Hayrat vakfı anayasa raporu

Y E N İ B İ R

A NAYA S A
Y E N İ B İ R

TÜRKİYE

HAYRAT VAKFI
SOSYAL MES’ELELER
DEĞERLENDİRME HEY’ETİ

w w w. h a y r a t v a k f i . o r g

HAYRÂT VAKFI
SOSYAL MES’ELELER DEĞERLENDİRME HEY’ETİ

YENİ BİR ANAYASA
YENİ BİR TÜRKİYE

İSTANBUL 2011

HAYRÂT VAKFI
SOSYAL MES’ELELER DEĞERLENDİRME HEY’ETİ

ANAYASA RAPORU
YENİ BİR ANAYASA YENİ BİR TÜRKİYE

© Kaynak göstermek suretiyle iktibas edilebilir.

Hazırlayan:
HAYRÂT VAKFI SOSYAL MES’ELELER DEĞERLENDİRME HEY’ETİ

Hayrât Vakfı
Hayrât Vakfı, 1974 yılında, Üstad Bediüzzaman Hazretleri’nin vekili Ahmet Husrev Altınbaşak
tarafından İstanbul Küçükçekmece’de kuruldu. Milli ve manevi değerlerimizi yayma, yaşatma
ve imar etme gayesiyle hareket eden Hayrât Vakfı, yerel ve uluslararası alanda kuruluş amacı
doğrultusunda faaliyetlerini yürütmektedir.
Vakıf, asıl faaliyet alanı olan ‘İman ve Kur’ân hizmeti’ eksenli eğitim çalışmalarının yanı sıra,
sosyal dayanışma ve birlik şuuru çerçevesinde, Türkiye genelinde bir sivil toplum çatı kuruluşu
olan ‘Türkiye Gönüllü Teşekküller Vakfı’nın kurucularından olup, halen bu vakfın Mütevelli
Heyeti, Yönetim ve İcra Kurulları üyesidir.
Benzer şekilde uluslararası bir çatı kuruluş olan ve İslam dünyasındaki dayanışmayı, birlik ve
Yeni bir Anayasa Yeni bir Türkiye

beraberliği hedefleyen ‘İslam Dünyası Sivil Toplum Kuruluşları Birliği’nin de kurucu üyesi ve
Türkiye temsilcisidir.
Vakıf, ayrıca bünyesindeki farklı heyetler marifeti ile ‘Diyanet Raporu’ ‘Kürt Raporu’ gibi önemli
toplumsal meseleler ve çözüm yolları hakkında görüş ve kanaatlerini zaman zaman kamuoyu ile
paylaşmakta, çözüm sürecine aktif katkı sağlamayı hedeflemektedir.
Hayrât Vakfı, memleketimizin ‘Yeni bir Anayasa’ ile “Yeni bir Türkiye’ye” yelken açacağı bu
önemli kavşakta, sosyal sorumluluk bilinciyle görüşlerini paylaşmaktan mutluluk duymaktadır.

Adres: Cumhuriyet Mahallesi Aşık Veysel Cad. No: 72 34290 - Küçükçekmece / İstanbul
Telefon: +90 (212) 579 06 53 / +90 (212) 580 15 08 - Faks: +90 (212) 580 76 74
w w w . h a y r a t v a k f i . o r g - info@ hayratvakfi.org
2

İletişim: Av. Hakkı AYGÜN
Gsm: +90 (532) 336 62 09
e-mail: hakkiaygun@hayratvakfi.org

İstanbul - 2011

TAKDİM
Köklü bir medeniyetin, birleştirici bir kültürün, zengin bir tarihin varisi ve emanetçisi olan
milletimiz; kendi ülkemizden başlayarak tüm dünyada adaletin, hak ve hukukun hâkim
kılınmasını hedefleyecek, insanlığın huzur, barış ve refahını temin edecek potansiyel ve
sorumluluğa sahiptir.

Bu birikimi ortaya çıkarmanın ve bu mükellefiyeti yerine getirmenin en önemli adımı;
toplumsal birliğimizi perçinleyen bir mutabakat çerçevesinde ülkemizin tüm kesimlerini
kucaklayan bir akit belgesi olarak “yeni, sivil ve milletin malı” olacak güçlü bir anayasanın
yapılmasıdır.

12 Haziran 2011 seçimlerinde, halkımız yeni anayasa yapılması konusundaki siyasi söy-
lemlere güçlü bir şekilde destek vermiş, halkın % 95’inin temsil edildiği bir meclis yapısını
ortaya çıkarmıştır. Bu sonuç, net bir şekilde kurucu meclis tartışmalarına son vermiş ve
artık tüm tarafların da mutabakatıyla Türkiye‘de ilk defa sivil bir anayasanın yine sivil irade
tarafından hazırlanabilmesinin yolunu açmıştır.

Yapılacak anayasa; “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın” anlayışına uygun olarak insan ve hiz-
met odaklı olmalı, her vatandaş tarafından rahatça anlaşılır net hükümler ihtiva etmelidir.
Yasakların, devletçi anlayış ve ideolojinin yer almadığı, değiştirilemez ilke ve maddelerin
olmadığı, milletin egemenliğini kısıtlayan vesayet aracı kurumlardan arındırılmış, hükü-
met sistemimizdeki istikrarın teminatını sağlayacak özgürlükçü bir anayasa, Türkiye’nin
dünyada hak ettiği itibarlı noktaya çıkmasında belirleyici olacaktır.

Yeni anayasa ile milleti ilgilendiren kararların sadece milletin kalbi hükmündeki TBMM’de
alındığı adaletli ve şeffaf bir devlet yapısı kurulmalı; böylece suni ayrımlarla kardeşi kar-

deşe kırdıran, gelişmemize mani olan iç ve dış mihraklara fırsat verilmemelidir.

Bu anayasa; birbirini tamamlayan farklılıklarımızı bir zenginlik ve birleşme vesilesi bilerek
ülke bütünlüğünü sağlamalı, aynı kültürü ve adalet duygusunu, aynı vicdanı paylaştığımız
birlikteliklere kapı açmalıdır.

Bu anayasa; vatandaşlar arasında ırk, din, dil ayrımı yapılmadığı, hak ve hukukun üstün
tutulduğu, herkesin kanun önünde eşit olduğu, hürriyetin en geniş şekli olan cumhuriyete
uygun olarak güçlünün haklı olduğu değil, haklının güçlü olduğu bir yapının kurulmasına
hizmet etmelidir.

Bu itibarla en yüksek özelliklerde yaratılan insanın, doğuştan kazandığı hak ve özgürlük-
lerinin muhafaza edildiği, bir hakkın ufak da olsa kutsal bilinerek toplumun menfaati ve
milletin selameti uğruna feda edilmediği, herkese hakkının tam ve eksiksiz olarak verildiği 3
bir devlet anlayışını esas almalıdır.

Bu anayasa; adaletli kanunlar dışında hiç kimsenin kimseye tahakküm edemediği, insanla-
rın meşru dairedeki hak ve tasarruflarına kamu gücü alet edilerek keyfi şekilde ilişilmediği,
haksız statülere ve suiistimallere imkân tanımayan adil yargılama ve adaletin sağlandığı bir
hukuk devletini hedeflemelidir.

İnanç, düşünce ve teşebbüs özgürlüğünün hakkıyla yaşandığı toplumlarda ruhen ve bede-
nen sağlıklı kişilerin yetişeceği muhakkaktır. Devlet anlayışının temel taşını bireylerin oluş-
turduğu toplumların, kendi iç meselelerini çözen, ekonomik gelişmişlik açısından büyük
hamleler yapabilen ve siyasi yönden dünya milletleri tarafından örnek alınan bir uygarlık
seviyesine sahip olacağı şüphe götürmez bir gerçektir.
Bu anlayışla bugün için memleketimizin en önemli meselelerinden biri olarak önümüzde
duran yeni, özgürlükçü ve sivil anayasa konusunda, Hayrat Vakfı Sosyal Mes’eleler Değer-
lendirme Hey’eti mensupları olarak, otuzu aşkın hukukçu bir ekibin öncülüğünde, muhtelif
sivil toplum kuruluşlarında görev almış arkadaşlarımızla bir araya gelerek yaptığımız bu çalış-
ma ile yeni anayasa yapımı sürecine istişari anlamda destek sağlamayı hedefliyoruz.
Yaklaşık bir yıldır yürüttüğümüz bu çalışmada, görev dağılımı yaparak birçok ülkenin ana-
yasal sistemini, bugüne kadar farklı yaklaşımlarla hazırlanmış anayasa taslaklarını, ulaşabil-
diğimiz kadarıyla bu mevzuda yazılan bilimsel makaleleri ve farklı görüşleri aramızdan
belirlediğimiz raportörler marifetiyle incelemeye çalıştık.
Haftalık periyodik toplantılar beraberinde, ayda bir, tam gün yapılan koordinasyon ça-
lışmaları ile gözden geçirdiğimiz bu faaliyette, prensip olarak bir anayasa metnini kaleme
almayı değil, yeni anayasada olması veya olmaması gereken cihetleri gerekçeleriyle birlikte
belirlemeyi benimsedik.
Çalışmamızı beş ana başlıkta yaptık. Birinci bölümde genel bir değerlendirme yaparken,
ikinci bölümde yeni anayasanın toplumsal mutabakata zemin hazırlaması gerektiği üzerin-
de durduk. Üçüncü bölümde din ve vicdan özgürlüğünü, dördüncü bölümde vesayet reji-
minin ıslahına yönelik tedbirleri değerlendirdik. Beşinci ve son bölümde ise genel anlamda
siyasi ve idari yapımız ile hükümet sistemini inceledik.
Özetle, yeni anayasa çalışmasının bize göre olması gereken en önemli ciheti; sivil ve özgür-
lükçü olması, halkın doğrudan iradesini yansıtması ve refleksif değil proaktif olmasıdır.

