Historia_sarrera

1. ZER DA HISTORIA?
HISTORIA gizakia protagonista den iraganeko gertakariak ikertzen dituen zientzia da; gizakia sortu zenetik gaur egunerarte. (Historia
zientziataz ari garenean H larriz idazten da, aldiz, gertakizun edo istorio bat kontatzen ari bagara h-rik gabe datziko dugu).
HISTORIALARI deritze historia ikasi eta aztertzen duten ikertzaileei.
ZEIN DA HISTORIALARIEN LANA?
Historialariek GERTAKARI HISTORIKOAK
ikertzen dituzte eta ondoren, haiei buruzko
hainbat galderei erantzuna aurkitzen
saiatzen dira.

2. NOLA LORTZEN DUTE HISTORIALARIEK IRAGANARI BURUZKO INFORMAZIOA?
Historialariek ITURRI HISTORIKOAK erabiltzen dituzte iragana aztertzeko eta egiten dituzten baieztapenak
frogatzeko.
Hauek dira historialariek ikerketak egiteko erabiltzen dituzten informazio iturria moten sailkapena:

3. HISTORIAREN ZIENTZIA LAGUNTZAILEAK
Historialariek bere jardunean beste zientzia batzuren beharra dute ikerketak egiteko. Garrantzitsuenak hauek dira:

4. KRONOLOGIA
Kronologia, gertaerak zehazten dituen zientzia da (zein urtetan gertatu diren).
Historialarien ardura nagusienetako bat gertaerak historikoak datatzea eta orden kronologikoan azaltzea da.
Ahal izanez gero, urte zehatzez datatzen da. Adibidez, badakigu Erromako azken enperadorea 476 urtean kendu zutela.
Urte zehatza ezin dugunean jakin urtea baino denbora luzeagoak erabiliz datatzen dira: hamarkada, mendea eta milurtekoa. Adibidez, idazkera k.a. IV.
milurtekoaren sortu zen, baino ez dakigu data zehatza (gutxi-gorabehera k.a. 3500 urte inguru)
HAMARKADA: hamar urteko denboraldiari esaten diogu.
MENDEA: ehun urteko denboraldiari esaten diogu.
MILURTEKOA: mila urteko denboraldiari esaten diogu.
Zibilizazioek gertaerak datatzeko abiapuntu desberdinak dituzte.
Gehienetan abiapuntua beraientzat garrantzitsua den gertaera izan ohi da.
● Esaterako, erromatarrek Erromaren hiriaren sorrera hartzen zuten denbora neurtzeko abiapuntutzat. Beraz, gertaera hori 1 urtea zen
erromatarrentzat bainan gure egutegian k.a. 753 urteari dagokio ( guk urteak beste abiapuntu batetik zenbatzen ditugulako).
● MUSULMANEN EGUTEGIA: Musulmanentzat berriz 1 urtea Hegira-ren urtea da ( Mahomak Meka hiritik Medina hirira egin zuen ihesaldiari deitzen
zaio Hegira.), gure egutegian K.o. 622 urteari dagokio.
● Gaur egun herrialde gehienetan (gurean barne) KRISTAU EGUTEGIA erabiltzen da urteak zenbatzeko. Egutegi honen arabera 1 urtea Kristo jaio zen
urtea da.
○ Kristo jaio aurreko gertaerak Kristo aurretik ( K.a.) gertatu direla esaten dugu
○ Kristo jaio ondorengo gertaerak berriz, Kristo ondoren ( K.o.) gertatu direla esaten dugu.
Data baten atzetik esapide horietako bat ( K.a. edo K.o) adierazten ez bada Kristo ondoren gertatu dela ulertu behar da.

5. ARDATZ KRONOLOGIKOA
Ardatz Kronolonologikoa Gertaera Historikoak, Aldiak, Aroak eta Datak irudikatzeko edo marrazteko modu bat da.
Funtsean ARDATZ bat marraztu eta bertan ipiniko ditugu ditugun datuak.
Ardatz kronologiko bat nola egin —> EGITEN JAKIN (pdf)

6. ZENBAKI ERROMATARRAK
Mendeak eta milurtekoak zenbaki erromatarrez adierazten dira.

7. URTE BAT ZEIN MENDETAKOA DEN JAKITEKO PROZEDURA
● Urte bat zein mendetakoa den jakiteko PROZEDURA:
■ Zenbakiaren LEHEN BI ZIFRAK ESTALI (batekoa eta hamarrekoa)
■ Geratzen den zifrari 1 gehitu. Adibidez, 2012 urteari lehen bi zifrak (1 eta 2) estali, 20 geratzen da, 1 gehituz = 21
■ Beraz 2012 urtea XXI mendekoa da.
● Urte bat zein milurtekoa den jakiteko PROZEDURA:
■ Zenbakiaren LEHEN HIRU ZIFRAK ESTALI (batekoa, hamarrekoa eta ehunekoa).
■ Geratzen den zifrari 1 gehitu. Adibidez, 2012 urtea - lehen hiru zifrak (0,1 eta 2) estali, 2 geratzen da, 1 gehituz, 3
■ Beraz 2012 urtea III milurtekoa da.
● Salbuespenak
➢ Edozein menderen lehen urtea 01 zifraz amaitzen da. Adibidez, XXI mendearen lehen urtea 2001 da.
➢ Edozein menderen azken urtea 00 zifraz amaitzen da. Adibidez, XXI mendearen azken urtea 2100 urtea izango da.
● 0 urterik ez dago. Urteen zenbaketa k.o 1 urtea edo k.a. 1 urtetik hasten da.

8. HISTORIAREN AROAK
Gertakari historikoen ulermena errazteko, Gizakiaren Historia 2 ALDI nagusitan banatu da eta ALDI bakoitza hainbat ARO-etan.
HISTORIAURREA: gizakia agertu zenetik idazkera asmatu arte luzatzen den aldia da.
● PALEOLITOA: gizakia sortu zenetik nekazaritza eta abelzaintzaren Iraultza arte. Kronologikoki, 2.500.000 k.a - 10.000 k.a.
● NEOLITOA: Nekazaritza eta abelzaintzaren Iraultzatik Metalezko tresnak egiten hasi ziren arte. Kronologikoki, 10.000 k.a - 6.000 k.a.
● METAL AROA. Metalezko Tresnak egiten hastetik Idazkera asmatu arte. Kronologikoki 6.000 k.a - 3.500 k.a.
HISTORIA: idazkera sortu zenetik gaur egun bitarteko aldia da.
❖ ANTZINAROA edo ANTZINATEA
Lehen dokumentu idatziak agertu zirenetik Erromatar Inperioaren desagerpenera arteko aldia da. Kronologikoki k.a. 3500 urtetik k.o 476 urterarte.
❖ ERDI AROA
Erromatar inperioaren amaieratik Turkiarrek Konstantinopla hiria konkistatu zuen urterarte (edo Kristobal Kolonek Amerika topatu zuen arte).
Kronologikoki 476 urtetik 1453 arte (edo 1492)
❖ ARO MODERNOA
Konstantinopla konkistatzetik ( edo Amerika topatzetik) Frantziko Iraultzaren hasierarte. Kronologikoki, 1453 urtetik (edo 1492) 1789 urterarte.
❖ ARO GARAIKIDEA
Frantziako Iraultzaren hasieratik gaur egun arte. Kronoliogikoki 1789- 2000.