SlideShare a Scribd company logo

Filantropija u vrijeme krize: Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana

•
•
Catalyst Balkans
Catalyst Balkans

Ovako su građani, kompanije i organizacije solidarno reagovali na krizu.

Government & Nonprofit
1 of 43
Download to read offline
Filantropija u vrijeme krize: Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana Novembar 2021.
Sadržaj Uvod .................................................................................................................... Rezime ................................................................................................................ Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana ................................ • Regionalni pregled ......................................................................................... · Donatori .................................................................................................... · Primaoci .................................................................................................... · Krajnji korisnici ......................................................................................... · Forme davanja ......................................................................................... · Medijska pokrivenost .............................................................................. · Donirane sume u poređenju sa širenjem Kovid-19 virusa ................. • Uporedna perspektiva ................................................................................... · Donatori .................................................................................................... · Primaoci .................................................................................................... · Krajnji korisnici ........................................................................................ · Forme davanja ......................................................................................... • Lokalni kontekst ............................................................................................ · Albanija ..................................................................................................... · Bosna i Hercegovina ............................................................................... · Hrvatska ................................................................................................... · Kosovo ...................................................................................................... · Crna Gora ................................................................................................. · Sjeverna Makedonija .............................................................................. · Srbija ......................................................................................................... Aneks ................................................................................................................. · Metodologija ............................................................................................ · Pojmovnik ................................................................................................. 1 2 3 3 5 7 8 9 11 12 14 16 18 20 22 24 24 26 28 30 32 34 36 38 38 39
Uvod Funkcionisanje neprofitnog sektora na Zapad- nom Balkanu poremećeno je usljed opasnosti Kovid-19 virusa. Neki od ključnih problema i ograničenja sposobnosti neprofitnih organiza- cija da adekvatno odgovore na ovu krizu uključuju neefektivno korišćenje digitalnih alata i nedovoljan skup vještina za odgovaraju- ću komunikaciju, saradnju, upravljanje progra- mima i mobilizaciju potrebnih resursa. Podržana od strane Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID) i Balkanskog fonda za demokratiju (BTD), Fondacija Katalist (Catalyst Balkans) je predložila set aktivnosti radi pružanja neophodne pomoći neprofitnom sektoru tokom pandemije Kovid-19. Filantropija u vrijeme krize: Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana je izvještaj koji predstavlja jedan segment ovog projekta. Izvještaj nudi podatke i informacije o zalaganju filantropske zajednice na Zapadnom Balkanu u prevazilaženju uticaja Kovid-19 krize. Vođeni vjerovanjem da stalnim jačanjem kapaciteta i udruživanjem snaga sa javnim i poslovnim sektorom, neprofitne organizacije mogu biti jedan od glavnih oslonaca prevazilaženja bilo koje krize, nudimo pregled filantropske prakse Zapadnog Balkana tokom pandemije. Iako vjerujemo da je naša vizija u velikoj mjeri usklađena sa vizijom USAID-a i BTD-a, treba napomenuti da mišljenja iznesena u ovoj publikaciji ne reflektuju nužno mišljenja pome- nutih organizacija i njihovih partnera. Region Zapadnog Balkana čine zemlje koje nisu članice Evropske unije, a čiji se najveći dio teritorije nalazi na balkanskom poluostrvu. Međutim, kako Catalyst Balkans prati stanje filantropije i u Hrvatskoj, prikladnije je definisati opseg ovog izvještaja kao proširenu teritoriju Zapadnog Balkana. Drugim riječima, filantropske zajednice pokrivene ovim izvještajem podrazumijevaju sljedeće privredne entitete: Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Srbija. Na stranicama koje slijede, najprije nudimo rezime filantropske prakse između 1. marta 2020. godine i 28. februara 2021. godine. Nakon toga, izvještaj je podijeljen u tri poglav- lja. Prvo poglavlje nudi analizu podataka na regionalnom nivou. Koristeći se istim setom pokazatelja, u drugom poglavlju upoređujemo filantropske zajednice unutar regiona, fokusira- jući se na specifičnosti lokalnih konteksta u trećem. Na kraju, nudimo objašnjenje metodo- logije i listu ključnih termina korišćenih u izvještaju. 1
Rezime Filantropija je važna u vremenu stabilnosti ali je od krucijalnog značaja u vremenu krize. Krize mogu proizvesti homogenizujući efekat, podsti- čući građane da pokažu solidarnost i veću brigu za zajednicom. Ipak, takođe se može desiti da, usljed veće egzistencijalne nesigurnosti, zajednica postane fragmentizovana, a građani se okrenu svojim primarnim grupama – porodi- ci i samima sebi. Kovid-19 kriza je jedinstvena jer je izolovala aktere globalno, zatvarajući granice između zemalja, i lokalno, namećući fizičku distancu između ljudi. Na početku krize, u javnoj sferi se odomaćio termin socijalna distanca, koji je kasnije ispravno zamijenjen terminom fizička distanca. Riječ je o dva različita koncepta. Dok fizička distanca podrazumijeva odsustvo fizičkog kontakta, što je poželjno u okolnostima epidemije, socijalna distanca pretpostavlja odsustvo međuljudskih interakci- ja, što nije reakcija koja vodi zajednicu ka održivim praksama rješavanja problema. Uprkos obavezujućim mjerama koje su sprječa- vale građane da spontano interaguju u fizičkom prostoru, podaci kojima Catalyst Balkans raspolaže govore u prilog većoj homogenizaciji društva na Zapadnom Balkanu. Tokom posma- tranog perioda, donacije usmjerene isključivo na Kovid-19, generisale su veće iznose nego sve godišnje donacije prije pandemije. Na regional- nom nivou, prikupljeno je najmanje 71,9 miliona evra i pokrenuto je 5.459 filantropskih akcija. Štaviše, na osnovu statističkih proraču- na, ukupna procijenjena suma je daleko veća od zabilježene, što čini da donirana suma po glavi stanovnika iznosi 6,7 evra. Najveća donira- na suma po glavi stanovnika je evidentirana u Crnoj Gori (15,7 €) i Sjevernoj Makedoniji (10,7 €), dok su najmanje donirane sume generisane na teritoriji Kosova (2,8 €) i Albanije (1,1 €). Ključnu ulogu u prevazilaženju pandemije imao je poslovni sektor, kao najčešći tip donatora, dok je država primila najviše doniranih sredsta- va. Kompanije i preduzeća su se posebno istakle u Sjevernoj Makedoniji, dok je u Hrvat- skoj uloga civilnog sektora bila istaknutija nego u drugim zemljama. U poređenju sa prethod- nim godinama, donacije usmjerene na Kovid-19 su češće bile u formi jednokratne podrške, osim u Srbiji, gdje bilježimo rast strateških davanja. Posmatrano tokom vremena, filantropska zajednica je najsnažnije reagovala na početku pandemije. Tako, najveće sume su donirane u prva tri mjeseca pandemije, iako je broj zaraženih kasnije bio veći. Ovaj nalaz, ipak, ne iznenađuje, kada se u obzir uzme da je, uprkos malom broju zaraženih, pomoć na početku pandemije bila najpotrebnija, kao i da je pažnja medija u to vrijeme bila najviše fokusi- rana na Kovid-19. Za nas koji se bavimo istraživanjem i promoci- jom koncepta filantropije, pitanje društvenog povjerenja i društvene saradnje je od izuzetnog značaja. Za razliku od ljudskog i finansijskog kapitala koji se eksploatacijom umanjuje, socijalni kapital je samopodstičuć. Zato su povjerenje među članovima zajednice i povjere- nje članova zajednice u uspostavljene instituci- je, glavni resurs za održivost društva u vremeni- ma krize. U tom smislu, ovaj izvještaj pokazuje da društva Zapadnog Balkana njeguju relativno visok nivo saradnje i spremnosti na suočavanje sa izazovima. Ostaje da se vidi koliko će dugo Kovid-19 kriza trajati i, posljedično, kako će uticati na davanja u budućnosti. Drugim riječima, na budućim istraživačkim poduhvati- ma je da pokažu da li je mobilizacija socijalnog kapitala bila ad-hoc reakcija zajednice ili je ostvarila dugoročni efekat na filantropiju. 2
Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana Regionalni pregled U ovom izvještaju, prošireni region Zapadnog Balkana se sastoji od 7 filantropskih zajednica. Iako je svaka od ovih zajednica specifična, ono što ih čini međupovezanim su kulturološka sličnost, zajednička spoljnopolitička orijentacija ka Evropskoj uniji i intenzivna ekonomska razmjena. U posljednjoj dekadi, unutarregional- na trgovina je činila petinu svih izvoza i desetinu svih uvoza regiona Zapadnog Balkana (ne uključujući Hrvatsku)1 . Ukupno, ovo je region koji broji 21,2 miliona stanovnika i generiše oko 148 milijardi dolara bruto društvenog proizvo- da (u prosjeku, 7,229 dolara po glavi stanovni- ka)2 . Kako je analitički opravdano posmatrati region Zapadnog Balkana kao jedinstvenu cjelinu u političkom i ekonomskom smislu, isto važi i kada je riječ o filantropiji. Region Zapadnog Balkana sastoji se od mladih ali prosperitetnih filantropskih zajednica. Od kako pratimo stanje filantropije u ovom regionu3 , bilježimo stalni rast davanja. Ipak, zakonodavni okvir u regionu još uvijek nedovoljno i nesrazmjerno podstiče filantrop- ske aktivnosti. Na primjer, u Albaniji i Srbiji se davanja pojedinaca ne kvalifikuju za poresko izuzeće, a u Bosni i Hercegovini građani koji nisu preduzetnici ne mogu ostvariti poreske olakšice. Druge zajednice poput Hrvatske, Kosova i Crne Gore, pružaju povoljnije okruže- nje za davanja pojedinaca. U svakom slučaju, filantropski ekosistem se institucionalno razvija, što se reflektuje kroz sve veću institucio- nalnu podršku i rast davanja koji bilježimo gotovo svake godine. Ovaj izvještaj se odnosi na donacije namijenje- ne savladavanju Kovid-19 krize, pandemije koja je pogodila cio svijet. Jedini izvještaj koji se do sada bavio ovim pitanjem je World Giving Index 2021, objavljen od strane Charitable Aid Foundation (CAF)4 . Prema ovom izvještaju, region Zapadnog Balkana je pokazao značajan skok na svjetskoj listi filantropije. Međutim, CAF-ov izvještaj se odnosi isključivo na filantropiju građana, mjere- nu pomoću anketa. Da bismo stekli sveobu- hvatnije razumijevanje filantropije na Zapad- nom Balkanu, nudimo drugačiji metodološki pristup (pogledati sekciju: metodologija), analizirajući učešće svih aktera u filantropskoj zajednici. Skoro tri mjeseca nakon početka epidemije u Kini (31. decembar 2019. godine)5 , virus je ušao na teritoriju Zapadnog Balkana (25. februar 2020. godine)6 . Nacionalne vlade su, potom, u drugoj polovini marta uvele mjere potpunog i djelimičnog zatvaranja. Ove mjere su rezultirale u zatvaranju granica, škola, restorana, prodav- nica itd7 . Prema tome, Kovid-19 davanja posmatramo u periodu od 1. marta 2020. godine do 28. februara 2021. 3 1 P. Kaloyanchev, I. Kusen, A. Mouzakitis. (2018). Untapped Potential: Intra-Regional Trade in the Western Balkans, European Comission. 2 The World Bank. (2021). Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://data.worldbank.org/. 3 Catalyst Balkans prati stanje filantropije u regionu Zapadnog Balkana od 2013. godine. Za pristup godišnjim izvještajima, posjetiti: https://www.catalystbalkans.org/en/home/Reports 4 Charitable Aid Foundation. (2021). World Giving Index: A global pandemic special report. 5 World Health Organization. (2021). Novel Coronavirus (2019-nCoV) SITUATION REPORT. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/2020012 1-sitrep-1-2019-ncov.pdf. 6 Kalanj, K. et al. (2021). The Impact of COVID-19 on Hospital Admissions in Croatia. Frontiers Public Health. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.720948. 7 OECD. (2020). The Covid-19 crisis in the Western Balkans. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.oecd.org/south-east-europe/COVID-19-Crisis-Response-Western-Balka ns.pdf.
Zabilježena suma Procijenjena suma Donirana suma po glavi stanovnika 6,7 € 5.459 143.661.010 € 71.882.674 € Broj instanci 4 Tokom ovog perioda, filantropske zajednice Zapadnog Balkana su pokrenule 5.459 dobro- tvornih akcija i donirale najmanje 71,9 miliona evra. Kako se naši nalazi baziraju na podacima dobijenim iz medijskih izvještaja koji ne pokrivaju sve filantropske aktivnosti, ove brojke predstavljaju minimalne vrijednosti (pogledati sekciju: metodologija). Upošljavanjem našeg statističkog modela, procjenjujemo da ukupna donirana suma zapravo iznosi oko 143,7 miliona evra. U poređenju sa prethodnim godinama, Kovid-19 davanja su generisala manje instanci ali veće sume. Štaviše, kada se uračunaju i davanja koja nisu bila namijenjena Kovid-19 krizi, a koja su bila približna Kovid-19 davanjima, proizilazi da su tokom posmatranog perioda i broj instanci i veličina donacija preva- zišli brojke iz prethodnih godina. Slijedi da je donirana suma po glavi stanovnika za Kovid-19 značajno veća nego ranije – 6,7 evra nasuprot 3,2 evra8 . 8 Prosječna vrijednost za tri godine koje prethode pandemiji (2017., 2018., 2019.).
Donatori Kovid-19 kriza je uveliko mobilisala podršku poslovnog sektora. Za razliku od prethodne tri godine, kada je u prosjeku poslovni sektor donirao oko trećine ukupne sume, a građani bili pokretači većine filantropskih akcija, tokom posmatranog perioda, kompanije i preduzeća su generisali preko polovine svih donacija (60% instanci i 55% suma). Kao što je očekivano, velike kompanije (50+ zaposlenih) su generisale većinu davanja ali su mala i srednja preduzeća takođe dala značajan doprinos. Preciznije, dok su kompanije pokrenule 4 od 10 filantropskih akcija, mala i srednja preduzeća su organizova- la manji broj instanci (2 od 10) ali i dalje više nego bilo koji drugi tip donatora. Podršku u borbi protiv Kovid-19 su uglavnom pružile kompanije iz prehrambene, bankarske i teleko- munikacione industrije, dok najizdašnija mala i srednja preduzeća dolaze iz energetskog, maloprodajnog i transportnog sektora. Kada je riječ o fizičkim licima, razlikujemo masovna davanja građana i davanja istaknutih pojedinaca koje možemo identifikovati po imenu. Kako je poslovni sektor bio daleko aktivniji zarad ublažavanja Kovid-19 pandemije nego što je to ranije bio slučaj, masovna davanja i donacije istaknutih pojedinaca su pala u drugi plan ali su ipak ostala značajna. Građani su organizovali 16% instanci kroz masovne akcije, dok su istaknuti pojedinci samostalno učestvovali u 11% zabilježenih filantropskih aktivnosti. Ipak, shodno njihovim finansijskim kapacitetima, oba tipa donatora su zabilježila veće učešće u broju organizovanih akcija nego u ukupnim doniranim sumama (masovna davanja 12%; pojedinci 7%). Kada je riječ o učestalosti i intenzitetu davanja, slijedi civilni sektor, koji je, kao i poslovni sektor, pokazao veći stepen solidarnosti tokom pande- mije nego ranije. Najčešći donatori iz civilnog sektora su bile humanitarne organizacije Pomozi.ba, UNICEF Srbija, Fondacija Hemiias, dok su najveće sume prikupili Udruženje proizvođača inovativnih lekova INOVIA, Lekarska komora Srbije i Rotari klub 1913 Hrvatska. Pored navedenog, treba imati u vidu da su osim akcija u kojima su samostalno učestvovali, donatori uzimali učešće i u zajedničkim aktivno- stima koje su spojile više tipova donatora. Ovakvih akcija nije bilo mnogo (2%), pa ipak, od ukupne donirane sume, čak petina sredstava je prikupljeno na ovaj način (19%), što pokazuje da je pandemija osim mobilizacije podrške, u velikoj mjeri podstakla i saradnju različitih aktera. 5
Poslovni sektor Istaknuti pojedinci OCD/Udruženja Mješoviti donatori Privatne fondacije Ostali Masovna davanja pojedinaca Instance (%) Sume (%) 59,6% 16,4% 11,2% 7,9% 2,3% 1,5% 1,1% 54,9% 11,9% 6,9% 4,7% 19,2% 1,9% 0,5% 6
Primaoci Instance (%) Kovid-19 pandemija izmijenila je ne samo strukturu donatora već i strukturu primalaca donacija. S obzirom na to da se sama priroda Kovid-19 krize odnosi na javno zdravlje i da su sve vlasti u regionu preuzele kontrolu nad krizom, za očekivati je bilo da države dobiju veću podršku nego ranije. Tako, za razliku od prethodnih godina kada su primaoci bile prven- stveno neprofitne organizacije i pojedinci/poro- dice, najveći udio davanja tokom pandemije je bio upućen državnim institucijama. Konkretno, u čak 7 od 10 akcija, prikupljena sredstva su bila upućena zdravstvenim institucijama (43%), drugim javnim institucijama (5%) i lokalnim/na- cionalnim vlastima (22%). Štaviše, kako je pomoć često iziskivala skupu medicinsku opremu, država je tokom posmatranog perioda primila gotovo 90% ukupne zabilježene sume. Posljedično, sve ostale kategorije primalaca su dobile podršku u manje od trećine organizova- nih akcija. Poslovni sektor je generalno bio glavni donator i prema državi i prema neprofitnim organizaci- jama. Ipak, akcije malih i srednjih preduzeća i kampanje u kojima je više tipova donatora učestvovalo, ostvarile su veći udio donacija ka neprofitnom sektoru (20% mala i srednja preduzeća, 7% mješoviti donatori) nego ka državi (19% mala i srednja preduzeća, 2% mješoviti donatori). S druge strane, broj instan- ci istaknutih pojedinaca je činio veći udio u okviru instanci ka državi (12%) nego ka nepro- fitnom sektoru (4%). 69,3% Država 16,4% Pojedinci/porodice 13,3% Neprofitne organizacije 1,0% Ostali 7
Krajnji korisnici S obzirom na to da je Kovid-19 kriza najviše pogodila zdravstveni sistem, za očekivati je da korisnici pomoći u najvećoj mjeri budu ljudi koji koriste usluge zdravstvene zaštite. U okviru naše klasifikacije, ova grupa građana se prije svega nalazi u kategorijama ljudi iz lokalnih zajednica i ljudi sa zdravstvenim tegobama. Tako, u skladu sa očekivanjima, ove dvije kategorije jesu najzastupljenije. Dok je najveći broj akcija bio usmjeren na ljude iz lokalnih zajednica, za ljude sa zdravstvenim tegobama je organizovan manji broj akcija ali su u njima prikupljene veće sume. Ova diskrepanca između broja akcija i veličine donacija se javlja usljed toga što su donacije manje vrijednosti (maske, viziri, rukavice, dezinfektanti itd.) računate kao donacije usmjerene ka ljudima u lokalnim zajednicama, dok su donacije veće vrijednosti (respiratori, ambulantna vozila, monitori za praćenje stanja pacijenata itd.) računate kao donacije usmjerene ka ljudima sa zdravstvenim tegobama. 45,9% Lokalne zajednice 23,8% Ljudi sa zdravstvenim poteškoćama 18,1% Socijalno ugrožena lica 0,9% Osobe sa invaliditetom 11,3% Ostali Iako je pandemija uzrokovala krizu javnog zdravstva, podrška socijalno ugroženim građa- nima i penzionerima nije manjkala. Tako, skoro petina dobrotvornih akcija je organizovana za socijalno ugrožene, iako je samo 6% ukupne donirane sume u ovim akcijama bilo prikuplje- no. Ove akcije su uglavnom bile namijenjene zadovoljenju osnovnih potreba ljudi, često organizovane kao pomoć javnim kuhinjama u pružanju hrane svojim korisnicima. Kada je riječ o starijoj odrasloj populaciji, oni su primili podršku u 5% organizovanih akcija, što je više nego prije pandemije. S druge strane, u poređenju sa periodom prije pandemije, Kovid-19 donacije su u prilično manjoj mjeri bile usmjerene ka osobama sa invaliditetom, ljudima iz drugih zemalja i djeci bez roditeljskog staranja. Ipak, treba imati u vidu da se ovi nalazi odnose isključivo na Kovid-19 davanja, te da nije ni bilo za očekivati da će navedene katego- rije dobiti jednaku podršku kao i za druge svrhe. 8 Instance (%)
Forme davanja Koncept filantropije kojim se vodimo podrazu- mijeva pružanje bilo koje vrste pomoći bez očekivanja reciprociteta. U tom smislu, filantropske aktivnosti uključuju sve donacije pravnih i fizičkih lica, bilo u novcu, robi, pro bono uslugama ili vremenu (volontiranje). Prema podacima kojima Catalyst Balkans raspolaže, velika većina zabilježenih donacija je finansijskog karaktera. Razlog tome djelimično leži u načinu na koji mediji o filantropiji izvješta- vaju. Ipak, iako mediji više pažnje posvećuju davanjima u formi novca, mi smo uvjereni da novac zapravo i jeste najčešća forma doniranja. Međutim, tokom pandemije, porasla su davanja u robi. Dok je u prethodne tri godine 87% donacija bilo u novcu, a 8% u dobrima, donacije za Kovid-19 su isključivo bile u formi novca u 73% slučajeva, dok je čak 21% bilo u formi dobara. Ove brojke svakako ne iznenađu- ju uzimajući u obzir da je pandemija nametnula hitnu potrebu za medicinskom opremom koja je bila prepoznata od strane filantropske zajednice. Dodatno, treba naglasiti da su pro bono usluge pravnih lica i volontiranje građana bile nešto češće forme darivanja nego ranije. Kada je riječ o modalitetima prikupljanja sredstava (fundraising), Kovid-19 pandemija je nametnula poseban izazov filantropskoj zajednici. U prethodnim godinama, skoro trećina instanci je bila pokrenuta organizova- njem događaja na kojima su se donatori okupljali. Međutim, kako je uvođenje fizičke distance učinilo ovaj model prikupljanja sredstava otežanim i često nemogućim, većina donatora je darivala direktno primaocima. Tako, direktne donacije čine 72% instanci, alternativne kampanje 27% instanci, dok donatorskih događaja gotovo da nije bilo. Sve u svemu, može se reći da se filantropska zajednica relativno brzo i uspješno prilagodila novim okolnostima. U narednom periodu, ostaje da se vidi da li će prikupljanje sredstava putem interneta (online fundraising) postati zastupljeniji modalitet u budućnosti i u kojoj će se mjeri donatori vratiti tradicionalnom načinu organizovanja donatorskih događaja. Osim prema formi darivanja, donacije se mogu razlikovati prema efektu koji donatori namjera- vaju da ostvare. Humanitarna pomoć kao što je davanje u hrani, garderobi, lijekovima i donaci- je za tretiranje specifične svrhe (zdravstveni tretmani specifične osobe) pripadaju kategoriji kratkoročnih (jednokratnih) donacija. S druge strane, kapitalne investicije, oprema, i sva davanja koja stvaraju neka buduća davanja potpadaju pod kategoriju dugoročnih (strateš- kih) donacija. Podaci kojima Catalyst Balkans raspolaže pokazuju da su jednokratne donacije dominantne svake godine. Međutim, jednokratne donacije namijenjene za ublažava- nje negativnih posljedica pandemije su bile čak dominantnije nego prije. Tačnije, 62% donacija je po prirodi bilo ad-hoc, dok je strateških donacija bilo 32%. Među jednokratnim donaci- jama najčešće su bile zalihe i potrošni materijal, kao što su epidemiološke maske, viziri i rukavi- ce, dok je u manjoj mjeri to bila humanitarna pomoć. Kada je riječ o strateškim donacijama, u skoro svim slučajevima riječ je o opremi (uglav- nom medicinski respiratori ali i oprema za online obrazovanje), dok je manji broj strateš- kih donacija bio u formi pro bono usluga. 9
Način korišćenja donacija Instance% 61,8% Jednokratne 32,3% Strateške 5,9% Nepoznato 10
Medijska pokrivenost 37,0% Nivo transparentnosti Obim i kvalitet medijskog izvještavanja o filantropiji bitan je faktor praćenja davanja na Zapadnom Balkanu. S obzirom na to da držav- ne institucije ni u jednoj zemlji u regionu ne prikupljaju niti objavljuju podatke o donacija- ma, jedini pouzdan izvor podataka su medijski izvještaji (pogledati sekciju: metodologija). Međutim, kvalitetno medijsko izvještavanje nije samo uslov preciznog mjerenja filantropije, već i pokazatelj razvijenosti filantropske zajednice. Što je veća medijska pokrivenost filantropskih akcija i što su izvještaji medija bogatiji sadrža- jem, to je svijest o značaju davanja veća, i obrnuto. Kad je riječ o kvantitetu medijskog izvještavanja o Kovid-19 davanjima, broj medijskih objava iznosi 13.516 što je manje u odnosu na period prije pandemije. Međutim, treba uzeti u obzir da su tokom pandemije mediji izvještavali i o davanjima nevezanim za Kovid-19, što ujedna- čava učestalost medijskih objava u ova dva perioda. U velikoj većini slučajeva, o filantropiji su izvještavali internet mediji (81%), dok je udio štampanih (13%) i elektronskih medija daleko manji (5%). Pri tome, u odnosu na period prije pandemije, o filantropiji su češće izvještavali mediji s nacionalnom frekvencijom, dok su lokalni, regionalni i podregionalni mediji izvještavali u manjoj mjeri. Kvalitet medijskog izvještavanja se prije svega odnosi na nivo transparentnosti medijskih izvještaja tj. procenat u kojem su instance pokrivene podacima o doniranim sumama. U tom smislu, uočava se lošiji kvalitet medijskog izvještavanja kad je riječ o Kovid-19 davanjima. Zabilježene sume darivane za Kovid-19 pokrivaju 37% instanci, što je manje nego prije pandemije.9 Najniži stepen transparentnosti medijskih izvještaja nalazimo na Kosovu (23%), Albaniji (19%) i Sjevernoj Makedoniji (19%), dok je najveći nivo transparentnosti zabilježen u Crnoj Gori (52%) i Hrvatskoj (45%). Međutim, iako djeluje da je pandemija negativno uticala na kvalitet izvještavanja, odnos medija prema filantropiji ostao je umjereno pozitivan – 98% izvještaja imalo je pozitivnu konotaciju što pruža optimizam uz napomenu da postoji prostor za napredak. 11 9 Nivo transparentnosti u 2019. godini iznosio je 44%.