Bununla beraber vesayetçi tüm yaklaşım ve tedbirleri reddeden, bu itibarla vatandaşlarının
tercihine saygılı ve onlara güven duyan, merkezine bugüne kadar olduğu gibi devleti değil,
insanı koyan bir anlayışla hazırlanmasıdır.
Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne dek yapılan yanlışlıklardan ders alan, halkımızın bir-
lik ve beraberliğini sadece söylemde değil eylemde de temin eden, toplumun tüm
kesimlerini kucaklayan yeni bir anayasaya ihtiyacımız çok açıktır.
Ümit ediyoruz ki önümüzdeki dönemde bu çalışmalar meyvesini verecek, olabildiğince
geniş tutulacak bir mutabakatla, gelişen dünyada hak ettiğimiz yeri almamıza zemin hazır-
layacak toplumsal sözleşmeyi hep beraber imzalayacağız.
Bizler bu çalışmayla bu önemli kavşakta gösterilen gayretlere bir nebze de olsa katkıda bu-
4 lunmuş olursak kendimizi mutlu addedeceğiz.
Saygılarımızla.
Hayrât Vakfı Sosyal Mes’eleler Değerlendirme Hey’eti
adına
Av. Ali KURT

İÇİNDEKİLER
Takdim . .............................................................................................................................................. 3

Bölüm 1 Genel Değerlendirme...................................................................................................... 7
1. Yeni Anayasa Yapım Usulü .......................................................................................................... 7
2. Kurucu Meclis Tartışmaları . ....................................................................................................... 8

Bölüm 2 Toplumsal Mutabakatın Zemini Olarak Anayasa .................................................. 9
1. Hukuk Devleti İlkesi . ................................................................................................................... 9
2. Temel Hak ve Özgürlüklerin Kapsamı . ..................................................................................10
3. Vatandaşlığın Tanımı . ................................................................................................................10
4. İfade Özgürlüğü . .........................................................................................................................11
5. Dil Özgürlüğü ..............................................................................................................................11
6. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması .....................................................................12
7. Anayasanın Değiştirilmesi Usulü .............................................................................................13

Bölüm 3 Din ve Vicdan Özgürlüğü ...........................................................................................14
1. Din ve Vicdan Özgürlüğü ve Zorunlu Din Eğitimi . ...........................................................14
2. Laiklik ............................................................................................................................................15
3. Kılık Kıyafet Özgürlüğü ............................................................................................................16

Bölüm 4 Vesayet Rejiminin Islahı ..............................................................................................17
1. Anayasa Her Türlü İdeolojiden Uzak Olmalıdır ..................................................................17
2. Başlangıç Kısmı Anayasa Metninden Kabul Edilmemelidir ..............................................17
3. Değiştirilemeyecek Hükümler Olmamalıdır . .......................................................................18
4. Anayasada Düzenlenmesine Gerek Olmayan Hususlar ......................................................19

5. Anayasanın Üst Norm Hiyerarşisi Korunmalıdır . ...............................................................20
6. Milli Güvenlik Kurulu Anayasal Statüden Çıkarılmalıdır .................................................20
7. Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı’na Bağlanmalıdır . ...........................21
8. Askeri Harcamaların Denetlenmesi . .......................................................................................22
9. Yargı Birliğinin Sağlanması .......................................................................................................22
10. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu . ...................................................................................23
11. Anayasa Mahkemesi .................................................................................................................23
12. Yüksek Seçim Kurulu ...............................................................................................................24

Bölüm 5 Siyasi ve İdari Yapımız İle Hükümet Sistemimiz ..................................................25
1. Mevcut Hükümet Sistemimiz ve Revizyon İhtiyacı . ...........................................................25
2. Cumhurbaşkanının Halk Tarafından Seçimi ........................................................................26
3. Güçlü Bir Yürütme İhtiyacı ya da Başkanlık Sistemi ...........................................................26
5
4. Başkanlık Sistemi Üzerine Teklifler .........................................................................................27
5. Daraltılmış Seçim Bölgesi Sistemi ...........................................................................................28
6. Siyasi Partilerin Kapatılması . ....................................................................................................29
7. Güçlü Yerel Yönetimler . ............................................................................................................29

Genel Değerlendirme ve Sonuç ..................................................................................................31

BÖLÜM 1
GENEL DEĞERLENDİRME

1. YENİ ANAYASA YAPIM USULÜ

Seçim öncesi çalışmalarındaki birinci önceliği yeni anayasa yapımı taahhüdü olması ve her
iki seçmenden birinin oyunu alması itibariyle bu konuda koordinasyon sorumluluğu haliy-
le iktidar partisine düşmektedir.

İktidar partisi milletimizin geleceği adına büyük önem ifade eden önümüzdeki bu tarihi
süreçte başarıya ulaşma noktasında kendi yapacağı çalışmalarla birlikte, şu anda da yapıl-
dığı üzere;

• Diğer siyasi partiler ile milletvekillerinin görüşlerini almalı,

• Muhtelif kurum ve kuruluşların, konu ile ilgili akademisyenlerin mevcut taslak ve tek-
liflerini değerlendirmeli,

• Sivil toplum kuruluşlarının ve kanaat önderlerinin taleplerini dikkate almalı,

• Sosyal doku itibariyle toplumun bütün kesimlerinin beklentilerini olabildiğince karşı-
layacak bir anayasa taslak metninin, nihayette kamuoyunda tartışılmasını da sağlaya-
rak TBMM’de kabulünü temin edecek şekilde süreci yönetmelidir. 7

Bütün iyi niyetli gayretlere rağmen anayasa yapım sürecinde uzlaşma aranırken, bir kısım 1. Bölüm
Genel Değerlendirme
ideolojik ve siyasi hesaplarla hareket eden parti ve kesimlerle her noktada uzlaşmak müm-
kün olmayabilir. Burada iktidar partisine düşen, karşılaşılması kuvvetle muhtemel tüm
zorlukları göğüsleyerek halkın talepleri doğrultusunda cesur adımlar atması ve nihayette
toplumun ekseriyetinin benimseyebileceği bir anayasanın kabulünü sağlamasıdır.

2. KURUCU MECLİS TARTIŞMALARI
Türkiye’nin yeni anayasa ihtiyacı ülke gündemine girdiğinden bu yana bazı çevreler ta-
rafından ısrarla dile getirilen ve tartışmaya açılmaya çalışılan bir konu, yeni anayasanın
mevcut ya da yeni bir seçimle oluşacak bir parlamento tarafından yapılıp yapılamaya-
cağı meselesi idi.
Geçen zaman zarfında yeni anayasanın ancak kurucu bir meclis tarafından yapılabileceği
tartışmasında, tüm partilerin de sürece katılımıyla son kavşakta artık bir uzlaşma sağlandığı
kanaatindeyiz.
Esasen bugüne değin darbe mahsulü anayasaların zorun-
lu sonucu olarak karşımıza çıkan “kurucu irade / devam
eden irade” şeklinde bir ayrım anlamsızdır. Bu hususta
Bu hususta tanınan ve kabul edilmesi ge- tanınan ve kabul edilmesi gereken irade, hâlihazırda mil-
reken irade, hâlihazırda milletin en yeni ve letin en yeni ve güncel şekilde temsil edildiği TBMM’nin
güncel şekilde temsil edildiği TBMM’nin iradesidir. Bu açıdan yeni meclisin, mevcut anayasada yer
iradesidir. alan şekil şartlarına riayet ederek yapacağı yeni bir anaya-
sanın meşruiyetinin hiçbir şekilde tartışılamayacağı hu-
susunda tüm tarafların ittifakı sevindirici bir noktadır.

8

1. Bölüm
Genel Değerlendirme

BÖLÜM 2
TOPLUMSAL MUTABAKATIN ZEMİNİ OLARAK ANAYASA

1. HUKUK DEVLETİ İLKESİ

Devlet erklerinin, vatandaşa karşı keyfi tutum içine girmesine fırsat vermeyecek şekilde her
hususta hukuki denetime tabi tutulması, temel hak ve özgürlüklerin anayasa ile teminat
altına alınması, hukuk devletinin temelini teşkil eder. Yeni anayasa ile bu husus kurumsal
ve fonksiyonel anlamda vurgulanmalıdır.

Diğer yandan yargı organları, hukuk devleti ilkesi ışığı altında siyasi iradenin işlemlerini Yeni bir Anayasa Yeni bir Türkiye
denetlerken, bu denetim, münhasıran yapılan işlemlerin hukuka uygun olup olmadığına
yönelik olmalıdır.

Mahkemeler, kuvvetler ayrılığı prensibini zedelememeli, kendisini yasama veya yürütme
yerine koyup, idarenin takdir hakkını yok sayarak yeni işlem tesisi yoluna gitmemeli, yerin-
delik denetimi yapamamalıdır.

Halk iradesinin tecellisi noktasında yasama bağımsızlığının en az yargı bağımsızlığı kadar
önemli olduğu hususu gözden uzak tutulmamalı ve bugüne kadar birçok örnekte olduğu
üzere siyasi tercihlerin yargı eliyle zayıflatılmasına, yargının siyasallaşmasına müsaade edil-
memeli, bu husus anayasada açıkça teminat altına alınmalıdır. 9

Geçtiğimiz dönemlerden ders alınarak, anayasanın açık hükümlerine rağmen hukuku zor- 2. Bölüm
Toplumsal Mutabakatın
layan kararların alınabildiği gerçeği mutlaka değerlendirilmeli, yeni anayasa bu emsal işlem
Zemini Olarak Anayasa
ve kararların referandumla yok sayılması gibi bir müeyyide içermelidir. Kuvvetler ayrılığı il-
kesinin sadece yargı bağımsızlığının teminatı olmadığı, halkın gerçek iradesini temsil eden
yasama bağımsızlığını da içerdiği hususu gözden uzak tutulmamalıdır.

2. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KAPSAMI

Yeni anayasada düzenlenecek temel hak ve özgürlükler; ırk, din, dil gibi hiç bir ayrım gö-
zetmeksizin tüm insanlara tanınması gereken insan haklarını içermelidir. Devletin görevi
insanın yaratılış itibariyle doğuştan kazanılmış olan, devredilemez ve engellenemez hak
ve özgürlüklerini, insan onur ve haysiyetini korumaktır.

