SlideShare a Scribd company logo
Brief aan de Galaten
      -Inleiding-
Galaten
Aan wie werd geschreven?

- Noord-Galatische theorie (tot eind 19e eeuw)
- Zuid-Galatische theorie (vanaf eind 19e eeuw)
Paulus, apostel – niet vanwege mensen,
noch door een mens, maar door Jezus
Christus en God de Vader, die Hem opwekt
uit de doden

Galaten 1:1
Saulus: afgezonderd (Galaten 1:15) in Antiochië
in Syrië (Handelingen 11:20; 13:2,3), samen
met Barnabas, door de heilige geest
Tijdens eerste reis - in Antiochië in Pisidië predikt
Paulus rechtvaardiging door geloof 
Handelingen 13:39,40,48
rechtvaardiging door geloof:

waarvan jullie niet gerechtvaardigd konden worden
in de wet van Mozes (opzettelijk, onopzettelijk) –
Numeri 15:30; Hebreeën 10:26
Tijdens eerste reis – in Lystra gestenigd
(Handelingen 14:19)
Na de reis blijkt: deur van het geloof voor de natiën
geopend - Handelingen 14:27
Bij terugkeer in Antiochië in Syrië komt
Petrus om over de reis te horen
Galaten 2:11-14
Er kwamen uit de kring van Jakobus 
Petrus trok zich terug (bij het eten)
Onrust: geloof alleen is
onvoldoende, ook de wet van Mozes
gehoorzamen, onder de Thora gaan
leven. Eventueel besnijdenis en
werken van de Thora doen. (Galaten 2:4)
Structuur Galaten
        Inleidende woorden en groet, 1:1-5

KERN:
evangelie van onbesnedenen tegenover mengevangelie 1:6-9
Hun tegenstrijdig karakter

        Paulus’ verweer:
        de bron van zijn evangelie, 1:10-2:21
        Paulus tegenover Petrus
        Leerstellig verweer:
        de essentie van zijn evangelie, 3:1-12
        belofte (met geloof en genade) tegenover wet
        Praktijk:
        de vrucht van zijn evangelie, 5:13-6:10
        geest tegenover vlees

KERN:
valse leraren, 6:11-17
Hun tegenstrijdig gedrag

Afsluitende groeten, 6:18
Paulus, apostel = gezondene
(niet: slaaf)
Galaten 1:1
niet van(wege) mensen:

apostelen van de
besnijdenis




 Galaten 1:1
noch door een mens:

Petrus? Johannes?
Jakobus?




                      Galaten 1:1
maar door Jezus Christus
en God de Vader,
die Hem -opwekt uit de doden



apostel, aangesteld
door de Heer zelf




 Galaten 1:1
oude schepping  nieuwe schepping




 God de Vader, die Hem
 -opwekt uit de doden

More Related Content

What's hot

Gal35 dg040215
Gal35 dg040215Gal35 dg040215
Gal35 dg040215dgorter
 
Gal1dl10 dg210513
Gal1dl10 dg210513Gal1dl10 dg210513
Gal1dl10 dg210513dgorter
 
het Evangelie van 4
het Evangelie van 4het Evangelie van 4
het Evangelie van 4Andre Piet
 
Evangelie van... slotavond (9)
Evangelie van... slotavond (9)Evangelie van... slotavond (9)
Evangelie van... slotavond (9)Andre Piet
 
Evangelie van mij
Evangelie van mijEvangelie van mij
Evangelie van mijAndré Piet
 
Gal27 dg141014
Gal27 dg141014Gal27 dg141014
Gal27 dg141014dgorter
 
de verborgenheid van het Evangelie (5)
de verborgenheid van het Evangelie (5)de verborgenheid van het Evangelie (5)
de verborgenheid van het Evangelie (5)Andre Piet
 
Evangelie van... deel 1
Evangelie van... deel 1Evangelie van... deel 1
Evangelie van... deel 1André Piet
 
Evangelie van de gelukkige God (8)
Evangelie van de gelukkige God (8)Evangelie van de gelukkige God (8)
Evangelie van de gelukkige God (8)Andre Piet
 
Galdl24 dg100614
Galdl24 dg100614Galdl24 dg100614
Galdl24 dg100614dgorter
 
Gal1dl13 dg020713
Gal1dl13 dg020713Gal1dl13 dg020713
Gal1dl13 dg020713dgorter
 
het Evangelie van de genade Gods
het Evangelie van de genade Godshet Evangelie van de genade Gods
het Evangelie van de genade GodsAndre Piet
 
het Evangelie van het Koninkrijk (2)
het Evangelie van het Koninkrijk (2)het Evangelie van het Koninkrijk (2)
het Evangelie van het Koninkrijk (2)André Piet
 
