24
Əsas termin
Əsas termin
Əsas termin
Birbaşa işçi qüvvəsi
24. 26 2: Mәsrәf tәsnifatı ⏐ Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi
(c) Əlavə iş növbəsi üçün ödəniş, sərf olunan vaxtın ¼ -ə hasili ilə hesablanır.
¼ × 6 saat × hər saata $4 = 6
(ç) Qrup mükafatı (və yaxud da 'həvəsləndirici') sxeminə uyğun hesablanmış əlavə mükafat
ödənişləri- ay üzrə əlavə ödəniş = 30
5-ci həftədə 42 saatlıq iş üçün məcmu əmək haqları 204
5-ci həftə ərzində bu işçiyə sərf olunan birbaşa işçi qüvvəsi məsrəfi nə qədərdir?
A $144 B $168 C $198 D $204
Cavab
Gəlin çox variantlı test suallarının (ÇVTS) cavablandırılmasına ümumi bir yanaşma tətbiq edək. Bu
kimi rəqəmli sualı cavablandırmağın ən yaxşı üsulu verilmiş variantları nəzərə almamaqla mövcud
verilənlər əsasında öz cavab variantınızı hazırlamaqdır. Əgər sizin cavabınız dörd variantdan birinə
uyğun gəlirsə, həmin cavabı seçin və davam edin. Digər variantların düzgün olma ehtimalı
üzərində vaxt itirməyin. Əgər cavabınız verilmiş variantlara uyğun gəlmirsə, bu halda hesablama
yolunuzu bir daha yoxlayın. Əgər bu halda da cavabınız variantlardan heç birinə uyğun gəlməzsə,
hesablama əsasında ehtimal etməyə çalışın.
Sadəcə sizin aldığınız cavaba yaxın olan variantı seçmək kimi geniş yayılmış səhvə yol verməyin.
Yaxşı olardı ki, ilk növbədə, səhv olduğunu düşündüyünüz və yaxud ehtimal etdiyiniz cavab
variantlarını istisna edəsiniz. Məsələn, siz əlavə qrup mükafatı sxeminin adətən dolayı məsrəflərə
aid olduğunu bildiyinizdən C və D variantlarını ləğv edə bilərsiniz. Bu zaman siz A və B variantları
arasında seçim etməlisiniz və bu halda əgər ehtimal əsasında cavabı seçirsinizsə ən azından
imkanlarınızı artırmış olursunuz.
Doğru cavab B variantıdır, çünki əlavə iş vaxtına görə əsas əmək haqqı normasında olan ödənişlər
birbaşa əmək haqqı məsrəflərinin tərkib hissəsidir. Yalnız əlavə iş vaxtına görə hesablanmış əmək
haqqı qayimə məsrəfləri və yaxud dolayı məsrəflərə aiddir.
3 Funksional məsrəflər
3.1 Funksiyalar üzrə təsnifat
Məsrəflərin funksional təsnifatına istehsalat və emal məsrəfləri, inzibati məsrəflər, yaxud da
marketinq/satış və çatdırılma məsrəfləri aiddir.
İstehsalat təşkilatının maya dəyərinin 'ənənəvi' hesablanma sistemində məsrəflər aşağıdakı
qaydada təsnif edilir.
(a) İstehsalat və ya emal məsrəfləri. Bu məsrəflər istehsalatla və ya emalla məşğul olan
müəssisələrə aiddir.
(b) İnzibati məsrəflər. Bura baş idarənin tərkibinə daxil olan şöbələrin məsrəfləri aiddir.
(c) Marketinq və ya satış və çatdırılma məsrəfləri. Bura satış, marketinq, anbarlaşdırma və
nəqliyyat şöbələrinin məsrəfləri aiddir.
Bu şəkildə təsnifat funksional təsnifat adlanır. Bu təsnifatların heç birinə uyğun gəlməyən
məsrəflər - ümumi qayimə məsrəfləri və yaxud ayrıca bölmə kimi təsnifləşdirilə bilər. (məsələn,
tədqiqat və təcrübə-konstruktor məsrəfləri).
3.2 Satışların cəmi maya dəyəri
Emal müəssisəsinin hazırladığı kiçik bir məhsulun maya dəyərini hesablayarkən birbaşa məsrəflər
adətən istehsal məsrəflərinin bir qismi ilə məhdudlaşır. Adətən, məsrəflərin yığımı aşağıdakı
qaydada olur.
QISA XÜLASƏ
25. Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 2: Mәsrәfin tәsnifatı 27
$
İstehsal məsrəfləri
Birbaşa material məsrəfləri A
Birbaşa əmək haqqı məsrəfləri B
Birbaşa xərclər C
Əsas məsrəflər A+B+C
İstehsalın qaimə məsrəfləri D
Müəssisənin tam məsrəfi A+B+C+D
İnzibati məsrəflər E
Satış və çatdırılma məsrəfləri F
Satış məsrəflərinin cəmi A+B+C+D+E+F
3.3 Funksional məsrəflər
(a) İstehsal məsrəfləri xam materialların təchizatından başlayaraq, anbarlaşdırılma üçün hazır
məhsulların tamamlanmasına kimi həyata keçirilən ardıcıl əməliyyatlar nəticəsində yaranan
məsrəflərdir. Qablaşdırma məsrəfləri ‘ilkin’ qablaşdırmaya (qutular, dolama materialı və
sairə) aid istehsal məsrəfləridir.
(b) İnzibati məsrəflərə təşkilatın idarə olunması, yəni onun əməliyyatlarının planlaşdırılması və
onlar üzərində nəzarətin təşkil edilməsi ilə bağlı məsrəflər aiddir. Bu cür inzibati məsrəflər
istehsal, satış, çatdırılma, yaxud tədqiqat və təcrübə-konstruktor funksiyaları ilə bağlı
deyillər.