“
Yeni anayasa insan odaklı olmalı, insan haklarını devlete
karşı teminat altına almalı, temel hak ve hürriyetler belir-
Yargı organları, hukuk devleti ilkesi lenirken öncelik insana verilmeli, hürriyet ve özgürlükler
ışığı altında siyasi iradenin işlemlerini esas, yasaklar istisna olmalıdır.
denetlerken, bu denetim, münhasıran ya-
pılan işlemlerin hukuka uygun olup ol- Yeni anayasa ile devletin kişilerin ruh ve beden sağlığını
madığına yönelik olmalıdır. koruma ve gözetme yükümlülüğü getirilmelidir. Sosyal
haklar düzenlenirken aile, kadın, çocuk, yetimler, şehit
yakınları, yaşlılar ve engellilerin pozitif ayrımcılık kapsa-
mında korunması ve desteklenmesine özen gösterilme-

“
lidir. Vatandaşlar arasında eşitlik ve adaletli davranma
ciheti gözetilmeli, vatandaşların her türlü güvenliği sağ-
Yeni anayasa insan odaklı olmalı, insan lanmalıdır.
haklarını devlete karşı teminat altına almalı,
temel hak ve hürriyetler belirlenirken önce- Devlet prensip itibariyle sadece kendine yönelik siya-
lik insana verilmeli, hürriyet ve özgürlükler si ve idari nitelikli suçlarda af yetkisine sahip olmalı,
esas, yasaklar istisna olmalıdır. kamu düzeni beraberinde bireyi de yakından ilgilendi-
ren bir hak olarak kişiye karşı işlenen suçlarda, kamu
vicdanını yaralayacak şekilde af tasarrufuna sahip ol-
mamalıdır.

3. VATANDAŞLIĞIN TANIMI

Yeni anayasada vatandaşlık konusunda etnik unsur esaslı tanımlamalara gidilmemelidir.

Bu unsurlar bir zenginlik görülerek vatandaşlar arasında ayrımcılık yapılmamalıdır.

Asırlar boyunca birçok etnik unsuru kardeşlik ruhu içinde bünyesinde kaynaştıran ülke-
mizde, vatandaşlık kavramının bu sosyal ve tarihi gerçekliğe rağmen sadece Türk kimliğine
bağlanarak tanımlanması, anayasanın birleştirici ruhuna zarar vermektedir. Bugüne kadar
bu eksende yapılan yanlışlar, devletle vatandaş arasındaki bağı zayıflatmış ve vatandaşın
devlete olan güvenini azaltmıştır.

Hatta bu tür etnik ifadelerin ayrılıkçı unsurlara güç verdiği, bu yanlışı istismar etmelerine
10
imkân sağladığı ve bundan dolayı terör örgütlerinin büyümek için uygun zemin bulduğu
2. Bölüm da sosyolojik bir vakıadır.
Etnik köken eksenli vatandaşlık tanımı yerine daha kuşatıcı olan “Türkiye Cumhuriyeti Va-
tandaşlığı” kavramının kullanılmasıyla; ülkemizde yaşayan bütün vatandaşlar kendilerini
kanun önünde eşit olarak görecek, devlete aidiyet hissi güçlenecek, aynı zamanda ülkesine

ve milletine olan bağlılığı artacaktır. Ülkemizin en büyük sorunu olan terör ve buna bağlı
problemlerin çözümü yönünde büyük bir adım atılmış olacaktır.

“
Kendi içimizde ayrılığa neden olan bu sorunlar çözüldü-
ğünde, uluslararası alanda da daha rahat ve etkin hareket
edebileceğimiz aşikârdır. Bu anlamda yeni anayasada vatandaşlık
kavramı yeniden tanımlanmalı ve Türkiye
Bu anlamda yeni anayasada vatandaşlık kavramı yeniden Cumhuriyeti’ne vatandaşlık bağı ile bağlı
tanımlanmalı ve Türkiye Cumhuriyeti’ne vatandaşlık olan herkes etnik kökenine bakılmaksızın
bağı ile bağlı olan herkes etnik kökenine bakılmaksızın “Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı” olarak
“Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı” olarak kabul edilmeli- kabul edilmelidir.
dir. Bu konuda toplumda oluşan fikir birliği pozitif hu-
kuka yansımalıdır.

4. İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

“
Düşünce özgürlüğünün, insanların iç âlemini ilgilendi-
ren bir mesele olması sebebi ile açığa vurulmadığı sürece
hukuken düzenlenmesi anlamsızdır. Düşünce ve kanaat-
Dil, kaderin insan üzerindeki en açık
ve tartışmasız mührüdür.
lerin meşru sınırlar içinde ve suç teşkil etmeyecek şekilde
ifade edilmesi ve başkalarına aktarılması ise, en temel in-
san haklarındandır.

Ülkemizde temel problem, devletçi, tutucu, statükocu bir anlayışla düşünceyi ifade özgür-
lüğüne, dini ve vicdani kanaati açıklama ve yayma özgürlüğüne, bu hakların özüne dokuna-
cak, kullanılmasını engelleyecek şekilde sınırlamalar getirilmesidir.

Bu sıkıntının aşılabilmesi, özgürlükler ile anayasanın genel ilkelerinin çatışması halinde
hangisine öncelik tanınacağı sorusuna verilecek cevapta gizlidir.

Bu çerçevede sınırlama sebebi olarak, kişilik hakları ve inancını ifade etme özgürlüğüne ilişme-
mek ve rencide etmemek kaydıyla genel ilkelerin mümkün olduğunca yoruma mahal bırakma-
yacak şekilde somuta indirgenmesi ve sanal korkulara teslim olunmaması esas olmalıdır.

5. DİL ÖZGÜRLÜĞÜ

Dil, kaderin insan üzerindeki en açık ve tartışmasız mührüdür. Kişinin, doğduğu andan iti-
baren kazandığı temel insani olguların başında anadili gelmekte, başkalarının bu duruma
müdahale etme, yasaklama veya engelleme hakkı bulunmamaktadır. Bu nedenle dil özgür-
11
lüğü, doğuştan kazanılan, devredilemez, vazgeçilemez en temel haklardandır.
2. Bölüm
Bugün belki de toplumsal mutabakatın önündeki en önemli engellerden birisi olarak Toplumsal Mutabakatın
karşımızda duran ve kamuoyunu en ziyade meşgul eden meselelerin başında, Türkçe
dışındaki dillerin öğrenimi ve bu dillerde eğitim yapılıp yapılamayacağı meselesi gel-
mektedir.

“
Son dönemlerde bu hususta getirilen serbestiyetin, top-
lumda herhangi bir ayrışma ya da çatışmaya sebep olma-
Bununla beraber anadil öğretimi ile dığı, bilakis bir hakkın gecikmiş kabulü niteliğinde de
anadilde eğitimin çok değişik birer kavram olsa olumlu neticeler verdiği açıktır.
olarak temel farklılıklar içerdiğine dikkat
edilmelidir. Devlet, maalesef bugüne kadar kendi yanlış politikalarıy-
la ve ulus devlet refleksleriyle sebebiyet verdiği bu sorunu,
vatandaşlarını rencide etmeyecek, onların huzurunu ve
birliğini bozmayacak şekilde çözmek ve doğuştan kazanılan ve kişiye sıkı sıkıya bağlı olan
bu hakkını tanımak ve muhafaza etmekle yükümlüdür.

Böylece örgün eğitim sistemi içinde Türkçe dışındaki ana dillerin öğretimine imkân ve-
recek düzenlemelere engel olan katı milliyetçi reflekslerden, anayasanın ve konuyla ilgili
diğer mevzuatın arındırılmasında büyük fayda bulunmaktadır.

Bununla beraber anadil öğretimi ile anadilde eğitimin çok değişik birer kavram olarak te-
mel farklılıklar içerdiğine dikkat edilmelidir. Anadil öğretiminin değişik kültürlere saygılı,
bütünleştirici, kaynaştırıcı fonksiyonuna mukabil; anadilde eğitimin ise esasta bütün hak-
lılığına rağmen içinde bulunduğumuz şartlar ve gelişen süreç içinde insanlarımızı gittikçe
ötekileştirici bir riski bünyesinde barındırdığı ihtimali de gözden uzak tutulmamalıdır.

Yeni anayasa, tüm tarafların mutabık olduğu üzere, ülkedeki birlik ve beraberliğin kaçınıl-
maz gerçekliği bağlamında Türkçeyi resmi dil olarak esas tutmalı, ama toplumdaki farklı
kimliklerin varlığını göz ardı etmemelidir.

Bundan hareketle, kültürel çeşitlilik açısından her vatandaşın anadilini serbestçe öğrenebil-
mesi, öğretebilmesi, kendi dilindeki tüm kültürel değerleri, tarihi, edebi eserleri ve şahsiyet-
leri tanıyıp anlayabilmesine zemin teşkil edecek şekilde, her ölçekteki eğitim kurumunda
anadil öğrenimini alabilmesi için gerekli tedbirleri almalıdır.

Bu çerçevede anadili farklı olan ve ilköğretime yeni başlayan çocuklarımızın Türkçeyi daha
kolay ve rahat öğrenebilmesini temin edecek pedagojik metotlara özellikle dikkat edilmeli,
mahalli dile aşina eğitim personelinin yetişmesine özen gösterilmelidir.

Netice itibariyle, bu hakkın sadece Kürt kökenli vatandaşlarımıza değil, vatandaşlık hakkı-
na sahip, velev az sayıda bile olsalar, müslim-gayrimüslim tüm unsurlara anayasal bir hak
olarak şümulü bulunduğuna dikkat edilmelidir. İleride telafisi imkânsız sonuçlar doğurabi-
lecek riske sahip anadilde eğitim yaklaşımı değil, anadil öğretimi esas tutulmalıdır.

6. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI

12
Özgürlükler kural olarak ancak yasama organı tarafından ve kanunla sınırlandırılabilme-
lidir. Özgürlüklerin kullanımı esas, sınırlandırılması istisna olmalıdır. Özgürlükler, ancak
2. Bölüm
kesin ve belli şartlar gerçekleştiğinde ve kesin ve belli amaçlar için sınırlanabilmelidir.
Özgürlüklerin var olabilmesi ve kişi yönünden pratik bir değer taşıyabilmesi için çerçevesi-
nin net olarak çizilmesi gerekmektedir. İnsani yaşam standartları açısından medeni diyebi-
leceğimiz çağdaş devletlerde dahi sınırsız hürriyet bulunmamaktadır.