Donirane sume u poređenju sa širenjem Kovid-19 virusa Tokom kalendarske godine, većina donacija se bilježi u decembru (tokom sezone praznika), dok je mjesec sa najmanje donacija avgust (tokom sezone godišnjih odmora). Međutim, donacije za Kovid-19 odstupaju od ovog obras- ca. Imajući u vidu da je pandemija opasnog ali nepoznatog virusa izazvala strah i veliku pažnju javnosti, sasvim očekivano, većina donacija za Kovid-19 je zabilježena u prva tri mjeseca – mart, april i maj. U ova tri mjeseca bilo je 4.232 instance, u kojima je prikupljeno 52,8 miliona evra (77%). Kako je pandemija trajala, donirane sume su opadale do decembra, kada tradicio- nalno bilježimo rast. U poređenju sa brojem novodijagnostikovanih slučajeva, čini se paradoksalnim da su donirane sume opadale dok je broj zaraženih rastao. U mjesecu sa najvećom doniranom sumom – april 2020. godine (24.625.384 evra) – broj novodijagnostikovanih je bio 13.227, dok je u mjesecu s najmanjom doniranom sumom – februar 2021. godine (265.766 evra) – broj novodijagnostikovanih bio 11 puta veći (145.567). Ipak, kada interpretiramo ove podat- ke, trebalo bi da uzmemo u obzir alarmantnu situaciju u kojoj se zdravstveni sistem našao, strah od nepoznatog virusa sa kojim smo se suočili i nepredvidivost pandemije koja je dovela do zdravstvene i ekonomske krize. Na početku, filantropska zajednica je brzo obezbijedila neophodnu epidemiološku zaštitu i testove koji su u ranim fazama pandemije nedostajali. Međutim, kako je vrijeme odmica- lo, zaštitne maske, rukavice i testovi su postali dostupni i fokus javnosti se preusmjerio sa epidemiološke na ekonomsku krizu i druge probleme. Konačno, iako su se donacije umanjivale kako je broj novozaraženih rastao, skokovi u broju novodijagnostikovanih slučajeva u posmatra- nom periodu su bili praćeni malim ali prisutnim rastom u donacijama. Slijedi da je filantropska zajednica Zapadnog Balkana bila najreaktivnija na krizu kada je pomoć bila najpotrebnija ali je i kasnije ostala osjetljiva na epidemiološka kretanja. 12
Novi Kovid-19 slučajevi Donirana suma Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Decembar Februar 13.227 13.085 33.782 100.845 334.079 145.567 24.625.381 € 1.642.182 € 415.000 € 2.472.398 € 6.925.176 € 265.766 € Novembar Januar 2.967 4.724 35.990 31.849 330.226 141.102 17.090.614 € 11.170.608 € 1.161.749 € 765.060 € 283.421 € 855.389 € Donirane sume u poređenju sa širenjem Kovid-19 virusa10 13 10 Prikazani grafikon obuhvata samo vrijednosti dobijene iz medijskih izvještaja, bez verifikovanih podataka.
Uporedna perspektiva Kovid-19 pandemija je pogodila gotovo sve zemlje globalno, uključujući i zemlje Zapadnog Balkana. U prethodnom poglavlju smo prikazali kako je filantropija tokom pandemije praktiko- vana na regionalnom nivou. Koristeći isti set pokazatelja, u ovom poglavlju predstavljamo sličnosti i razlike između filantropskih zajedni- ca. Kako podaci Svjetske banke pokazuju11 , najrazvijenija ekonomija u regionu je Hrvatska, dok suprotno važi za Kosovo. Od ukupnog BDP-a na regionalnom nivou (148 milijardi dolara), BDP Hrvatske i Srbije je najveći – 55,9, odnosno 52,9 milijardi dolara. S druge strane, Crna Gora ima najmanji BDP – 4,8 milijardi dolara – ali ovu sumu generiše najmanji broj stanovnika (621.718). Posmatrano po glavi stanovnika, Hrvatska ima daleko najveći (13.828 $), a Kosovo najmanji BDP (4.287 $). Učestalost i veličina donacija na Zapadnom Balkanu je donekle u skladu sa makroekonom- skim pokazateljima. Od 5.459 instanci, većina akcija je zabilježena u Srbiji i Bosni i Hercegovi- ni, dok se najrjeđe darivalo na Kosovu i u Albaniji. Kada je riječ o zabilježenim sumama, od 71,9 miliona evra doniranih na regionalnom nivou, najviše je donirano u Srbiji i Hrvatskoj, a najmanje, opet, na Kosovu i u Albaniji. Ipak, kada se u obzir uzme veličina populacije, proizi- lazi da je daleko najviše sredstava bilo donirano u Crnoj Gori (15,7 €), za kojom slijedi Sjeverna Makedonija (10,7 €), a potom ostale zemlje. Regionalno posmatrano, dijaspora je u svim davanjima učestvovala sa 6%. Međutim, ovdje uočavamo značajne razlike među filantropskim zajednicama. Dok je čak 16% davanja u Kosovo došlo iz zemalja van regiona Zapadnog Balkana, u Hrvatskoj je 99% davanja bilo generisano unutar regiona. Natprosječno učešće dijaspore bilježimo takođe u Crnoj Gori (13%) i Albaniji (14%), dok su ostale zemlje blizu regionalnog prosjeka. 11 The World Bank. (2020). Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://data.worldbank.org/. 14
Uporedna perspektiva 1,1 € 15,7 € 6,0 € 6,2 € 10,7 € 6,3 € 2,8 € Donirana suma po glavi stanovnika12 Zabilježena suma Broj instanci Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Hrvatska Bosna i Hercegovina Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Kosovo Albanija Albanija 1.078.542 € 12.947.832 € 17.371.312 € 1.983.815 € 9.629.069 € 7.165.001 € 21.707.103 € 100 1.180 928 278 881 610 1.482 12 Izračunato na osnovu procijenjene sume za svaku zemlju. 15
Donatori Kako regionalno, tako i u svakoj filantropskoj zajednici pojedinačno, poslovni sektor je igrao krucijalnu ulogu u pružanju pomoći tokom pandemije. Ovo se prije svega odnosi na Sjever- nu Makedoniju, gdje je zabilježen najveći udio davanja poslovnog sektora (77% instanci), prvenstveno usljed obimnog učešća malih i srednjih preduzeća. S druge strane, ispod-pro- sječan udio davanja poslovnog sektora nalazi- mo na Kosovu (42%), u Albaniji (42%) i Crnoj Gori (46%). Specifičnost davanja poslovnog sektora na Kosovu leži u činjenici da su mala i srednja preduzeća generisala više donacija nego kompanije (50+ zaposlenih). Suprotno tome, u Bosni i Hercegovini obrazac davanja je obrnut – kompanije su pokrenule gotovo sve akcije poslovnog sektora. Kada je riječ o drugim tipovima donatora, masovna davanja građana zauzimaju drugo mjesto, osim u Albaniji i na Kosovu. Specifič- nost filantropije u Albaniji i na Kosovu je značaj- no veće prisustvo istaknutih pojedinaca, privat- nih fondacija i religijskih organizacija. Na regionalnom nivou, filantropske akcije organi- zovane od strane istaknutih pojedinaca čine 11% instanci, dok u Albaniji i na Kosovu njihovo učešće iznosi preko četvrtine. Dodatno, dok su privatne fondacije regionalno učestvovale sa 2% instanci, u Albaniji njihov udio iznosi 11%, a na Kosovu 7%. Slično, religijske organizacije su tokom pandemije pokrenule jednu u sto akcija (1%), dok je u Albaniji i na Kosovu ovo bio tri puta češći slučaj (3%). 16
Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Poslovni sektor Albanija 42,0% 9,0% 29,0% 6,0% 11,0% 3,0% 0,0% 64,3% 16,4% 7,0% 6,6% 0,4% 1,2% 4,1% 54,5% 42,4% 18,9% 9,4% 15,5% 0,2% 0,3% 1,2% Masovna davanja pojedinaca Istaknuti pojedinci Mješoviti donatori Privatne fondacije Ostali OCD/Udruženja 12,6% 28,1% 6,8% 6,8% 2,9% 0,4% 46,2% 19,5% 16,5% 12,8% 0,3% 3,2% 1,5% 77,2% 13,0% 8,0% 0,3% 0,3% 0,4% 0,8% 64,0% 15,5% 9,5% 4,8% 2,8% 0,3% 3,1% Donatori - Instance (%) 17
Primaoci Kao što je već prikazano, država je najveći primalac donacija namijenjenih ublažavanju Kovid-19 krize. Na regionalnom nivou, 7 od 10 filantropskih akcija je bilo usmjereno ka javnim institucijama i lokalnim/nacionalnim vlastima. Iz uporedne perspektive, Albanija se u ovom smislu izdvaja sa samo 53% filantropskih aktivnosti organizovanih kao podrška državnim institucijama. Nivo podrške koju je država primila u drugim filantropskim zajednicama u manjoj mjeri odstupa od regionalnog prosjeka. Ipak, razlike se mogu uočiti kada posmatramo tipove držav- nih institucija koje su primile podršku. Tako, velika većina akcija orijentisanih ka državi je u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj bila usmjerena ka javnim institucijama, dok na Kosovu i u Crnoj Gori važi suprotno – najveću podršku su primile lokalne i nacionalne vlasti. Kada je riječ o drugim tipovima primalaca – pojedinci/porodice i neprofitne organizacije – značajna odstupanja od regiona su uočena u Albaniji, na Kosovu i u Crnoj Gori. U Albaniji i na Kosovu značajno veću podršku su dobili pojedinci/porodice (35%, 27%), dok je među primaocima neprofitni sektor u većoj mjeri bio predstavljen u Crnoj Gori (19%). Dakle, kako iz prikazanog slijedi, sve filantrop- ske zajednice Zapadnog Balkana su prepoznale državu kao glavnog aktera u prevazilaženju pandemije. Pa i pored toga, značajna pomoć je pružena direktno pojedincima/porodicama (posebno u Albaniji i na Kosovu), a i neprofitni sektor je ostao značajan kanal pomoći u Crnoj Gori. 18
Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Država Albanija 53,0% 35,0% 11,0% 1,0% 73,1% 17,3% 8,9% 0,7% 77,9% 65,1% 9,6% 12,3% 0,2% Pojedinci/porodice Neprofitne organizacije Ostali 26,6% 7,2% 1,1% 66,0% 11,9% 19,4% 2,7% 73,1% 10,3% 15,2% 1,4% 63,3% 22,1% 14,2% 0,4% Primaoci - Instance (%) 19
Krajnji korisnici Regionalno, većina instanci u okviru Kovid-19 davanja se odnosi na ljude iz lokalnih zajednica, dok su najveće sume prikupljene za ljude sa zdravstvenim tegobama. Međutim, ovaj odnos između zabilježenih instanci i doniranih suma je prisutan samo u Srbiji i Hrvatskoj. U Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji, ljudi iz lokalnih zajednica imaju daleko veći udio zabilježenih suma. U Bosni i Hercegovini, ljudi iz lokalnih zajednica i ljudi sa zdravstvenim tegobama su ostvarili jednak udio zabilježene sume, dok je u Albaniji i na Kosovu najveća podrška, i prema broju akcija i prema doniranim sumama, pripala socijalno ugroženima. Kada je riječ o instancama, među ostalim pojedinostima valjalo bi spomenuti da su donacije u Srbiji bile diverzifikovanije i da je filantropska zajednica u Srbiji u većoj mjeri bila posvećena starijoj odrasloj populaciji (9%). Nadalje, socijalno ugroženi građani su primili natprosječnu podršku u Sjevernoj Makedoniji (32%), dok je albanska zajednica bila više okrenuta ljudima koji žive u drugim zemljama (8% u Albaniji nasuprot 2% regionalno). 20
Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Lokalne zajednice Albanija 30,0% 18,0% 38,0% 0,0% 14,0% 40,5% 33,3% 15,1% 1,7% 9,4% 45,5% 30,2% 36,6% 7,7% 0,4% 0,4% 9,8% Ljudi sa zdravstvenim poteškoćama Socijalno ugrožena lica Ostali Osobe sa invaliditetom 8,3% 49,3% 11,8% 54,3% 11,4% 24,7% 0,1% 9,5% 54,8% 5,9% 31,8% 1,3% 6,2% 46,0% 26,1% 10,3% 1,1% 16,5% Krajnji korisnici - Instance (%) 21
Forme davanja Za razliku od prethodnih godina, novčane donacije za Kovid-19 su bile manje zastupljene, dok su roba i besplatne usluge (pro bono usluge pravnih lica i volontiranje građana) bile češće forme davanja. Ovo posebno važi za filantropsku zajednicu u Hrvatskoj koja je prikupljala isključivo novac u 63% instanci, robu/materijale u 28% instanci i pružala pro bono usluge u 5% zabilježenih akcija. Sa druge strane, odstupanja od regionalnog prosjeka su zabilježena u Sjevernoj Makedoniji, gdje je natprosječan udio donacija bio u formi novca (80%), a ispodprosječan udio u formi robe i materijala (14%). Kako usljed restrikcija gotovo da nije bilo donatorskih događaja organizovanih uživo, razliku među filantropskim zajednicama nalazi- mo jedino u načinu na koji su se prilagodile novim okolnostima. Regionalno, 7 od 10 dobro- tvornih akcija je preduzeto kroz direktne donacije, a ostatak uglavnom kroz kampanje za prikupljanje sredstava (fundraising campaigns). Štaviše, filantropska zajednica u Hrvatskoj i Sjevernoj Makedoniji se više oslanjala na direktne donacije (8 od 10 instanci), dok je situacija u Albaniji i na Kosovu bila drugačija – u prvoj je bilo 20% direktnih donacija, a u drugoj samo 11%. Zapravo, velika većina akcija u Albaniji i na Kosovu je organizovana po modelu kampanja za prikupljanje sredstava (fundrai- sing campaigns). Podrška ublažavanju Kovid-19 krize je češće bila u formi kratkoročnih davanja nego uobiča- jena podrška ranijih godina. U poređenju sa regionalnim prosjekom, jednokratne donacije su bile zastupljenije na Kosovu (81%), u Albaniji (75%) i Crnoj Gori (73%). Međutim, filantropska zajednica u Srbiji se ne uklapa u ovaj okvir jer su njeni donatori pružili stratešku podršku za Kovid-19 češće nego ranije. Posmatrajući isključivo kratkoročna davanja, zalihe/potrošni materijal su češće darivani u Hrvatskoj, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji, dok se humanitarna pomoć češća pružala na Kosovu, u Albaniji i Crnoj Gori. 22
Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Jednokratne Albanija 75,0% 20,0% 5,0% 64,1% 30,3% 5,6% 53,4% 81,3% 37,3% 9,3% Strateške Nepoznato 17,3% 1,4% 73,3% 22,1% 4,6% 64,4% 30,3% 5,3% 52,6% 41,3% 6,1% Korišćenje donacija - Instance (%) 23
Lokalni kontekst Albanija Pored Kovid-19 krize, posljedice razornog zemljotresa koji je pogodio Albaniju u novem- bru 2019. godine imale su ogroman uticaj na društvo i ekonomiju države. Ipak, tokom 2020. godine zabilježeno je ukupno 2,5 miliona evra donacija kroz 174 dobrotvorne akcije. U odnosu na prethodnu godinu zabilježen je pad donirane sume, dok je broj akcija povećan. Oslanjajući se na dostupne podatke i na naš statistički proračun, procijenili smo da je prikupljeno 7,7 miliona evra, što je povećanje u odnosu na 2019. godinu. Donirani iznos po glavi stanovnika je 2,7 evra, što je znatno manji iznos u odnosu na regionalni prosjek (13,1 evra). Od ukupnog zabilježenog iznosa u Albaniji, više od milion evra bilo je usmjereno na borbu protiv Kovid-19. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Više od 1,4 miliona evra prikupljeno je u svrhe koje nisu povezane sa Kovid-19 krizom, što je duplo manji iznos od ukupnog doniranog iznosa u prethodnoj godini. S obzirom na tipove donatora, masovno davanje bilježi porast i u broju instanci i u doniranoj sumi. Sa druge strane, poslovni sektor i istaknuti pojedinci imali su pad u podršci za teme koje nisu povezane sa pandemijom. U zavisnosti od tema koje su donatori podržali, zabilježeno je smanjenje podrške prema zdravstvu i obrazo- vanju, zbog preusmjeravanja podrške za pomoć tokom Kovid-19 krize. Kada je riječ o tipovima primalaca, neprofitne organizacije su imale značajno povećanje podrške za davanje koje nije povezano sa Kovidom-19. Sa druge strane, institucije su imale pad podrške za druge svrhe koje nisu povezane sa pandemi- jom. Inspirativne priče Urednik i voditelj TV emisije ,,Opinion’’ (,,Mišlje- nje’’) Blendi Fevziu, pozvao je kompanije i pojedince da doniraju za socijalno ugrožene porodice tokom pandemije Kovid-19. Kroz program je prikupljeno 300.000 evra, podijelje- nih porodicama širom Albanije od strane Fondacije ,,Different Weekend’’ i osoblja emisije ,,Opinion’’. Poslovni sektor je bio najznačajniji akter u donacijama za javno zdravlje u Albaniji. Jedna od inicijativa koja se izdvojila je akcija organizo- vana od strane tri telekomunikacione kompani- je u Albaniji - ALBtelecom, Vodafone i Telekom Albanija, koje su donirale 40 respiratornih uređaja bolnicama širom Albanije kao podršku tokom pandemije Kovid-19. Uređaji, u ukupnoj vrijednosti od 30.000 evra, dostavljeni su istog dana. Solidarnost i doprinos ovih kompanija omogućili su da potrebni medicinski uređaji služe javnom zdravstvenom sistemu pri liječenju pacijenata sa respiratornim poteško- ćama.13 13 ALBtelecom (n.d.) Albtelecom Dhuron pajisje Respiratore Për Sistemin Shëndetësor. ALBtelecom. (n.d.). Preuzeto 19. novembra, 2021., sa: https://www.albtelecom.al/al/rreth-albtelecom/publikime/te-rejat-e-fundit/njoftime- per-media-2020/albtelecom-dhuron-pajisje-respiratore-per-sistemin-shendetesor/ . 24
Transparentnost Dostupni podaci o doniranoj domaćoj pomoći su bili donekle oskudni i objavljivani su u formi saopštenja za javnost. Međutim, informacije o međunarodnom finansiranju bile su javno dostupne, kao što su finansiranje iz EU granto- va15 , podrška u vidu opreme od UN agencija, Vlade Švajcarske, Programa Ujedinjenih nacija za razvoj, Fonda Ujedinjenih nacija za stanov- ništvo, Ambasade Sjedinjenih Američkih Država i slično, namijenjenih za hitne slučajeve. Vlada Albanije je na svoj zvaničnom sajtu16 objavila podatke o donacijama stranih vlada i stranih donatora. U izvještaju projekta Albanije o hitnom odgovoru na Kovid-19, objavljenom od strane Svjetske banke, navedena je lista aktivnosti i doprinosa partnera, koja sadrži donacije globalnih kompanija, vlada i drugih aktera, sa nekim od navedenih iznosa.17 30. aprila 2020. godine, People’s Advocate je uputio preporuku Sektoru za vanredne situaci- je, Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite, Ministarstvu unutrašnjih poslova i Ministarstvu pravde, za objavljivanje svih normativnih akata centralne vlade i drugih akata tokom pandemi- je Kovid-19 virusa.18 14 McLaren, C. (April 2020). Economic impacts of and policy responses to the coronavirus pandemic: early evidence from Albania. Preuzeto 16. novembra, 2021., sa: https://set.odi.org/wp-content/uploads/2020/04/Economic-impacts-of-and-policy- responses-to-the-coronavirus-pandemic-early-evidence-from-Albania.pdf 15 ibid. 16 Qeveria Shqiptare Keshilli i Ministrave (n.d.). Kryeministria.al. Preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://kryeministria.al/en/. 17 The World Bank. (n.d.). ALBANIA EMERGENCY COVID-19 RESPONSE PROJECT. Preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://documents1.worldbank.org/curated/en/941251597066127352/pdf/Albani a-Emergency-COVID-19-Response-Project.pdf . 18 ENNHRI. (2021). State of the rule of law in Europe 2021 Report. Reports from National Human Rights Institutions Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 21. marta 2020. godine premijer Albanije je iznio tromjesečni stimulativni paket kao dio izmijenjenog budžeta, koji uključuje: dodatno finansiranje zdravstvenog sektora za medicin- sku opremu i zalihe (20 miliona evra); preraspo- djelu sredstava za humanitarnu pomoć, hranu, lijekove itd. za najugroženije populacione grupe (16 miliona evra); suverene garancije za podršku kompanijama za likvidnost za isplatu zarada zaposlenih (79 miliona evra); rezervni fond za hitne slučajeve oboljelih od Kovid-19 (7,9 miliona evra); podršku za pokrivanje zarada samozaposlenih građana i onih koji rade za mala preduzeća koja su usljed posljedi- ca pandemije izgubila prihod (52 miliona evra).14 25
Lokalni kontekst Bosna i Hercegovina U toku godine obilježene pandemijom zabilje- ženo je više od 21,8 miliona evra kroz 3.489 filantropskih akcija. Na osnovu dostupnih podataka i naših statističkih proračuna, procije- nili smo da je prikupljeno više od 38,5 miliona evra. U poređenju sa 2019. godinom, zabilježe- ni iznos je više nego tri puta veći. Donirani iznos po glavi stanovnika bilježi 11,7 evra, što je nešto manje od regionalnog prosjeka. Samo za davanje u svrhe Kovid-19, donirano je više od 12,9 miliona evra kroz 1.161 akciju. Inspirativne priče Prvenstveni odgovor tokom pandemijske godine bio je za obezbjeđivanje hrane onima kojima je najpotrebnija. Udruženje Pomozi.ba je na svojoj platformi pokrenulo crowdfunding (kampanju grupnog finansiranja) sa ciljem prikupljanja sredstava za podršku ljudima koji koriste usluge javne kuhinje tokom pandemije. Tokom kampanje prikupljeno je 21.659 evra za obroke za socijalno ugrožene porodice. BH Telecom d.d. bio je jedan od najvećih donatora tokom 2020. godine u svrhe ublaža- vanja negativnih posljedica pandemije. Kompa- nija je donirala više od 513.000 evra kantonal- nim bolnicama u Konjicu, Zenici, Goraždu, Travniku i Bihaću u svrhe nabavke medicinske opreme. BH Telecom d.d. nagrađen je DOBRO nagradom za filantropiju u kategoriji velikih kompanija. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Vijeće ministara Bosne i Hercegovine donijelo je Odluku o oslobađanju od indirektnih poreza i povratu poreza na već plaćene indirektne poreze na opremu i sredstva koje su donirali domaći i međunarodni donatori u svrhe ublažavanja posljedica pandemije Kovid-19. Ova odluka uključuje donacije u vidu maski, rukavica, medicinske opreme, respiratora, dezinfekcionih sredstava itd.19 Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. U okviru davanja koje nije povezano sa pande- mijom, više od 8,9 miliona evra je zabilježeno, što predstavlja povećanje u odnosu na prethodnu godinu. Međutim, kada se izuzmu podaci za Kovid-19, broj akcija je nešto manji nego u 2019. godini. U zavisnosti od vrsta donatora, građani su imali manji udio u ukupnom broju akcija koji nisu povezani sa pandemijom, zbog smanjenja udjela humani- tarnih događaja u kojima su građani najaktivniji donatori. Što se tiče vrijednosti donacija poslovnog sektora, zabilježen je pad u procen- tu u odnosu na prethodnu godinu. Donatori su rjeđe pružali podršku zdravstvu i obrazovanju u svrhe nepovezane sa pandemijom, kao rezultat preusmjeravanja podrške obrazovnim i zdrav- stvenim institucijama za pomoć tokom Kovid-19 krize. Iz tog razloga institucije su rjeđe dobijale podršku u svrhe koje nisu povezane sa pandemijom. 19 CMS. (n.d.). Law and Regulation of COVID-19 Tax Relief in Bosnia & Herzegovina. Preuzeto 16. novembra, sa: https://cms.law/en/int/expert-guides/cms-expert-guide-to-covid-19-tax-relief-meas ures/bosnia-and-herzegovina. 26
Transparentnost Državne institucije u Bosni i Hercegovini su nesistematično objavljivale podatke o donacija- ma na različitim nivoima vlasti. Lokalne samou- prave su na svojim zvaničnim sajtovima predstavile podatke o donacijama. Podaci o međunarodnim kreditima i njihovim iznosima ka vlastima Bosne i Hercegovine su bili javno dostupni. Ministarstvo finansija i trezora otvori- lo je račun za pomoć u svrhe pandemije Kovid-19. Objavljen je izvještaj koji je bio dostu- pan javnosti o donacijama na račun od 6. do 27. aprila sa podacima o donatorima.20 Vlada Republike Srpske otvorila je račun Fonda solidarnosti za Kovid-19 donacije, za koji je spisak donatora bio javno dostupan. Objavljeni su nazivi preduzeća i ustanova koje su donirale na račun, iznosi donacija i podaci o tome kako su sredstva usmjerena. Prema podacima Transparency International BiH, period pande- mije obilježila je netransparentna javna nabav- ka medicinske opreme.21 20 Centar za Zastupanje Građanskih Interesa. (2021). Odgovor Centralne Vlasti Bosne i Hercegovine na Pandemiju Covid 19. Preuzeto 16. novembra, sa: https://www.cpi.ba/wp-content/uploads/2021/06/Odgovor-centralne-vlasti-BiH-na -pandemiju-Covid19.pdf 21 Cuckić, N. (4. Maj, 2020). COVID-19 donations in the Western Balkans: More transparency needed. Preuzeto 16. novembra, sa: https://europeanwesternbalkans.com/2020/05/04/covid-19-donations-in-the-west ern-balkans-transparency-needed/. 27
Lokalni kontekst Hrvatska Ukupan zabilježen iznos donacija u Hrvatskoj u godini pandemije je 38,2 miliona evra, prikupljen kroz 3.238 akcija. Ovaj iznos je 2,4 puta veći nego iznos u prethodnoj godini. Procijenjeni iznos, koji smo izračunali na osnovu dostupnih podataka, iznosi 77 miliona evra, što je dva puta više nego u 2019. godini. Shodno tome, donirani iznos po glavi stanovni- ka je takođe povećan u odnosu na 2019. godinu i iznosi 19 evra, što je veći iznos od regionalnog prosjeka. Štaviše, zabilježeno je preko 16,8 miliona evra u svrhe davanja za Kovid-19, kroz 920 akcija. Bitno je napomenuti da je pored pandemije u Hrvatskoj bila u jeku još jedna kriza koja je ujedinila donatore u zemlji i regionu – dva razorna zemljotresa – jedan koji je u martu pogodio Zagreb i okolinu, i drugi koji je u decembru pogodio Sisak i Petrinju. Trećina ukupnog donirano iznosa u 2020. godini (11,4 miliona evra) usmjerena je na sanaciju posljedi- ca zemljotresa, najčešće za obnovu oštećene imovine. S obzirom na krajnje korisnike, uočen je porast podrške populaciji lokalnih zajednica, kao rezultat donacija za pomoć nakon zemljotresa. Zabilježen je rast akcija sa dugoročnim efektom, kao posljedica ulaganja u rekonstruk- ciju i renoviranje objekata i opreme. Inspirativne priče Kompanija A1 Hrvatska donirala je medicinsku opremu za liječenje pacijenata oboljelih od Kovid-19 namijenjenu KBC Dubrava u Zagrebu. Oprema, u vrijednosti od 196.600 evra, dostav- ljena je 1. aprila 2020. godine i obuhvata 100 mobilnih konektora za medicinski gas, IT i napajanje, dispanzere koji omogućavaju terapi- ju kiseonikom i uređaje za praćenje stanja pacijenata.22 U saradnji sa timom ljekara u Hrvatskoj, dr Ivor Ković je proizveo zaštitni respirator (masku), pod nazivom ,,CroResp’’, napravljenu od maske za ronjenje, 3-D štampanog adaptera i filtera za vazduh. Na svom portalu Pandemija.info23 dr Ković je pokrenuo akciju prikupljanja sredstava za izradu maski namijenjenih podršci zdrav- stvenim radnicima, na prvoj liniji borbe protiv Kovid-19 virusa, u bolnicama širom Hrvatske. Uz pomoć udruženja ,,Pomaganje je uvijek IN’’, sredstva su prikupljana i preko platforme Croinvest.eu. Zahvaljujući humanim pojedinci- ma i kompanijama prikupljeno je 24.445 evra, a bolnicama širom Hrvatske je isporučeno preko 1.200 CroRest uređaja. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Zabilježeni iznos donacija u svrhe koje nisu povezane sa Kovid-19 premašuje iznos u prethodnoj godini za više od 1,3 puta, zbog većeg davanja za opremu i kapitalne investicije za ublažavanje posljedica zemljotresa. Zabilje- žen je porast udjela doniranog iznosa od strane poslovnog sektora, dok je iznos masovnih donacija imao pad u odnosu na 2019. godinu. Zbog preusmjerene podrške donatora u svrhe Kovid-19 krize, podrška smanjenju siromaštva je neznatno porasla, dok je kod ostalih istaknu- tih tema zabilježen pad. U svrhe osim pandemi- je, institucije su u 2020. godini imale rast podrš- ke, dok je za neprofitni sektor zabilježen pad u odnosu na prethodnu godinu. 22 A1 Hrvatska. (2. april, 2020). A1 Hrvatska donirala medicinsku opremu za liječenje najtežih slučajeva oboljelih od COVID-19 u KB Dubrava. Preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://www.a1.hr/tko-smo-mi/objave-za-medije/-/objave/clanak/a1-hrvatska-doni rala-medicinsku-opremu-za-lijecenje-najtezih-slucajeva-oboljelih-od-covid-19-u-kb -dubrava-/1396968367. 23 Pandemija.info. (n.d.). Respirator (filtarska maska) sa zaštitom za oči izrađen od ronilačke maske, adaptera i filtera za viruse. preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://pandemija.info/respiratorhr/. 28
Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Izmjene u aktima za humanitarnu pomoć tokom Kovid-19 pandemije: uvoz robe (u skladu sa Odlukom Komisije EU (2020/491), samo za određene organizacije i robu koja je potrebna za ublažavanje efekata pandemije Kovid-19 oslobođeno je plaćanje carine i poreza na dodatu vrijednost (Zakon o porezu na dodatu vrijednost); državna pomoć koju dobijaju obveznici poreza na dobit u svrhu olakšavanja posljedica Kovid-19 nije oporeziva (Zakon o porezu na dobit pravnih lica); državna pomoć koju primaju samostalni preduzetnici u svrhu olakšavanja posljedica Kovid-19 nije oporeziva (Zakon o porezu na dohodak građa- na).24 Transparentnost Vlada Hrvatske otvorila je službenu web strani- cu korona virus.hr25 na kojoj su objavljeni podaci o Kovid-19 virusu, kao što su broj obolje- lih, broj vakcinisanih i revakcinisanih građana i drugo. Stranica je pružala javno dostupne informacije o donacijama međunarodnih institucija i vlada za Republiku Hrvatsku. Za donacije kao pomoć tokom Kovid-19 krize, Vlada je pokrenula akciju pod nazivom ,,Hrvat- ska protiv korona virusa’’. Prikupljeni podaci tokom akcije bili su javno dostupni na sajtu Ministarstva finansija u vidu saopštenja javnosti.26 Dostupni su bili i dokumenti u kojima se navodi koje institucije su dobile pomoć kroz akciju i iznos koji je usmjeren. Međutim, nije bilo javno dostupnih informacija o pojedinač- nim donacijama za akciju. 24 CMS. (n.d.). Law and Regulation of COVID-19 Tax Relief in Croatia. Preuzeto 16. novembra, sa: https://cms.law/en/int/expert-guides/cms-expert-guide-to-covid-19-tax-relief-meas ures/croatia. 25 Koronavirus.hr. (n.d.). Koronavirus-statistički pokazatelji za Hrvatsku i EU. Preuzeto 16. novembra, sa: https://www.koronavirus.hr/ 26 Ministarstvo financija Republike Hrvatske. (2020.). Priopćenje za javnost. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://mfin.gov.hr/vijesti/priopcenje-za-javnost-3039/3039 29
Lokalni kontekst Kosovo Ukupni zabilježen donirani iznos u 2020. godini na Kosovu je 7,7 miliona evra. Ovaj iznos je 3,2 puta veći od iznosa u prethodnoj godini. S obzirom na dostupne podatke, procijenili smo da je ovaj iznos skoro dva puta veći – 14,5 miliona evra. Donirani iznos po glavi stanovnika povećan je u odnosu na prethodnu godinu i iznosi 8,1 evro. Međutim, ovaj iznos je i dalje ispod regionalnog prosjeka. Što se tiče davanja samo u svrhe pomoći tokom Kovid-19, zabilje- ženo je više od 1,9 miliona evra kroz 276 akcija. Dijaspora je imala važnu ulogu u podršci Kosovu tokom pandemije. 27 Fondacioni BONEVET Prishtina. (2020.). JOIN THE FIGHT – BONEVET Campaign on KOSOVAideas. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://kosovaideas.com/campaign/detail/589?fbclid=IwAR2ittGuXJRsqk6wKvRlTQ B7OSLIN6mDF5SDwHBPUePR9l2TsuHywQKcYTE. Inspirativne priče Fondacija BONEVET Prishtinë pokrenula je kampanju prikupljanja sredstava ,,Pridruži se borbi’’ na platformi KOSOVAideas, sa ciljem prikupljanja sredstava 43 nova 3-D štampača i filamenta za proizvodnju vizira. Kampanja je trajala do 29. maja 2020. godine i rezultirala je sa prikupljenih 66.000 evra putem platforme, uz podršku 134 donatora. Proizvedeno je ukupno 8.497 3-D vizira, a 7.093 je donirano zdravstvenim i administrativnim radnicima, kao i drugima kojima je bilo potrebno radi sprječa- vanja širenja Kovid-19.27 Udruženje ,,Action for Mothers and Children’’ pokrenulo je humanitarnu akciju ,,Një Kafe si Flutur’’ (,,Kafa Leptir’’) koja je imala dva osnovna cilja: prikupljanje sredstava za nabavku neophodne medicinske opreme za zdravstvene ustanove i podizanje svijesti uz savjete za građane o tome kako da spriječe širenje Kovid-19 virusa. Sredstva su prikupljena preko GlobalGiving platforme, bankovnim transfe- rom i SMS donacijama (jedan SMS u vrijednosti od 1 evro). Udruženje je u saradnji sa Ministar- stvom zdravlja izdvojilo 10.274 evra prikuplje- nih za donaciju FFP2 respiratornih maski, zaštitne opreme, vizira, zaštitnih naočara, nitrilnih rukavica, infracrvenih termometara, posteljine za jednokratnu upotrebu i drugih potrepština. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Ako se izuzmu podaci o darivanju u svrhe pandemije, u 2020. godini donirano je 5,7 miliona evra, što je više od dva puta veći iznos od iznosa u prethodnoj godini. Što se tiče vrsta donatora, smanjen je udio akcija od građana u odnosu na prethodnu godinu, iz razloga što je većina događaja, u kojima su građani najčešći tip donatora, bila vezana za Kovid-19. Pandemi- ja je takođe uticala na smanjenje akcija namije- njenih za podršku obrazovanja i smanjenja siromaštva, kada se izuzme davanje za Kovid-19. Zabilježen je pad direktne podrške ka pojedincima i porodicama u odnosu na prethodnu godinu, kao posljedica povećanja udjela u ukupnom broju akcija ka lokalnim/na- cionalnim vlastima. Populacija lokalnih zajedni- ca imala je rjeđu podršku u odnosu na 2019. godinu, dok je porast podrške zabilježen ka osobama sa invaliditetom i socijalno ugrože- nim osobama za davanje nepovezano sa Kovid-19. 30
Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Skupština Republike Kosovo je 4. decembra 2020. godine usvojila novi Zakon o ekonom- skom oporavku Kovid-19, a isti je stupio na snagu 7. decembra 2020. godine. Svrha ovog zakona je da dopuni druge odgovarajuće zakone kako bi se omogućio oporavak privrede Republike Kosovo usljed Kovid-19 krize. Između ostalih članova, Zakon o oporavku navodi da će sva preduzeća koja su imala problema u radu tokom krize, ili su bila zatvorena, biti finansijski podržana iz državnog budžeta. Pomoć je trebalo da pokrije sve operativne troškove dotičnih stranaka u ukupnoj vrijednosti od 200 miliona evra.28 Transparentnost Ministarstvo Zdravlja Kosova otvorilo je online platformu za zdravstvene informacije Kosova.- health, posvećenu informacijama u vezi sa pandemijom Kovid-19. Platforma je sadržala informacije o statistikama za Kovid-19, preven- tivnim mjerama i drugo, dok su mjere i odluke koje je donosila Vlada Kosova bile javno dostu- pne samo na zvaničnom sajtu Ministarstva zdravlja.29 Informacije o donacijama stranih institucija i organizacija bile su dostupne javnosti. 28 Deloitte Kosova. (Decembar, 2020). Legal News. Pejes. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/al/Documents/legal/Deloitte%20K osova_Legal%20News_DEC2020.pdf 29 Šošić i Lazarević. (Jun, 2020). OPENING GOVERNMENTS IN TIMES OF LOCKDOWN. Western Balkan Civil Society Empowerment for a Reformed Public Administration. 31
Lokalni kontekst Crna Gora Tokom 2020. godine u Crnoj Gori je kroz 1.446 donatorskih akcija zabilježeno više od 12,4 miliona evra. U poređenju sa 2019. godinom, zabilježeni iznos je više nego tri puta veći. Na osnovu dostupnih podataka procijenili smo da je ukupno donirano više od 18,5 miliona evra. Donirani iznos po glavi stanovnika bilježi 29,8 evra, što predstavlja najveći iznos od svih zemalja regiona u 2020. godini. Ukupan zabilje- žen iznos ostvaren samo donacijama za ublaža- vanje negativnih posljedica Kovid-19 iznosi više od 9,6 miliona evra. 30 Kovačević, M. (2020, april). Fudbalski savez Crne Gore donira sedam respiratora [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.maxbetsport.rs/fudbalski-savez-crne-gore-donira-sedam-respiratora- 199172/ 31 Hipotekarna Banka. (2020). Humanitarna akcija zaposlenih hipotekarne banke Aplauzmedicinarima [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.hipotekarnabanka.com/obavjestenja/humanitarna-akcija-zaposlenih -hipotekarne-banke-aplauzmedicinarimame-368 Inspirativne priče Fudbalski savez Crne Gore je 20. marta doprinio borbi protiv Kovid-19 virusa donaci- jom od 150.000 evra Nacionalnom koordinacio- nom tijelu za zarazne bolesti. Donirana sredstva su iskorišćena za nabavku 7 respirato- ra za zdravstvene ustanove. Institucije koje su primile donaciju respiratora su Klinički centar Crne Gore, opšte bolnice u Beranama, Bijelom Polju, Pljevljima, Nikšiću, Kotoru i Baru. Potom je udruženje planiralo da donira respirator i Opštoj bolnici Danilo Prvi sa Cetinja.30 Onlajn platformu ,,AplauzMedicinarima’’ pokre- nuli su radnici Hipotekarne banke iz Podgorice, u saradnji sa Studiom ,,Fleka’’. Cilj akcije je bio prikupljanje 50.000 evra u svrhe nabavke zaštitne opreme za medicinsko osoblje na prvim linijama borbe protiv Kovid-19 u ustano- vama širom Crne Gore. Do 5. maja 2020. godine prikupljeno je ukupno 130.590 evra. U tu svrhu prvi su donirali sami zaposleni banke, u iznosu od 8.130 evra, koji su upućeni Nacio- nalnom koordinacionom tijelu za zarazne bolesti.31 Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. U 2020. godini zabilježeni iznos za davanje nevezano za Kovid-19 bilježi više od 2,7 miliona evra – što predstavlja smanjenje u odnosu na ukupan iznos u 2019. godini. Donacije građana i poslovnog sektora su bile rjeđe nego u 2019. godini, dok su istaknuti pojedinci imali porast u procentu broja donatorskih akcija. Kao poslje- dica preusmjeravanja podrške u svrhe pande- mije, zdravstvo je imali nešto manji procenat akcija, dok su ostale teme (obrazovanje, podrš- ka marginalizovanim grupama, smanjenje siromaštva) imale porast u odnosu na 2019. Kao i u većini zemalja u regionu, ka institucija- ma u Crnog Gori je zabilježen pad davanja kada su u pitanju teme koje nisu povezane sa Kovid-19, dok je najveći procenat zabilježen ka pojedincima i porodicama, uglavnom za liječenje. Usljed pandemije, zabilježen je pad podrške osobama sa invaliditetom, dok je za ekonomsko ugrožene osobe, osobe sa zdrav- stvenim tegobama i populaciju lokalnih zajednica zabilježen porast akcija u odnosu na 2019. 32
Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Vlada Crne Gore je 13. aprila 2020. godine uvela oslobađanje od PDV-a i carine za medicin- ska sredstva i zaštitnu opremu, koji su uvezeni kao donacija, u cilju pomoći u suzbijanju poslje- dica Kovid-19 virusa (,,Službeni glasnik Crne Gore’’, broj 032/20). Tansparentnost Početkom pojavljivanja Kovid-19 virusa Vlada je formirala Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti. Potom, 18. marta 2020. godine otvoren je poseban račun za lokalne i strane donacije u svrhe podrške tokom borbe protiv Kovid-19. Informacije o donacijama objavljiva- ne su na portalu coronainfocg.me. Operativni štab za donacije je jednom nedjeljno Nacional- nom koordinacionom tijelu za zarazne bolesti podnosio izvještaj o uplatama i načinu odvaja- nja sredstava. Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti je 31. marta 2020. godine usvojilo Odluku o modalitetima i uslovima raspodjele sredstava prikupljenih donacijama, nakon što je Institut Alternativa pozvao na transparentnost donacija. Odlukom se precizirala potreba za informacijama o tome kako i gdje se sredstva koriste, i obaveza da se jednom nedjeljno izvještava javnost o stanju na računu.32 U decembru 2020. godine formiran je Savjet za borbu protiv Kovid-19 virusa. Od tada informa- cije o donacijama su bile dostupne javnosti putem medija.33 32 Cuckić, N. (4. Maj, 2020). COVID-19 donations in the Western Balkans: More transparency needed. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://europeanwesternbalkans.com/2020/05/04/covid-19-donations-in-the-west ern-balkans-transparency-needed/. 33 Šošić i Lazarević. (Jun, 2020). OPENING GOVERNMENTS IN TIMES OF LOCKDOWN. Western Balkan Civil Society Empowerment for a Reformed Public Administration 33
Lokalni kontekst Sjeverna Makedonija Tokom pandemijske godine u Sjevernoj Make- doniji zabilježeno je ukupno 8,9 miliona evra u donacijama, što je 7,5 puta više nego u prethodnoj godini. Zabilježen je i porast ukupnog broja filantropskih akcija (982 akcije u 2020. godini). Donirani iznos po glavi stanovni- ka iznosi 17,5 evra, što je više od regionalnog prosjeka. Koristeći dostupne podatke, na osnovu naših statističkih proračuna, procijenili smo da je tokom 2020. godine prikupljeno više od 36,5 miliona evra. Samo u svrhe ublažavanja negativnih posljedica Kovid-19 krize, zabilježen je iznos od 6,8 miliona evra, kroz 595 filantrop- skih akcija. 34 Plus Info. (2020). „Stopanska banka“ donira aparat za mehanicka ventilacija na Klinikata za infektivni bolesti на Клиниката за инфективни болести [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://plusinfo.mk/stopanska-banka-donira-aparat-za-mehanichka-ventilaci-a-n a-klinikata-za-infektivni-bolesti/ 35 Nextsense. (2020). StopKorona! - New mobile app for tracing exposure to COVID-19 - Donation from Nextsense to the Ministry of Health [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://nextsense.com/ns-newsarticle-stopkorona-new-mobile-app-for-tracing-exp osure-to-covid-19.nspx Inspirativne priče Stopanska banka AD Skopje podržala je borbu protiv pandemije donacijom mehaničkog ventilatora – respiratora Infektivnoj klinici Skopje. Procjenjuje se da je ova donacija vrijed- na preko 42.000 evra i namijenjena je liječenju pacijenata oboljelih od Kovid-19. Banka je pokrila i iznos za nabavku i isporuku uređaja klinici.34 Softverska kompanija Nextsense kreirala je i donirala mobilnu aplikaciju ,,StopKorona!’’ Ministarstvu zdravlja u Sjevernoj Makedoniji. Vrijednost ove donacije je 47.572 evra. Aplikaci- ja za telefone, zasnovana na bluetooth tehnolo- giji, počela je sa radom 13. aprila 2020. Uređaj mjeri razdaljinu između telefona i korisnika i upozorava korisnike ukoliko su došli u kontakt sa osobom koja je pozitivna na Kovid-19. Aplikacija je preuzeta preko 5.000 puta na dan lansiranja. Mobilna aplikacija je garantovala potpunu zaštitu privatnosti korisnika i naprav- ljena je praćenjem svjetske prakse u borbi protiv Kovid-19 virusa. Građani su mogli da imaju potpunu kontrolu nad svojim podacima, sve dok ne bi odlučili da ih proslijede Ministar- stvu nakon dijagnostikovanja virusa.35 Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Iako je pandemija donekle skrenula fokus donatora sa drugih tema, zabilježeni iznos u 2020. godini za ostale teme koje nisu povezane sa Kovid-19 je skoro duplo veći od ukupnog iznosa u prethodnoj godini. U odnosu na tipove donatora, poslovni sektor je imao rast u udjelu ukupnog broja akcija u odnosu na 2019. godinu. Institucije su u odnosu na prethodnu godinu primile manje podrške od donatora, dok je za neprofitne organizacije zabilježen porast udjela u ukupnom broju akcija, kada su u pitanju ostale svrhe osim pandemije. Usljed preusmjeravanja podrške donatora za pomoć tokom Kovid-19 pandemije, zabilježen je pad podrške zdravstvu u odnosu na prethodnu godinu, za teme koje nisu povezane sa Kovid-19. Veća podrška je bila usmjerena ka populaciji iz lokalnih zajednica, uglavnom usljed donacija opreme ka lokalnim/nacional- nim vlastima. 34
Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Četvrti paket mjera zbog Kovid-19 koji je usvoji- la Vlada Sjeverne Makedonije, radi ublažavanja negativnih efekata pandemije Kovid-19 sadrži: smanjenje PDV-a (oslobađanje za donacije, od 10% za hranu i piće za potrošnju na licu mjesta i ugostiteljske usluge, itd.); uspostavljanje beskamatne kreditne linije sa komponentom granta za mala preduzeća koja su pogođena pandemijom; revidiranje zakona kojim se reguliše finansiranje lokalne samouprave kako bi se opštinama obezbijedili stabilni prihodi tokom krize; predstavljanje predloga zakona kojim se reguliše finansijska podrška poslodav- cima pogođenim Kovid-19; povećanje mjeseč- ne finansijske podrške za samozaposlene tokom oktobra, novembra i decembra 2020. godine.36 Transparentnost Ministarstvo zdravlja Sjeverne Makedonije otvorilo je račun za podršku tokom Kovid-19 pandemije, preko kojeg su građani i kompanije mogli da doniraju sredstva, robu i usluge prema listi prioriteta. Ministarstvo zdravlja objavilo je spisak donatora.37 Pokrenut je namjenski veb-sajt za Kovid-19 koronavirus.gov.mk koji sadrži ažurirane informacije o broju slučajeva Kovid-19, vakcina- ciji i drugim informacijama (ekonomske mjere, medicinska pomoć itd.). Na sajtu se nalaze i evidencije svih finansijskih i nefinansijskih donacija koje su primljene kao donacije u svrhe suzbijanja pandemije.38 36 OECD. (April, 2020). Covid-19 Crisis in North Macedonia. Preuzeto 16. novembra, sa: https://www.oecd.org/south-east-europe/COVID-19-Crisis-in-North-Macedonia-arc hive.pdf 37 Cuckić, N. (4. Maj, 2020). COVID-19 donations in the Western Balkans: More transparency needed. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://europeanwesternbalkans.com/2020/05/04/covid-19-donations-in-the-west ern-balkans-transparency-needed/. 38 Vlada Republike Sjeverne Makedonije. Oficijalne informacije za koronavirus u Sjevernoj Makedoniji. Preuzeto 16. novembra, sa Update information for Coronavirus in RSM - Vlada.mk (koronavirus.gov.mk). 35
Lokalni kontekst Srbija Zabilježeni iznos donacija u Srbiji tokom 2020. godine iznosio je 50,9 miliona evra. Od ukupnog doniranog iznosa 29,5 miliona je evidentirano u svrhe ublažavanja negativnih efekata virusa Kovid-19. Broj dobrotvornih akcija prevazilazi broj iz prethodne godine (4.319 akcija u 2020. godini). Od ukupnog broja donatorskih akcija, 1.454 akcije su bile u svrhe pandemije Kovid-19 virusa. Donirani iznos po glavi stanovnika iznosio je 13 evra, što je skoro isti iznos kao za regionalni prosjek. Ekstrapolacijom, oslanjajući se na dostupne podatke, procijenili smo da je donirano 90,2 miliona evra. Neprofitni sektor u Srbiji imao je veliku ulogu u podršci tokom Kovid-19, u pružanju pomoći ugroženim grupa- ma, besplatnoj pravnoj podršci i pristupu važnim informacijama.39 39 UNDP (Septembar, 2020). COVID-19 Socio-Economic Impact Assessment. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.rs.undp.org/content/serbia/en/home/library/crisis_prevention_and_rec overy/covid-19-socio-economic-impact-assessment-.html Kod krajnjih korisnika, osobe sa zdravstvenim tegobama i populacija lokalnih zajednica su imale pad u udjelu ukupnog broja akcija koje nisu povezane sa pandemijom, jer je većina akcija usmjerena njima bila za pomoć u toku borbe protiv Kovid-19. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Kada se izuzmu podaci za davanja vezana za Kovid-19, ukupno je zabilježeno više od 29,5 miliona evra u donacijama, što predstavlja povećanje u odnosu na ukupni zabilježeni iznos u 2019. godini. U zavisnosti od tipova donatora, manji broj akcija je zabilježen od strane poslov- nog sektora i građana u poređenju sa prethod- nom godinom, dok je veći udio sume zabilježen od donacija od građana. Uzimajući u obzir teme davanja koje nisu povezane sa Kovid-19, zabilježen je rast procenta akcija za zdravstvo, uglavnom u svrhe liječenja djece sa invalidite- tom i osoba sa zdravstvenim problemima. Institucije i lokalne/nacionalne vlasti u Srbiji su imale manji udio ukupnog broja akcija i donira- ne sume u poređenju sa prethodnom godinom, usljed preusmjeravanja podrške ovim primao- cima u svrhe pandemije. S druge strane, rast procenta u ukupnoj doniranoj sumi i broju akcija je zabilježen ka neprofitnim organizacija- ma. Inspirativne priče Kompanija MK GROUP, dobitnica VIRTUS nagrade za filantropiju 2020. godine, obezbije- dila je više od milion evra donacija tokom 2020. godine, pri čemu je najveći dio iznosa usmjeren na suzbijanje posljedica Kovid-19 pandemije. Kao jedna od prvih kompanija koja je podržala borbu protiv Kovid-19 virusa, MK GROUP je učestvovala u nabavci medicinske opreme za 12 zdravstvenih institucija. Kompanija je dodat- no obezbijedila letove privatnim avionima kako bi omogućila djeci sa zdravstvenim tegobama liječenje u Sjedinjenim Američkim Državama, kao i odmore za 450 medicinskih radnika u svojim hotelima u Srbiji, Sloveniji i Hrvatskoj. MK GROUP je podijelila i humanitarne prehrambene pakete socijalno ugroženim porodicama u vrijednosti od 150.000 evra. Većina akcija za Kovid-19 je imala strateški efekat, kao što su obezbjeđivanje opreme, ambulantnih vozila i drugih osnovnih stvari za podršku zdravstvenim ustanovama. Srpski filantropski forum je imao ključnu ulogu u informisanju donatora o potrebama i tokovima donacija. Od početka krize zabilježeno je da je Srpski filantropski forum u saradnji sa Fondom B92 prikupio više od 1,6 miliona evra u sredstvi- ma i preko 85.000 evra u robi, namijenjenih za podršku zdravstvenom sistemu u Srbiji. 36
U saradnji sa UNICEF-om i Nordeusom, kreirali su i kontinuirano ažurirali tabelu potreba i rokova isporuke. Podaci su redovno pregledani u Ministarstvu zdravlja kako bi se obezbijedila efikasna raspodjela donacija. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Vlada je 10. aprila 2020. godine usvojila mjeru za omogućavanje oslobađanja od PDV-a za donacije. Međutim, ova mjera se odnosila samo na donatore koji potpadaju pod sistem PDV-a, koji su donirali Ministarstvu zdravlja, Republičkom fondu za zdravstveno osiguranje i državnim zdravstvenim ustanovama za vrijeme vanrednog stanja.40 Ministarstvo finansija i Narodna banka Srbije donijeli su skup ekonomskih mjera za podršku nacionalnoj privredi. Ove mjere su omogućile određene fiskalne olakšice i finansiranje pravnih lica u privatnom sektoru i jednokratnu novčanu pomoć svim punoljetnim građanima zemlje.41 Transparentnost Na zvaničnom sajtu covid19.rs nalazili su se statistički podaci o slučajevima Kovid-19, kontakt podaci nadležnih zdravstvenih organa i druge informacije u vezi sa pandemijom. Usljed nedostatka javno dostupnih i potpunih informacija o donacijama vezanim za Kovid-19 koje je primila Vlada Srbije, Transparentnost Srbija podnijela je Ministarstvu finansija zahtjev za objavljivanje podataka o donacijama za javne ustanove.42 40 Catalyst Balkans. (2021). Srbija daruje 2020:Izveštaj o stanju dobročinstva. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://izvestaj.srbijadaruje.org/country/Serbia/en/full 41 Sovilj i Stojković. (Oktobar, 2021). Tackling the impact of the COVID-19 pandemic in economy and labour – a case study of Serbia regulation. Medicine, Law & Society. Vol. 14, No. 2, pp. 301–320 42 Šošić i Lazarević. (Jun, 2020). OPENING GOVERNMENTS IN TIMES OF LOCKDOWN. Western Balkan Civil Society Empowerment for a Reformed Public Administration. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://cep.org.rs/wp-content/uploads/2020/06/Opening-governments-in-times-of- lockdown_WeBER-policy-brief.pdf. 37
ANEKS Izvještaj je pripremljen korišćenjem baze podataka Giving Balkans, koja se sistematski razvija od 2013. godine, i predstavlja najpouz- daniju bazu podataka o filantropskom davanju u regionu. Zbog odsustva zvaničnih podataka (npr. Ministarstva finansija ili Poreske uprave), Catalyst Balkans koristi alternativne načine za prikupljanje podataka, prije svega medijske izvještaje i druge dostupne resurse (verifikova- ni izvještaji donatora i primalaca). Tokom posmatranog perioda (1. mart 2020. – 28. februar 2021.) u bazi podataka Giving Balkans obrađeno je ukupno 13.516 zapisa filantrop- skog davanja u cijelom regionu vezanih za podršku za Kovid-19, od čega su 5.459 jedinstvene akcije. Radi boljeg razumijevanja izvještaja, neophod- no je napomenuti da nivo filantropskog davanja posmatramo na osnovu dva osnovna pokazatelja: broja akcija i doniranog iznosa. Akcija predstavlja jedinstven događaj, odnosno organizovano prikupljanje donacija. Na primjer, akcija može biti kampanja u okviru koje grupa pojedinaca prikuplja sredstva za nečije liječenje ili donaciju jednog donatora ka jednom primaocu. Naša metodologija ima ograničenja, uključujući i najvažniju činjenicu – da mediji ne bilježe sva filantropska davanja. Još jedno značajno ograničenje je to što ne pružaju svi medijski izvještaji o filantropskim akcijama precizne informacije, kao što je vrijednost donacije. Iz tog razloga, akcije predstavljaju pouzdaniji pokazatelj, pa se fokusiramo na njih umjesto na donirane iznose. Svaki skup podataka za analizu koji Catalyst Balkans koristi ima svoju vrijednost transparentnosti, koja pokazuje procenat instanci koje su pokrivene zabilježe- nim doniranim sumama. Vrijednost transpa- rentnosti za skup podataka koji se koristi u ovom izvještaju je 37%, što znači da su medijski izvještaji za 2.020 instanci (od 5.459) sadržali informaciju o doniranom iznosu. Ipak, vjerujemo da naše istraživanje pruža dovoljno pouzdan uvid u suštinske aspekte filantropskog davanja jer brojke, iako nisu sveobuhvatne, nude minimalnu vrijednost za relevantne indikatore. Ako, na primjer, razgova- ramo o broju filantropskih instanci, možemo sa sigurnošću tvrditi da je broj koji prikazujemo minimalan broj slučajeva koji su se desili. Isto važi i za iznose, aktere i slično. Stoga se ovi podaci mogu koristiti kao pokazatelji minimal- nog stepena razvoja filantropije u regionu Zapadnog Balkana. 38 Metodologija
Pojmovnik Jedinstveni događaj, odnosno primjer prikupljanja donacija. Može se sastojati od pojedinačnih ili više donacija (npr. kampanja u kojoj građani prikupljaju masovne donacije za nečije liječenje). Akcija Donatori Masovni pojedinci Mješoviti darodavci Istaknuti pojedinci Poslovni sektor Privatne fondacije Donacija Ekstrapolacija Filantropija Krajnji korisnici Teme za davanje Primaoci donacija Način korišćenja donacija Ljudi i/ili pravna lica koja doniraju novac, vrijeme, usluge ili dobra. Da bi se trendovi efikasnije pratili, podijeljeni su na tipove donatora. Veliki broj građana koji se stoga ne mogu identifikovati po imenu. Akcije u kojima nije moguće razdvojiti donatore po tipu, odnosno slučajevi gdje jedna instanca uključuje više tipova donatora. Građani koji se mogu identifikovati. Kompanije (više od 50 zaposlenih), korporativne fondacije i mala i srednja preduzeća (manje od 50 zaposlenih). Fondacije osnovane od strane privatnih lica/građana ili kombinacije privatnih i pravnih lica. Čin davanja određene količine novca, dobara, usluga ili vremena bez naknade. Statistička metoda koja na osnovu procenta dostupnih podataka izračunava podatke koji bi važili da je 100% podataka poznato. Ekstrapolacija proizvodi procijenjene, a ne apsolutne vrijednosti. Davanje društvenom dobru bez recipročnih očekivanja, odnosno dobrovoljno davanje novca, dobara, vremena ili usluga da bi se nekome pomoglo ili poboljšalo stanje u društvu. Ciljne grupe koje imaju koristi od donacija. Na primjer, ako je škola primalac donacije, krajnji korisnici su djeca koja idu u pomenutu školu. Teme, odnosno svrhe za koje se donira (kao što su zdravstvo, obrazovanje, itd.) Privatna i/ili pravna lica koja primaju donacije od donatora. U većini slučajeva donacije se usmjeravaju dalje. Označava način na koji se donacija koristi i da li ima dugoročni ili jednokratni efekat (npr. za kapitalna ulaganja, kupovinu opreme, pružanje usluga, materijala, potrošne robe, itd.) 39
Ovaj izvještaj je podržan od strane Balkanskog fonda za demokratiju (Balkan Trust for Democracy), projekta Njemačkog Maršalovog fonda SAD (German Marshall Fund of the United States) i USAID. Mišljenja izražena u ovoj publikaciji ne odražavaju nužno stavove Balkanskog fonda za demokratiju, Njemačkog Maršalovog fonda SAD, USAID-a ili Vlade SAD.
Catalyst Balkans 38 Takovska, 11000 Beograd, Srbija catalystbalkans.org givingbalkans.org Pipremili Vuk Vuković Maja Gligorić Uredila Aleksandra Vesić Antić Novembar 2021. Kvalitet podataka Jelena Bekčić Dizajn Dragana Pavlović