(c) Satış məsrəfləri bəzən marketinq məsrəfləri kimi tanınan və məhsullara tələbatın
yaradılması, eləcə də müştərilərin sabit sifarişlərinin təmin edilməsi üçün çəkilən
məsrəflərdir.
(ç) Çatdırılma məsrəfləri bir neçə əməliyyatın birləşməsindən ibarət olan fəaliyyətlərlə əlaqədar
olan məsrəflərdir. Bu fəaliyyət zənciri hazır məhsulların istehsal şöbəsindən qəbul
edilməsindən başlayaraq, çatdırılma üçün məhsulların hazır vəziyyətə gətirilməsindən və
sonda da boş konteynerlərin təkrar istifadə üçün hazırlanmasından ibarətdir.
(d) Tədqiqat məsrəfləri yeni və təkmilləşdirilmiş məhsulların tədqiqi məsrəfləridir. Təcrübə-
konstruktor məsrəfləri isə yeni, yaxud təkmilləşdirilmiş məhsul istehsal etmək haqqında
qərarın verilməsi ilə məhsulun tam istehsalının başlanılması arasındakı vaxt ərzində yaranan
məsrəflərdir.
(e) Maliyyələşdirmə məsrəfləri biznesin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı çəkilən məsrəflərdir.
(məsələn, kredit faizi).
Sual
İstehsal şirkətinin maya dəyərinin hesablanması sistemi daxilində aşağıdakı növ məsrəflər yaranır.
İstinad nömrəsi
1 İstehsal avadanlıqlarını sazlamaq üçün istifadə olunan sürtgü yağının
məsrəfləri
2 Yük maşınları üçün avtonəqliyyat lisenziyalarının məsrəfləri
3 İstehsal müəssisəsinin və avadanlıqların amortizasiya məsrəfləri
4 Laboratoriyada istifadə olunan kimyəvi preparatların məsrəfləri
5 Satış nümayəndələrinə ödənilən komisyonlar
6 Maliyyə direktorunun katibinin məvacibi
7 Müştərilər üçün ticarət endirimləri
8 Mexaniklərin məzuniyyət ödənişləri
9 Xam material anbarında təhlükəsizlik xidməti əməkdaşlarının məvacibi
10 Reklam agentliyinə ödənişlər
11 Hazır məhsulların yerləşdiyi anbarın icarə haqqı
12 Laboratoriya mütəxəssisinin məvacibi
13 Şirkətin avadanlıqlarının sığorta məsrəfləri
14 Fabrikdə işləyən supervayzorun məvacibi
15 Baş ofisdə yazı makinası lentinə çəkilən məsrəf
16 Mexaniklərin istifadə etdikləri qoruyucu geyimlərə çəkilən məsrəflər
Məsrəflərin təsnifatı
26. 28 2: Mәsrәf tәsnifatı ⏐ Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi
Tələb olunur
Yuxarıda qeyd olunan məsrəflərin təsnifatını aparmaqla aşağıdakı cədvəli tamamlayın.
Məsrəflərin təsnifatı İstinad nömrəsi
İstehsal məsrəfləri
Satış və çatdırılma məsrəfləri
İnzibati məsrəflər
Tədqiqat və təcrübə-konstruktor
məsrəfləri
Məsrəfin hər bir növü cavabınızda yalnız bir dəfə qeyd olunmalıdır. Cavabınızda istinad nömrəsini
qeyd edə bilərsiniz.
Cavab
Məsrəflərin təsnifatı İstinad nömrəsi
İstehsal məsrəfləri 1 3 8 9 14 16
Satış və çatdırılma məsrəfləri 2 5 7 10 11
İnzibati məsrəflər 6 13 15
Tədqiqat və təcrübə-konstruktor
məsrəfləri
4 12
4 Sabit və dəyişən məsrəflər
4.1 Giriş
Məsrəflər sabit və dəyişən məsrəflər kimi təhlil və təsnif edilir. Bir çox məsrəf amillərinin bir hissəsi
sabit, bir hissəsi isə dəyişən olduğundan, onlar yarı-sabit və ya yarı-dəyişən məsrəflər adlanırlar.
Sabit məsrəflər müəyyən dövr ərzində yaranan və müəyyən istehsal səviyyələri intervalı daxilində
fəaliyyət səviyyəsində olan dəyişikliklərin təsirindən asılı olaraq dəyişməyən məsrəflərdir.
Dəyişən məsrəflər fəaliyyət səviyyəsindən asılı olaraq dəyişməyə meyl edən məsrəflərdir.
4.2 Sabit və dəyişən məsrəflərə aid nümunələr
(a) Birbaşa material məsrəfləri dəyişən məsrəflərdir, çünki istehsal olunan məhsul vahidlərinin
sayı artdıqca birbaşa material məsrəfləri də artır.
(b) Satışdan olan komisyon haqları adətən ümumi satış dövriyyəsindən sabit faizlə tutulur və
beləliklə də satış həcmindən asılı olaraq, dəyişikliyə məruz qaldığından dəyişən məsrəf
hesab olunur.
(c) Müəssisənin işgüzar fəaliyyəti genişləndikcə, telefon zənglərinə görə ödənişlər də artır, lakin
bundan əlavə telefon xəttinin icarəsinə görə tutulan ümumi məbləğdə sabit məbləğ elementi
də olduğundan, bu məsrəf yarı-sabit və ya yarı-dəyişən qayimə məsrəfi kimi göstərilir.
(ç) Biznes müəssisələrinin icarə məsrəfi ən azından müəyyən dövrü ərzində sabit məbləğdə
olduğu üçün sabit məsrəf hesab olunur.