Özgürlükler, savaş, seferberlik, sıkıyönetim ve olağanüstü hal gibi dönemlerde bile
ancak hakkın kötüye kullanımını önleme, kamu düzeni, kamu yararı, milli güvenlik,
genel sağlık, genel ahlak gibi sebeplerle sınırlanabilmeli, bu gibi durumlarda dahi öz-
gürlükler mümkün olduğunca özüne dokunmadan geniş, yasaklar ise dar yorumlan-
malıdır.
Bu kısıtlamalar sosyal, siyasi ve ekonomik durumun gerektirdiği hallerde, milletlerarası hu-
kuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek, hiçbir şekilde durdurulması ve ihlal edilme-
si kabil olmayan ve anayasa tarafından güvenceye alınmış hak ve hürriyetlere ilişilmemek ve
askıya alınmamak kaydı ile yapılmalıdır.
Bu konuda geçmişte ülkemizin bir bölümünde ilan edilen ve yıllarca süregelen olağanüstü
hal dönemindeki yanlışların tekrarlanmaması için olağanüstü halin çerçevesi iyi çizilmeli;
ancak çok ciddi tehdit ve zarar ortaya çıkaracak, doğal

“
afet, savaş hali gibi durumlarda geçici olarak ilan edile-
bilmelidir. Bu gibi kısıtlayıcı rejimlerin ilanından önce
mümkün olan tüm imkânlar tüketilmelidir.
Anayasa değişiklik kararlarında hal-
koyuna müracaat yolu kolaylaştırılmalı,
Olağanüstü hal ilanı, kişilerin hak ve özgürlüklerini sınır- mecliste üye tam sayısının salt çoğunluk
lamada ölçülü olmalı, insan hakları ihlallerine dönüşme- nisabı, anayasa değişikliği kararlarını refe-
meli, hukuki denetimin en yoğun şekilde yerine getiril- randuma götürmek için de yeterli bulun-
mesi sağlanmalı, sivil iktidarın etkinliği azaltılmamalıdır. malıdır.
Bu dönemlerde sivil yönetim ve yargı çok daha aktif ve
etkili olmalıdır.

7. ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ USULÜ
Anayasalar üst hukuk normları olduğu için yeni anayasa prensip itibariyle geniş bir bakış
açısıyla kısa bir gelecekte tekrar değiştirmeye ihtiyaç kalmayacak şekilde hazırlanmalıdır.

Bununla birlikte bundan sonraki süreçte ihtiyaç duyulduğunda anayasanın her zaman de-
ğiştirilebileceği ve bu değişikliği gerek madde madde, gerekse tamamen yapma yetkisinin,
münhasıran TBMM’nin tekeli dâhilinde olduğu, ayrıca bir kurucu meclis iradesi aranma-
yacağı hususu yeni anayasada açıkça vurgulanmalıdır.
Anayasa değişikliklerinde şu esaslara dikkat edilmesinin yerinde olacağı kanaatindeyiz:
Anayasa değişikliklerine yönelik kanun teklifleri hangi nisapla kabul edilirse edilsin her
halükarda halkoyuna sunulmalıdır.
Bu kuralın tek istisnası olarak TBMM’nin beşte üç nisapla kabul ettiği kısmi anayasa de-
ğişiklikleri Cumhurbaşkanı onayı ile doğrudan yürürlüğe girebilmeli, veto etmesi halinde
halkoyuna sunulmalıdır.
13
Anayasa değişiklik kararlarında halkoyuna müracaat yolu kolaylaştırılmalı, mecliste üye
tam sayısının salt çoğunluk nisabı, anayasa değişikliği kararlarını referanduma götürmek 2. Bölüm
için de yeterli bulunmalıdır. Anayasal değişiklikler, yaşanan tatsız tecrübeler ışığında Zemini Olarak Anayasa
partilerin pazarlık gücüne bırakılmamalı, gerçek hak sahibi olan halka müracaat olabil-
diğince kolay olmalı, ihtiyaç duyulan hallerde emanetin asıl sahibine başvurulması ön-
celik olmalıdır.

BÖLÜM 3
DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ

1. DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ VE ZORUNLU DİN EĞİTİMİ

Mevcut anayasada din ve vicdan özgürlüğü tanımlanırken, bu özgürlüğün tanınma-
sından ziyade, sınırlandırılmasına ilişkin istisnaların kural haline getirildiği görülmektedir.
Maalesef hiçbir somut tanımı olmayan “irtica” paranoyası ile yakın tarihimizde birçok va-
tandaşımızın bu özgürlüğü rahatça sınırlandırılabilmiştir.

Din ve vicdan özgürlüğü, her tarafa çekilebilecek, istenilen şekilde yorumla içi doldurulabi-
lecek genel ifadelerle tanımlanmamalı, kişinin dini inancının gereği gibi yaşama özgürlüğü-
ne fiilen imkân tanınmalı, ibadetlerin ferdi veya toplu olarak serbestiyetle yapılabilmesini
sağlamalıdır.

Kamu ve özel kurumlar, oluşturulacak mevzuat çerçevesinde kişilerin rahat bir şekilde dini
vecibelerini yerine getirebilmeleri için gerekli imkânları hazırlamalıdır.

Vatanına bağlı, milletini seven vatandaşlar üzerinde, vehmi ve sanal tehditlerle, “ka-
musal alan” “hizmet veren veya hizmet alan” gibi haksız tanımlamalarla kişilerin eğitim
ve öğretim hakkı, ekonomik ve ticari faaliyette bulunma ve çalışma hakkı, siyasete girme
14 istekleri üzerindeki baskı, tehdit, sindirme hareketlerine fırsat verilmemelidir.
3. Bölüm Zorunlu din eğitimi, yeni anayasada da yer almalıdır. Zira ilk ve ortaöğretim çağındaki
Din ve Vicdan
çocuklarımıza temel bilgilerin öğretildiği bir dönemde manevi kişiliklerinin gelişimini
Özgürlüğü
temin edecek din derslerinin seçimlik hale getirilmesi doğru değildir. İçinde yaşadığı
toplumun en temel dinamiklerinin başında gelen din eğitimi, çocuklarımızdan esir-
genmemelidir.

Zorunlu din dersleri beraberinde seçimlik olarak milli ve dini kültür ile ahlaki de-
ğerlerin esaslı bir şekilde öğretilmesi konularında okullara seçmeli ek dersler konul-
malıdır. Din eğitim ve öğretiminin, özel kurs ve okullar aracılığı ile yerine getirilme-
sine fırsat verilmeli, özel kolejler gibi özel imam-hatip liseleri ve meslek okulları da
açılabilmelidir.
Diyanet İşleri Başkanlığı, mevcut haliyle anayasal bir ku-
rum olarak korunmalıdır.
Vatanına bağlı, milletini seven va-
tandaşlar üzerinde, vehmi ve sanal teh-
2. LAİKLİK ditlerle, “kamusal alan” “hizmet veren veya
hizmet alan” gibi haksız tanımlamalarla
Anlamı ve uygulama tarzında pek çok kargaşa yaşanan, kişilerin eğitim ve öğretim hakkı, ekono-
cumhuriyet tarihi boyunca en çok suiistimal edilen, te- mik ve ticari faaliyette bulunma ve çalışma
mel hak ve özgürlüklerin ihlaline veya kısıtlanmasına hakkı, siyasete girme istekleri üzerindeki
sebep olan laiklik ilkesi; cumhuriyetin temel nitelikleri baskı, tehdit, sindirme hareketlerine fırsat
içerisinde görülmemeli ve yeni anayasa metni içinde yer verilmemelidir.
almamalıdır. Birçok anayasa hukukçusunun üzerinde
mutabık kaldığı gibi bu ilke, kavram olarak tanımının
önüne geçmiştir.
Laiklik, ülkemizde din hürriyetinin teminatı olarak
gösterilen teorik anlamına taban tabana zıt olarak, Birçok anayasa hukukçusunun üze-
anayasada herhangi bir tanımı da yapılmamış olması- rinde mutabık kaldığı gibi bu ilke, kavram
na rağmen, maalesef yıllarca yorum yolu ile din ve olarak tanımının önüne geçmiştir.
vicdan hürriyetini ve eğitim özgürlüğünü kısıtlayan,
kamplaşmayı körükleyen bir kavram olarak uygulana
gelmiştir.
Bu ilke, özellikle %99’u Müslüman olan ülkemizde birçok haksız uygulamaya sebep olmuş,

hatta TBMM’nin kahir ekseriyet ile kabul ettiği anayasa değişiklikleri bile kaos vesilesi
olarak görülmüş, Anayasa Mahkemesi’nce yasama organının nitelikli iradesi yok sayılmış,
iptal gerekçesi olarak kullanılabilmiştir.
Laiklik ilkesi cumhuriyetin olmazsa olmaz niteliklerinden olmadığı gibi, özgürlükçü ve ço-
ğulcu yönetim anlayışı ile de bağdaşmamakta, tek tip insan modelini hedeflemekte, birey-
sel gelişim özgürlüğü önünde en büyük engel olarak bulunmaktadır.
Yukarıdaki gerekçelerle birlikte bu ilkenin, dünyada ve özellikle batılı ülke anayasa-
larında Fransa gibi birkaç olumsuz örnek dışında bulunmadığı göz önünde tutuldu-
ğunda, ülkemizde de yeni anayasa metninde yer almasında hiçbir maslahat
bulunmadığı açıktır.
Üstelik belirli bir dini inanış ve vicdani kanaat sahibi olan toplum fertlerinin laik olması da 15
mantıken ve fiilen mümkün değildir. Zira laiklik kişisel değil, idari bir terimdir.
3. Bölüm
Bu anlamın tersi bir düşünce, herkesin kendi dini inanç ve kanaatlerini bırakması anlamına Din ve Vicdan
Özgürlüğü
gelir ki, bu durum anayasal bir hak olan ve herkesin dini inanç ve kanaatlerinde hür olduğu
ilkesiyle çelişmekle kalmayacak, dini inanç ve yaşama hürriyetinin ortadan kaldırılmasına
sebebiyet verecektir.

