Ætlað til að hjálpa nemendum að læra fyrir próf. Nota tölvurnar sínar til að lesa heima.

1. Hvað er landafræði?

2. Flokkar
Náttúrulandafræði: ásýnd landsins
Landmótun
Jarðveg og gróður
Mannvistarlandafræði:
Efnahagslega þróun
Félagslega þróun
Hvernig maðurinn nýtir jörðina

3. Náttúrulegir þættir skapa
manninum auðlindir.
Hvernig nýtir maðurinn þær?
Setja manni skorður gangvart framleiðslu
Búsetumöguleikum
Samgöngum
Landafræðin fjallar líka um annað eins og: fólksfjölda,
fólksflutninga og fjölbreytileika mannlífsins.
Hún hjálpar okkur að kortleggja heiminn.
Skipuleggja og byggja upp samfélög.
Fá meira út úr ferðalögum, bókum og kvikmyndum.

4. Auðlind – hvað er það?
1. Nauðsynlegt fyrir manninn:
a) Frjósamur jarðvegur
b) Fiskurinn í sjónum
2. Orkuauðlindir:
a) Olía
b) Jarðgas
c) Sól
d) Vindur
e) Vatnsföll
f) Kol

5. Auðlind – hvað er það?
1. Auðlindir/verðmæti í jörðu:
Málmar (tegundir málma ss. eðal málmar)
Hvað er smíðað úr þeim? bílar, flugvélar….
2. Þekking – hvernig nýtist hún sem auðlind?
Nýtist efnahagslífinu með verðmætasköpun.
3. Útivistarsvæði – stendur og fjöll og náttúra (ferðaiðnaður)

6. Auðlind – skipt í þrjá flokka
Endurnýjast ekki
Kol
Olía
málmar
Endurnýjast – ganga ekki til þurrðar
Vatnsorka
Vindorka
Sólarorka
sjávarfallsorka
Endurnýjast með takmörkunum.
Fiskistofnar
Skóglendi

7. Sjálfbær þróun (sustainability)
Hvernig við lifum og störfum þannig að við eyðileggjum ekki bústað okkar,
jörðina. Nýtum auðlindir skynsamlega og fullnægjum þörfum samtímans þannig
að við skerðum ekki rétt komandi kynslóða. Forgangsröðun verkefna, finna
lausnir og tryggja lífsgæði og velferð án þess að skemma umhverfið.
Hugtakið „sjálfbær þróun (sustainability)“:
Litið til lengri tíma og reynt að ná jafnvægi milli efnahags-, samfélags- og
umhverfislegra þátta. Atvinna + verðbólga.
Það kallar á samþættingu (samvinnu) þessara þriggja þátta. Að það spili
saman ákvarðarnir stjórnvalda, fyrirtækja, félagasamtaka og einstaklinga.
Þróun vísar til allra mannlegra athafna sem hafa áhrif á umhverfið og
náttúruauðlindir.
Þróunin skal eiga sér stað án þess að vistkerfum jarðar sé stefnt í hættu.

8. Réttlætanlegt Þolanlegt
Framkvæmanlegt

9. Heimsálfurnar
Gróðurfar og landnýting

10. Gróðurfari má skipta í:
Freðmýrar (N-Kanada og Rússland)
Skóga
Barrskógar
Jarðvegur næringarsnauður
2-3% jarðarbúa búa þar
Laufskógar
Í því belti býr um helmingur jarðarbúa. Mest ríkjandi í tempruðu
beltunum þar sem jarðvegur er frjór (en vantar þó alveg í Mið-
Síberíu).
Hitabeltisregnskógar
Vestur hluta Afríku, við miðbaug og á Amasonsvæðinu. Einnig í SA
hluta Asíu.
Raki og hiti mikill og erfitt að búa. Þar búa fáir í samhengi við aðra
staði á jörðinni.

11. Grassléttur
Steppa: víðáttumikla grassléttur, þekja stór svæði í öllum
heimsálfum.
Jarðvegur þykkur, frjósamur og næringarefnaríkur.
Savanna svæði: stór og villt dýr. Vinsæll áfangastaður
ferðamanna.

12. Eyðimerkur
Erfið lífsskilyrði. Þurkkar hamla gróðri.
Föst búseta
Bushmen í Kalahari (er í suðurhluta Afríku: Botswana, S-Afríku
og Namibíu)
Aborgines í Ástralíu.
Hirðingjalíf
Bedouin – tjaldafólkið í Sahara (87 sinnum stærri en Ísland).
Þekja um 30% af landi jarðarinnar.
Fjölbreytt landslag, hvernig?
Sumstaðar hefur ekki rignt í 40 ár.

13. Mannfjöldi, bls. 12.
Forfeður okkar fyrir 150.000 árum – takmarkaðist við að
nýta sér landsins gæði.
Flökkuðu í fæðuleit og veiddu. Um 15 milljónir manna.
Akuryrkkjan.
Fæðuöflun öruggari
Starfsstéttir urðu til, sérhæfing.
Næsta stökk: Iðnbyltingin á 18. Öld.
Aukin matvælaframleiðsla.
Framfariri í tækni
Læknavísindin þróast, eiga þátt í fólksfjölguninni. Sjá línurit bls.
13.

14. Mannfjöldi, bls. 12.
Að fylgjast með mannfjölda (píramídinn bls. 14-15)
Búsetu
Fæðingar og dánartíðni
Sóttir, faraldrar (HIV í Afríku) Lesótó og Malavi.
Kína – takmörkun á barneignum.