QISA XÜLASƏ
27. Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 2: Mәsrәfin tәsnifatı 29
5 İstehsal və qeyri-istehsal məsrəfləri
Maliyyə hesabatlarını hazırlamaq məqsədilə məsrəflər adətən istehsal məsrəfləri və qeyri-
istehsal məsrəfləri kimi təsnif edilir. İstehsal məsrəfləri təkrar satış üçün istehsal edilən
məhsulların məsrəfləridir. Qeyri-istehsal məsrəfləri isə cari dövr ərzində xərc kimi çıxılan məsrəfdir.
Məhsulların istehsalına sərf olunan bütün məsrəflər istehsal məsrəfləridir. İstehsal olunan
məhsulların nümunəsində bu məsrəflərə birbaşa material məsrəfləri, birbaşa işçi qüvvəsi və
qayimə məsrəfləri aiddir.
Qeyri-istehsal məsrəfləri birbaşa olaraq, mənfəət və zərər hesabında yarandıqları dövrdə xərc kimi
göstərilirlər; bu kimi məsrəflərə satış və inzibati xərclər aiddir.
5.1 İstehsal və qeyri-istehsal məsrəfləri
İstehsal və qeyri-istehsal məsrəfləri arasındakı fərqləndirilməsi mal-material ehtiyatının
qiymətləndirilməsinin əsasını təşkil edir.
5.2 Nümunə
Müəyyən dövr üzrə müəssisə fəaliyyəti məsrəfləri aşağıda qeyd olunmuşdur:
$
Materiallar 600
Əmək haqqı 1,000
İstehsal qayimə məsrəfləri 500
İnzibati qayimə məsrəfləri 700
2,800
Dövr ərzində 100 vahid məhsul istehsal olunmuşdur. Əgər bütün bu məsrəflər istehsal olunmuş
məhsul vahidləri üzrə bölüşdürülsə idi, hər bir vahidin maya dəyəri $28 təşkil edərdi.
Bu yanlışdır. Yalnız istehsal məsrəfləri mal-material ehtiyatı vahidləri üzrə bölüşdürülür. İnzibati
qayimə məsrəfləri qeyri-istehsal məsrəfləridir.
Beləliklə, hər bir mal-material ehtiyatı vahidi $21 ((600 + 1,000 + 500)/100) məbləğində
qiymətləndirilməlidir.
Bu həm məcmu mənfəətə, həm də dövrün sonuna olan mal-material ehtiyatının
dəyərləndirilməsinə təsir edir. Əgər bu dövr ərzində hər biri $40 olmaqla 80 vahid satılırsa, məcmu
mənfəət aşağıdakı kimi hesablanacaq:
$
Satışlar (80 × 40) 3,200
Satışların maya dəyəri (80 × 21) (1,680)
Məcmu mənfəət 1,520
Dövrün sonunda (satılmamış) mal-material ehtiyatının dəyəri $420 (20 × 21) təşkil edəcək.
6 Məsrəfin digər təsnifatı
Qaçıla bilən məsrəflər fəaliyyət və yaxud bizneslə bağlı yaranan, həmçinin fəaliyyət və biznesin
mövcud olmadığı halda aradan qaldırıla bilən müvafiq məsrəflərdir.
Qaçıla bilməyən məsrəflər fəaliyyət və yaxud bölmənin mövcud olub-olmamasından asılı
olmayaraq yaranan məsrəflərdir.
İdarə oluna bilən məsrəf rəhbərliyin qərar və fəaliyyətinin təsir göstərə bildiyi məsrəflərdir.
İdarə oluna bilməyən məsrəf verilmiş dövr ərzində rəhbərliyin təsir göstərə bilmədiyi istənilən
məsrəflərdir.
Diskresion məsrəflər adətən büdcənin proqnozlaşdırılması prosesində verilən qərarlar
nəticəsində yaranan məsrəflərdir. Adətən belə məsrəflər sabit dövr üzrə sabit məbləğdə nəzərdə
tutulur.
Əsas terminlər
QISA XÜLASƏ
28. 30 2: Mәsrәf tәsnifatı ⏐ Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi
Diskresion məsrəflərə aşağıdakılar misaldır.
• Reklam məsrəfləri • Təlim məsrəfləri
• Tədqiqat və təcrübə-konstruktor məsrəfləri
7 Məsrəf vahidləri, məsrəf obyekti və məsuliyyət
mərkəzləri
7.1 Məsrəf mərkəzləri
Məsrəf mərkəzləri məsrəflərin daha sonrakı təhlilindən əvvəl toplanıldığı yerlərdir. Məsrəflər aid
olduqları məsrəf mərkəzlərinə bölüşdürüldükdən sonra məsrəf vahidlərinə əsasən təhlil olunurlar.
Ümumiyyətlə məsrəflər dedikdə aşağıdakı məsrəflər nəzərdə tutulur.
• Birbaşa materiallar • İstehsal qayimə məsrəfləri
• Birbaşa işçi qüvvəsi • İnzibati qayimə məsrəfləri
• Birbaşa xərclər • Ümumi qayimə məsrəfləri
Məsrəflər yarandıqdan sonra onları adətən məsrəf mərkəzlərinə bölüşdürürlər. Məsrəf mərkəzlərinə
aşağıdakılar aid ola bilər.
• Şöbə
• Qurğu və ya bir neçə qurğular
• Layihə (məsələn, yeni kompüter sisteminin quraşdırılması)
• Qayimə məsrəfləri məsələn, icarə haqqı, vergi ödəmələri, elektrik məsrəfləri (hansı ki,
sonradan müxtəlif şöbələr və ya layihələr arasında bölüşdürülə bilər)
Məsrəf mərkəzləri məsrəf sisteminin vacib elementidir. Onlar aşağıdakılar üçün başlanğıc nöqtə
sayılır.
(a) Yaranan faktiki məsrəflərin təsnifatı.