Korinthe studie 28
Korinthe studie 28Korinthe studie 28
Korinthe studie 28André Piet
 
Galdl27 dg230914
Galdl27 dg230914Galdl27 dg230914
Galdl27 dg230914dgorter
 
Evangelie van de heerlijkheid van de Christus
Evangelie van de heerlijkheid van de ChristusEvangelie van de heerlijkheid van de Christus
Evangelie van de heerlijkheid van de ChristusAndre Piet
 
Filippenzen10
Filippenzen10Filippenzen10
Filippenzen10
dgorter
 
Gal53 dg220316
Gal53 dg220316Gal53 dg220316
Gal53 dg220316
dgorter
 
20211111 kol41a
20211111 kol41a20211111 kol41a
20211111 kol41a
dgorter
 
niet naar de mens
niet naar de mensniet naar de mens
niet naar de mensAndré Piet
 

What's hot (20)

Gal35 dg040215
Gal35 dg040215Gal35 dg040215
Gal35 dg040215
 
Gal1dl10 dg210513
Gal1dl10 dg210513Gal1dl10 dg210513
Gal1dl10 dg210513
 
het Evangelie van 4
het Evangelie van 4het Evangelie van 4
het Evangelie van 4
 
Evangelie van... slotavond (9)
Evangelie van... slotavond (9)Evangelie van... slotavond (9)
Evangelie van... slotavond (9)
 
Evangelie van mij
Evangelie van mijEvangelie van mij
Evangelie van mij
 
Gal27 dg141014
Gal27 dg141014Gal27 dg141014
Gal27 dg141014
 
de verborgenheid van het Evangelie (5)
de verborgenheid van het Evangelie (5)de verborgenheid van het Evangelie (5)
de verborgenheid van het Evangelie (5)
 
Evangelie van... deel 1
Evangelie van... deel 1Evangelie van... deel 1
Evangelie van... deel 1
 
Evangelie van de gelukkige God (8)
Evangelie van de gelukkige God (8)Evangelie van de gelukkige God (8)
Evangelie van de gelukkige God (8)
 
Galdl24 dg100614
Galdl24 dg100614Galdl24 dg100614
Galdl24 dg100614
 
Gal1dl13 dg020713
Gal1dl13 dg020713Gal1dl13 dg020713
Gal1dl13 dg020713
 
het Evangelie van de genade Gods
het Evangelie van de genade Godshet Evangelie van de genade Gods
het Evangelie van de genade Gods
 
het Evangelie van het Koninkrijk (2)
het Evangelie van het Koninkrijk (2)het Evangelie van het Koninkrijk (2)
het Evangelie van het Koninkrijk (2)
 
Korinthe studie 28
Korinthe studie 28Korinthe studie 28
Korinthe studie 28
 
Galdl27 dg230914
Galdl27 dg230914Galdl27 dg230914
Galdl27 dg230914
 
Evangelie van de heerlijkheid van de Christus
Evangelie van de heerlijkheid van de ChristusEvangelie van de heerlijkheid van de Christus
Evangelie van de heerlijkheid van de Christus
 
Filippenzen10
Filippenzen10Filippenzen10
Filippenzen10
 
Gal53 dg220316
Gal53 dg220316Gal53 dg220316
Gal53 dg220316
 
20211111 kol41a
20211111 kol41a20211111 kol41a
20211111 kol41a
 
niet naar de mens
niet naar de mensniet naar de mens
niet naar de mens
 

Similar to Gal1 inldg080113

Misplaatst
MisplaatstMisplaatst
Misplaatst
Eben Haezer
 
Misplaatst...
Misplaatst...Misplaatst...
Misplaatst...
goedbericht
 
Paulus Israel 1
Paulus Israel 1Paulus Israel 1
Paulus Israel 1
goedbericht
 
Paulus' voetsporen studie 13
Paulus' voetsporen studie 13Paulus' voetsporen studie 13
Paulus' voetsporen studie 13Andre Piet
 
niet meer ik, maar Christus...!
niet meer ik, maar Christus...!niet meer ik, maar Christus...!
niet meer ik, maar Christus...!
goedbericht
 
Rom15v19t25
Rom15v19t25Rom15v19t25
Rom15v19t25dgorter
 
1Korinthe (2-de studie)
1Korinthe (2-de studie)1Korinthe (2-de studie)
1Korinthe (2-de studie)
André Piet
 