15. Hvar búum við?
Lífvænlegt umhverfi
Aðgengi að vatni
Loftslag sem hæfir ræktun
Frjósamur jarðvegur
Þar sem þessir þættir eru til staðar eru þéttbýlissvæði
jarðarninnar.
Í dag er talið að helmingur jarðarbúa búi í þéttbýli.
Kortavinna: bls. 17. Hópvinna 2-3 saman.
Finndu svarið: Hugtök, bls. 17.
Bætið við strjálbýli og þéttbýli.
Þriðjungur af þurrlendi jarðar er óbyggður. Hamlandi aðstæður til
búsetu. Hvað er átt við með því?

16. Hugtök - læra
Fæðingartíðni
Dánartíðni
Náttúruleg fólksfjölgun/fækkun
Brottflutningur / Aðflutningur
Meðalævilengd
Strjálbýli
Þéttbýli

17. Hugtök - læra
Vistspor
Sjálfbær þróun
Meginland
Auðlind

18. Mannréttindi

19. Mannréttindasáttmáli
sameinuðuþjóðanna 1948
Bann við pyntingum
Víðtæk réttindi til lífs,frelsis og mannhelgi
Skoðanafrelsi og mannréttindi

20. 1. kynslóð
Borgaraleg og stjórnmálaleg
Efna til og taka þátt í friðsamlegum mótmælum.
Kosningaréttur
Trúfrelsi
Félagafrelsi
Málfrelsi

21. 2. kynslóð
Menntun
Húsnæði
Heilbrigðisþjónusta
Mannsæmandi lífsskilyrði

22. 3. kynslóð
Samstöðuréttindi:
Réttur til friðsamlegs umhverfis
Réttur komandi kynslóða til óspiltrar náttúru.

23. Mannréttindabrot
Hugtak: ÞJÓÐERNISHREINSUN
Myrða kerfisbundið fólk af öðru þjóðerni. Markmiðið að
hreinsa/útrýma.
Þjóðarmorðin í Rúanda 1994.
Tutsis voru myrtir af Hutus
Talið að um 800.000 hafi verið myrt.
Stríðið í Júgóslavíu 1991-1995.
Tugir þúsunda myrt.
Skipulögð fjöldamorð, ennþá mál í gangi t.d. Radovan Karadzic.

24. Þúsaldarmarkmið
SÞ

25. Að eyða fátækt og hungri.
Öll börn njóti grunnskólamenntunar
árið 2015.
Vinna skal að jafnrétti kynjanna og
styrkja frumkvæðisrétt kvenna.
UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ

26. Lækka á dánartíðni barna.
Vinna skal að bættu heilsufari kvenna.
Berjast á gegn alnæmi, malaríu og
öðrum sjúkdómum.
UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ

27. Vinna skal að sjálfbærri þróun.
Vinna á frekar að opnu og sanngjörnu
viðskipta- og fjármálakerfi sem byggir
á skýrum reglum.
UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ

28. UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ
Vinna skal að sjálfbærri þróun.
Vinna á frekar að opnu og sanngjörnu
viðskipta- og fjármálakerfi sem byggir
á skýrum reglum.

30. Mansal
Fólk: Menn, konur eða börn seld/þvinguð nauðug í
hagnaðarskyni:
Í verksmiðju – vinnuafl.
Kynlífsþrælkun
Ólöglegar ættleiðingar

31. Höfum við nóg af vatni og mat?
Vatn – umræður…..
Hvað getum við gert til að spara vatnið?
Matur – hvað skiptir máli?
Loftslag og jarðvegur stjórnar því hvað er hægt að rækta á
hverjum stað.
1 milljarður manna fær ekki nægju sína af mat í dag.
Fjölgun mannkyns: árið 2011 fæddist 7 milljarðasti jarðarbúinn.

32. Lífræn ræktun
Þegar ekki er notast við tilbúin áburð eða skordýraeitur við
framleiðslu.
Er þetta eitthvað sem skiptir máli?

33. Brauðfæða
Er að geta séð einhverjum fyrir mat.

34. Þjóð og þjóðerni
Þjóð:
Fólk með sama tungumál, menningu, trú og sögu.
Sameiginlegur uppruni.
Til að sameina ólíka hópa hafa stjórnvöld oft reynt að efla
þjóðerniskennd.
Írak er sundurleitt þjóðfélag og skiptist þjóðin í raun upp í ólíka
ættflokka.
Þjóðerni:
Að vera af ákveðinni þjóð ( t.d. íslendingur).

35. Tungumál
Þau eru talin vera 6.900 á heimsvísu.

36. Menning
Órjúfanlegur hluti af daglegu lífi. Mótar einstaklinginn,
hugsun hans og hegðun.
Tungumálið sem við tölum
Trúarbrögðin sem við iðkum
Listir sem við stundum
Afþreying sem við höfum skapað okkur
T.d. Tónlist: Björk, Sigurrós, OMAM
Matur sem við borðum. Kokteilsósa.
Fatatískan
Bækur sem við lesum
Íþróttagreinar sem þjóðin stundar og fylgist með.
Menningararfur: Torfbæir, Þorrablót (maturinn).

37. Fjölmenning
Suðupottur menningarstrauma
Ólíkir menningarstraumar víðsvegar að úr heiminum.
Ólíkir menningarheimar skapa eitthvað nýtt í menningunni
sem fyrir var.
Þekkjum við einhver dæmi?
Siðir og kunnátta flyst á milli landa og hefur áhrif á
samfélagið. Einfalt dæmi er ólík matarmenning.

38. Hugtök - læra
Þjóð
Menning
Mannréttindi
Þjóðerni
Lífræn ræktun
Mansal