(b) Planlaşdırılmış məsrəflərə dair büdcələrin hazırlanması.
(c) Faktiki və proqnozlaşdırılmış məsrəflərinin müqayisəsi (rəhbərlik tərəfindən nəzarət).
7.2 Məsrəf vahidi
Məsrəf vahidi məsrəflərin aid olduğu məhsulun yaxud xidmətin vahididir. Məsrəf vahidi məsrəflərin
hesablanması üçün başlıca nəzarət vasitəsidir.
Məsrəflər məsrəf mərkəzlərinə aid edildikdən sonra bir məsrəf vahidi üzrə məsrəfin hesablanması
üçün daha təfsilatı ilə təhlil oluna bilərlər. Alternativ olaraq, bəzi məsrəf elementləri (məsələn,
birbaşa material və birbaşa əmək haqqı məsrəfləri ) birbaşa olaraq, məsrəf vahidinin maya
dəyərinə aid edilə bilər.
Məsrəf vahidlərinə aşağıdakılar misaldır.
• Bir xəstənin müalicəsi (xəstəxanada) • Otaq (mehmanxanada)
• Barel (pivə hazırlama sənayesində)
Sual
Aşağıdakı təşkilatlarda nəzarətin təşkilinə yardım edə biləcək uyğun məsrəf vahidlərini təklif edin.
(a) 50 ədəd iki nəfərlik və 10 ədəd bir nəfərlik otağı olan mehmanxana
(b) Xəstəxana
(c) Yol daşımaları biznesi
Məsrəf vahidləri
QISA XÜLASƏ
QISA XÜLASƏ
29. Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 2: Mәsrәfin tәsnifatı 31
Cavab
(a) Qonaq/gecə (b) Xəstə/gecə (c) Ton/mil
Məşğul çarpayı/gecə Əməliyyat Mil
Verilən yemək Ambulator xəstə
7.3 Məsrəflərin obyekti
Məsrəf obyektinə o fəaliyyətlər daxildir ki, onlar üçün məsrəflərin ayrı-ayrılıqda hesablanması
məqsədəuyğundur.
İdarəetmə məlumatından istifadə edənlər hər hansı bir amilin məsrəfini bilmək istəyirsə, həmin bu
amil məsrəf obyekti adlanır. Nümunələrə aşağıdakılar aiddir.
• Məhsulun maya dəyəri
• Şöbənin idarə olunması məsrəfi
• Xidmətin maya dəyəri
7.4 Mənfəət mərkəzləri
Mənfəət mərkəzləri məsrəf mərkəzləri ilə oxşardırlar, lakin məsrəflər və gəlirlər üçün məsuliyyət
daşıyır.
Əvvəldə qeyd edildiyi kimi, məsrəf mərkəzi məsrəflərin toplanıldığı yerdir. Bununla belə, bəzi
təşkilatlar öz fəaliyyətlərini mənfəət mərkəzləri əsasında qururlar.
Mənfəət mərkəzinin rəhbərləri adətən gəlirlərin artırılması və məsrəflərin yaranmasına nəzarət
edirlər. Adətən bir mənfəət mərkəzi bir neçə məsrəf mərkəzindən ibarət olur . Mənfəət mərkəzinin
rəhbəri həm satınalma, həm də satışla bağlı qərarlar verir və ondan hər iki işlərin mümkün qədər
mənfəətlə həyata keçirilməsi tələb olunur.
Mənfəət mərkəzinin rəhbərinə gəlir və məsrəflər haqqında məlumat lazımdır. O, şöbəsinin əldə
etdiyi mənfəət marjasına görə məsuliyyət daşıyır. Real həyatda, mərkəz rəhbərinin təsir göstərə
bilmədiyi sabit xərclər də olur və bu zaman onun nail olduğu kontribusiyanın (gəlirlə dəyişən
məsrəflər arasındakı fərqlə ölçülür) həcminə nəzər yetirmək lazım olur. Belə olan halda mərkəz
rəhbərlərinə hansı məhsulların ən yüksək kontribusiyaya malik olduğu barədə məlumat lazım
olacaq.
7.5 Gəlir mərkəzləri
Gəlir mərkəzləri məsrəf mərkəzləri və mənfəət mərkəzlərinə oxşardırlar, lakin yalnız gəlirlərə görə
məsuliyyət daşıyır. Gəlir mərkəzlərinin rəhbərləri adətən gəlirlərin necə artırılmasına nəzarət edir.
Gəlir mərkəzinin rəhbəri məsrəflərlə bağlı məsuliyyət daşımır. Onun məqsədi yalnız satış üzrə
gəlirləri maksimallaşdırmaqdır. Ona bazarlar və yeni məhsullara dair məlumat lazımdır. Gəlirin
məbləğlərinə nəzarət etməkdən əlavə, mərkəzin rəhbəri rəqiblərin qiymət qoyma siyasəti və satış
nəticələri ilə də yaxından tanış olur.
7.6 İnvestisiya mərkəzləri
İnvestisiya mərkəzi kapital investisiyası və bəzi hallarda maliyyələşdirilməyə görə əlavə
məsuliyyət daşıyan və fəaliyyəti investisiya üzrə gəlirlə ölçülən mənfəət mərkəzidir.