Recommended

Crna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvu
Crna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvuCrna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvu
Crna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvuCatalyst Balkans
 
Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja žena
Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja žena Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja žena
Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja ženaCatalyst Balkans
 
Shqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Shqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëShqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Shqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëCatalyst Balkans
 
Giving Albania 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Albania 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyGiving Albania 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Albania 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Kosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropije
Kosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropijeKosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropije
Kosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
BiH daruje 2021 - rezime nalaza
BiH daruje 2021 - rezime nalazaBiH daruje 2021 - rezime nalaza
BiH daruje 2021 - rezime nalazaCatalyst Balkans
 
BiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropije
BiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropijeBiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropije
BiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
Kosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Kosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëKosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Kosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëCatalyst Balkans
 

Recommended

Crna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvu
Crna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvuCrna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvu
Crna Gora daruje 2018: Izveštaj o dobročinstvuCatalyst Balkans
 
Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja žena
Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja žena Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja žena
Društveno odgovorno poslovanje u službi osnaživanja ženaCatalyst Balkans
 
Shqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Shqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëShqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Shqipëria dhuron 2021 – Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëCatalyst Balkans
 
Giving Albania 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Albania 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyGiving Albania 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Albania 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Kosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropije
Kosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropijeKosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropije
Kosovo daruje 2021 - Izveštaj o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
BiH daruje 2021 - rezime nalaza
BiH daruje 2021 - rezime nalazaBiH daruje 2021 - rezime nalaza
BiH daruje 2021 - rezime nalazaCatalyst Balkans
 
BiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropije
BiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropijeBiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropije
BiH daruje 2021 - Izvještaj o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
Kosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Kosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëKosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisë
Kosova dhuron 2021 - Raporti vjetor për gjendjen e filantropisëCatalyst Balkans
 
Giving Kosovo 2021 -Quick Facts
Giving Kosovo 2021 -Quick FactsGiving Kosovo 2021 -Quick Facts
Giving Kosovo 2021 -Quick FactsCatalyst Balkans
 
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Kosovo 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Giving Serbia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Serbia 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Serbia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Serbia 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021Catalyst Balkans
 
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијата
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијатаСеверна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијата
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијатаCatalyst Balkans
 
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving North Macedonia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Montenegro 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalaza
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalazaCrna Gora daruje 2021 - Rezime nalaza
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalazaCatalyst Balkans
 
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvuCrna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvuCatalyst Balkans
 
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalaza
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalazaHrvatska daruje 2021 - sažetak nalaza
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalazaCatalyst Balkans
 
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyGiving Croatia 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropije
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropijeHrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropije
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropije
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropijeSrbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropije
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
„Lokalne fondacije u Srbiji”
„Lokalne fondacije u Srbiji”„Lokalne fondacije u Srbiji”
„Lokalne fondacije u Srbiji”Catalyst Balkans
 
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...Catalyst Balkans
 
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...Catalyst Balkans
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standarda
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standardaGlobalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standarda
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standardaCatalyst Balkans
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockice
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockiceGlobalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockice
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockiceCatalyst Balkans
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Flajer
Globalni standardi za odgovornost OCD | FlajerGlobalni standardi za odgovornost OCD | Flajer
Globalni standardi za odgovornost OCD | FlajerCatalyst Balkans
 

More Related Content

More from Catalyst Balkans

Giving Kosovo 2021 -Quick Facts
Giving Kosovo 2021 -Quick FactsGiving Kosovo 2021 -Quick Facts
Giving Kosovo 2021 -Quick FactsCatalyst Balkans
 
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Kosovo 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Giving Serbia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Serbia 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Serbia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Serbia 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021Catalyst Balkans
 
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијата
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијатаСеверна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијата
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијатаCatalyst Balkans
 
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving North Macedonia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Montenegro 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalaza
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalazaCrna Gora daruje 2021 - Rezime nalaza
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalazaCatalyst Balkans
 
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvuCrna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvuCatalyst Balkans
 
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalaza
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalazaHrvatska daruje 2021 - sažetak nalaza
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalazaCatalyst Balkans
 
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyGiving Croatia 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyCatalyst Balkans
 
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropije
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropijeHrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropije
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropije
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropijeSrbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropije
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropijeCatalyst Balkans
 
„Lokalne fondacije u Srbiji”
„Lokalne fondacije u Srbiji”„Lokalne fondacije u Srbiji”
„Lokalne fondacije u Srbiji”Catalyst Balkans
 
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...Catalyst Balkans
 
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...Catalyst Balkans
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standarda
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standardaGlobalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standarda
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standardaCatalyst Balkans
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockice
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockiceGlobalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockice
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockiceCatalyst Balkans
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Flajer
Globalni standardi za odgovornost OCD | FlajerGlobalni standardi za odgovornost OCD | Flajer
Globalni standardi za odgovornost OCD | FlajerCatalyst Balkans
 

More from Catalyst Balkans (20)

Giving Kosovo 2021 -Quick Facts
Giving Kosovo 2021 -Quick FactsGiving Kosovo 2021 -Quick Facts
Giving Kosovo 2021 -Quick Facts
 
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Bosnia and Herzegovina 2021 - Report on the State of Philanthropy
 
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Kosovo 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Kosovo 2021 - Report on the State of Philanthropy
 
Giving Serbia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Serbia 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Serbia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Serbia 2021 - Report on the State of Philanthropy
 
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021
Maqedonia e Veriut Dhuron – Raporti për gjendjen e filantropisë 2021
 
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијата
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијатаСеверна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијата
Северна Македонија донира 2021 – извештај за состојбата на филантропијата
 
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving North Macedonia 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving North Macedonia 2021 - Report on the State of Philanthropy
 
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of PhilanthropyGiving Montenegro 2021 - Report on the State of Philanthropy
Giving Montenegro 2021 - Report on the State of Philanthropy
 
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalaza
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalazaCrna Gora daruje 2021 - Rezime nalaza
Crna Gora daruje 2021 - Rezime nalaza
 
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvuCrna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
 
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalaza
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalazaHrvatska daruje 2021 - sažetak nalaza
Hrvatska daruje 2021 - sažetak nalaza
 
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of PhilanthropyGiving Croatia 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
Giving Croatia 2021 - Annual Report on the State of Philanthropy
 
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropije
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropijeHrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropije
Hrvatska daruje 2021: Izvješće o stanju filantropije
 
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropije
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropijeSrbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropije
Srbija Daruje 2021 - izveštaj o stanju filantropije
 
„Lokalne fondacije u Srbiji”
„Lokalne fondacije u Srbiji”„Lokalne fondacije u Srbiji”
„Lokalne fondacije u Srbiji”
 
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...
Ka općem dobru - Početna analiza percepcija pravno-institucionalnog okvira u ...
 