Bununla birlikte, bu ilkenin anayasa metninden çıkarıla-
maması halinde, yıllardır devlet- millet arasında çatışma
Bu anlamın tersi bir düşünce, herkesin
ve ayrışma sebebi olarak kötüye kullanılması sebebiyle,
Anayasa metninde, ihtilafa en ufak mahal bırakmayacak
kendi dini inanç ve kanaatlerini bırakması
şekilde din ve vicdan özgürlüklerinin teminatı olarak ta-
anlamına gelir ki, bu durum anayasal bir hak
rifinin yapılması ve sınırlarının çizilmesi gerekmektedir.
olan ve herkesin dini inanç ve kanaatlerinde
hür olduğu ilkesiyle çelişmekle kalmayacak, Lâiklik, anayasada mutlaka yer alacaksa, İslam düşmanlı-
dini inanç ve yaşama hürriyetinin ortadan ğı veya dinsizlik olarak ya da dine taarruz hürriyeti ve din-
kaldırılmasına sebebiyet verecektir. dar insanlara baskı unsuru olarak kullanılmayacak şekil-
de, vicdan ve fikir hürriyeti olarak tanımlanmalı, devletin
tarafsız bir şekilde tüm farklı fikir ve inanç sahiplerinin
düşünce ve yaşam tarzına ilişmediği bir ilke olarak tarif
edilmelidir.

3. KILIK KIYAFET ÖZGÜRLÜĞÜ

Herkes için eşit derecede var olan temel Anayasal teminat altına alınan kişi hak ve özgürlüklerinin
bir parçası olarak değerlendirilmesi gereken bu hak, uzun
haklardan, eğitim ve çalışma hakkı ile din ve
vicdan özgürlüğü arasında kişiyi seçim yapma- süre “siyasi simge” yaftası altında laikliğe aykırı bulunmuş,
ya zorlamak ve ayrımcılık yaparak bu haklar- yapay vehimlerin etkisi altında toplumun çoğunluğu üze-
dan sadece birisini kullanmasını istemek, başlı rinde baskı kurma aracı olarak kullanılagelmiştir.
başına temel bir hak ihlalidir. Oysa bugün yapılan araştırmalarda toplumun yüksek bir
oranda artık kıyafet yasağının sona erdirilmesi gerektiği
konusunda hemfikir olduğu açıktır.
Esasen din ve vicdan özgürlüğü ile dini inancını dilediği gibi yaşama ihtiyacının tamamen
kişiye bağlı insani bir tercih olmasına rağmen, dininin gereği olan tesettürün siyasi simge

olarak tavsif edilmesinin hukuken ve mantıken izahı mümkün değildir.
Herkes için eşit derecede var olan temel haklardan, eğitim ve çalışma hakkı ile din ve vic-
dan özgürlüğü arasında kişiyi seçim yapmaya zorlamak ve ayrımcılık yaparak bu haklardan
sadece birisini kullanmasını istemek, başlı başına temel bir hak ihlalidir.
Yeni anayasada, din ve vicdan hürriyetinin bir parçası olarak kişisel inançların serbestçe
yaşanması açısından, kılık kıyafet tercihinin laiklik ilkesi sebep gösterilerek engellene-
meyeceği açıkça dile getirilmelidir.
Gerek kamu ve özel sektör çalışma ortamlarında, gerekse ilköğretimden yükseköğretime
kadar eğitim ve öğretimin her safhasında başörtüsü sorunu olarak karşımıza çıkan bu mese-
le, anayasal düzenleme ile net çözüme kavuşturulmalıdır. Toplumun milli, manevi ve ahlaki
16 değerlerine aykırı olmayacak şekilde gerek kamusal, gerek özel, hayatın her alanında kılık
kıyafet tercihi serbest bırakılmalıdır.
3. Bölüm
Din ve Vicdan
Özgürlüğü

BÖLÜM 4
VESAYET REJİMİNİN ISLAHI

1. ANAYASA HER TÜRLÜ İDEOLOJİDEN UZAK OLMALIDIR.
Anayasalar toplumsal mutabakat metinleri olması itibariyle, toplumu şekillendirmekten
ziyade, toplumun taleplerini yansıtması açısından her türlü ideolojiden arındırılmış hü-
kümler ihtiva etmelidir.
Yeni anayasada şimdiye kadar vesayetin gerekçesi olarak kullanılagelen “Atatürkçülük,
Atatürk milliyetçiliği, Atatürk İlke ve İnkılâpları” gibi kavramlara artık yer verilmemelidir.
Anayasalar toplumun sosyal ve ekonomik değişimine paralel olarak değişebilen, nihayette
insan aklının ürünü olan metinlerdir.
Bu nedenle, anayasalar toplumun ihtiyaçlarına yönelik yeni ve çağdaş çözümlere ket vura-
cak insanüstü metinler olarak algılanmamalı, milli iradenin üstünlüğüne, çözüm yeteneği-
ne, tercih ve sağduyusuna her dönemde güven duyulmalıdır.
Yoruma ihtiyaç bırakmayan, hükümleri net, şeffaf, anlaşılır ve ideolojisiz bir anayasa, halk
tarafından daha çok benimsenecek, böylece toplumun kaynaşmasına, tüm toplumsal ke-
simlerin aidiyet hissinin kuvvetlenmesine, refah ve özgürlüklerin artmasına, ülkemizin var
olan potansiyelinin harekete geçirilmesine zemin teşkil edecektir.

17
2. BAŞLANGIÇ KISMI ANAYASA METNİNDEN KABUL EDİLMEMELİDİR.
4. Bölüm
Başlangıç kısmı anayasa metninden sayılmamalıdır. Vesayet Rejiminin
Islahı
Kısa ve öz olarak kaleme alınan başlangıç kısmı anayasa metninden kabul edildiğinde, ge-
niş ve kapsamlı hükümler ihtiva eden anayasa hükümleri daha önceki uygulamalarda da
olduğu gibi bu dar kalıplara sokulmakta ve sınırlanmaktadır.

Anayasanın asıl metni gibi başlangıç kısmında da ideo-
lojik yaklaşım ve kavramlara yer verilmemeli, millet ege-
Bu nedenle, anayasalar toplumun ihtiyaç- menliği, hak ve özgürlükler üzerindeki vesayeti ayakta
larına yönelik yeni ve çağdaş çözümlere ket tutmaya, içinin keyfi olarak doldurulmasına ve yorum-
vuracak insanüstü metinler olarak algılan- lanmasına engel olunmalıdır.
mamalı, milli iradenin üstünlüğüne, çözüm
yeteneğine, tercih ve sağduyusuna her dö- Anayasaya aykırı denilen bir durum ancak anayasanın
nemde güven duyulmalıdır. hangi maddesine aykırı olduğu gösterilerek ortaya ko-
nulabilmeli ve neyin anayasaya aykırı olup olmadığının
açıkça bilinebilmesi temin edilmelidir.

1982 Anayasasının başlangıç kısmı zaman zaman anayasa
Anayasaya aykırı denilen bir durum yargısı tarafından ideolojik, dayatmacı ve yasakçı bir anla-
yış ve uygulamanın gerekçesi olarak yorumlanmıştır.
ancak anayasanın hangi maddesine aykırı
olduğu gösterilerek ortaya konulabilmeli Bu nedenle bu tür suiistimallere ve yasakçı uygulamalara
ve neyin anayasaya aykırı olup olmadığının yer vermemek için başlangıç kısmı anayasa metnine dâhil
açıkça bilinebilmesi temin edilmelidir.
olmamalıdır.

Başlangıç kısmı; temel hak ve özgürlüklerin vazgeçilmez
ve dokunulmaz evrensel değerler olduğunu; özgürlükle-
rin esas, sınırlamaların istisna olduğunu; milletin iradesi üzerinde herhangi bir vesayetin
olamayacağını; devletin ırk, din, dil ayrımı yapmadan bütün vatandaşları arasında eşit ve
adil davranmak zorunda olduğunu; devletin buyurgan, yasaklayıcı bir yapıda değil, varlık
sebebi olan vatandaşına hizmetle yükümlü olduğunu beyan eden, insan onurunu ve özgür-
lüğünü teminat altına alan bir manifesto şeklinde kaleme alınmalıdır.

Bu metin, toplumsal mutabakata vurgu yapan; Türk, Kürt, Arap, Laz, Çerkez, Gürcü, Ar-
navut, Boşnak, Roman gibi etnik köken ayrımı yapmaksızın milli birlik ve beraberliği teyit

eden, toplumun tüm kesimlerinin aidiyetini vurgulayan eşitlikçi, kısa ve öz bir ifade tarzı
ile hazırlanmalıdır.

3. DEĞİŞTİRİLEMEYECEK HÜKÜMLER OLMAMALIDIR.

Yeni Anayasa’da “değiştirilemez hükümler” bulunmamalıdır.

Zira anayasa, her ne kadar en üst hukuk normu olsa da, nihayette toplumun ihtiyaçlarını
gözeterek önünü açan, bir arada yaşama iradesini yansıtan ve onların mutluluğunu temin
etmeyi sağlayan ve gerektiğinde değiştirilebilen bir araçtır.
18 Anayasanın değiştirilemez hükümler ihtiva etmesini kabul etmek, her şeyden önce anaya-
4. Bölüm sayı insanüstü bir konuma yerleştirmek anlamına gelir ki, en nihayetinde insanlar tarafın-
Vesayet Rejiminin dan oluşturulan bir metnin, böylesine kutsanması kabul edilemez. Vaktiyle bir şekilde ya-
Islahı
zıldığı günün koşullarında ortaya konan kuralları, kendisinden sonra gelecek tüm nesilleri
bağlayıcı olarak görmek, kabul edilemez başka bir olgudur ve hukukun temel prensiplerine
aykırıdır.

Değiştirilemez maddeler ihdas etmenin hukuki açıdan
en büyük sıkıntısı, hukukun temel kavramlarından birisi
olan, hukuki metinlerin öngörülebilir hükümlere dayan- Hiçbir irade toplumun onlarca yıllık
ması ilkesini ihlal etmesidir. Ülkemizde yaşanan birçok geleceğini ipotek altında tutma hakkına sa-
ağır hukuki krizin temelinde, anayasanın ilgili-ilgisiz tüm hip değildir.
maddeleri ile değiştirilemez hükümler arasında yorum
yoluyla bağlantı kurulması, her maddenin hukuken bek-
lenmedik şekilde bu kapsamda değerlendirilme yanlışı
yatmaktadır.

Bu yaklaşım, yaşanan süreçte maalesef muhtemel bir tehlike olmaktan çıkmış, başörtüsü dü-
zenlemesi gibi meclisin büyük çoğunluk ile kabul ettiği anayasa değişikliğinin dahi iptal edile-
bildiği zorlamalı uygulamalar ile toplumun önünü tıkayan ve kamu vicdanını yaralayan karar-
lara zemin teşkil etmiştir.