QISA XÜLASƏ
QISA XÜLASƏ
QISA XÜLASƏ
QISA XÜLASƏ
30. 32 2: Mәsrәf tәsnifatı ⏐ Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi
İnvestisiya mərkəzinin rəhbəri mənfəət mərkəzinin rəhbəri kimi eyni qərarlar verir, lakin bundan
əlavə o investisiyalarla bağlı əlavə məsuliyyət daşıyır. Beləliklə, onun fəaliyyətinin
qiymətləndirilməsi onun artıq qalan pul vəsaitləri ilə necə işləməsi əsasında aparılır və ona görə də
bu mərkəzin rəhbəri yalnız o investisiyaların qoyuluşunda maraqlı olacaq ki, onlardan əldə olunan
mənfəətin faizi şirkətin relevant kapital dəyərindən çox olsun. Beləliklə, investisiya mərkəzinin
rəhbərinə mənfəət mərkəzinin rəhbərinə lazım olan tipdə məlumat və bundan əlavə ona mümkün
investisiya layihələri haqqında daha ətraflı qiymətləndirmələrin və artıq yatırılmış investisiyaların
nəticələri haqqında məlumat lazım olacaq. İnvestisiya mərkəzinin rəhbəri uzunmüddətli aktivlərin
alqısı və yaxud da icarəyə götürülməsi və artıq qalan pul vəsaitlərinin investisiyaya cəlb edilməsi
ilə bağlı qərarlar verməlidir. Bu qərarların əksəriyyəti böyük məbləğdə pulla bağlı olur.
7.7 Məsuliyyət mərkəzləri
Məsuliyyət mərkəzi, onun fəaliyyət nəticələrinə görə müvafiq rəhbərin birbaşa məsuliyyət daşıdığı
şöbə, yaxud təşkilati funksiyadır.
Məsrəf mərkəzləri, gəlir mərkəzləri, mənfəət mərkəzləri və investisiya mərkəzləri həmçinin
məsuliyyət mərkəzləri kimi tanınır.
Aşağıdakılardan hansı investisiya mərkəzinə xarakterikdir?
A Rəhbərlər marketinq məsələlərinə nəzarət edirlər.
B Rəhbərliyin satış komandası var.
C Rəhbərliyin satış komandası var və kreditlərin verilməsinə nəzarət funksiyalarını yerinə
yetirirlər.
D Rəhbərlər kapital aktivlərini satınala bilərlər.
Cavab
Doğru cavab D-dir.
Bu fəsildə bir sıra yeni terminlər və təriflər verilmişdir. Bu fəsildə verilən mövzular tədris
proqramının əsas sahələridir və F2- İdarəetmə Uçotu imtahanında əhatə olunacaqdır.
Sual İnvestisiya mərkəzi
İmtahan
üzrə əsas
məqamlar
QISA XÜLASƏ
31. Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 2: Mәsrәfin tәsnifatı 33
Fəslin xülasəsi
• Birbaşa məsrəf maya dəyəri hesablanan məhsul, xidmət və yaxud da şöbəyə birbaşa və
bütövlükdə aid edilə bilən məsrəfdir. Dolayı məsrəf (yaxud qayimə məsrəfləri) məhsulun
hazırlanması, xidmətin göstərilməsi, yaxud da şöbənin fəaliyyət prosesi zamanı yaranan, lakin
məhsul, xidmət və ya şöbəyə birbaşa və bütövlükdə aid edilməsi mümkün olmayan məsrəfdir.
• Məsrəflərin funksional təsnifatına istehsalat və emal məsrəfləri, inzibati məsrəflər, yaxud da
marketinq/satış və çatdırılma məsrəfləri aiddir.
• Məsrəflər sabit və dəyişən məsrəflər kimi təhlil və təsnif edilir. Bir çox məsrəf amillərinin bir hissəsi
sabit, bir hissəsi isə dəyişən olduğundan, onlar yarı-sabit və ya yarı-dəyişən məsrəflər adlanırlar.
• Maliyyə hesabatlarını hazırlamaq məqsədilə məsrəflər adətən istehsal məsrəfləri və qeyri-
istehsal məsrəfləri kimi təsnif edilir. İstehsal məsrəfləri təkrar satış üçün istehsal edilən
məhsulların məsrəfləridir. Qeyri-istehsal məsrəfləri isə cari dövr ərzində xərc kimi çıxılan məsrəfdir.
• Məsrəf mərkəzləri məsrəflərin daha sonrakı təhlilindən əvvəl toplanıldığı yerlərdir. Məsrəflər aid
olduqları məsrəf mərkəzlərinə bölüşdürüldükdən sonra məsrəf vahidlərinə əsasən təhlil olunurlar.
• Məsrəf vahidi məsrəflərin aid olduğu məhsulun yaxud xidmətin vahididir. Məsrəf vahidi məsrəflərin
hesablanması üçün başlıca nəzarət vasitəsidir.
• Məsrəf obyektinə o fəaliyyətlər daxildir ki, onlar üçün məsrəflərin ayrı-ayrılıqda hesablanması
məqsədəuyğundur.
• Mənfəət mərkəzləri məsrəf mərkəzləri ilə oxşardırlar, lakin məsrəflər və gəlirlər üçün məsuliyyət
daşıyır.
• Gəlir mərkəzləri məsrəf mərkəzləri və mənfəət mərkəzlərinə oxşardırlar, lakin yalnız gəlirlərə görə
məsuliyyət daşıyır. Gəlir mərkəzlərinin rəhbərləri adətən gəlirlərin necə artırılmasına nəzarət edir.
• İnvestisiya mərkəzi kapital investisiyası və bəzi hallarda maliyyələşdirilməyə görə əlavə
məsuliyyət daşıyan və fəaliyyəti investisiya üzrə gəlirlə ölçülən mənfəət mərkəzidir.
• Məsuliyyət mərkəzi, onun fəaliyyət nəticələrinə görə müvafiq rəhbərin birbaşa məsuliyyət daşıdığı
şöbə, yaxud təşkilati funksiyadır.
Qısa test
1 Birbaşa xərclərə aid iki nümunə göstərin.
2 İnzibati qayimə məsrəfləri, satış üzrə qayimə məsrəfləri və çatdırılma üzrə qayimə məsrəflərinə aid
nümunə göstərin.