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...
Ka općem dobru - Početna analiza zakonskog okvira u Bosni i Hercegovini u obl...
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standarda
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standardaGlobalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standarda
Globalni standardi za odgovornost OCD | Uputstva za primenu standarda
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockice
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockiceGlobalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockice
Globalni standardi za odgovornost OCD | Dinamične kockice
 
Globalni standardi za odgovornost OCD | Flajer
Globalni standardi za odgovornost OCD | FlajerGlobalni standardi za odgovornost OCD | Flajer
Globalni standardi za odgovornost OCD | Flajer
 

Filantropija u vrijeme krize: Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana

  • 1. Filantropija u vrijeme krize: Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana Novembar 2021.
  • 2. Sadržaj Uvod .................................................................................................................... Rezime ................................................................................................................ Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana ................................ • Regionalni pregled ......................................................................................... · Donatori .................................................................................................... · Primaoci .................................................................................................... · Krajnji korisnici ......................................................................................... · Forme davanja ......................................................................................... · Medijska pokrivenost .............................................................................. · Donirane sume u poređenju sa širenjem Kovid-19 virusa ................. • Uporedna perspektiva ................................................................................... · Donatori .................................................................................................... · Primaoci .................................................................................................... · Krajnji korisnici ........................................................................................ · Forme davanja ......................................................................................... • Lokalni kontekst ............................................................................................ · Albanija ..................................................................................................... · Bosna i Hercegovina ............................................................................... · Hrvatska ................................................................................................... · Kosovo ...................................................................................................... · Crna Gora ................................................................................................. · Sjeverna Makedonija .............................................................................. · Srbija ......................................................................................................... Aneks ................................................................................................................. · Metodologija ............................................................................................ · Pojmovnik ................................................................................................. 1 2 3 3 5 7 8 9 11 12 14 16 18 20 22 24 24 26 28 30 32 34 36 38 38 39
  • 3. Uvod Funkcionisanje neprofitnog sektora na Zapad- nom Balkanu poremećeno je usljed opasnosti Kovid-19 virusa. Neki od ključnih problema i ograničenja sposobnosti neprofitnih organiza- cija da adekvatno odgovore na ovu krizu uključuju neefektivno korišćenje digitalnih alata i nedovoljan skup vještina za odgovaraju- ću komunikaciju, saradnju, upravljanje progra- mima i mobilizaciju potrebnih resursa. Podržana od strane Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID) i Balkanskog fonda za demokratiju (BTD), Fondacija Katalist (Catalyst Balkans) je predložila set aktivnosti radi pružanja neophodne pomoći neprofitnom sektoru tokom pandemije Kovid-19. Filantropija u vrijeme krize: Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana je izvještaj koji predstavlja jedan segment ovog projekta. Izvještaj nudi podatke i informacije o zalaganju filantropske zajednice na Zapadnom Balkanu u prevazilaženju uticaja Kovid-19 krize. Vođeni vjerovanjem da stalnim jačanjem kapaciteta i udruživanjem snaga sa javnim i poslovnim sektorom, neprofitne organizacije mogu biti jedan od glavnih oslonaca prevazilaženja bilo koje krize, nudimo pregled filantropske prakse Zapadnog Balkana tokom pandemije. Iako vjerujemo da je naša vizija u velikoj mjeri usklađena sa vizijom USAID-a i BTD-a, treba napomenuti da mišljenja iznesena u ovoj publikaciji ne reflektuju nužno mišljenja pome- nutih organizacija i njihovih partnera. Region Zapadnog Balkana čine zemlje koje nisu članice Evropske unije, a čiji se najveći dio teritorije nalazi na balkanskom poluostrvu. Međutim, kako Catalyst Balkans prati stanje filantropije i u Hrvatskoj, prikladnije je definisati opseg ovog izvještaja kao proširenu teritoriju Zapadnog Balkana. Drugim riječima, filantropske zajednice pokrivene ovim izvještajem podrazumijevaju sljedeće privredne entitete: Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Srbija. Na stranicama koje slijede, najprije nudimo rezime filantropske prakse između 1. marta 2020. godine i 28. februara 2021. godine. Nakon toga, izvještaj je podijeljen u tri poglav- lja. Prvo poglavlje nudi analizu podataka na regionalnom nivou. Koristeći se istim setom pokazatelja, u drugom poglavlju upoređujemo filantropske zajednice unutar regiona, fokusira- jući se na specifičnosti lokalnih konteksta u trećem. Na kraju, nudimo objašnjenje metodo- logije i listu ključnih termina korišćenih u izvještaju. 1
  • 4. Rezime Filantropija je važna u vremenu stabilnosti ali je od krucijalnog značaja u vremenu krize. Krize mogu proizvesti homogenizujući efekat, podsti- čući građane da pokažu solidarnost i veću brigu za zajednicom. Ipak, takođe se može desiti da, usljed veće egzistencijalne nesigurnosti, zajednica postane fragmentizovana, a građani se okrenu svojim primarnim grupama – porodi- ci i samima sebi. Kovid-19 kriza je jedinstvena jer je izolovala aktere globalno, zatvarajući granice između zemalja, i lokalno, namećući fizičku distancu između ljudi. Na početku krize, u javnoj sferi se odomaćio termin socijalna distanca, koji je kasnije ispravno zamijenjen terminom fizička distanca. Riječ je o dva različita koncepta. Dok fizička distanca podrazumijeva odsustvo fizičkog kontakta, što je poželjno u okolnostima epidemije, socijalna distanca pretpostavlja odsustvo međuljudskih interakci- ja, što nije reakcija koja vodi zajednicu ka održivim praksama rješavanja problema. Uprkos obavezujućim mjerama koje su sprječa- vale građane da spontano interaguju u fizičkom prostoru, podaci kojima Catalyst Balkans raspolaže govore u prilog većoj homogenizaciji društva na Zapadnom Balkanu. Tokom posma- tranog perioda, donacije usmjerene isključivo na Kovid-19, generisale su veće iznose nego sve godišnje donacije prije pandemije. Na regional- nom nivou, prikupljeno je najmanje 71,9 miliona evra i pokrenuto je 5.459 filantropskih akcija. Štaviše, na osnovu statističkih proraču- na, ukupna procijenjena suma je daleko veća od zabilježene, što čini da donirana suma po glavi stanovnika iznosi 6,7 evra. Najveća donira- na suma po glavi stanovnika je evidentirana u Crnoj Gori (15,7 €) i Sjevernoj Makedoniji (10,7 €), dok su najmanje donirane sume generisane na teritoriji Kosova (2,8 €) i Albanije (1,1 €). Ključnu ulogu u prevazilaženju pandemije imao je poslovni sektor, kao najčešći tip donatora, dok je država primila najviše doniranih sredsta- va. Kompanije i preduzeća su se posebno istakle u Sjevernoj Makedoniji, dok je u Hrvat- skoj uloga civilnog sektora bila istaknutija nego u drugim zemljama. U poređenju sa prethod- nim godinama, donacije usmjerene na Kovid-19 su češće bile u formi jednokratne podrške, osim u Srbiji, gdje bilježimo rast strateških davanja. Posmatrano tokom vremena, filantropska zajednica je najsnažnije reagovala na početku pandemije. Tako, najveće sume su donirane u prva tri mjeseca pandemije, iako je broj zaraženih kasnije bio veći. Ovaj nalaz, ipak, ne iznenađuje, kada se u obzir uzme da je, uprkos malom broju zaraženih, pomoć na početku pandemije bila najpotrebnija, kao i da je pažnja medija u to vrijeme bila najviše fokusi- rana na Kovid-19. Za nas koji se bavimo istraživanjem i promoci- jom koncepta filantropije, pitanje društvenog povjerenja i društvene saradnje je od izuzetnog značaja. Za razliku od ljudskog i finansijskog kapitala koji se eksploatacijom umanjuje, socijalni kapital je samopodstičuć. Zato su povjerenje među članovima zajednice i povjere- nje članova zajednice u uspostavljene instituci- je, glavni resurs za održivost društva u vremeni- ma krize. U tom smislu, ovaj izvještaj pokazuje da društva Zapadnog Balkana njeguju relativno visok nivo saradnje i spremnosti na suočavanje sa izazovima. Ostaje da se vidi koliko će dugo Kovid-19 kriza trajati i, posljedično, kako će uticati na davanja u budućnosti. Drugim riječima, na budućim istraživačkim poduhvati- ma je da pokažu da li je mobilizacija socijalnog kapitala bila ad-hoc reakcija zajednice ili je ostvarila dugoročni efekat na filantropiju. 2
  • 5. Odgovor na Kovid-19 u regionu Zapadnog Balkana Regionalni pregled U ovom izvještaju, prošireni region Zapadnog Balkana se sastoji od 7 filantropskih zajednica. Iako je svaka od ovih zajednica specifična, ono što ih čini međupovezanim su kulturološka sličnost, zajednička spoljnopolitička orijentacija ka Evropskoj uniji i intenzivna ekonomska razmjena. U posljednjoj dekadi, unutarregional- na trgovina je činila petinu svih izvoza i desetinu svih uvoza regiona Zapadnog Balkana (ne uključujući Hrvatsku)1 . Ukupno, ovo je region koji broji 21,2 miliona stanovnika i generiše oko 148 milijardi dolara bruto društvenog proizvo- da (u prosjeku, 7,229 dolara po glavi stanovni- ka)2 . Kako je analitički opravdano posmatrati region Zapadnog Balkana kao jedinstvenu cjelinu u političkom i ekonomskom smislu, isto važi i kada je riječ o filantropiji. Region Zapadnog Balkana sastoji se od mladih ali prosperitetnih filantropskih zajednica. Od kako pratimo stanje filantropije u ovom regionu3 , bilježimo stalni rast davanja. Ipak, zakonodavni okvir u regionu još uvijek nedovoljno i nesrazmjerno podstiče filantrop- ske aktivnosti. Na primjer, u Albaniji i Srbiji se davanja pojedinaca ne kvalifikuju za poresko izuzeće, a u Bosni i Hercegovini građani koji nisu preduzetnici ne mogu ostvariti poreske olakšice. Druge zajednice poput Hrvatske, Kosova i Crne Gore, pružaju povoljnije okruže- nje za davanja pojedinaca. U svakom slučaju, filantropski ekosistem se institucionalno razvija, što se reflektuje kroz sve veću institucio- nalnu podršku i rast davanja koji bilježimo gotovo svake godine. Ovaj izvještaj se odnosi na donacije namijenje- ne savladavanju Kovid-19 krize, pandemije koja je pogodila cio svijet. Jedini izvještaj koji se do sada bavio ovim pitanjem je World Giving Index 2021, objavljen od strane Charitable Aid Foundation (CAF)4 . Prema ovom izvještaju, region Zapadnog Balkana je pokazao značajan skok na svjetskoj listi filantropije. Međutim, CAF-ov izvještaj se odnosi isključivo na filantropiju građana, mjere- nu pomoću anketa. Da bismo stekli sveobu- hvatnije razumijevanje filantropije na Zapad- nom Balkanu, nudimo drugačiji metodološki pristup (pogledati sekciju: metodologija), analizirajući učešće svih aktera u filantropskoj zajednici. Skoro tri mjeseca nakon početka epidemije u Kini (31. decembar 2019. godine)5 , virus je ušao na teritoriju Zapadnog Balkana (25. februar 2020. godine)6 . Nacionalne vlade su, potom, u drugoj polovini marta uvele mjere potpunog i djelimičnog zatvaranja. Ove mjere su rezultirale u zatvaranju granica, škola, restorana, prodav- nica itd7 . Prema tome, Kovid-19 davanja posmatramo u periodu od 1. marta 2020. godine do 28. februara 2021. 3 1 P. Kaloyanchev, I. Kusen, A. Mouzakitis. (2018). Untapped Potential: Intra-Regional Trade in the Western Balkans, European Comission. 2 The World Bank. (2021). Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://data.worldbank.org/. 3 Catalyst Balkans prati stanje filantropije u regionu Zapadnog Balkana od 2013. godine. Za pristup godišnjim izvještajima, posjetiti: https://www.catalystbalkans.org/en/home/Reports 4 Charitable Aid Foundation. (2021). World Giving Index: A global pandemic special report. 5 World Health Organization. (2021). Novel Coronavirus (2019-nCoV) SITUATION REPORT. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/2020012 1-sitrep-1-2019-ncov.pdf. 6 Kalanj, K. et al. (2021). The Impact of COVID-19 on Hospital Admissions in Croatia. Frontiers Public Health. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.720948. 7 OECD. (2020). The Covid-19 crisis in the Western Balkans. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.oecd.org/south-east-europe/COVID-19-Crisis-Response-Western-Balka ns.pdf.
  • 6. Zabilježena suma Procijenjena suma Donirana suma po glavi stanovnika 6,7 € 5.459 143.661.010 € 71.882.674 € Broj instanci 4 Tokom ovog perioda, filantropske zajednice Zapadnog Balkana su pokrenule 5.459 dobro- tvornih akcija i donirale najmanje 71,9 miliona evra. Kako se naši nalazi baziraju na podacima dobijenim iz medijskih izvještaja koji ne pokrivaju sve filantropske aktivnosti, ove brojke predstavljaju minimalne vrijednosti (pogledati sekciju: metodologija). Upošljavanjem našeg statističkog modela, procjenjujemo da ukupna donirana suma zapravo iznosi oko 143,7 miliona evra. U poređenju sa prethodnim godinama, Kovid-19 davanja su generisala manje instanci ali veće sume. Štaviše, kada se uračunaju i davanja koja nisu bila namijenjena Kovid-19 krizi, a koja su bila približna Kovid-19 davanjima, proizilazi da su tokom posmatranog perioda i broj instanci i veličina donacija preva- zišli brojke iz prethodnih godina. Slijedi da je donirana suma po glavi stanovnika za Kovid-19 značajno veća nego ranije – 6,7 evra nasuprot 3,2 evra8 . 8 Prosječna vrijednost za tri godine koje prethode pandemiji (2017., 2018., 2019.).
  • 7. Donatori Kovid-19 kriza je uveliko mobilisala podršku poslovnog sektora. Za razliku od prethodne tri godine, kada je u prosjeku poslovni sektor donirao oko trećine ukupne sume, a građani bili pokretači većine filantropskih akcija, tokom posmatranog perioda, kompanije i preduzeća su generisali preko polovine svih donacija (60% instanci i 55% suma). Kao što je očekivano, velike kompanije (50+ zaposlenih) su generisale većinu davanja ali su mala i srednja preduzeća takođe dala značajan doprinos. Preciznije, dok su kompanije pokrenule 4 od 10 filantropskih akcija, mala i srednja preduzeća su organizova- la manji broj instanci (2 od 10) ali i dalje više nego bilo koji drugi tip donatora. Podršku u borbi protiv Kovid-19 su uglavnom pružile kompanije iz prehrambene, bankarske i teleko- munikacione industrije, dok najizdašnija mala i srednja preduzeća dolaze iz energetskog, maloprodajnog i transportnog sektora. Kada je riječ o fizičkim licima, razlikujemo masovna davanja građana i davanja istaknutih pojedinaca koje možemo identifikovati po imenu. Kako je poslovni sektor bio daleko aktivniji zarad ublažavanja Kovid-19 pandemije nego što je to ranije bio slučaj, masovna davanja i donacije istaknutih pojedinaca su pala u drugi plan ali su ipak ostala značajna. Građani su organizovali 16% instanci kroz masovne akcije, dok su istaknuti pojedinci samostalno učestvovali u 11% zabilježenih filantropskih aktivnosti. Ipak, shodno njihovim finansijskim kapacitetima, oba tipa donatora su zabilježila veće učešće u broju organizovanih akcija nego u ukupnim doniranim sumama (masovna davanja 12%; pojedinci 7%). Kada je riječ o učestalosti i intenzitetu davanja, slijedi civilni sektor, koji je, kao i poslovni sektor, pokazao veći stepen solidarnosti tokom pande- mije nego ranije. Najčešći donatori iz civilnog sektora su bile humanitarne organizacije Pomozi.ba, UNICEF Srbija, Fondacija Hemiias, dok su najveće sume prikupili Udruženje proizvođača inovativnih lekova INOVIA, Lekarska komora Srbije i Rotari klub 1913 Hrvatska. Pored navedenog, treba imati u vidu da su osim akcija u kojima su samostalno učestvovali, donatori uzimali učešće i u zajedničkim aktivno- stima koje su spojile više tipova donatora. Ovakvih akcija nije bilo mnogo (2%), pa ipak, od ukupne donirane sume, čak petina sredstava je prikupljeno na ovaj način (19%), što pokazuje da je pandemija osim mobilizacije podrške, u velikoj mjeri podstakla i saradnju različitih aktera. 5
  • 8. Poslovni sektor Istaknuti pojedinci OCD/Udruženja Mješoviti donatori Privatne fondacije Ostali Masovna davanja pojedinaca Instance (%) Sume (%) 59,6% 16,4% 11,2% 7,9% 2,3% 1,5% 1,1% 54,9% 11,9% 6,9% 4,7% 19,2% 1,9% 0,5% 6
  • 9. Primaoci Instance (%) Kovid-19 pandemija izmijenila je ne samo strukturu donatora već i strukturu primalaca donacija. S obzirom na to da se sama priroda Kovid-19 krize odnosi na javno zdravlje i da su sve vlasti u regionu preuzele kontrolu nad krizom, za očekivati je bilo da države dobiju veću podršku nego ranije. Tako, za razliku od prethodnih godina kada su primaoci bile prven- stveno neprofitne organizacije i pojedinci/poro- dice, najveći udio davanja tokom pandemije je bio upućen državnim institucijama. Konkretno, u čak 7 od 10 akcija, prikupljena sredstva su bila upućena zdravstvenim institucijama (43%), drugim javnim institucijama (5%) i lokalnim/na- cionalnim vlastima (22%). Štaviše, kako je pomoć često iziskivala skupu medicinsku opremu, država je tokom posmatranog perioda primila gotovo 90% ukupne zabilježene sume. Posljedično, sve ostale kategorije primalaca su dobile podršku u manje od trećine organizova- nih akcija. Poslovni sektor je generalno bio glavni donator i prema državi i prema neprofitnim organizaci- jama. Ipak, akcije malih i srednjih preduzeća i kampanje u kojima je više tipova donatora učestvovalo, ostvarile su veći udio donacija ka neprofitnom sektoru (20% mala i srednja preduzeća, 7% mješoviti donatori) nego ka državi (19% mala i srednja preduzeća, 2% mješoviti donatori). S druge strane, broj instan- ci istaknutih pojedinaca je činio veći udio u okviru instanci ka državi (12%) nego ka nepro- fitnom sektoru (4%). 69,3% Država 16,4% Pojedinci/porodice 13,3% Neprofitne organizacije 1,0% Ostali 7