Paulus' voetsporen 15
Paulus' voetsporen 15Paulus' voetsporen 15
Paulus' voetsporen 15
Andre Piet
 
Et le Verbe s'est fait chair_NL.docx
Et le Verbe s'est fait chair_NL.docxEt le Verbe s'est fait chair_NL.docx
Et le Verbe s'est fait chair_NL.docx
eduardruijpers
 
Et le Verbe s'est fait chair_NL.pdf
Et le Verbe s'est fait chair_NL.pdfEt le Verbe s'est fait chair_NL.pdf
Et le Verbe s'est fait chair_NL.pdf
eduardruijpers
 
Paulus'prediking aan Israel 1
Paulus'prediking aan Israel 1Paulus'prediking aan Israel 1
Paulus'prediking aan Israel 1
goedbericht
 
Paulus & de twaalf
Paulus & de twaalfPaulus & de twaalf
Paulus & de twaalfgoedbericht
 

Similar to Gal1 inldg080113 (13)

Misplaatst
MisplaatstMisplaatst
Misplaatst
 
Misplaatst...
Misplaatst...Misplaatst...
Misplaatst...
 
Paulus Israel 1
Paulus Israel 1Paulus Israel 1
Paulus Israel 1
 
Paulus' voetsporen studie 13
Paulus' voetsporen studie 13Paulus' voetsporen studie 13
Paulus' voetsporen studie 13
 
Paulus jakobus
Paulus jakobusPaulus jakobus
Paulus jakobus
 
niet meer ik, maar Christus...!
niet meer ik, maar Christus...!niet meer ik, maar Christus...!
niet meer ik, maar Christus...!
 
Rom15v19t25
Rom15v19t25Rom15v19t25
Rom15v19t25
 
1Korinthe (2-de studie)
1Korinthe (2-de studie)1Korinthe (2-de studie)
1Korinthe (2-de studie)
 
Paulus' voetsporen 15
Paulus' voetsporen 15Paulus' voetsporen 15
Paulus' voetsporen 15
 
Et le Verbe s'est fait chair_NL.docx
Et le Verbe s'est fait chair_NL.docxEt le Verbe s'est fait chair_NL.docx
Et le Verbe s'est fait chair_NL.docx
 
Et le Verbe s'est fait chair_NL.pdf
Et le Verbe s'est fait chair_NL.pdfEt le Verbe s'est fait chair_NL.pdf
Et le Verbe s'est fait chair_NL.pdf
 
Paulus'prediking aan Israel 1
Paulus'prediking aan Israel 1Paulus'prediking aan Israel 1
Paulus'prediking aan Israel 1
 
Paulus & de twaalf
Paulus & de twaalfPaulus & de twaalf
Paulus & de twaalf
 

More from dgorter

20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx
20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx
20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx
dgorter
 
20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx
20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx
20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx
dgorter
 
20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx
20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx
20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx
dgorter
 
20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx
20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx
20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx
dgorter
 
20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx
20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx
20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx
dgorter
 
20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx
20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx
20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx
dgorter
 
20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx
20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx
20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx
dgorter
 
20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx
20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx
20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx
dgorter
 
20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx
20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx
20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx
dgorter
 
20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx
20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx
20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx
dgorter
 
20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx
20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx
20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx
dgorter
 
Heerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptx
Heerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptxHeerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptx
Heerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptx
dgorter
 
GodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptx
GodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptxGodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptx
GodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptx
dgorter
 
WijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptx
WijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptxWijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptx
WijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptx
dgorter
 
20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx
20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx
20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx
dgorter
 
GodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptx
GodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptxGodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptx
GodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptx
dgorter
 
Paulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptx
Paulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptxPaulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptx
Paulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptx
dgorter
 
Het geloof van Jezus Christus deel III.pptx
Het geloof van Jezus Christus deel III.pptxHet geloof van Jezus Christus deel III.pptx
Het geloof van Jezus Christus deel III.pptx
dgorter
 
Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.
Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.
Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.
dgorter
 
Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.
Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.
Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.
dgorter
 

More from dgorter (20)

20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx
20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx
20240602EHDDGXXTroasPaulus2Kor2v12t17.pptx
 
20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx
20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx
20240602EHDDGxPaulus2Kor2v12t17Troas.pptx
 
20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx
20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx
20240523LiefdealswortelenbasisEfe50ax.pptx
 
20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx
20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx
20240519GodsheerlijkheidAlblasserdamx.pptx
 