3 Funksional məsrəflər nədir?
4 Sabit və dəyişən məsrəflər arasındakı fərq nədən ibarətdir?
5 İstehsal və qeyri-istehsal məsrəfləri hansılardır?
6 Məsrəf mərkəzi nədir?
7 Məsrəf vahidi nədir?
8 Mənfəət mərkəzi nədir?
9 İnvestisiya mərkəzi nədir?
32. 34 2: Mәsrәf tәsnifatı ⏐ Bölmə B Məsrəflərin təsnifatı, dinamikası və məqsədi
Qısa testin cavabları
1 • Xüsusi bir sifarişin icrası üçün alət və avadanlıqların icarəyə götürülməsi
• Alətlərin, ləvazimatların və sairənin təmir məsrəfləri
2 • İnzibati qayimə məsrəfləri = Ofis binalarının və avadanlıqlarının amortizasiyası
• Satış üzrə qayimə məsrəfləri = Çap etmə və dəftərxana məsrəfləri (kataloq, qiymət
siyahıları və s.)
• Çatdırılma üzrə qayimə məsrəfləri = Qablayıcıların, sürücülərin və çatdırılma ilə məşğul
olan işçilərin əmək haqları
3 Funksional məsrəflər aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir.
• İstehsal məsrəfləri
• İnzibati məsrəflər
• Marketinq və yaxud satış və çatdırılma məsrəfləri
4 Sabit məsrəf müəyyən dövr ərzində yaranan və müəyyən istehsal səviyyələri intervalı daxilindəki
fəaliyyət səviyyəsində olan dəyişikliklərin təsirindən asılı olaraq dəyişməyən məsrəfdir.
Dəyişən məsrəf fəaliyyət səviyyəsindən asılı olaraq dəyişməyə meyl edən məsrəfdir.
5 İstehsal məsrəfləri tamamlanmış məhsul vasitəsilə müəyyən olunur. Bu kimi məsrəflər ilkin olaraq
mal-material ehtiyatı dəyərinin bir hissəsi kimi müəyyən olunur. Yalnız mal-material ehtiyatı
satıldıqdan sonra onlar xərc kimi qeydə alınır.
Qeyri-istehsal məsrəfləri cari dövr ərzində xərc kimi çıxılan məsrəfdir. Belə məsrəflər heç vaxt
mal-material ehtiyatının dəyərinə aid edilmir.
6 Məsrəf mərkəzi müvafiq məsrəflərin sonrakı təhlilindən əvvəl toplanıldığı yerdir.
7 Məsrəflərin vahidi məsrəflərin aid olduğu məhsulun, yaxud xidmətin vahididir. Məsrəf vahidi
məsrəflərin hesablanması üçün başlıca nəzarət vasitəsidir.
8 Mənfəət mərkəzi məsrəf mərkəzi ilə oxşardır, lakin məsrəf və gəlirlər üçün məsuliyyət daşıyırlar.
9 İnvestisiya mərkəzi kapital investisiyası və bəzi hallarda maliyyələşdirilməyə görə əlavə
məsuliyyət daşıyan mənfəət mərkəzidir.
Nömrə Səviyyə Bal Vaxt
S 2 İmtahan Mövcud deyil Mövcud deyil
İndi isə Praktiki Suallar Toplusundan aşağıda verilmiş sualları cavablandırın
33. 35
Əhatə olunan mövzular
Dərs proqramına
istinad
1 Məsrəf dinamikasına giriş B3 (b)
2 Məsrəf dinamikasının növləri B3 (a)
3 Yarı-dəyişən məsrəflərin sabit və dəyişən
elementlərinin müəyyən edilməsi
B3 (c)
Məsrəf dinamikası
Giriş
Bu fəsilə kimi tədris materialımızda sizləri idarəetmə məlumatı
mövzusu ilə tanış etdik və ümumiyyətlə bunun mahiyyətini və
nə iş gördüyünü izah etdik. İkinci fəsildə biz məsrəflərin
təsnifləşdirilməsinin əsas üsullarını nəzərdən keçirdik. Daha
dəqiq desək, təqdim etdiyimiz təsnifatda mərsəflər iki qrupa
bölünmüşdür: birbaşa olaraq fəaliyyət səviyyəsindəki
dəyişikliklərin təsiri altında dəyişən (dəyişən məsrəflər) və
fəaliyyət səviyyəsindəki dəyişikliklərdən asılı olmayan (sabit
məsrəflər) məsrəflər. Bu fəsildə məsrəf dinamikasının bu iki
tipli bölgüsü daha ətraflı araşdırılır və yarı-dəyişən məsrəflərin
bu iki məsrəf elementləri üzrə bölüşdürülməsi metodunun
izahatı verilir. Bunun adı yuxarı-aşağı dinamika metodudur.
34. 36 3: Məsrəf dinamikası ⏐ Bölmə B Məsrəf təsnifatı, dinamikası və məqsədi
Dərs proqramı
İntellektual
səviyyə
B3 Sabit və dəyişən məsrəflər
(a) Qrafik olaraq məsrəflərin dinamikasının müxtəlif növlərini təsvir
edin.
1
(b) Sabit, pilləli sabit və dəyişən məsrəflər kateqoriyalarıni izah edin və
bu məsrəflərlə bağlı misallar göstərin
1
(c) Yuxarı-aşağı dinamika təhlilindən istifadə edərək, pilləli sabit
məsrəflər və hər məhsul vahidi üzrə dəyişən məsrəflərdəki
dəyişikliklərin mövcud olduğu hallar da daxil olmaqla cəmi
məsrəfləri sabit və dəyişən məsrəf elementlərinə ayırın.