  • 10. Krajnji korisnici S obzirom na to da je Kovid-19 kriza najviše pogodila zdravstveni sistem, za očekivati je da korisnici pomoći u najvećoj mjeri budu ljudi koji koriste usluge zdravstvene zaštite. U okviru naše klasifikacije, ova grupa građana se prije svega nalazi u kategorijama ljudi iz lokalnih zajednica i ljudi sa zdravstvenim tegobama. Tako, u skladu sa očekivanjima, ove dvije kategorije jesu najzastupljenije. Dok je najveći broj akcija bio usmjeren na ljude iz lokalnih zajednica, za ljude sa zdravstvenim tegobama je organizovan manji broj akcija ali su u njima prikupljene veće sume. Ova diskrepanca između broja akcija i veličine donacija se javlja usljed toga što su donacije manje vrijednosti (maske, viziri, rukavice, dezinfektanti itd.) računate kao donacije usmjerene ka ljudima u lokalnim zajednicama, dok su donacije veće vrijednosti (respiratori, ambulantna vozila, monitori za praćenje stanja pacijenata itd.) računate kao donacije usmjerene ka ljudima sa zdravstvenim tegobama. 45,9% Lokalne zajednice 23,8% Ljudi sa zdravstvenim poteškoćama 18,1% Socijalno ugrožena lica 0,9% Osobe sa invaliditetom 11,3% Ostali Iako je pandemija uzrokovala krizu javnog zdravstva, podrška socijalno ugroženim građa- nima i penzionerima nije manjkala. Tako, skoro petina dobrotvornih akcija je organizovana za socijalno ugrožene, iako je samo 6% ukupne donirane sume u ovim akcijama bilo prikuplje- no. Ove akcije su uglavnom bile namijenjene zadovoljenju osnovnih potreba ljudi, često organizovane kao pomoć javnim kuhinjama u pružanju hrane svojim korisnicima. Kada je riječ o starijoj odrasloj populaciji, oni su primili podršku u 5% organizovanih akcija, što je više nego prije pandemije. S druge strane, u poređenju sa periodom prije pandemije, Kovid-19 donacije su u prilično manjoj mjeri bile usmjerene ka osobama sa invaliditetom, ljudima iz drugih zemalja i djeci bez roditeljskog staranja. Ipak, treba imati u vidu da se ovi nalazi odnose isključivo na Kovid-19 davanja, te da nije ni bilo za očekivati da će navedene katego- rije dobiti jednaku podršku kao i za druge svrhe. 8 Instance (%)
  • 11. Forme davanja Koncept filantropije kojim se vodimo podrazu- mijeva pružanje bilo koje vrste pomoći bez očekivanja reciprociteta. U tom smislu, filantropske aktivnosti uključuju sve donacije pravnih i fizičkih lica, bilo u novcu, robi, pro bono uslugama ili vremenu (volontiranje). Prema podacima kojima Catalyst Balkans raspolaže, velika većina zabilježenih donacija je finansijskog karaktera. Razlog tome djelimično leži u načinu na koji mediji o filantropiji izvješta- vaju. Ipak, iako mediji više pažnje posvećuju davanjima u formi novca, mi smo uvjereni da novac zapravo i jeste najčešća forma doniranja. Međutim, tokom pandemije, porasla su davanja u robi. Dok je u prethodne tri godine 87% donacija bilo u novcu, a 8% u dobrima, donacije za Kovid-19 su isključivo bile u formi novca u 73% slučajeva, dok je čak 21% bilo u formi dobara. Ove brojke svakako ne iznenađu- ju uzimajući u obzir da je pandemija nametnula hitnu potrebu za medicinskom opremom koja je bila prepoznata od strane filantropske zajednice. Dodatno, treba naglasiti da su pro bono usluge pravnih lica i volontiranje građana bile nešto češće forme darivanja nego ranije. Kada je riječ o modalitetima prikupljanja sredstava (fundraising), Kovid-19 pandemija je nametnula poseban izazov filantropskoj zajednici. U prethodnim godinama, skoro trećina instanci je bila pokrenuta organizova- njem događaja na kojima su se donatori okupljali. Međutim, kako je uvođenje fizičke distance učinilo ovaj model prikupljanja sredstava otežanim i često nemogućim, većina donatora je darivala direktno primaocima. Tako, direktne donacije čine 72% instanci, alternativne kampanje 27% instanci, dok donatorskih događaja gotovo da nije bilo. Sve u svemu, može se reći da se filantropska zajednica relativno brzo i uspješno prilagodila novim okolnostima. U narednom periodu, ostaje da se vidi da li će prikupljanje sredstava putem interneta (online fundraising) postati zastupljeniji modalitet u budućnosti i u kojoj će se mjeri donatori vratiti tradicionalnom načinu organizovanja donatorskih događaja. Osim prema formi darivanja, donacije se mogu razlikovati prema efektu koji donatori namjera- vaju da ostvare. Humanitarna pomoć kao što je davanje u hrani, garderobi, lijekovima i donaci- je za tretiranje specifične svrhe (zdravstveni tretmani specifične osobe) pripadaju kategoriji kratkoročnih (jednokratnih) donacija. S druge strane, kapitalne investicije, oprema, i sva davanja koja stvaraju neka buduća davanja potpadaju pod kategoriju dugoročnih (strateš- kih) donacija. Podaci kojima Catalyst Balkans raspolaže pokazuju da su jednokratne donacije dominantne svake godine. Međutim, jednokratne donacije namijenjene za ublažava- nje negativnih posljedica pandemije su bile čak dominantnije nego prije. Tačnije, 62% donacija je po prirodi bilo ad-hoc, dok je strateških donacija bilo 32%. Među jednokratnim donaci- jama najčešće su bile zalihe i potrošni materijal, kao što su epidemiološke maske, viziri i rukavi- ce, dok je u manjoj mjeri to bila humanitarna pomoć. Kada je riječ o strateškim donacijama, u skoro svim slučajevima riječ je o opremi (uglav- nom medicinski respiratori ali i oprema za online obrazovanje), dok je manji broj strateš- kih donacija bio u formi pro bono usluga. 9
  • 12. Način korišćenja donacija Instance% 61,8% Jednokratne 32,3% Strateške 5,9% Nepoznato 10
  • 13. Medijska pokrivenost 37,0% Nivo transparentnosti Obim i kvalitet medijskog izvještavanja o filantropiji bitan je faktor praćenja davanja na Zapadnom Balkanu. S obzirom na to da držav- ne institucije ni u jednoj zemlji u regionu ne prikupljaju niti objavljuju podatke o donacija- ma, jedini pouzdan izvor podataka su medijski izvještaji (pogledati sekciju: metodologija). Međutim, kvalitetno medijsko izvještavanje nije samo uslov preciznog mjerenja filantropije, već i pokazatelj razvijenosti filantropske zajednice. Što je veća medijska pokrivenost filantropskih akcija i što su izvještaji medija bogatiji sadrža- jem, to je svijest o značaju davanja veća, i obrnuto. Kad je riječ o kvantitetu medijskog izvještavanja o Kovid-19 davanjima, broj medijskih objava iznosi 13.516 što je manje u odnosu na period prije pandemije. Međutim, treba uzeti u obzir da su tokom pandemije mediji izvještavali i o davanjima nevezanim za Kovid-19, što ujedna- čava učestalost medijskih objava u ova dva perioda. U velikoj većini slučajeva, o filantropiji su izvještavali internet mediji (81%), dok je udio štampanih (13%) i elektronskih medija daleko manji (5%). Pri tome, u odnosu na period prije pandemije, o filantropiji su češće izvještavali mediji s nacionalnom frekvencijom, dok su lokalni, regionalni i podregionalni mediji izvještavali u manjoj mjeri. Kvalitet medijskog izvještavanja se prije svega odnosi na nivo transparentnosti medijskih izvještaja tj. procenat u kojem su instance pokrivene podacima o doniranim sumama. U tom smislu, uočava se lošiji kvalitet medijskog izvještavanja kad je riječ o Kovid-19 davanjima. Zabilježene sume darivane za Kovid-19 pokrivaju 37% instanci, što je manje nego prije pandemije.9 Najniži stepen transparentnosti medijskih izvještaja nalazimo na Kosovu (23%), Albaniji (19%) i Sjevernoj Makedoniji (19%), dok je najveći nivo transparentnosti zabilježen u Crnoj Gori (52%) i Hrvatskoj (45%). Međutim, iako djeluje da je pandemija negativno uticala na kvalitet izvještavanja, odnos medija prema filantropiji ostao je umjereno pozitivan – 98% izvještaja imalo je pozitivnu konotaciju što pruža optimizam uz napomenu da postoji prostor za napredak. 11 9 Nivo transparentnosti u 2019. godini iznosio je 44%.
  • 14. Donirane sume u poređenju sa širenjem Kovid-19 virusa Tokom kalendarske godine, većina donacija se bilježi u decembru (tokom sezone praznika), dok je mjesec sa najmanje donacija avgust (tokom sezone godišnjih odmora). Međutim, donacije za Kovid-19 odstupaju od ovog obras- ca. Imajući u vidu da je pandemija opasnog ali nepoznatog virusa izazvala strah i veliku pažnju javnosti, sasvim očekivano, većina donacija za Kovid-19 je zabilježena u prva tri mjeseca – mart, april i maj. U ova tri mjeseca bilo je 4.232 instance, u kojima je prikupljeno 52,8 miliona evra (77%). Kako je pandemija trajala, donirane sume su opadale do decembra, kada tradicio- nalno bilježimo rast. U poređenju sa brojem novodijagnostikovanih slučajeva, čini se paradoksalnim da su donirane sume opadale dok je broj zaraženih rastao. U mjesecu sa najvećom doniranom sumom – april 2020. godine (24.625.384 evra) – broj novodijagnostikovanih je bio 13.227, dok je u mjesecu s najmanjom doniranom sumom – februar 2021. godine (265.766 evra) – broj novodijagnostikovanih bio 11 puta veći (145.567). Ipak, kada interpretiramo ove podat- ke, trebalo bi da uzmemo u obzir alarmantnu situaciju u kojoj se zdravstveni sistem našao, strah od nepoznatog virusa sa kojim smo se suočili i nepredvidivost pandemije koja je dovela do zdravstvene i ekonomske krize. Na početku, filantropska zajednica je brzo obezbijedila neophodnu epidemiološku zaštitu i testove koji su u ranim fazama pandemije nedostajali. Međutim, kako je vrijeme odmica- lo, zaštitne maske, rukavice i testovi su postali dostupni i fokus javnosti se preusmjerio sa epidemiološke na ekonomsku krizu i druge probleme. Konačno, iako su se donacije umanjivale kako je broj novozaraženih rastao, skokovi u broju novodijagnostikovanih slučajeva u posmatra- nom periodu su bili praćeni malim ali prisutnim rastom u donacijama. Slijedi da je filantropska zajednica Zapadnog Balkana bila najreaktivnija na krizu kada je pomoć bila najpotrebnija ali je i kasnije ostala osjetljiva na epidemiološka kretanja. 12
  • 15. Novi Kovid-19 slučajevi Donirana suma Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Decembar Februar 13.227 13.085 33.782 100.845 334.079 145.567 24.625.381 € 1.642.182 € 415.000 € 2.472.398 € 6.925.176 € 265.766 € Novembar Januar 2.967 4.724 35.990 31.849 330.226 141.102 17.090.614 € 11.170.608 € 1.161.749 € 765.060 € 283.421 € 855.389 € Donirane sume u poređenju sa širenjem Kovid-19 virusa10 13 10 Prikazani grafikon obuhvata samo vrijednosti dobijene iz medijskih izvještaja, bez verifikovanih podataka.
  • 16. Uporedna perspektiva Kovid-19 pandemija je pogodila gotovo sve zemlje globalno, uključujući i zemlje Zapadnog Balkana. U prethodnom poglavlju smo prikazali kako je filantropija tokom pandemije praktiko- vana na regionalnom nivou. Koristeći isti set pokazatelja, u ovom poglavlju predstavljamo sličnosti i razlike između filantropskih zajedni- ca. Kako podaci Svjetske banke pokazuju11 , najrazvijenija ekonomija u regionu je Hrvatska, dok suprotno važi za Kosovo. Od ukupnog BDP-a na regionalnom nivou (148 milijardi dolara), BDP Hrvatske i Srbije je najveći – 55,9, odnosno 52,9 milijardi dolara. S druge strane, Crna Gora ima najmanji BDP – 4,8 milijardi dolara – ali ovu sumu generiše najmanji broj stanovnika (621.718). Posmatrano po glavi stanovnika, Hrvatska ima daleko najveći (13.828 $), a Kosovo najmanji BDP (4.287 $). Učestalost i veličina donacija na Zapadnom Balkanu je donekle u skladu sa makroekonom- skim pokazateljima. Od 5.459 instanci, većina akcija je zabilježena u Srbiji i Bosni i Hercegovi- ni, dok se najrjeđe darivalo na Kosovu i u Albaniji. Kada je riječ o zabilježenim sumama, od 71,9 miliona evra doniranih na regionalnom nivou, najviše je donirano u Srbiji i Hrvatskoj, a najmanje, opet, na Kosovu i u Albaniji. Ipak, kada se u obzir uzme veličina populacije, proizi- lazi da je daleko najviše sredstava bilo donirano u Crnoj Gori (15,7 €), za kojom slijedi Sjeverna Makedonija (10,7 €), a potom ostale zemlje. Regionalno posmatrano, dijaspora je u svim davanjima učestvovala sa 6%. Međutim, ovdje uočavamo značajne razlike među filantropskim zajednicama. Dok je čak 16% davanja u Kosovo došlo iz zemalja van regiona Zapadnog Balkana, u Hrvatskoj je 99% davanja bilo generisano unutar regiona. Natprosječno učešće dijaspore bilježimo takođe u Crnoj Gori (13%) i Albaniji (14%), dok su ostale zemlje blizu regionalnog prosjeka. 11 The World Bank. (2020). Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://data.worldbank.org/. 14
  • 17. Uporedna perspektiva 1,1 € 15,7 € 6,0 € 6,2 € 10,7 € 6,3 € 2,8 € Donirana suma po glavi stanovnika12 Zabilježena suma Broj instanci Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Hrvatska Bosna i Hercegovina Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Kosovo Albanija Albanija 1.078.542 € 12.947.832 € 17.371.312 € 1.983.815 € 9.629.069 € 7.165.001 € 21.707.103 € 100 1.180 928 278 881 610 1.482 12 Izračunato na osnovu procijenjene sume za svaku zemlju. 15
  • 18. Donatori Kako regionalno, tako i u svakoj filantropskoj zajednici pojedinačno, poslovni sektor je igrao krucijalnu ulogu u pružanju pomoći tokom pandemije. Ovo se prije svega odnosi na Sjever- nu Makedoniju, gdje je zabilježen najveći udio davanja poslovnog sektora (77% instanci), prvenstveno usljed obimnog učešća malih i srednjih preduzeća. S druge strane, ispod-pro- sječan udio davanja poslovnog sektora nalazi- mo na Kosovu (42%), u Albaniji (42%) i Crnoj Gori (46%). Specifičnost davanja poslovnog sektora na Kosovu leži u činjenici da su mala i srednja preduzeća generisala više donacija nego kompanije (50+ zaposlenih). Suprotno tome, u Bosni i Hercegovini obrazac davanja je obrnut – kompanije su pokrenule gotovo sve akcije poslovnog sektora. Kada je riječ o drugim tipovima donatora, masovna davanja građana zauzimaju drugo mjesto, osim u Albaniji i na Kosovu. Specifič- nost filantropije u Albaniji i na Kosovu je značaj- no veće prisustvo istaknutih pojedinaca, privat- nih fondacija i religijskih organizacija. Na regionalnom nivou, filantropske akcije organi- zovane od strane istaknutih pojedinaca čine 11% instanci, dok u Albaniji i na Kosovu njihovo učešće iznosi preko četvrtine. Dodatno, dok su privatne fondacije regionalno učestvovale sa 2% instanci, u Albaniji njihov udio iznosi 11%, a na Kosovu 7%. Slično, religijske organizacije su tokom pandemije pokrenule jednu u sto akcija (1%), dok je u Albaniji i na Kosovu ovo bio tri puta češći slučaj (3%). 16
  • 19. Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Poslovni sektor Albanija 42,0% 9,0% 29,0% 6,0% 11,0% 3,0% 0,0% 64,3% 16,4% 7,0% 6,6% 0,4% 1,2% 4,1% 54,5% 42,4% 18,9% 9,4% 15,5% 0,2% 0,3% 1,2% Masovna davanja pojedinaca Istaknuti pojedinci Mješoviti donatori Privatne fondacije Ostali OCD/Udruženja 12,6% 28,1% 6,8% 6,8% 2,9% 0,4% 46,2% 19,5% 16,5% 12,8% 0,3% 3,2% 1,5% 77,2% 13,0% 8,0% 0,3% 0,3% 0,4% 0,8% 64,0% 15,5% 9,5% 4,8% 2,8% 0,3% 3,1% Donatori - Instance (%) 17
  • 20. Primaoci Kao što je već prikazano, država je najveći primalac donacija namijenjenih ublažavanju Kovid-19 krize. Na regionalnom nivou, 7 od 10 filantropskih akcija je bilo usmjereno ka javnim institucijama i lokalnim/nacionalnim vlastima. Iz uporedne perspektive, Albanija se u ovom smislu izdvaja sa samo 53% filantropskih aktivnosti organizovanih kao podrška državnim institucijama. Nivo podrške koju je država primila u drugim filantropskim zajednicama u manjoj mjeri odstupa od regionalnog prosjeka. Ipak, razlike se mogu uočiti kada posmatramo tipove držav- nih institucija koje su primile podršku. Tako, velika većina akcija orijentisanih ka državi je u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj bila usmjerena ka javnim institucijama, dok na Kosovu i u Crnoj Gori važi suprotno – najveću podršku su primile lokalne i nacionalne vlasti. Kada je riječ o drugim tipovima primalaca – pojedinci/porodice i neprofitne organizacije – značajna odstupanja od regiona su uočena u Albaniji, na Kosovu i u Crnoj Gori. U Albaniji i na Kosovu značajno veću podršku su dobili pojedinci/porodice (35%, 27%), dok je među primaocima neprofitni sektor u većoj mjeri bio predstavljen u Crnoj Gori (19%). Dakle, kako iz prikazanog slijedi, sve filantrop- ske zajednice Zapadnog Balkana su prepoznale državu kao glavnog aktera u prevazilaženju pandemije. Pa i pored toga, značajna pomoć je pružena direktno pojedincima/porodicama (posebno u Albaniji i na Kosovu), a i neprofitni sektor je ostao značajan kanal pomoći u Crnoj Gori. 18
  • 21. Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Država Albanija 53,0% 35,0% 11,0% 1,0% 73,1% 17,3% 8,9% 0,7% 77,9% 65,1% 9,6% 12,3% 0,2% Pojedinci/porodice Neprofitne organizacije Ostali 26,6% 7,2% 1,1% 66,0% 11,9% 19,4% 2,7% 73,1% 10,3% 15,2% 1,4% 63,3% 22,1% 14,2% 0,4% Primaoci - Instance (%) 19
  • 22. Krajnji korisnici Regionalno, većina instanci u okviru Kovid-19 davanja se odnosi na ljude iz lokalnih zajednica, dok su najveće sume prikupljene za ljude sa zdravstvenim tegobama. Međutim, ovaj odnos između zabilježenih instanci i doniranih suma je prisutan samo u Srbiji i Hrvatskoj. U Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji, ljudi iz lokalnih zajednica imaju daleko veći udio zabilježenih suma. U Bosni i Hercegovini, ljudi iz lokalnih zajednica i ljudi sa zdravstvenim tegobama su ostvarili jednak udio zabilježene sume, dok je u Albaniji i na Kosovu najveća podrška, i prema broju akcija i prema doniranim sumama, pripala socijalno ugroženima. Kada je riječ o instancama, među ostalim pojedinostima valjalo bi spomenuti da su donacije u Srbiji bile diverzifikovanije i da je filantropska zajednica u Srbiji u većoj mjeri bila posvećena starijoj odrasloj populaciji (9%). Nadalje, socijalno ugroženi građani su primili natprosječnu podršku u Sjevernoj Makedoniji (32%), dok je albanska zajednica bila više okrenuta ljudima koji žive u drugim zemljama (8% u Albaniji nasuprot 2% regionalno). 20
  • 23. Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Lokalne zajednice Albanija 30,0% 18,0% 38,0% 0,0% 14,0% 40,5% 33,3% 15,1% 1,7% 9,4% 45,5% 30,2% 36,6% 7,7% 0,4% 0,4% 9,8% Ljudi sa zdravstvenim poteškoćama Socijalno ugrožena lica Ostali Osobe sa invaliditetom 8,3% 49,3% 11,8% 54,3% 11,4% 24,7% 0,1% 9,5% 54,8% 5,9% 31,8% 1,3% 6,2% 46,0% 26,1% 10,3% 1,1% 16,5% Krajnji korisnici - Instance (%) 21
  • 24. Forme davanja Za razliku od prethodnih godina, novčane donacije za Kovid-19 su bile manje zastupljene, dok su roba i besplatne usluge (pro bono usluge pravnih lica i volontiranje građana) bile češće forme davanja. Ovo posebno važi za filantropsku zajednicu u Hrvatskoj koja je prikupljala isključivo novac u 63% instanci, robu/materijale u 28% instanci i pružala pro bono usluge u 5% zabilježenih akcija. Sa druge strane, odstupanja od regionalnog prosjeka su zabilježena u Sjevernoj Makedoniji, gdje je natprosječan udio donacija bio u formi novca (80%), a ispodprosječan udio u formi robe i materijala (14%). Kako usljed restrikcija gotovo da nije bilo donatorskih događaja organizovanih uživo, razliku među filantropskim zajednicama nalazi- mo jedino u načinu na koji su se prilagodile novim okolnostima. Regionalno, 7 od 10 dobro- tvornih akcija je preduzeto kroz direktne donacije, a ostatak uglavnom kroz kampanje za prikupljanje sredstava (fundraising campaigns). Štaviše, filantropska zajednica u Hrvatskoj i Sjevernoj Makedoniji se više oslanjala na direktne donacije (8 od 10 instanci), dok je situacija u Albaniji i na Kosovu bila drugačija – u prvoj je bilo 20% direktnih donacija, a u drugoj samo 11%. Zapravo, velika većina akcija u Albaniji i na Kosovu je organizovana po modelu kampanja za prikupljanje sredstava (fundrai- sing campaigns). Podrška ublažavanju Kovid-19 krize je češće bila u formi kratkoročnih davanja nego uobiča- jena podrška ranijih godina. U poređenju sa regionalnim prosjekom, jednokratne donacije su bile zastupljenije na Kosovu (81%), u Albaniji (75%) i Crnoj Gori (73%). Međutim, filantropska zajednica u Srbiji se ne uklapa u ovaj okvir jer su njeni donatori pružili stratešku podršku za Kovid-19 češće nego ranije. Posmatrajući isključivo kratkoročna davanja, zalihe/potrošni materijal su češće darivani u Hrvatskoj, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji, dok se humanitarna pomoć češća pružala na Kosovu, u Albaniji i Crnoj Gori. 22
  • 25. Bosna i Hercegovina Hrvatska Kosovo Crna Gora Sjeverna Makedonija Srbija Jednokratne Albanija 75,0% 20,0% 5,0% 64,1% 30,3% 5,6% 53,4% 81,3% 37,3% 9,3% Strateške Nepoznato 17,3% 1,4% 73,3% 22,1% 4,6% 64,4% 30,3% 5,3% 52,6% 41,3% 6,1% Korišćenje donacija - Instance (%) 23