Hiçbir irade toplumun onlarca yıllık geleceğini ipotek altında tutma hakkına sahip değil-
dir. Darbe anayasalarının bir sonucu olan bu hükümler, kurucu iktidarın asıl sahibi olan
millet ve onun temsilcilerinin iradesini ipotek altına almaktadır.

Bu güne kadar vesayet rejiminin gizli güvencesi olarak
işlev gören, millet egemenliğine aykırı ve keyfi olarak
yorumlanan ve millete baskı unsuru olarak kullanılan, Çok ayrıntılı düzenlenen anayasaların de-
ölülerin diriler üzerinde bir nevi vesayetinden ibaret olan ğişime ve gelişen olaylara ve bunların hukuki
değiştirilemez maddeler anayasada yer almamalı, anayasa- sonuçlarına ayak uyduramayacağı açıktır.
nın her maddesi değiştirilebilir olmalıdır.

4. ANAYASADA DÜZENLENMESİNE GEREK OLMAYAN HUSUSLAR

Anayasalar üst hukuk normlarıdır. Devletin işleyişi, temel hak ve özgürlükler gibi esaslı
hususlar dışında yasalar ile düzenlenebilecek ayrıntılar anayasada yer almamalıdır.

Bundan dolayı anayasada “Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması, Sanatın
ve Sanatçının Korunması, Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı, Mal Bildirimi, Adalet
Hizmetlerinin Denetimi, Planlama Ekonomik ve Sosyal Konsey, Piyasaların Denetimi
ve Dış Ticaretin Düzenlenmesi, Tabii Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletil-
mesi, Ormanların Korunması ve Geliştirilmesi, Orman Köylüsünün Korunması, Ko-
operatifçiliğin Geliştirilmesi, Esnaf ve Sanatkârların Korunması” ve benzeri müstakil
maddeler olmamalıdır.
19
Bu maddelerde belirtilen ve kanunla düzenlenebilecek bu emsal daha birçok tali me-
seleyi tek tek tadat etmek mümkün olmadığından, anayasada bu hususlara genel ifadelerle 4. Bölüm
Vesayet Rejiminin
ilgili bölümlerde yer verilmelidir. Islahı

Eğer bu tür hükümler ayrıntılı olarak anayasa metnine konulacak olursa daha yüzlerce
maddeyi ilave etmek gerekecektir ki, bu durum anayasa metnini üst hukuk normu olmak-

tan çıkaracaktır. Çok ayrıntılı düzenlenen anayasaların değişime ve gelişen olaylara ve bun-
ların hukuki sonuçlarına ayak uyduramayacağı açıktır.

Aynı şekilde bugüne kadar siyasi ve ekonomik olarak birçok probleme sebep olan ve birer
vesayet aracı olarak düzenlenmiş “Milli Güvenlik Kurulu, YÖK, Atatürk Kültür Dil ve
Tarih Yüksek Kurumu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu” gibi kurumlar, ilgili özel
yasalarında düzenlenmek üzere yeni anayasada yer almamalıdır.

5. ANAYASANIN ÜST NORM HİYERARŞİSİ KORUNMALIDIR

İnkılâp kanunlarının anayasaya aykırılığının ileri sürülemeyeceğine dair bir madde yeni
anayasada yer almamalıdır. Bu durum açıkça normlar hiyerarşisine ve anayasa yapım
tekniğine aykırıdır. Zira hiç bir kanun metni, en üst norm olan anayasa hükmünün üzerin-
de değildir.

Kaldı ki günümüz yaşam tarzında birçoğu geçerliliğini
kaybetmiş “Şapka İktisâsı Hakkında Kanun” “Bey, Paşa
Gibi Lâkap ve Unvanların Kaldırılmasına Dair Kanun”
Hiç bir kanun metni, en üst norm olan “Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun” gibi
anayasa hükmünün üzerinde değildir. hak ve özgürlükleri daraltan ve olağan olmayan dö-
nemlerin ürünü yasakçı yasal düzenlemelerin anayasa
metninde yer alması, günümüz dünyasında kabul edile-
mez bir olgudur.

Şapka giymeyi mecbur eden ve üstelik anayasa maddesi ile de korunan bir metnin toplu-
mu çağdaş uygarlık seviyesinin üstüne çıkarma iddiası, bizi dünya kamuoyu önünde küçük

düşürmektedir.

Anayasanın bütün hükümlerinin nihayette bu kanun hükümlerine bağlanması,
anayasada vurg ulanan bütün özgürlükleri bu çerçeveye hapsederek açıkça yok hükmüne
getirmekte ve ilgili maddelerde detaylı olarak düzenlenen hükümleri manasız bırakmakta,
anayasayı bir kanun hükmüne mahkûm kılmaktadır.

6. MİLLİ GÜVENLİK KURULU ANAYASAL STATÜDEN ÇIKARILMALIDIR

Milli Güvenlik Kurulu gibi kurumların gelişmiş çağdaş yönetim biçimlerinin hiç-
birisinde yeri bulunmamaktadır. Bu kurum, ülkemiz mevzuatına darbe geleneğinin mirası
20
olarak girmiş, maalesef TBMM’den ayrı, müstakil bir güç, siyasal iktidarın karşısında lü-
4. Bölüm zumunda kullanılabilecek bir baskı unsuru, millet iradesinin üzerinde bir vesayet kurumu
Vesayet Rejiminin
Islahı olarak kurgulanmıştır.

Milli Güvenlik Kurulu atanmış askeri bürokrasinin, seçilmiş siyasal iktidarı denetlediği
bir statü oluşturmakta, bu açıdan millet egemenliğine ve hukuk devletine tamamen zıt

bir görüntü vermektedir. Her ne kadar son dönemde statüsü bir nebze düzeltilmiş ve sivil
vurgusu geliştirilmiş ise de, bu kurul anayasal kurum olmaktan tamamen çıkarılmalı ve
kaldırılmalıdır.

Bu yapı istişari fonksiyonu itibarı ile Kamu Güvenliği Müsteşarlığı altında, iç ve dış gü-
venliğin ele alındığı bir yapı olarak farklı bir isim altında siyasi iradeye tabi olmalı, kuruluş
esasları ise sistemi tıkamayacak şekilde kanunla belirlenmelidir.

Çağdaş devlet yapılanmalarında tasavvur dahi edilemeyecek bu kurulun Türkiye’nin gele-
cek vizyonu içerisinde bir yeri ve anlamı artık bulunmamaktadır.

7. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI, MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI’NA
BAĞLANMALIDIR

Bu talep; esas itibariyle gerek siyasi irade, gerekse askeri bürokrasi açısından fonksiyo-
nel anlamda bir değişiklik ifade etmemektedir.

Buradaki amaç; ülke yönetiminde hesap sorulabilen bir hükümetin sorumluluk alanı çer-
çevesinde faaliyet gösteren bir gücün, çatısı altında bulunduğu bakanlığın hiyerarşisine
bağlı olduğunu vurgulamaktır.

Genelkurmay Başkanlığı’nın Milli Savunma Bakanlığı’na bağlanarak anayasal düzeyde
devlet sistematiği içerisinde yeniden konumlandırılması, çağdaş devlet geleneğine uygun
bir yapıyı ortaya çıkaracaktır.

Askeri bürokrasinin, sivil irade karşısında kendini denge unsuru olarak görmesi, resmi pro-
tokolde dahi farklı bir statüde olması, özlük hakları itibariyle bağlı olduğu bakanlığın hiye-
rarşik şemsiyesi altına girmemesi kabul edilemez.

Modern devletlerde sadece verilen emir ve görevleri yerine getirmek zorunda olan Yeni bir Anayasa Yeni bir Türkiye
silahlı kuvvetler, maalesef ülkemizde uzun yıllar kendini siyasi otoriteden bağımsız olarak
görebilmiş, anayasal sınırlarının dışına çıkarak her on yılda bir durumdan vazife çıkarabil-
miş; yasama, yürütme ve yargının da üzerinde, hatta brifing ve talimat verebilecek düzeyde
bir vesayet organı olarak kendisini konumlandırabilmiştir.

Yıllar içinde kanuna değil, komuta kademesinin kişisel telakkilerine göre görecelik arz
eden bu durum, çağdaş hukuk devleti ilkelerine aykırı olup, millet egemenliğinin hâkim
olduğu hiçbir ülkede, askeri bürokrasinin siyasi iradenin tasarruflarına müdahale etmesi
söz konusu değildir.

Bu yeni anayasal düzenleme çerçevesinde Genelkurmay Başkanlığı Milli Savunma
21
Bakanlığı’na bağlanmalı, askeri bürokrasi müstakil bir karar mercii olmaktan ve kendisini
4. Bölüm
atayan siyasi iradeye müdahil olabilen bir güç olma statüsünden çıkarılmalıdır. Vesayet Rejiminin
Islahı
Devletin dış savunması haricindeki tüm güvenlik konuları İçişleri Bakanlığı’na bağlı Emni-
yet Teşkilatının yetkisi ve görevi dâhilinde toplanmalı; bir dönemin zorunlu yapıları olarak
tesis edilen Jandarma Genel Komutanlığı ile Sahil Güvenlik Komutanlığı tamamen kaldı-

rılmalı; profesyonel askerlik getirilerek, zorunlu askerlik, temel bilgilerin öğretileceği bir
ayı geçmeyecek eğitim dönemi şeklinde düzenlenmelidir.

Genelkurmay Başkanlığı, Milli İstihbarat Teşkilatı ve Emniyet Teşkilatının görev ve so-
rumluluk alanları çok net olarak çizilmeli, istihbarat ve kamu güvenliği tek merkezden
idare edilmelidir. İç Hizmet Kanunu gibi askerin sivil iradeye müdahale gerekçesi olarak
kullandığı bütün mevzuat tek tek elden geçirilerek çağımıza uygun olarak yeniden tan-
zim edilmelidir.

Askeri müfredat dünyadaki sosyal ve ekonomik gelişmelere uygun olarak yeni baştan hazır-
lanmalı, insan haklarına dayalı, dünyadaki gelişmelere açık, teknolojiyi en iyi şekilde kulla-
nan profesyonel kadroların yetiştirilmesi temin edilmelidir.