2
İmtahan üzrə təlimat
Məsrəflərin dinamikası İdarəetmə Uçotu tədris proqramının əsas sahəsidir və bunun üçün siz
gərək məsrəflərin sabit və dəyişən elementlərini və yuxarı-aşağı dinamika təhlilindən istifadə
etməyi başa düşəsiniz.
1 Məsrəf dinamikasına giriş
1.1 Məsrəf dinamikası və qərar qəbul etmə
Məsrəf dinamikası hasilatın həcmindəki dəyişikliklərin məsrəflərə təsirini əks etdirir.
Rəhbərliyin qərarları adətən müxtəlif fəaliyyət səviyyələrində məsrəflərin və gəlirlərin necə
dəyişdiyinə əsaslanır. Belə qərarlara aşağıdakılar misaldır.
• Növbəti dövr üçün planlaşdırılmış fəaliyyət səviyyəsi nə qədər olmalıdır?
• Daha çox məhsul vahidi satmaq üçün satış qiyməti endirilməlidirmi?
• Müəyyən komponent daxildə istehsal olunmalıdır, yoxsa idxal olunmalıdır?
• Müqavilə imzalanmalıdırmı?
1.2 Məsrəf dinamikası və məsrəfə nəzarət
Əgər mühasib təşkilatın fəaliyyəti nəticəsində yaranmış məsrəflərin hansı həcmdə olmalı olduğu
barədə məlumatsızdırsa, o, məsrəflərə necə nəzarət edə bilər?
1.3 Məsrəf dinamikası və büdcənin proqnozlaşdırılması
Məsrəflərin dinamikası haqqında məlumatlı olmaq büdcənin hazırlanması, qərarların qəbul
edilməsi və uçota nəzarət üçün əhəmiyyətlidir.
Yadda saxlayın ki, məsrəflərin dinamikasının təhlili planlaşdırma, nəzarətin təşkili və qərar qəbulu
üçün vacibdir.
1.4 Məsrəf dinamikası və fəaliyyət səviyyələri
Məsrəflərə təsir edə biləcək bir çox amil var. Əsas təsir amili məhsulun istehsal həcmi, yaxud
fəaliyyət səviyyəsidir. Fəaliyyət səviyyəsi aşağıdakılardan birinə aid ola bilər.
• İstehsal edilən məhsul vahidlərinin sayı • Verilən hesab-fakturaların sayı
• Satılan məhsul vahidlərinin dəyəri • İstehlak edilən elektrik vahidlərinin sayı
• Satılan məhsul vahidlərinin sayı
İmtahan
üzrə əsas
məqamlar
QISA XÜLASƏ
35. Bölmə B Məsrəf təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 3: Məsrəf dinamikası 37
1.5 Məsrəf dinamikasının prinsipləri
Məsrəf dinamikasının əsas prinsipi fəaliyyət səviyyəsinin artması ilə məsrəflərin də artması
prinspidir. Yəni 2000 vahid məhsul istehsal etməyin məsrəfi 1 000 vahid məhsul istehsal etməyin
məsrəfindən daha çox olacaq.
Bu rasional prinsipdir. Lakin, mühasibin qarşısında duran məsələ, fəaliyyət səviyyəsinin
artmasından asılı olaraq, hər bir məsrəf vahidi üzrə məsrəflərin necə və nə qədər artmasını
müəyyənləşdirməkdir. Burada məsrəfləri ölçmək üçün fəaliyyət səviyyəsi istehsalın həcminə
bərabər götürüləcəkdir.
1.6 Misal: məsrəf dinamikası və fəaliyyət səviyyəsi .
Hans Bratç şirkətinin satış nümayəndələri üçün şirkət maşınlarından ibarət dayanacaq parkı vardır.
Maşınların istifadəsi ilə bağlı məsrəflər aşağıdakı kimi hesablanmışdır.
(a) Yeni avtomobillərin qiyməti $12,000, iki ilin sonunda isə zəmanətli təkrar satış qiyməti $6,000
olacaqdır. Amortizasiya məsrəfləri də düzxətli əsasla hesablanır.
(b) Hər bir mil üçün benzin və yağ məsrəfi 15 sent təşkil edir.
(c) Şinlərin yeniləri ilə əvəz edilməsi xərci $300 təşkil edir; və hər 30,000 mildən bir şinlər
dəyişdirilir.
(ç) Birinci ildə hər maşının (orta hesabla) müntəzəm təmir məsrəfləri $200 və ikinci ildə isə $450
təşkil edir.
(d) İki il ərzində hər bir avtomobilin təmir məsrəfi orta hesabla $400 təşkil edir və bu hər mil
məsafəyə görə dəyişir. Orta avtomobilin bir ildə qət etdiyi məsafə 25, 000 mildir.
(e) Bir ildə hər avtomobilə görə vergi, sığorta, avtomobil təşkilatlarına üzvlük və sairə məsrəflər
$400 təşkil edir.
Tələb olunur
Bir ildə 15,000 mil və bir ildə 30, 000 mil məsafə qət edən maşınların orta illik məsrəfini
hesablayın.
Həlli
Məsrəflər sabit, dəyişən və pilləli məsrəf elementləri olaraq, təhlil oluna bilər və burada pilləli
məsrəf, yalnız müəyyən fəaliyyət səviyyələri daxilində sabit qalan məsrəfdir.
(a) Sabit məsrəflər
$ illik
Amortizasiya $(12,000 − 6,000) ÷ 2
3,000
Müntəzəm təmir $(200 + 450) ÷ 2
325
Vergi, sığorta və sair
400
3,725
(b) Dəyişən məsrəflər
Hər mil
məsafəyə
düşən sentlər
Benzin və yağ 15.0
Təmir məsrəfləri ($400 ÷ 50,000 mil)* 0.8
15.8
* Əgər bir maşın bir ildə 25,000 mil məsafə qət edirsə, iki ildə onun qət edəcəyi məsafə
50,000 mil olacaq (iki ildə təmir məsrəfi $400 təşkil edəcək).
