1. Het Participatiespook doemt op aan
de horizon: een artikel over de
financiële gevolgen van de
Participatiewet voor de gemeenten
Vol verwachting keken alle betrokkenen uit
naar het moment waarop Staatssecretaris
Klijnsma de concept wettekst van de
Participatiewet bekend zou maken. Op 2
december 2013 was het dan zover. Al snel
werden er in de (sociale) media door voor- en
tegenstanders allerlei standpunten
ingenomen. Eén van de standpunten was die
van het ontoereikende financiële kader. De
VNG stelde dit punt zelfs centraal in het
persbericht. Volgens ons(*) is dit een terecht
punt. Ook na de laatste wijzigingen blijft het
ontoereikende financiële kader een feit. Wij
zullen ons standpunt toelichten aan de hand
van een concrete praktijkcasus.
De praktijkcasus
Hameland
Hameland is een gemeenschappelijke
regeling van vijf gemeenten1 in OostNederland. Deze gemeenten hebben een
gezamenlijk inwonertal van ruim 150.000
inwoners. Medio 2013 kende Hameland
afgerond 1.550 gesubsidieerde medewerkers2
met een dienstverband op basis van de Wet
sociale werkvoorziening (Wsw).
Start herstructurering 2010
We gaan terug naar het jaar 2009. Dat was
het vierde achtereenvolgende jaar dat
Hameland een negatief bedrijfsresultaat
kende. Het eigen vermogen was op en
Hameland moest gered worden door de
gemeenten. Of niet natuurlijk. Maar in 2010
besloten de vijf gemeenteraden dat
Hameland in leven werd gehouden. Op basis
van het plan ‘Hameland Fundamenteel
Anders’ (HFA) werd een aanzienlijke
herstructureringsoperatie gestart met drie
kernpunten. Ten eerste het afstoten van de
eigen (verliesgevende) activiteiten. Ten
tweede het realiseren van de beweging ‘van
binnen naar buiten’: sw-medewerkers
moesten zo veel als mogelijk bij reguliere
werkgevers aan de slag. En ten derde een
drastische verlaging van de kosten, met
name door de afvloeiing van ondersteunend
niet-gesubsidieerd personeel.
Aalten, Berkelland, Haaksbergen, Oost Gelre en
Winterswijk.
2
Deze 1.500 personen staan gelijk aan 1.398 SE,
de rekeneenheid van het Ministerie van SZW.
1
De zogenaamde kaderformatie zou dalen van
178 naar 136 formatieplaatsen (fte).
Versnelling in 2011 en 2012
Bij de start van de herstructurering werd
uitgegaan van een daling van zowel de
taakstelling3 als het subsidiebedrag. In het
najaar van 2010 werd echter duidelijk dat het
rijksbeleid in 2011 leidde tot een reductie van
5% op zowel taakstelling als subsidiebedrag,
in plaats van de verwachte daling van 1% 4.
Deze extra bezuiniging zorgde ervoor dat het
plan HFA versneld moest worden uitgevoerd.
Zo gezegd, zo gedaan. Hameland nam in
2012 afscheid van de resterende activiteiten5,
verhuurde of verkocht de overbodige panden
en voerde eind 2012 een tweede personele
reorganisatie door. Van 136 fte in 2010 is de
kaderformatie verder terug gebracht naar
afgerond 84 fte in 2013.
De analyse
Klaar voor de toekomst?
Is Hameland wat opgeschoten met de
herstructurering? Het antwoord hierop is
‘zeker’. De risico’s voor de gemeenten zijn
fors afgebouwd doordat afscheid is genomen
van activiteiten, panden en ondersteunend
personeel. En de kosten van de organisatie
Hameland zijn hierdoor drastisch verlaagd.
Per sw-medewerker (in SE) zijn de
gemiddelde kosten afgerond
€ 5.380. Dat is al minder dan de gemiddelde
kosten waar het kabinet voor de nieuwe
doelgroep mee rekent: € 5.500.
Is Hameland klaar voor de Participatiewet?
Ja, de taken die moeten worden uitgevoerd
zijn de kerntaken van Hameland. Hameland
richt zich op een goede diagnose, een
optimale match en een adequate begeleiding
van mensen met een arbeidsbeperking. Het
werk voor ‘beschut werken’ (ongeveer 1/3
deel) komt van externe opdrachtgevers en de
sw-medewerkers die daartoe in staat zijn
werken (vooral via detachering) bij reguliere
werkgevers.
Is Hameland financieel gezond? Nee, helaas
niet. In 2014 is het begrote tekort maar liefst
€ 2,3 miljoen. Hoe dan toch spreken over een
Het aantal sw-medewerkers waarvoor de
gemeente subsidie ontvangt, uitgedrukt in SE.
4
De subsidie daalde van € 27.080 in 2010 naar
€ 25.759 in 2011.
5
Hameland is alleen nog voor 50% eigenaar van
de joint ventures Hacron Groen en Hacron Schoon.
3