  • 26. Lokalni kontekst Albanija Pored Kovid-19 krize, posljedice razornog zemljotresa koji je pogodio Albaniju u novem- bru 2019. godine imale su ogroman uticaj na društvo i ekonomiju države. Ipak, tokom 2020. godine zabilježeno je ukupno 2,5 miliona evra donacija kroz 174 dobrotvorne akcije. U odnosu na prethodnu godinu zabilježen je pad donirane sume, dok je broj akcija povećan. Oslanjajući se na dostupne podatke i na naš statistički proračun, procijenili smo da je prikupljeno 7,7 miliona evra, što je povećanje u odnosu na 2019. godinu. Donirani iznos po glavi stanovnika je 2,7 evra, što je znatno manji iznos u odnosu na regionalni prosjek (13,1 evra). Od ukupnog zabilježenog iznosa u Albaniji, više od milion evra bilo je usmjereno na borbu protiv Kovid-19. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Više od 1,4 miliona evra prikupljeno je u svrhe koje nisu povezane sa Kovid-19 krizom, što je duplo manji iznos od ukupnog doniranog iznosa u prethodnoj godini. S obzirom na tipove donatora, masovno davanje bilježi porast i u broju instanci i u doniranoj sumi. Sa druge strane, poslovni sektor i istaknuti pojedinci imali su pad u podršci za teme koje nisu povezane sa pandemijom. U zavisnosti od tema koje su donatori podržali, zabilježeno je smanjenje podrške prema zdravstvu i obrazo- vanju, zbog preusmjeravanja podrške za pomoć tokom Kovid-19 krize. Kada je riječ o tipovima primalaca, neprofitne organizacije su imale značajno povećanje podrške za davanje koje nije povezano sa Kovidom-19. Sa druge strane, institucije su imale pad podrške za druge svrhe koje nisu povezane sa pandemi- jom. Inspirativne priče Urednik i voditelj TV emisije ,,Opinion’’ (,,Mišlje- nje’’) Blendi Fevziu, pozvao je kompanije i pojedince da doniraju za socijalno ugrožene porodice tokom pandemije Kovid-19. Kroz program je prikupljeno 300.000 evra, podijelje- nih porodicama širom Albanije od strane Fondacije ,,Different Weekend’’ i osoblja emisije ,,Opinion’’. Poslovni sektor je bio najznačajniji akter u donacijama za javno zdravlje u Albaniji. Jedna od inicijativa koja se izdvojila je akcija organizo- vana od strane tri telekomunikacione kompani- je u Albaniji - ALBtelecom, Vodafone i Telekom Albanija, koje su donirale 40 respiratornih uređaja bolnicama širom Albanije kao podršku tokom pandemije Kovid-19. Uređaji, u ukupnoj vrijednosti od 30.000 evra, dostavljeni su istog dana. Solidarnost i doprinos ovih kompanija omogućili su da potrebni medicinski uređaji služe javnom zdravstvenom sistemu pri liječenju pacijenata sa respiratornim poteško- ćama.13 13 ALBtelecom (n.d.) Albtelecom Dhuron pajisje Respiratore Për Sistemin Shëndetësor. ALBtelecom. (n.d.). Preuzeto 19. novembra, 2021., sa: https://www.albtelecom.al/al/rreth-albtelecom/publikime/te-rejat-e-fundit/njoftime- per-media-2020/albtelecom-dhuron-pajisje-respiratore-per-sistemin-shendetesor/ . 24
  • 27. Transparentnost Dostupni podaci o doniranoj domaćoj pomoći su bili donekle oskudni i objavljivani su u formi saopštenja za javnost. Međutim, informacije o međunarodnom finansiranju bile su javno dostupne, kao što su finansiranje iz EU granto- va15 , podrška u vidu opreme od UN agencija, Vlade Švajcarske, Programa Ujedinjenih nacija za razvoj, Fonda Ujedinjenih nacija za stanov- ništvo, Ambasade Sjedinjenih Američkih Država i slično, namijenjenih za hitne slučajeve. Vlada Albanije je na svoj zvaničnom sajtu16 objavila podatke o donacijama stranih vlada i stranih donatora. U izvještaju projekta Albanije o hitnom odgovoru na Kovid-19, objavljenom od strane Svjetske banke, navedena je lista aktivnosti i doprinosa partnera, koja sadrži donacije globalnih kompanija, vlada i drugih aktera, sa nekim od navedenih iznosa.17 30. aprila 2020. godine, People’s Advocate je uputio preporuku Sektoru za vanredne situaci- je, Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite, Ministarstvu unutrašnjih poslova i Ministarstvu pravde, za objavljivanje svih normativnih akata centralne vlade i drugih akata tokom pandemi- je Kovid-19 virusa.18 14 McLaren, C. (April 2020). Economic impacts of and policy responses to the coronavirus pandemic: early evidence from Albania. Preuzeto 16. novembra, 2021., sa: https://set.odi.org/wp-content/uploads/2020/04/Economic-impacts-of-and-policy- responses-to-the-coronavirus-pandemic-early-evidence-from-Albania.pdf 15 ibid. 16 Qeveria Shqiptare Keshilli i Ministrave (n.d.). Kryeministria.al. Preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://kryeministria.al/en/. 17 The World Bank. (n.d.). ALBANIA EMERGENCY COVID-19 RESPONSE PROJECT. Preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://documents1.worldbank.org/curated/en/941251597066127352/pdf/Albani a-Emergency-COVID-19-Response-Project.pdf . 18 ENNHRI. (2021). State of the rule of law in Europe 2021 Report. Reports from National Human Rights Institutions Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 21. marta 2020. godine premijer Albanije je iznio tromjesečni stimulativni paket kao dio izmijenjenog budžeta, koji uključuje: dodatno finansiranje zdravstvenog sektora za medicin- sku opremu i zalihe (20 miliona evra); preraspo- djelu sredstava za humanitarnu pomoć, hranu, lijekove itd. za najugroženije populacione grupe (16 miliona evra); suverene garancije za podršku kompanijama za likvidnost za isplatu zarada zaposlenih (79 miliona evra); rezervni fond za hitne slučajeve oboljelih od Kovid-19 (7,9 miliona evra); podršku za pokrivanje zarada samozaposlenih građana i onih koji rade za mala preduzeća koja su usljed posljedi- ca pandemije izgubila prihod (52 miliona evra).14 25
  • 28. Lokalni kontekst Bosna i Hercegovina U toku godine obilježene pandemijom zabilje- ženo je više od 21,8 miliona evra kroz 3.489 filantropskih akcija. Na osnovu dostupnih podataka i naših statističkih proračuna, procije- nili smo da je prikupljeno više od 38,5 miliona evra. U poređenju sa 2019. godinom, zabilježe- ni iznos je više nego tri puta veći. Donirani iznos po glavi stanovnika bilježi 11,7 evra, što je nešto manje od regionalnog prosjeka. Samo za davanje u svrhe Kovid-19, donirano je više od 12,9 miliona evra kroz 1.161 akciju. Inspirativne priče Prvenstveni odgovor tokom pandemijske godine bio je za obezbjeđivanje hrane onima kojima je najpotrebnija. Udruženje Pomozi.ba je na svojoj platformi pokrenulo crowdfunding (kampanju grupnog finansiranja) sa ciljem prikupljanja sredstava za podršku ljudima koji koriste usluge javne kuhinje tokom pandemije. Tokom kampanje prikupljeno je 21.659 evra za obroke za socijalno ugrožene porodice. BH Telecom d.d. bio je jedan od najvećih donatora tokom 2020. godine u svrhe ublaža- vanja negativnih posljedica pandemije. Kompa- nija je donirala više od 513.000 evra kantonal- nim bolnicama u Konjicu, Zenici, Goraždu, Travniku i Bihaću u svrhe nabavke medicinske opreme. BH Telecom d.d. nagrađen je DOBRO nagradom za filantropiju u kategoriji velikih kompanija. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Vijeće ministara Bosne i Hercegovine donijelo je Odluku o oslobađanju od indirektnih poreza i povratu poreza na već plaćene indirektne poreze na opremu i sredstva koje su donirali domaći i međunarodni donatori u svrhe ublažavanja posljedica pandemije Kovid-19. Ova odluka uključuje donacije u vidu maski, rukavica, medicinske opreme, respiratora, dezinfekcionih sredstava itd.19 Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. U okviru davanja koje nije povezano sa pande- mijom, više od 8,9 miliona evra je zabilježeno, što predstavlja povećanje u odnosu na prethodnu godinu. Međutim, kada se izuzmu podaci za Kovid-19, broj akcija je nešto manji nego u 2019. godini. U zavisnosti od vrsta donatora, građani su imali manji udio u ukupnom broju akcija koji nisu povezani sa pandemijom, zbog smanjenja udjela humani- tarnih događaja u kojima su građani najaktivniji donatori. Što se tiče vrijednosti donacija poslovnog sektora, zabilježen je pad u procen- tu u odnosu na prethodnu godinu. Donatori su rjeđe pružali podršku zdravstvu i obrazovanju u svrhe nepovezane sa pandemijom, kao rezultat preusmjeravanja podrške obrazovnim i zdrav- stvenim institucijama za pomoć tokom Kovid-19 krize. Iz tog razloga institucije su rjeđe dobijale podršku u svrhe koje nisu povezane sa pandemijom. 19 CMS. (n.d.). Law and Regulation of COVID-19 Tax Relief in Bosnia & Herzegovina. Preuzeto 16. novembra, sa: https://cms.law/en/int/expert-guides/cms-expert-guide-to-covid-19-tax-relief-meas ures/bosnia-and-herzegovina. 26
  • 29. Transparentnost Državne institucije u Bosni i Hercegovini su nesistematično objavljivale podatke o donacija- ma na različitim nivoima vlasti. Lokalne samou- prave su na svojim zvaničnim sajtovima predstavile podatke o donacijama. Podaci o međunarodnim kreditima i njihovim iznosima ka vlastima Bosne i Hercegovine su bili javno dostupni. Ministarstvo finansija i trezora otvori- lo je račun za pomoć u svrhe pandemije Kovid-19. Objavljen je izvještaj koji je bio dostu- pan javnosti o donacijama na račun od 6. do 27. aprila sa podacima o donatorima.20 Vlada Republike Srpske otvorila je račun Fonda solidarnosti za Kovid-19 donacije, za koji je spisak donatora bio javno dostupan. Objavljeni su nazivi preduzeća i ustanova koje su donirale na račun, iznosi donacija i podaci o tome kako su sredstva usmjerena. Prema podacima Transparency International BiH, period pande- mije obilježila je netransparentna javna nabav- ka medicinske opreme.21 20 Centar za Zastupanje Građanskih Interesa. (2021). Odgovor Centralne Vlasti Bosne i Hercegovine na Pandemiju Covid 19. Preuzeto 16. novembra, sa: https://www.cpi.ba/wp-content/uploads/2021/06/Odgovor-centralne-vlasti-BiH-na -pandemiju-Covid19.pdf 21 Cuckić, N. (4. Maj, 2020). COVID-19 donations in the Western Balkans: More transparency needed. Preuzeto 16. novembra, sa: https://europeanwesternbalkans.com/2020/05/04/covid-19-donations-in-the-west ern-balkans-transparency-needed/. 27
  • 30. Lokalni kontekst Hrvatska Ukupan zabilježen iznos donacija u Hrvatskoj u godini pandemije je 38,2 miliona evra, prikupljen kroz 3.238 akcija. Ovaj iznos je 2,4 puta veći nego iznos u prethodnoj godini. Procijenjeni iznos, koji smo izračunali na osnovu dostupnih podataka, iznosi 77 miliona evra, što je dva puta više nego u 2019. godini. Shodno tome, donirani iznos po glavi stanovni- ka je takođe povećan u odnosu na 2019. godinu i iznosi 19 evra, što je veći iznos od regionalnog prosjeka. Štaviše, zabilježeno je preko 16,8 miliona evra u svrhe davanja za Kovid-19, kroz 920 akcija. Bitno je napomenuti da je pored pandemije u Hrvatskoj bila u jeku još jedna kriza koja je ujedinila donatore u zemlji i regionu – dva razorna zemljotresa – jedan koji je u martu pogodio Zagreb i okolinu, i drugi koji je u decembru pogodio Sisak i Petrinju. Trećina ukupnog donirano iznosa u 2020. godini (11,4 miliona evra) usmjerena je na sanaciju posljedi- ca zemljotresa, najčešće za obnovu oštećene imovine. S obzirom na krajnje korisnike, uočen je porast podrške populaciji lokalnih zajednica, kao rezultat donacija za pomoć nakon zemljotresa. Zabilježen je rast akcija sa dugoročnim efektom, kao posljedica ulaganja u rekonstruk- ciju i renoviranje objekata i opreme. Inspirativne priče Kompanija A1 Hrvatska donirala je medicinsku opremu za liječenje pacijenata oboljelih od Kovid-19 namijenjenu KBC Dubrava u Zagrebu. Oprema, u vrijednosti od 196.600 evra, dostav- ljena je 1. aprila 2020. godine i obuhvata 100 mobilnih konektora za medicinski gas, IT i napajanje, dispanzere koji omogućavaju terapi- ju kiseonikom i uređaje za praćenje stanja pacijenata.22 U saradnji sa timom ljekara u Hrvatskoj, dr Ivor Ković je proizveo zaštitni respirator (masku), pod nazivom ,,CroResp’’, napravljenu od maske za ronjenje, 3-D štampanog adaptera i filtera za vazduh. Na svom portalu Pandemija.info23 dr Ković je pokrenuo akciju prikupljanja sredstava za izradu maski namijenjenih podršci zdrav- stvenim radnicima, na prvoj liniji borbe protiv Kovid-19 virusa, u bolnicama širom Hrvatske. Uz pomoć udruženja ,,Pomaganje je uvijek IN’’, sredstva su prikupljana i preko platforme Croinvest.eu. Zahvaljujući humanim pojedinci- ma i kompanijama prikupljeno je 24.445 evra, a bolnicama širom Hrvatske je isporučeno preko 1.200 CroRest uređaja. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Zabilježeni iznos donacija u svrhe koje nisu povezane sa Kovid-19 premašuje iznos u prethodnoj godini za više od 1,3 puta, zbog većeg davanja za opremu i kapitalne investicije za ublažavanje posljedica zemljotresa. Zabilje- žen je porast udjela doniranog iznosa od strane poslovnog sektora, dok je iznos masovnih donacija imao pad u odnosu na 2019. godinu. Zbog preusmjerene podrške donatora u svrhe Kovid-19 krize, podrška smanjenju siromaštva je neznatno porasla, dok je kod ostalih istaknu- tih tema zabilježen pad. U svrhe osim pandemi- je, institucije su u 2020. godini imale rast podrš- ke, dok je za neprofitni sektor zabilježen pad u odnosu na prethodnu godinu. 22 A1 Hrvatska. (2. april, 2020). A1 Hrvatska donirala medicinsku opremu za liječenje najtežih slučajeva oboljelih od COVID-19 u KB Dubrava. Preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://www.a1.hr/tko-smo-mi/objave-za-medije/-/objave/clanak/a1-hrvatska-doni rala-medicinsku-opremu-za-lijecenje-najtezih-slucajeva-oboljelih-od-covid-19-u-kb -dubrava-/1396968367. 23 Pandemija.info. (n.d.). Respirator (filtarska maska) sa zaštitom za oči izrađen od ronilačke maske, adaptera i filtera za viruse. preuzeto 16 novembra, 2021., sa: https://pandemija.info/respiratorhr/. 28
  • 31. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Izmjene u aktima za humanitarnu pomoć tokom Kovid-19 pandemije: uvoz robe (u skladu sa Odlukom Komisije EU (2020/491), samo za određene organizacije i robu koja je potrebna za ublažavanje efekata pandemije Kovid-19 oslobođeno je plaćanje carine i poreza na dodatu vrijednost (Zakon o porezu na dodatu vrijednost); državna pomoć koju dobijaju obveznici poreza na dobit u svrhu olakšavanja posljedica Kovid-19 nije oporeziva (Zakon o porezu na dobit pravnih lica); državna pomoć koju primaju samostalni preduzetnici u svrhu olakšavanja posljedica Kovid-19 nije oporeziva (Zakon o porezu na dohodak građa- na).24 Transparentnost Vlada Hrvatske otvorila je službenu web strani- cu korona virus.hr25 na kojoj su objavljeni podaci o Kovid-19 virusu, kao što su broj obolje- lih, broj vakcinisanih i revakcinisanih građana i drugo. Stranica je pružala javno dostupne informacije o donacijama međunarodnih institucija i vlada za Republiku Hrvatsku. Za donacije kao pomoć tokom Kovid-19 krize, Vlada je pokrenula akciju pod nazivom ,,Hrvat- ska protiv korona virusa’’. Prikupljeni podaci tokom akcije bili su javno dostupni na sajtu Ministarstva finansija u vidu saopštenja javnosti.26 Dostupni su bili i dokumenti u kojima se navodi koje institucije su dobile pomoć kroz akciju i iznos koji je usmjeren. Međutim, nije bilo javno dostupnih informacija o pojedinač- nim donacijama za akciju. 24 CMS. (n.d.). Law and Regulation of COVID-19 Tax Relief in Croatia. Preuzeto 16. novembra, sa: https://cms.law/en/int/expert-guides/cms-expert-guide-to-covid-19-tax-relief-meas ures/croatia. 25 Koronavirus.hr. (n.d.). Koronavirus-statistički pokazatelji za Hrvatsku i EU. Preuzeto 16. novembra, sa: https://www.koronavirus.hr/ 26 Ministarstvo financija Republike Hrvatske. (2020.). Priopćenje za javnost. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://mfin.gov.hr/vijesti/priopcenje-za-javnost-3039/3039 29
  • 32. Lokalni kontekst Kosovo Ukupni zabilježen donirani iznos u 2020. godini na Kosovu je 7,7 miliona evra. Ovaj iznos je 3,2 puta veći od iznosa u prethodnoj godini. S obzirom na dostupne podatke, procijenili smo da je ovaj iznos skoro dva puta veći – 14,5 miliona evra. Donirani iznos po glavi stanovnika povećan je u odnosu na prethodnu godinu i iznosi 8,1 evro. Međutim, ovaj iznos je i dalje ispod regionalnog prosjeka. Što se tiče davanja samo u svrhe pomoći tokom Kovid-19, zabilje- ženo je više od 1,9 miliona evra kroz 276 akcija. Dijaspora je imala važnu ulogu u podršci Kosovu tokom pandemije. 27 Fondacioni BONEVET Prishtina. (2020.). JOIN THE FIGHT – BONEVET Campaign on KOSOVAideas. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://kosovaideas.com/campaign/detail/589?fbclid=IwAR2ittGuXJRsqk6wKvRlTQ B7OSLIN6mDF5SDwHBPUePR9l2TsuHywQKcYTE. Inspirativne priče Fondacija BONEVET Prishtinë pokrenula je kampanju prikupljanja sredstava ,,Pridruži se borbi’’ na platformi KOSOVAideas, sa ciljem prikupljanja sredstava 43 nova 3-D štampača i filamenta za proizvodnju vizira. Kampanja je trajala do 29. maja 2020. godine i rezultirala je sa prikupljenih 66.000 evra putem platforme, uz podršku 134 donatora. Proizvedeno je ukupno 8.497 3-D vizira, a 7.093 je donirano zdravstvenim i administrativnim radnicima, kao i drugima kojima je bilo potrebno radi sprječa- vanja širenja Kovid-19.27 Udruženje ,,Action for Mothers and Children’’ pokrenulo je humanitarnu akciju ,,Një Kafe si Flutur’’ (,,Kafa Leptir’’) koja je imala dva osnovna cilja: prikupljanje sredstava za nabavku neophodne medicinske opreme za zdravstvene ustanove i podizanje svijesti uz savjete za građane o tome kako da spriječe širenje Kovid-19 virusa. Sredstva su prikupljena preko GlobalGiving platforme, bankovnim transfe- rom i SMS donacijama (jedan SMS u vrijednosti od 1 evro). Udruženje je u saradnji sa Ministar- stvom zdravlja izdvojilo 10.274 evra prikuplje- nih za donaciju FFP2 respiratornih maski, zaštitne opreme, vizira, zaštitnih naočara, nitrilnih rukavica, infracrvenih termometara, posteljine za jednokratnu upotrebu i drugih potrepština. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Ako se izuzmu podaci o darivanju u svrhe pandemije, u 2020. godini donirano je 5,7 miliona evra, što je više od dva puta veći iznos od iznosa u prethodnoj godini. Što se tiče vrsta donatora, smanjen je udio akcija od građana u odnosu na prethodnu godinu, iz razloga što je većina događaja, u kojima su građani najčešći tip donatora, bila vezana za Kovid-19. Pandemi- ja je takođe uticala na smanjenje akcija namije- njenih za podršku obrazovanja i smanjenja siromaštva, kada se izuzme davanje za Kovid-19. Zabilježen je pad direktne podrške ka pojedincima i porodicama u odnosu na prethodnu godinu, kao posljedica povećanja udjela u ukupnom broju akcija ka lokalnim/na- cionalnim vlastima. Populacija lokalnih zajedni- ca imala je rjeđu podršku u odnosu na 2019. godinu, dok je porast podrške zabilježen ka osobama sa invaliditetom i socijalno ugrože- nim osobama za davanje nepovezano sa Kovid-19. 30
  • 33. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Skupština Republike Kosovo je 4. decembra 2020. godine usvojila novi Zakon o ekonom- skom oporavku Kovid-19, a isti je stupio na snagu 7. decembra 2020. godine. Svrha ovog zakona je da dopuni druge odgovarajuće zakone kako bi se omogućio oporavak privrede Republike Kosovo usljed Kovid-19 krize. Između ostalih članova, Zakon o oporavku navodi da će sva preduzeća koja su imala problema u radu tokom krize, ili su bila zatvorena, biti finansijski podržana iz državnog budžeta. Pomoć je trebalo da pokrije sve operativne troškove dotičnih stranaka u ukupnoj vrijednosti od 200 miliona evra.28 Transparentnost Ministarstvo Zdravlja Kosova otvorilo je online platformu za zdravstvene informacije Kosova.- health, posvećenu informacijama u vezi sa pandemijom Kovid-19. Platforma je sadržala informacije o statistikama za Kovid-19, preven- tivnim mjerama i drugo, dok su mjere i odluke koje je donosila Vlada Kosova bile javno dostu- pne samo na zvaničnom sajtu Ministarstva zdravlja.29 Informacije o donacijama stranih institucija i organizacija bile su dostupne javnosti. 28 Deloitte Kosova. (Decembar, 2020). Legal News. Pejes. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/al/Documents/legal/Deloitte%20K osova_Legal%20News_DEC2020.pdf 29 Šošić i Lazarević. (Jun, 2020). OPENING GOVERNMENTS IN TIMES OF LOCKDOWN. Western Balkan Civil Society Empowerment for a Reformed Public Administration. 31