8. ASKERİ HARCAMALARIN DENETLENMESİ

Milli Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığının harcamaları diğer tüm devlet
kurumları gibi, TBMM adına denetim görevi yapan Sayıştay tarafından etkin bir şekil-
de denetlenmelidir. Bu denetim devlet sırrı ve benzeri
gerekçelerle engellenmemeli, gerekli tedbirler alınarak
Yargıda birliğin sağlanması hukuk
her halükarda icra edilmelidir. Bu husus anayasada
açıkça zikredilmeli ve denetimin içeriği kanun ile be-
devletinin olmazsa olmaz şartlarından bi-
ridir. lirlenmelidir.

Doğrudan milletin parası olan vergiler vasıtası ile
oluşturulan bütçenin büyük bir kısmı savunma harca-
malarına tahsis edilmektedir. Böyle bir harcamanın denetlenememesi kabul edilemez
bir durumdur. Denetimden uzak bu harcamaların israf boyutunda olduğu, yargı karar-
larıyla sabit olduğu üzere birçok suiistimale sebebiyet verdiği, hatta zaman zaman bir

takım yasadışı örgütlenmelere dahi kaynak teşkil ettiği kamuoyunun malumudur.

Etkili bir denetim, hem ülke ekonomisine katkı sağlayacak, hem de kaynakların yerinde
kullanımı ile ülke savunmasına doğrudan ve olumlu etki edecektir. Bu durum ekonomik
anlamda ülkemizi güçlendirdiği gibi, ordumuzu da haksız ve yersiz ithamlardan kurtara-
cak, saygınlığını artıracaktır.

9. YARGI BİRLİĞİNİN SAĞLANMASI

Yargıda birliğin sağlanması hukuk devletinin olmazsa olmaz şartlarından biridir.

22
Yeni anayasa ile yargıda çift başlılığa sebep olan ve askeri komuta zinciri içerisinde ha-
reket eden asker kişilerin objektif ve tarafsız yargılanmalarına engel teşkil eden Askeri
4. Bölüm
Vesayet Rejiminin
Mahkemeler, Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kesinlikle kaldırılma-
Islahı lıdır.

Yargı birliğine mani olan ve hâkimlik teminatına aykırı bu mahkemeler tamamen sivil bir
yapılanma içinde mahiyetine göre adli ve idari yargı içinde konumlandırılmalıdır.

10. HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU

12 Eylül 2010 tarihindeki referandum ile yapılan son anayasa değişiklikleri ile Hâkimler
Savcılar Yüksek Kurulu yeniden yapılandırılarak üye sayısı artırılmış ve üye seçimi yeniden
düzenlenmiştir.

Kurulun yapısı, referandumla gelinen katılımcı noktadan geri adım atılmadan, üye sayısı
makul sayıda artırılarak TBMM’nin de kurula üye seçebilmesinin önü açılmalıdır.

11. ANAYASA MAHKEMESİ

Anayasa Mahkemesi, bugüne kadar birçok olumsuz örnekte şahit olduğumuz gibi,
hukuk kurallarını zorlayarak yorum yolu ile temel hak ve hürriyetleri kısıtlamış, hukuka
uygunluk yerine yerindelik denetimi yapmış, sadece
şekil yönünden denetlemekle sınırlı olduğu anayasa de-
ğişikliklerini anayasanın açık hükmüne rağmen esastan
inceleyebilmiştir.
Anayasa Mahkemesinin misyonu,
yasakçılıktan ziyade temel hak ve özgürlük-
lerin korunması yönünde olmalı, bu neden-
Yorum yolu ile yapılan bu ihlaller yargının siyasallaşması-
le yargısal denetim yetkisinin çerçevesi ana-
nın ve ideolojik yaklaşımların bir sonucudur. Bu nedenle
yasada çok net ifadelerle çizilmelidir.
yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığını sağlamak üzere, ideolo-
jik yaklaşımlardan uzak tutulmasını sağlayacak düzenle-
meler öncelikle yapılmalıdır.

Anayasa Mahkemesinin misyonu, yasakçılıktan ziyade temel hak ve özgürlüklerin korun-
ması yönünde olmalı, bu nedenle yargısal denetim yetkisinin çerçevesi anayasada çok net
ifadelerle çizilmelidir.

Mahkemenin anayasa değişikliklerine ilişkin düzenlemeleri anayasanın açık hükmüne rağ-
men sadece şekil yönünden incelemekle yetinmediği bilinen bir husustur. Mahkeme bu
anlayış ve içtihatları ile anayasanın değiştirilemez hükümlerini yorum yolu ile genişleterek
yetkisi olmadığı halde esas yönünden de denetim yapabilmiş ve kuvvetler ayrılığı ilkesini
hiçe sayacak şekilde kararlar verebilmiştir.

Yeni hazırlanacak anayasada, anayasa değişikliklerine ilişkin olarak Mahkemenin şekil ha-
ricinde esas yönünden denetim yapmasını kesin olarak engelleyen düzenlemelere yer veril-
melidir. Halk iradesinin tecelli ettiği en yüksek makam TBMM’dir ve halk temsilcilerinin
çoğunlukla aldığı kararlar kaos vesilesi olarak yorumlanamaz.

Ülkemizin geleceği adına kritik birçok kavşakta yaşanan olumsuz örneklerden ders
23
alarak, Anayasa Mahkemesinin bütün açık düzenlemelere rağmen benzeri yorumlarda
4. Bölüm
bulunması halinde, yeni anayasada bu kararlar referandum ile yok hükmünde sayıla-
Vesayet Rejiminin
bilmelidir. Islahı

Referandum sonucuna göre yargı bağımsızlığı perdesi altında yasama bağımsızlığını zede-
leyen karar sahiplerinin mahkeme üyeliği kendiliğinden sona ermelidir.

12. YÜKSEK SEÇİM KURULU
Halk iradesini belirleyen seçimlerin yargı organlarının genel yönetim ve denetimi
altında yapılması amacıyla kurulan Yüksek Seçim Kurulu, sadece Yargıtay ve Danıştay üye-
lerinden oluşmamalıdır.
Kurulun mevcut yapısı değiştirilerek yargı konusunda hizmet veren diğer meslek kuruluş-
larının temsilcileri ile akademisyenlerin ve mecliste gurubu bulunan siyasi parti temsilcile-
rinin de kurula katılması sağlanmalıdır.
Yüksek Seçim Kurulunun kararları yargı yoluna kapalı olmamalı ve anayasanın ruhuna ay-
kırı olarak her insanın en tabi hakkı olan seçme ve seçilme hakkı konusunda temel hak ve
hürriyetlerin özüne dokunacak şekilde verilen telafisi imkânsız kararları engellenebilmeli-
dir. Bu itibarla kurul kararları Anayasa Mahkemesinin denetimine açık olmalı, mahkeme-
nin bu konuda hızlı karar vermesi temin edilmelidir.

24

4. Bölüm
Vesayet Rejiminin
Islahı

BÖLÜM 5
SİYASİ VE İDARİ YAPIMIZ İLE HÜKÜMET SİSTEMİMİZ

1. MEVCUT HÜKÜMET SİSTEMİMİZ VE REVİZYON İHTİYACI

İç ve dış siyaset alanlarında baş döndürücü ekonomik ve siyasi gelişmelerin yaşandığı 21.
yüzyılda; merkezine devleti değil, insanı alan; dünya barışını temin etme gayreti içinde,
önce iç huzurunu sağlamış ve ekonomik gelişmesini tamamlamış bir Türkiye için
sürdürülebilir bir istikrar çok önemlidir.

Bu istikrarın sağlanması, öncelikle zayıf ve kısa ömürlü koalisyon hükümetlerine bedel, Yeni bir Anayasa Yeni bir Türkiye
güçlü iktidarların işbaşına gelmesi ile mümkün olacaktır.

Parlamenter sistemlerde rakiplerinden bir adım önde olan iktidar partilerinin, küçük ve
güçsüz diğer partilerin zorunlu ve yıpratıcı pazarlıklarına mahkûm kaldığı açıktır. Parçalı
sistemin sebebiyet verdiği bu siyasi istikrarsızlık, hızlı, etkin ve sürdürülebilir kararlar alı-
namaması gibi birçok sakıncaları beraberinde taşımıştır.

Cumhuriyetin kabul edildiği 1923 yılından bu yana geçen süreç içinde kurulan 60 hü-
kümetin ortalama ömrü maalesef 1,5 yıldır.

Özellikle 1970 ile 80 arası dönemde 12 hükümet kurulmuş olup, bu on yıllık sürecin hükü-
met ömrü ortalamasının 10 ay olması, yönetim açısından nasıl bir problemle karşı karşıya 25
olduğumuzu göstermesi noktasında oldukça dikkat çekicidir.
5. Bölüm
Siyasi ve İdari Yapımız
Koalisyon hükümetlerinin sebebiyet verdiği istikrarsızlık, sorumluluk ve yetkinin kimde ile Hükümet Sistemimiz
olduğunun belirsizliği, uzun vadeli yatırım hedefleri belirleyememe ve uygulayamama gibi
karşılaştığımız birçok konuda parlamenter sistemin olumsuz sonuçları, bu sistemin gerçek-
ten ciddi bir revizyona ihtiyacı olduğunu açıkça göstermektedir.