2. naar tevredenheid verlopen herstructurering.
Het antwoord hierop ligt met name in het
subsidieresultaat.
Hoe zit dit precies? Voor een volledig inzicht
gaan we hierna in op de kosten, de baten,
het operationeel resultaat en ten slotte het
subsidieresultaat.
Kosten
De kosten bestaan grofweg uit:

een aantal panden (voor kantoorpersoneel en de medewerkers die
beschut werken);

de kosten voor medewerkers die in het
primaire proces werken (denk aan
werkcoaches die de sw-medewerkers
begeleiden, werkbegeleiders die de
medewerkers van ‘werken binnen’
ondersteunen en jobhunters die op zoek
gaan naar passende werkplekken);

kosten voor overhead (leiding,
administratie, financiën, Arbo, et cetera).
Zoals al gezegd: per sw-medewerker zijn de
gemiddelde kosten afgerond € 5.380.
Landelijk liggen deze kosten gemiddeld op
€ 9.4006.
Baten
De baten bestaan grotendeels uit de
opbrengsten van de sw-medewerkers. Deze
medewerkers worden immers gedetacheerd
en daarvoor ontvangt Hameland een
vergoeding. De sw-medewerkers die bij een
reguliere werkgever aan de slag zijn, brengen
logischerwijs meer op dan de medewerkers
van ‘beschut werken’. Gemiddeld zijn de
opbrengsten ongeveer gelijk aan de kosten:
€ 5.425 per sw-medewerker (in SE).
Landelijk is de toegevoegde waarde per sw-er
aanzienlijk hoger: € 9.800. De verklaring van
dit grote verschil zit met name in het feit dat
Hameland alleen nog maar detacheert en
geen (winst uit) eigen activiteiten meer heeft.
Operationeel resultaat
Waar landelijk gemiddeld een resultaat uit
bedrijfsvoering (verschil kosten en baten)
van € 400 per sw-er wordt gerealiseerd7,
daar draait Hameland operationeel gezien
‘break even’ (€ 45 per sw-er). Ter
vergelijking: in 2009, voor de
herstructurering, bedroeg het operationeel
Een financieel toekomstperspectief 2013 - 2018,
Robert Capel, 7 juni 2013, p.1.
7
Een financieel toekomstperspectief 2013 - 2018,
Robert Capel, 7 juni 2013, p.1.
6
resultaat afgerond -€ 3,0 miljoen bij een
positief subsidieresultaat van € 0,9 miljoen.
Uitgaande van de 1.398 SE die Hameland
bedient betekent voorgaande dat Hameland
afgerond nog € 500.000 ‘onderpresteert’ ten
opzichte van het landelijk gemiddelde (1.398
SE x € 355).
Onderdeel
Toegevoegde waarde
Bedrijfskosten
Resultaat per SE
Verschil
Hameland
€ 5.425
€ 5.380
€ 45
-€ 355
Landelijk
€ 9.800
€ 9.400
€ 400
Hameland zal dus nog een (kleine)
verbeterslag moeten maken. Die verbeterslag
ligt vooral op het vlak van de
detacheringsinkomsten. Dit resultaat kan
verbeteren door een daling van het te hoge
ziekteverzuim (15,6% in 2013), betere
opbrengsten uit ‘werken binnen’ te halen en
simpelweg weer meer sw-medewerkers te
detacheren (Hameland heeft in 2013 een
terugloop in detacheringen gehad).
Het is mogelijk deze laatste verbeterslag van
een half miljoen euro de komende 2 jaar te
realiseren.
Subsidieresultaat8
Voor iedere sw-medewerkers die bij
Hameland in dienst is, ontving Hameland in
2013 een subsidiebedrag van € 26.003 (per 1
SE, een medewerker staat afhankelijk van de
ernst van de handicap gelijk aan 1 of 1,25
SE). Tegenover het subsidiebedrag staan de
loonkosten van de sw-medewerker die
Hameland dient te betalen. Het
subsidieresultaat is daarmee het verschil
tussen het subsidiebedrag dat de gemeenten
ontvangen en de loonkosten van de
sw-medewerker9. In dit subsidieresultaat zit
zoals gezegd hét probleem van Hameland.
In het kader van de Participatiewet daalt het
subsidiebedrag per SE van afgerond € 26.000
in 2014 naar € 22.700 in 2019. Oftewel een
daling van 12,7%. De loonkosten zullen
normaal gesproken licht stijgen, bijvoorbeeld
door stijgende werkgeverslasten en de
landelijke Cao Wsw.
Hameland heeft de ontwikkeling van het
subsidieresultaat voor de komende jaren in
beeld gebracht. Daarbij is alleen gekeken
naar enerzijds de loonkosten en anderzijds de
Hierbij is uitgegaan van de begroting 2014.
Op basis van de landelijke definitie worden de
opleidingskosten Wsw en de kosten van ‘vervoer op
maat’ meegerekend bij het subsidieresultaat.
8
9