QISA XÜLASƏ
36. 38 3: Məsrəf dinamikası ⏐ Bölmə B Məsrəf təsnifatı, dinamikası və məqsədi
(c) Pilləli məsrəflər şinlərin dəyişdirilməsi məsrəfləridir ki, bu da hər 30,000 mil məsafənin
sonunda $300 məbləğində olacag.
(i) Əgər avtomobil iki ildə 30, 000 mil və yaxud bundan az məsafə qət edirsə şinlər
dəyişdirilmir. Bir ildə şinlərin orta məsrəfi $0 a bərabər olacaq..
(ii) Əgər avtomobil iki ildə 30,000 mildən çox və 60, 000 milə qədər (və 60, 000 mil daxil
olmaqla) məsafə qət edirsə, bu müddətdə şinlər bir dəfə dəyişdirilir. Bir ildə şinlərin
orta məsrəfi $150 ($300 ÷ 2) olacaq.
(iii) Əgər avtomobil iki ildə 60,000 mildən çox məsafə qət edirsə (90, 000 milə qədər) bu
müddətdə şinlər iki dəfə dəyişdirilir. Bir ildə şinlərin orta məsrəfi $300 ($600 ÷ 2)
olacaq.
Bir ildə 15,000 mil və 30, 000 mil məsafə qət edən avtomobillərin illik qiymətləndirilmiş
məsrəfləri aşağıdakı kimi hesablanacaq.
bir ildə
15,000 mil
bir ildə
30,000 mil
$ $
Sabit məsrəflər 3,725 3,725
Dəyişən məsrəflər (hər mil məsafəyə 15.8 s) 2,370 4,740
Şinlər – 150
Bir ildə çəkilən məsrəflər 6,095 8,615
2 Məsrəf dinamikasının növləri
2.1 Sabit məsrəflər
Sabit məsrəf istehsalın həcmindəki artma və azalmaların təsirinə məruz qalmayan məsrəfdir.
Sabit məsrəflər vaxt kəsiyi ilə bağlı olduğu üçün dövri məsrəflər hesab olunur; vaxt kəsiyi
artdıqca, sabit məsrəflər də artır (buna görə də bəzən sabit məsrəfləri dövri məsrəflər də
adlandırırlar). Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, sabit məsrəflərdə həmişə dəyişkənlik elementi
var, belə ki, istehsalda baş verən artma və ya azalma sabit məsrəflərdə də artma və ya azalma ilə
nəticələnə bilər.
Sabit məsrəfin eskiz qrafiki aşağıdakı kimidir.
Sabit məsrəfə aid aşağıdakı nümunələri göstərmək olar.
• İdarəedici direktorun məvacibi (aylıq, yaxud illik)
• Bir fabrik binasının icarə haqqı (aylıq, yaxud illik)
• Bir avadanlığın düzxətli amortizasiyası (aylıq, yaxud illik)
2.2 Pilləli məsrəflər
Pilləli məsrəf mahiyyət etibarilə sabit olan, amma bu sabitliyi yalnız müəyyən fəaliyyət
səviyyələrində saxlayan məsrəfdir.
Fərz edin ki, istehsal bir ayda 1,000 vahiddən azdırsa maşının amortizasiya məsrəfi sabitdir. Əgər
istehsal 1,000 vahiddən çox olarsa, ikinci maşına tələb yaranar və bu halda amortizasiya məsrəfi
(iki maşının) bir pillə artar. Pilləli məsrəfin eskiz qrafiki aşağıdakı kimidir.
QISA XÜLASƏ
QISA XÜLASƏ
37. Bölmə B Məsrəf təsnifatı, dinamikası və məqsədi ⏐ 3: Məsrəf dinamikası 39
Pilləli məsrəflərə aid digər nümunələr aşağıdakılardır.
(a) İstehsalın səviyyəsinin artmasından asılı olaraq yerlə bağlı tələblər yüksəlirsə, icarə haqları
pilləli məsrəf hesab olunur.
(b) Hazırda işçilərin əsas əmək haqları adətən sabit məsrəf hesab olunur, lakin hasilat həcmi
artarsa daha çox işçi (birbaşa işçilər, supervayzorlar, rəhbərlər və sairə) tələb olunar.
(c) Qonorarlar.
2.3 Dəyişən məsrəflər
Dəyişən məsrəf birbaşa olaraq hasilatın həcmindəki dəyişikliyin təsiri ilə dəyişən məsrəfdir.
İstehsal edilən hər bir məhsul vahidi üzrə dəyişən məsrəf eyni olur.
Bir məhsul vahidi üzrə olan sabit dəyişən məsrəf o deməkdir ki, məsələn, alınan hər bir material
vahidinin qiyməti və eləcə də, materialdan istifadə dərəcəsi sabitdir.
(a) Ən mühüm dəyişən məsrəf, xam material məsrəfləridir (burada materialların topdan alışı
üçün heç bir endirimlər olmur, çünki topdan alış endirimləri alınan materialların məsrəfini
azaldır).
(b) Əsas əmək haqları adətən sabit məsrəflərə aid olsa da, mühüm səbəblərə görə birbaşa
işçi qüvvəsi məsrəfləri dəyişən məsrəflər kimi təsnifləşdirilir.
(c) Satışın komisyon məsrəfi satışın həcmi, yaxud dəyərindən asılı olaraq, dəyişən məsrəflərə
aiddir.
(d) Müəyyən səviyyədə məhsul istehsalına nail olduqda işçilərə onların məhsuldarlığına görə
ödənilən əlavə mükafat dəyişən məsrəflərə aid edilə bilər. Bu aşağıdakı diaqramda təsvir
edilmişdir.
QISA XÜLASƏ