20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx
20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx
20240508ChristusdoorgeloofinhartEfe49ax.pptx
 
20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx
20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx
20240428Tweeofeenverbondofhelemaalniet.pptx
 
20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx
20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx
20240425Efe48opnieuwhartvandeVaderax.pptx
 
20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx
20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx
20240411gebedinEfezeHijkentjeal47ax.pptx
 
20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx
20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx
20240407Psalm121Waarkomtmijnhulpvandaan.pptx
 
20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx
20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx
20240328HeerlijkheidEfeze314t2146ax.pptx
 
20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx
20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx
20240314EfezeChristusJezusalleen45a.pptx
 
Heerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptx
Heerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptxHeerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptx
Heerlijkeverwachtingvoorallegelovigen.pptx
 
GodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptx
GodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptxGodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptx
GodsvoornemenvaneoneninChristus20240222.pptx
 
WijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptx
WijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptxWijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptx
WijsheidvanGodinEfezebriefgenadevoorons.pptx
 
20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx
20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx
20240204GodswerkAlblasserdamlichtlevenx.pptx
 
GodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptx
GodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptxGodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptx
GodgeeftbeheergeheimenisviaPaulusaanons.pptx
 
Paulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptx
Paulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptxPaulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptx
Paulusverkondigtonnaspeurlijkerijkdom.pptx
 
Het geloof van Jezus Christus deel III.pptx
Het geloof van Jezus Christus deel III.pptxHet geloof van Jezus Christus deel III.pptx
Het geloof van Jezus Christus deel III.pptx
 
Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.
Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.
Paulus gevangene van Christ Jesus voor ons, de natiën.
 
Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.
Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.
Paulus schrijft ons in Efeziërs 3 groots.
 

Gal1 inldg080113

  • 1. Brief aan de Galaten -Inleiding-
  • 3.
  • 4. Aan wie werd geschreven? - Noord-Galatische theorie (tot eind 19e eeuw) - Zuid-Galatische theorie (vanaf eind 19e eeuw)
  • 5.
  • 6. Paulus, apostel – niet vanwege mensen, noch door een mens, maar door Jezus Christus en God de Vader, die Hem opwekt uit de doden Galaten 1:1
  • 7. Saulus: afgezonderd (Galaten 1:15) in Antiochië in Syrië (Handelingen 11:20; 13:2,3), samen met Barnabas, door de heilige geest
  • 8. Tijdens eerste reis - in Antiochië in Pisidië predikt Paulus rechtvaardiging door geloof  Handelingen 13:39,40,48
  • 9. rechtvaardiging door geloof: waarvan jullie niet gerechtvaardigd konden worden in de wet van Mozes (opzettelijk, onopzettelijk) – Numeri 15:30; Hebreeën 10:26
  • 10. Tijdens eerste reis – in Lystra gestenigd (Handelingen 14:19) Na de reis blijkt: deur van het geloof voor de natiën geopend - Handelingen 14:27
  • 11. Bij terugkeer in Antiochië in Syrië komt Petrus om over de reis te horen Galaten 2:11-14
  • 12. Er kwamen uit de kring van Jakobus  Petrus trok zich terug (bij het eten)
  • 13. Onrust: geloof alleen is onvoldoende, ook de wet van Mozes gehoorzamen, onder de Thora gaan leven. Eventueel besnijdenis en werken van de Thora doen. (Galaten 2:4)
  • 14. Structuur Galaten Inleidende woorden en groet, 1:1-5 KERN: evangelie van onbesnedenen tegenover mengevangelie 1:6-9 Hun tegenstrijdig karakter Paulus’ verweer: de bron van zijn evangelie, 1:10-2:21 Paulus tegenover Petrus Leerstellig verweer: de essentie van zijn evangelie, 3:1-12 belofte (met geloof en genade) tegenover wet Praktijk: de vrucht van zijn evangelie, 5:13-6:10 geest tegenover vlees KERN: valse leraren, 6:11-17 Hun tegenstrijdig gedrag Afsluitende groeten, 6:18
  • 15. Paulus, apostel = gezondene (niet: slaaf) Galaten 1:1
  • 16. niet van(wege) mensen: apostelen van de besnijdenis Galaten 1:1
  • 17. noch door een mens: Petrus? Johannes? Jakobus? Galaten 1:1
  • 18. maar door Jezus Christus en God de Vader, die Hem -opwekt uit de doden apostel, aangesteld door de Heer zelf Galaten 1:1
  • 19. oude schepping  nieuwe schepping God de Vader, die Hem -opwekt uit de doden