3. rijkssubsidie (de opleidingskosten Wsw en
kosten van ‘vervoer op maat’ zijn dus niet
meegeteld). Het subsidiebedrag en de
loonkosten zijn twee elementen waar
Hameland géén invloed op heeft. Voor de
berekening zijn we uitgegaan van een
jaarlijkse stijging van de loonkosten met 1%
en een daling van de populatie door
uitstroom en geen instroom (van de huidige
1.550 sw-medewerkers zullen naar
verwachting 350 personen tot 2019
uitstromen).
Wat betekent dit dan voor Hameland? Het
verschil tussen de loonkosten Wsw en de
subsidie Wsw loopt op van -€ 1,8 miljoen in
201410 naar -€ 6,5 miljoen! Ondanks dus de
daling van de populatie met 350 personen.
De conclusie
Iedere casus staat natuurlijk op zich. Maar
voor de vijf gemeenten die samen de
gemeenschappelijke regeling Hameland
vormen, is de blik op de Participatiewet geen
prettig uitzicht. Want zelfs als de organisatie
Hameland wordt opgeheven en de mensen
‘naar huis’ worden gestuurd, dan nog is er
een verwacht negatief resultaat van € 6,5
miljoen in 2019. Ook het ‘uitstappen’ uit de
gemeenschappelijke regeling biedt daarmee
weinig perspectief: die gemeente start
eveneens met het negatieve subsidieresultaat
van haar sw-medewerkers en moet
vervolgens het werk opnieuw gaan
organiseren.
Het frustrerende voor Hameland en de vijf
gemeenten is ten eerste dat voor wat betreft
de loonkosten het leed al jaren geleden is
geschied. Mede door de activiteiten die
Hameland vroeger met succes ontplooide
(denk aan metaal- en houtbewerking) zijn de
salarissen relatief hoog. De loonkosten
worden op basis van de landelijke Cao Wsw
bepaald en die zullen normaal gesproken
jaarlijks iets stijgen. Ten tweede stond het
subsidiebedrag in 2010 op € 27.080 maar dit
zal in 2019 € 22.700 bedragen. De
gemeenten hebben in ieder geval nu geen
invloed meer op zowel de loonkosten (geen
nieuwe instroom meer) als het
subsidiebedrag. Het negatieve
In de begroting 2014 hanteert Hameland een
subsidieresultaat van -€ 2,4 miljoen in 2014
doordat de opleidingskosten Wsw en de kosten
‘vervoer op maat’ conform de landelijke definitie
zijn meegeteld en de loonkostenstijging is begroot
op 3,5% (in plaats van 1%).
subsidieresultaat is daarmee een gegeven,
een bittere pil die deze gemeenten blijkbaar
moeten slikken.
Maar door de daling van de subsidie zal
iedere gemeente in Nederland te maken
krijgen met een negatief subsidieresultaat.
Dit moet dan vervolgens worden
terugverdiend. Maar ongeveer 1/3 deel van
de sw-populatie betreft ‘beschut werken’.
Deze groep heeft niet alleen een geringe
verdiencapaciteit maar ook een hoge mate
van begeleiding nodig. Oftewel, ‘beschut
werken’ is een voorziening die in financieel
opzicht altijd een negatief resultaat zal
hebben.
Onze stelling is dan ook dat de oplossing voor
de gemeenten niet te vinden is binnen de
sociale werkvoorziening. Alleen door zo veel
als mogelijk werk te koppelen aan de nieuwe
gemeentelijke doelgroep11, kan ‘winst’
worden behaald. Betaald werk betekent voor
de gemeente namelijk het niet hoeven te
verstrekken van een uitkering. Uiteindelijk
gaat het dus om banen, banen en banen. En
om slimme keuzes. Wie laten we de groenen schoonmaakwerkzaamheden doen? Wie
brengt de post rond en maakt de wijk
schoon? Hoe organiseren we het leerlingenvervoer? Kunnen we met behulp van
functiecreatie nieuwe banen creëren in
bijvoorbeeld de zorg? Zijn er markten ‘terug
te halen’ (reshoring)?
De gemeenten staan opgesteld voor de
beantwoording van deze vragen en het
(laten) organiseren van de antwoorden. De
tijd dringt, het participatiespook dient zich
aan. Op 1 januari 2015 daalt het
subsidiebedrag voor de eerste keer met
ongeveer € 660 per SE. Voor de vijf
gemeenten van Hameland betekent dit een
daling van de inkomstenkant met € 1
miljoen. En in 2016 weer € 1 miljoen
minder……… tot -€ 6,5 miljoen in 2019. Een
spook dat helaas dus echt zal bestaan.
* Henry Wullink en Gerard Reezigt zijn
respectievelijk als directeur en strategisch adviseur
verbonden aan Hameland.
10
Het gaat dan om de doelgroep van de
Participatiewet die mede bestaat uit Wsw oud, de
Wwb oud en de Wajongers met arbeidsvermogen.
11