2. CUMHURBAŞKANININ HALK TARAFINDAN SEÇİMİ
2007 referandumunda Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesinin kabulü ile ülke-
mizde tam olarak yarı başkanlık da denemeyecek karma bir sisteme geçilmiştir.
Mevcut sistem ile klasik parlamenter sistemden bir adım
daha uzaklaşılmış, yeni bir sistem ihtiyacı zorunlu olarak
Bu eksende ülkenin güçlü yürütme ih- ortaya çıkmıştır.
tiyacını karşılamak maksadıyla esaslı bir Mevcut yönetim şeklinin bu hali ile sorunsuz devam et-
karar verilmeli, yapılacak yeni anayasal dü- mesi mümkün görülmemektedir. Ülkemiz geleceğinde
zenleme ile sistem tüm kurumlarıyla ya yarı her dönem başbakan ile cumhurbaşkanının uyumlu şe-
başkanlık olarak revize edilmeli veya tama- kilde çalışabileceği garanti edilemez.
men başkanlık sistemine geçilmelidir.
Halk tarafından seçilmiş ve klasik parlamenter sistem-
deki yetkilerinin üstünde bir yetki ile görev yapan cum-
hurbaşkanının, yine halkın oyu ile seçilmiş başbakan ile
yürütmedeki çift başlılık nedeniyle pek çok konuda uyumsuzluk yaşaması ihtimali çok
yüksektir.
Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesi ile birlikte temsilin ve idarenin doğrudan taba-
na yayılması, takdir edilmesi gereken önemli bir adımdır ve bundan geri adım atılmamalıdır.
Bu eksende ülkenin güçlü yürütme ihtiyacını karşılamak maksadıyla esaslı bir karar ve-
rilmeli, yapılacak yeni anayasal düzenleme ile sistem tüm kurumlarıyla ya yarı başkanlık
olarak revize edilmeli veya tamamen başkanlık sistemine geçilmelidir.

3. GÜÇLÜ BİR YÜRÜTME İHTİYACI YA DA BAŞKANLIK SİSTEMİ
Başkanlık sisteminin siyasal ve ekonomik istikrarın en önemli şartı olan uzun ömürlü ve

güçlü hükümet yapısını zorunlu kılması, bu sistemin tercih edilmesinin en mühim sebebi
olmuştur.
Bu vakıa, geleneksel parlamenter sistem refleksleriyle bir çırpıda göz ardı edilebilecek basit
bir husus değildir.
Başkanlık sisteminin artıları değerlendirilirken özellikle yıllar boyu koalisyon hükümetle-
rinin oluşturduğu kaos dönemleri, tek parti hükümetleri döneminde yakalanan gelişme ve
büyüme hızları gözden uzak tutulmamalıdır.
Doğrudan halk tarafından seçilmiş olmanın verdiği meşruiyet, sorumluluk ve güçle kuru-
lan ve tek bir başkan ile temsil edilen yürütmenin, yasama organı tarafından süresi bitme-
den görevinden düşürülememesi, etkili bir hükümet uygulamasını netice vermektedir.
26
Başkanlık sisteminde bir kişi hem yasama organında milletvekili, hem de yürütme organın-
5. Bölüm
Siyasi ve İdari Yapımız da bakan olamamakta, başkan tarafından ehliyet ve liyakatine göre bakanlığa atanan kişiler,
ile Hükümet Sistemimiz seçilme kaygısı taşımadan icraat yapabilmektedir.
Mevcut parlamenter sistemde parlamento tarafından yürütmeyi denetleme aracı olarak
kullanılan soru, genel görüşme, meclis araştırması, meclis soruşturması, güvenoyu müesse-

sesi ve gensoru emsali mekanizmalar, zaten parlamentonun çoğunluğunu elinde bulundu-
ran iktidar partisine karşı etkili bir şekilde kullanılamamaktadır.
Başkanlık sisteminin parlamenter sisteme göre en çarpıcı avantajı, sorumluluğun ve yetki-
nin nerede, kime ait olduğunun net olarak belli olmasıdır.
Bu sistemde meclis; atamaları, anlaşmaları ve bütçeyi onaylama yetkisine sahip ol-
makta; “suçlama” mekanizması ile başkanın doğrudan yargılanma sürecini başlatabilmek-
te; yasama ve yürütme organlarının birbirilerinden kesin
surette ayrılmasıyla oluşan “frenler ve dengeler” sistemi
ile birbirine muhtaç kılınması sayesinde yürütme üzerin-
de etkin denetim sağlayabilmektedir. Ülkemizde başkanlık sisteminin
yerel idare ölçeğinde güzel bir örneğini teş-
Güç ve fonksiyon paylaşımının doğal bir sonucu olarak
kil eden belediye başkanları, ülkeyi idare
meclis, böylece yasama, istişare ve denetim organı olarak
eden başbakandan daha istikrarlı ve güçlü
asli hüviyetine kavuşmuş olmaktadır.
bir pozisyondadır.
Başkanlık sistemindeki istikrar vasıtasıyla uzun süreli
plan ve programların yapılabilmesi ve bunların aksama-
dan uygulanabilir olması çok önemli diğer bir avantajdır.
Özellikle ekonomi, sağlık, sosyal güvence ve dış politika gibi konularda başarı, uzun va-
deli hedef belirleme ve bu istikamette uygun kaynakların kararlılıkla kullanılmasına
bağlıdır.
Ülkemizde başkanlık sisteminin yerel idare ölçeğinde güzel bir örneğini teşkil eden beledi-
ye başkanları, ülkeyi idare eden başbakandan daha istikrarlı ve güçlü bir pozisyondadır.
Uzun süredir mahalli idare sistemimizde kabul görmüş bu sistemin, genel istikrar açısından
merkezi hükümet sisteminde de esas tutulmasında büyük maslahatlar vardır.

4. BAŞKANLIK SİSTEMİ ÜZERİNE TEKLİFLER
Başkanlık sisteminin avantajları yanında muhtemel olumsuzluklarını giderecek ve siste-
mi tam anlamıyla fonksiyonel kılabilecek mekanizmaların da değerlendirilmesi zaruridir.

Yargı
Bu çerçevede yürütmeye yönelik denetim mekanizmalarından bahsedildiğinde meclisten
sonra ilk olarak yargının sistemdeki yeri ve yetkisi akla gelmektedir.
Anayasa yargısı artık tüm çağdaş devletlerde meclisin yaptığı kanunları denetlemek üzere
kurulmuş ve kabul görmüş bir üst yargı kurumudur. Burada problem, meclis iradesine da-
yanan siyasi tercihleri hayata geçirmek için yapılan yasaların anayasa yargısı tarafından iptal 27
edilmesi ve işlevsiz kılınabilmesidir.
5. Bölüm
Millet adına karar veren anayasa yargısının meşruiyetini artırmak için, mahkeme üyelerinin ile Hükümet Sistemimiz
seçiminde millet iradesini temsil eden organların etkili ve belirleyici olması gerekmektedir.
Bu çerçevede üyelerin seçiminin bir kısmının başkan, diğer kısmınınsa meclis tarafından
yapılması uygun olacaktır.

Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, Yükseköğretim Kurulu, Ana-
yasa Mahkemesi raportörleri, birinci sınıf hâkim ve sav-
Başkanlık sisteminde tek turlu ve cıların, baro başkanlarının gösterecekleri adayların seçi-
en çok üç milletvekilinden oluşan “daraltıl- minde çoğunluk baskısını engellemek adına her aday için
mış seçim bölgesi sistemi” tercih edilmeli, bir oy kullanımı esas tutulmalıdır. Zira yargının denetle-
seçmen iradesi meclise en etkin şekilde yan- me mekanizmasındaki rolü hayatidir ve yargı bu noktada
sıtılmalıdır. tam anlamı ile bağımsız ve tarafsız olmak durumunda-
dır. Yargısal bir statükoya sebebiyet vermemek gayesiy-
le üyelerin görev süresi on yılı geçmemelidir.

Seçimler
Güçlü ve istikrarlı bir yürütmenin dengelenmesini sağlayacak mekanizmaların en
önemli diğer bir ayağını ise “serbest seçimler” teşkil eder. Seçimlerin denetim fonksiyo-
nunu hakkıyla yerine getirebilmesi için seçim mevzuatının, her ile en az bir milletvekili
düşmesini sağlayacak şekilde ve milletvekili başına eşit seçmen sayısını esas tutan bir
yaklaşımla yeniden tanzimi gereklidir.

Sivil toplum ve medya
Yine güçlü yürütmeyi dengelemek üzere bir başka unsur olarak sivil toplum, medya ve bi-
reysel inisiyatiflere de büyük rol düşmektedir. Medyanın ne kadar tarafsız ve sivil toplumun
ne kadar etkin olduğu tartışılabilir, ancak bu mahzuru bertaraf etmek üzere ba-
sın özgürlüğünün garanti altına alınması ve sivil toplumun kamuyu denetlemesine imkân
verecek şeffaf yönetim anlayışının yerleştirilmesi gereklidir.

Başkanlık sisteminin dezavantajlarının giderilmesine yönelik tedbirler
Bu noktada sisteme yöneltilen en büyük eleştiri, başkanın mensup olduğu partinin meclis-
te çoğunluğu elde edememesi durumunda her iki organın da seçimle işbaşına gelmesi se-
bebiyle yönetim krizi çıkması ve sistemin kilitlenerek ülkenin yönetilemez hale gelmesidir.

Hatta parlamenter sistemin çözemediği istikrar problemine mukabil, başkanlık sistemi de
bu problemi çözememektedir. Başkanlık sistemindeki kilitlenmenin ana yapıyı olumsuz
etkilemesini minimize etme maksadıyla vatandaşın pratik yararını ilgilendiren birçok hu-
sus federal yapılarda federe devletlere bırakılmış, böylece sistem kilitlenmesinin vatandaşa
asgari şekilde yansıması sağlanmıştır.
Türkiye’de bu husus bizim için uygun olmayan federal bir yapıya kaymadan, yerel yönetim-
lerin dengeli ve denetime açık şekilde güçlendirilmesi şeklinde uygulanabilir.
Başkanlık sistemini yukarıda değindiğimiz noktalarda kendi toplum yapımıza uygun hale ge-
tirerek ve sistemde çıkabilecek olumsuzlukları değerlendirerek gerekli tedbirler alınarak
uygulanması halinde, bu sistemin ülkemiz ve milletimiz için bir kazanç olacağı kanaatindeyiz.

28

5. Bölüm 5. DARALTILMIŞ SEÇİM BÖLGESİ SİSTEMİ
ile Hükümet Sistemimiz Başkanlık sisteminde tek turlu ve en çok üç milletvekilinden oluşan “daraltılmış seçim
bölgesi sistemi” tercih edilmeli, seçmen iradesi meclise en etkin şekilde yansıtılmalıdır. Bu
sistem aynı zamanda milletvekillerini lider sultası altında kalmaktan kurtaracaktır. Parla-

Hayrat vakfı anayasa raporu

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (6)

Viewers also liked

Viewers also liked (16)

Similar to Hayrat vakfı anayasa raporu

Similar to Hayrat vakfı anayasa raporu (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (8)

Hayrat vakfı anayasa raporu