  • 34. Lokalni kontekst Crna Gora Tokom 2020. godine u Crnoj Gori je kroz 1.446 donatorskih akcija zabilježeno više od 12,4 miliona evra. U poređenju sa 2019. godinom, zabilježeni iznos je više nego tri puta veći. Na osnovu dostupnih podataka procijenili smo da je ukupno donirano više od 18,5 miliona evra. Donirani iznos po glavi stanovnika bilježi 29,8 evra, što predstavlja najveći iznos od svih zemalja regiona u 2020. godini. Ukupan zabilje- žen iznos ostvaren samo donacijama za ublaža- vanje negativnih posljedica Kovid-19 iznosi više od 9,6 miliona evra. 30 Kovačević, M. (2020, april). Fudbalski savez Crne Gore donira sedam respiratora [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.maxbetsport.rs/fudbalski-savez-crne-gore-donira-sedam-respiratora- 199172/ 31 Hipotekarna Banka. (2020). Humanitarna akcija zaposlenih hipotekarne banke Aplauzmedicinarima [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.hipotekarnabanka.com/obavjestenja/humanitarna-akcija-zaposlenih -hipotekarne-banke-aplauzmedicinarimame-368 Inspirativne priče Fudbalski savez Crne Gore je 20. marta doprinio borbi protiv Kovid-19 virusa donaci- jom od 150.000 evra Nacionalnom koordinacio- nom tijelu za zarazne bolesti. Donirana sredstva su iskorišćena za nabavku 7 respirato- ra za zdravstvene ustanove. Institucije koje su primile donaciju respiratora su Klinički centar Crne Gore, opšte bolnice u Beranama, Bijelom Polju, Pljevljima, Nikšiću, Kotoru i Baru. Potom je udruženje planiralo da donira respirator i Opštoj bolnici Danilo Prvi sa Cetinja.30 Onlajn platformu ,,AplauzMedicinarima’’ pokre- nuli su radnici Hipotekarne banke iz Podgorice, u saradnji sa Studiom ,,Fleka’’. Cilj akcije je bio prikupljanje 50.000 evra u svrhe nabavke zaštitne opreme za medicinsko osoblje na prvim linijama borbe protiv Kovid-19 u ustano- vama širom Crne Gore. Do 5. maja 2020. godine prikupljeno je ukupno 130.590 evra. U tu svrhu prvi su donirali sami zaposleni banke, u iznosu od 8.130 evra, koji su upućeni Nacio- nalnom koordinacionom tijelu za zarazne bolesti.31 Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. U 2020. godini zabilježeni iznos za davanje nevezano za Kovid-19 bilježi više od 2,7 miliona evra – što predstavlja smanjenje u odnosu na ukupan iznos u 2019. godini. Donacije građana i poslovnog sektora su bile rjeđe nego u 2019. godini, dok su istaknuti pojedinci imali porast u procentu broja donatorskih akcija. Kao poslje- dica preusmjeravanja podrške u svrhe pande- mije, zdravstvo je imali nešto manji procenat akcija, dok su ostale teme (obrazovanje, podrš- ka marginalizovanim grupama, smanjenje siromaštva) imale porast u odnosu na 2019. Kao i u većini zemalja u regionu, ka institucija- ma u Crnog Gori je zabilježen pad davanja kada su u pitanju teme koje nisu povezane sa Kovid-19, dok je najveći procenat zabilježen ka pojedincima i porodicama, uglavnom za liječenje. Usljed pandemije, zabilježen je pad podrške osobama sa invaliditetom, dok je za ekonomsko ugrožene osobe, osobe sa zdrav- stvenim tegobama i populaciju lokalnih zajednica zabilježen porast akcija u odnosu na 2019. 32
  • 35. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Vlada Crne Gore je 13. aprila 2020. godine uvela oslobađanje od PDV-a i carine za medicin- ska sredstva i zaštitnu opremu, koji su uvezeni kao donacija, u cilju pomoći u suzbijanju poslje- dica Kovid-19 virusa (,,Službeni glasnik Crne Gore’’, broj 032/20). Tansparentnost Početkom pojavljivanja Kovid-19 virusa Vlada je formirala Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti. Potom, 18. marta 2020. godine otvoren je poseban račun za lokalne i strane donacije u svrhe podrške tokom borbe protiv Kovid-19. Informacije o donacijama objavljiva- ne su na portalu coronainfocg.me. Operativni štab za donacije je jednom nedjeljno Nacional- nom koordinacionom tijelu za zarazne bolesti podnosio izvještaj o uplatama i načinu odvaja- nja sredstava. Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti je 31. marta 2020. godine usvojilo Odluku o modalitetima i uslovima raspodjele sredstava prikupljenih donacijama, nakon što je Institut Alternativa pozvao na transparentnost donacija. Odlukom se precizirala potreba za informacijama o tome kako i gdje se sredstva koriste, i obaveza da se jednom nedjeljno izvještava javnost o stanju na računu.32 U decembru 2020. godine formiran je Savjet za borbu protiv Kovid-19 virusa. Od tada informa- cije o donacijama su bile dostupne javnosti putem medija.33 32 Cuckić, N. (4. Maj, 2020). COVID-19 donations in the Western Balkans: More transparency needed. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://europeanwesternbalkans.com/2020/05/04/covid-19-donations-in-the-west ern-balkans-transparency-needed/. 33 Šošić i Lazarević. (Jun, 2020). OPENING GOVERNMENTS IN TIMES OF LOCKDOWN. Western Balkan Civil Society Empowerment for a Reformed Public Administration 33
  • 36. Lokalni kontekst Sjeverna Makedonija Tokom pandemijske godine u Sjevernoj Make- doniji zabilježeno je ukupno 8,9 miliona evra u donacijama, što je 7,5 puta više nego u prethodnoj godini. Zabilježen je i porast ukupnog broja filantropskih akcija (982 akcije u 2020. godini). Donirani iznos po glavi stanovni- ka iznosi 17,5 evra, što je više od regionalnog prosjeka. Koristeći dostupne podatke, na osnovu naših statističkih proračuna, procijenili smo da je tokom 2020. godine prikupljeno više od 36,5 miliona evra. Samo u svrhe ublažavanja negativnih posljedica Kovid-19 krize, zabilježen je iznos od 6,8 miliona evra, kroz 595 filantrop- skih akcija. 34 Plus Info. (2020). „Stopanska banka“ donira aparat za mehanicka ventilacija na Klinikata za infektivni bolesti на Клиниката за инфективни болести [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://plusinfo.mk/stopanska-banka-donira-aparat-za-mehanichka-ventilaci-a-n a-klinikata-za-infektivni-bolesti/ 35 Nextsense. (2020). StopKorona! - New mobile app for tracing exposure to COVID-19 - Donation from Nextsense to the Ministry of Health [medijska objava]. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://nextsense.com/ns-newsarticle-stopkorona-new-mobile-app-for-tracing-exp osure-to-covid-19.nspx Inspirativne priče Stopanska banka AD Skopje podržala je borbu protiv pandemije donacijom mehaničkog ventilatora – respiratora Infektivnoj klinici Skopje. Procjenjuje se da je ova donacija vrijed- na preko 42.000 evra i namijenjena je liječenju pacijenata oboljelih od Kovid-19. Banka je pokrila i iznos za nabavku i isporuku uređaja klinici.34 Softverska kompanija Nextsense kreirala je i donirala mobilnu aplikaciju ,,StopKorona!’’ Ministarstvu zdravlja u Sjevernoj Makedoniji. Vrijednost ove donacije je 47.572 evra. Aplikaci- ja za telefone, zasnovana na bluetooth tehnolo- giji, počela je sa radom 13. aprila 2020. Uređaj mjeri razdaljinu između telefona i korisnika i upozorava korisnike ukoliko su došli u kontakt sa osobom koja je pozitivna na Kovid-19. Aplikacija je preuzeta preko 5.000 puta na dan lansiranja. Mobilna aplikacija je garantovala potpunu zaštitu privatnosti korisnika i naprav- ljena je praćenjem svjetske prakse u borbi protiv Kovid-19 virusa. Građani su mogli da imaju potpunu kontrolu nad svojim podacima, sve dok ne bi odlučili da ih proslijede Ministar- stvu nakon dijagnostikovanja virusa.35 Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Iako je pandemija donekle skrenula fokus donatora sa drugih tema, zabilježeni iznos u 2020. godini za ostale teme koje nisu povezane sa Kovid-19 je skoro duplo veći od ukupnog iznosa u prethodnoj godini. U odnosu na tipove donatora, poslovni sektor je imao rast u udjelu ukupnog broja akcija u odnosu na 2019. godinu. Institucije su u odnosu na prethodnu godinu primile manje podrške od donatora, dok je za neprofitne organizacije zabilježen porast udjela u ukupnom broju akcija, kada su u pitanju ostale svrhe osim pandemije. Usljed preusmjeravanja podrške donatora za pomoć tokom Kovid-19 pandemije, zabilježen je pad podrške zdravstvu u odnosu na prethodnu godinu, za teme koje nisu povezane sa Kovid-19. Veća podrška je bila usmjerena ka populaciji iz lokalnih zajednica, uglavnom usljed donacija opreme ka lokalnim/nacional- nim vlastima. 34
  • 37. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Četvrti paket mjera zbog Kovid-19 koji je usvoji- la Vlada Sjeverne Makedonije, radi ublažavanja negativnih efekata pandemije Kovid-19 sadrži: smanjenje PDV-a (oslobađanje za donacije, od 10% za hranu i piće za potrošnju na licu mjesta i ugostiteljske usluge, itd.); uspostavljanje beskamatne kreditne linije sa komponentom granta za mala preduzeća koja su pogođena pandemijom; revidiranje zakona kojim se reguliše finansiranje lokalne samouprave kako bi se opštinama obezbijedili stabilni prihodi tokom krize; predstavljanje predloga zakona kojim se reguliše finansijska podrška poslodav- cima pogođenim Kovid-19; povećanje mjeseč- ne finansijske podrške za samozaposlene tokom oktobra, novembra i decembra 2020. godine.36 Transparentnost Ministarstvo zdravlja Sjeverne Makedonije otvorilo je račun za podršku tokom Kovid-19 pandemije, preko kojeg su građani i kompanije mogli da doniraju sredstva, robu i usluge prema listi prioriteta. Ministarstvo zdravlja objavilo je spisak donatora.37 Pokrenut je namjenski veb-sajt za Kovid-19 koronavirus.gov.mk koji sadrži ažurirane informacije o broju slučajeva Kovid-19, vakcina- ciji i drugim informacijama (ekonomske mjere, medicinska pomoć itd.). Na sajtu se nalaze i evidencije svih finansijskih i nefinansijskih donacija koje su primljene kao donacije u svrhe suzbijanja pandemije.38 36 OECD. (April, 2020). Covid-19 Crisis in North Macedonia. Preuzeto 16. novembra, sa: https://www.oecd.org/south-east-europe/COVID-19-Crisis-in-North-Macedonia-arc hive.pdf 37 Cuckić, N. (4. Maj, 2020). COVID-19 donations in the Western Balkans: More transparency needed. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://europeanwesternbalkans.com/2020/05/04/covid-19-donations-in-the-west ern-balkans-transparency-needed/. 38 Vlada Republike Sjeverne Makedonije. Oficijalne informacije za koronavirus u Sjevernoj Makedoniji. Preuzeto 16. novembra, sa Update information for Coronavirus in RSM - Vlada.mk (koronavirus.gov.mk). 35
  • 38. Lokalni kontekst Srbija Zabilježeni iznos donacija u Srbiji tokom 2020. godine iznosio je 50,9 miliona evra. Od ukupnog doniranog iznosa 29,5 miliona je evidentirano u svrhe ublažavanja negativnih efekata virusa Kovid-19. Broj dobrotvornih akcija prevazilazi broj iz prethodne godine (4.319 akcija u 2020. godini). Od ukupnog broja donatorskih akcija, 1.454 akcije su bile u svrhe pandemije Kovid-19 virusa. Donirani iznos po glavi stanovnika iznosio je 13 evra, što je skoro isti iznos kao za regionalni prosjek. Ekstrapolacijom, oslanjajući se na dostupne podatke, procijenili smo da je donirano 90,2 miliona evra. Neprofitni sektor u Srbiji imao je veliku ulogu u podršci tokom Kovid-19, u pružanju pomoći ugroženim grupa- ma, besplatnoj pravnoj podršci i pristupu važnim informacijama.39 39 UNDP (Septembar, 2020). COVID-19 Socio-Economic Impact Assessment. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://www.rs.undp.org/content/serbia/en/home/library/crisis_prevention_and_rec overy/covid-19-socio-economic-impact-assessment-.html Kod krajnjih korisnika, osobe sa zdravstvenim tegobama i populacija lokalnih zajednica su imale pad u udjelu ukupnog broja akcija koje nisu povezane sa pandemijom, jer je većina akcija usmjerena njima bila za pomoć u toku borbe protiv Kovid-19. Darivanje nepovezano sa Kovid-19 u 2020. Kada se izuzmu podaci za davanja vezana za Kovid-19, ukupno je zabilježeno više od 29,5 miliona evra u donacijama, što predstavlja povećanje u odnosu na ukupni zabilježeni iznos u 2019. godini. U zavisnosti od tipova donatora, manji broj akcija je zabilježen od strane poslov- nog sektora i građana u poređenju sa prethod- nom godinom, dok je veći udio sume zabilježen od donacija od građana. Uzimajući u obzir teme davanja koje nisu povezane sa Kovid-19, zabilježen je rast procenta akcija za zdravstvo, uglavnom u svrhe liječenja djece sa invalidite- tom i osoba sa zdravstvenim problemima. Institucije i lokalne/nacionalne vlasti u Srbiji su imale manji udio ukupnog broja akcija i donira- ne sume u poređenju sa prethodnom godinom, usljed preusmjeravanja podrške ovim primao- cima u svrhe pandemije. S druge strane, rast procenta u ukupnoj doniranoj sumi i broju akcija je zabilježen ka neprofitnim organizacija- ma. Inspirativne priče Kompanija MK GROUP, dobitnica VIRTUS nagrade za filantropiju 2020. godine, obezbije- dila je više od milion evra donacija tokom 2020. godine, pri čemu je najveći dio iznosa usmjeren na suzbijanje posljedica Kovid-19 pandemije. Kao jedna od prvih kompanija koja je podržala borbu protiv Kovid-19 virusa, MK GROUP je učestvovala u nabavci medicinske opreme za 12 zdravstvenih institucija. Kompanija je dodat- no obezbijedila letove privatnim avionima kako bi omogućila djeci sa zdravstvenim tegobama liječenje u Sjedinjenim Američkim Državama, kao i odmore za 450 medicinskih radnika u svojim hotelima u Srbiji, Sloveniji i Hrvatskoj. MK GROUP je podijelila i humanitarne prehrambene pakete socijalno ugroženim porodicama u vrijednosti od 150.000 evra. Većina akcija za Kovid-19 je imala strateški efekat, kao što su obezbjeđivanje opreme, ambulantnih vozila i drugih osnovnih stvari za podršku zdravstvenim ustanovama. Srpski filantropski forum je imao ključnu ulogu u informisanju donatora o potrebama i tokovima donacija. Od početka krize zabilježeno je da je Srpski filantropski forum u saradnji sa Fondom B92 prikupio više od 1,6 miliona evra u sredstvi- ma i preko 85.000 evra u robi, namijenjenih za podršku zdravstvenom sistemu u Srbiji. 36
  • 39. U saradnji sa UNICEF-om i Nordeusom, kreirali su i kontinuirano ažurirali tabelu potreba i rokova isporuke. Podaci su redovno pregledani u Ministarstvu zdravlja kako bi se obezbijedila efikasna raspodjela donacija. Zakonske / fiskalne promjene usljed Kovid-19 Vlada je 10. aprila 2020. godine usvojila mjeru za omogućavanje oslobađanja od PDV-a za donacije. Međutim, ova mjera se odnosila samo na donatore koji potpadaju pod sistem PDV-a, koji su donirali Ministarstvu zdravlja, Republičkom fondu za zdravstveno osiguranje i državnim zdravstvenim ustanovama za vrijeme vanrednog stanja.40 Ministarstvo finansija i Narodna banka Srbije donijeli su skup ekonomskih mjera za podršku nacionalnoj privredi. Ove mjere su omogućile određene fiskalne olakšice i finansiranje pravnih lica u privatnom sektoru i jednokratnu novčanu pomoć svim punoljetnim građanima zemlje.41 Transparentnost Na zvaničnom sajtu covid19.rs nalazili su se statistički podaci o slučajevima Kovid-19, kontakt podaci nadležnih zdravstvenih organa i druge informacije u vezi sa pandemijom. Usljed nedostatka javno dostupnih i potpunih informacija o donacijama vezanim za Kovid-19 koje je primila Vlada Srbije, Transparentnost Srbija podnijela je Ministarstvu finansija zahtjev za objavljivanje podataka o donacijama za javne ustanove.42 40 Catalyst Balkans. (2021). Srbija daruje 2020:Izveštaj o stanju dobročinstva. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://izvestaj.srbijadaruje.org/country/Serbia/en/full 41 Sovilj i Stojković. (Oktobar, 2021). Tackling the impact of the COVID-19 pandemic in economy and labour – a case study of Serbia regulation. Medicine, Law & Society. Vol. 14, No. 2, pp. 301–320 42 Šošić i Lazarević. (Jun, 2020). OPENING GOVERNMENTS IN TIMES OF LOCKDOWN. Western Balkan Civil Society Empowerment for a Reformed Public Administration. Preuzeto 16. novembra 2021., sa: https://cep.org.rs/wp-content/uploads/2020/06/Opening-governments-in-times-of- lockdown_WeBER-policy-brief.pdf. 37
  • 40. ANEKS Izvještaj je pripremljen korišćenjem baze podataka Giving Balkans, koja se sistematski razvija od 2013. godine, i predstavlja najpouz- daniju bazu podataka o filantropskom davanju u regionu. Zbog odsustva zvaničnih podataka (npr. Ministarstva finansija ili Poreske uprave), Catalyst Balkans koristi alternativne načine za prikupljanje podataka, prije svega medijske izvještaje i druge dostupne resurse (verifikova- ni izvještaji donatora i primalaca). Tokom posmatranog perioda (1. mart 2020. – 28. februar 2021.) u bazi podataka Giving Balkans obrađeno je ukupno 13.516 zapisa filantrop- skog davanja u cijelom regionu vezanih za podršku za Kovid-19, od čega su 5.459 jedinstvene akcije. Radi boljeg razumijevanja izvještaja, neophod- no je napomenuti da nivo filantropskog davanja posmatramo na osnovu dva osnovna pokazatelja: broja akcija i doniranog iznosa. Akcija predstavlja jedinstven događaj, odnosno organizovano prikupljanje donacija. Na primjer, akcija može biti kampanja u okviru koje grupa pojedinaca prikuplja sredstva za nečije liječenje ili donaciju jednog donatora ka jednom primaocu. Naša metodologija ima ograničenja, uključujući i najvažniju činjenicu – da mediji ne bilježe sva filantropska davanja. Još jedno značajno ograničenje je to što ne pružaju svi medijski izvještaji o filantropskim akcijama precizne informacije, kao što je vrijednost donacije. Iz tog razloga, akcije predstavljaju pouzdaniji pokazatelj, pa se fokusiramo na njih umjesto na donirane iznose. Svaki skup podataka za analizu koji Catalyst Balkans koristi ima svoju vrijednost transparentnosti, koja pokazuje procenat instanci koje su pokrivene zabilježe- nim doniranim sumama. Vrijednost transpa- rentnosti za skup podataka koji se koristi u ovom izvještaju je 37%, što znači da su medijski izvještaji za 2.020 instanci (od 5.459) sadržali informaciju o doniranom iznosu. Ipak, vjerujemo da naše istraživanje pruža dovoljno pouzdan uvid u suštinske aspekte filantropskog davanja jer brojke, iako nisu sveobuhvatne, nude minimalnu vrijednost za relevantne indikatore. Ako, na primjer, razgova- ramo o broju filantropskih instanci, možemo sa sigurnošću tvrditi da je broj koji prikazujemo minimalan broj slučajeva koji su se desili. Isto važi i za iznose, aktere i slično. Stoga se ovi podaci mogu koristiti kao pokazatelji minimal- nog stepena razvoja filantropije u regionu Zapadnog Balkana. 38 Metodologija
  • 41. Pojmovnik Jedinstveni događaj, odnosno primjer prikupljanja donacija. Može se sastojati od pojedinačnih ili više donacija (npr. kampanja u kojoj građani prikupljaju masovne donacije za nečije liječenje). Akcija Donatori Masovni pojedinci Mješoviti darodavci Istaknuti pojedinci Poslovni sektor Privatne fondacije Donacija Ekstrapolacija Filantropija Krajnji korisnici Teme za davanje Primaoci donacija Način korišćenja donacija Ljudi i/ili pravna lica koja doniraju novac, vrijeme, usluge ili dobra. Da bi se trendovi efikasnije pratili, podijeljeni su na tipove donatora. Veliki broj građana koji se stoga ne mogu identifikovati po imenu. Akcije u kojima nije moguće razdvojiti donatore po tipu, odnosno slučajevi gdje jedna instanca uključuje više tipova donatora. Građani koji se mogu identifikovati. Kompanije (više od 50 zaposlenih), korporativne fondacije i mala i srednja preduzeća (manje od 50 zaposlenih). Fondacije osnovane od strane privatnih lica/građana ili kombinacije privatnih i pravnih lica. Čin davanja određene količine novca, dobara, usluga ili vremena bez naknade. Statistička metoda koja na osnovu procenta dostupnih podataka izračunava podatke koji bi važili da je 100% podataka poznato. Ekstrapolacija proizvodi procijenjene, a ne apsolutne vrijednosti. Davanje društvenom dobru bez recipročnih očekivanja, odnosno dobrovoljno davanje novca, dobara, vremena ili usluga da bi se nekome pomoglo ili poboljšalo stanje u društvu. Ciljne grupe koje imaju koristi od donacija. Na primjer, ako je škola primalac donacije, krajnji korisnici su djeca koja idu u pomenutu školu. Teme, odnosno svrhe za koje se donira (kao što su zdravstvo, obrazovanje, itd.) Privatna i/ili pravna lica koja primaju donacije od donatora. U većini slučajeva donacije se usmjeravaju dalje. Označava način na koji se donacija koristi i da li ima dugoročni ili jednokratni efekat (npr. za kapitalna ulaganja, kupovinu opreme, pružanje usluga, materijala, potrošne robe, itd.) 39
  • 42. Ovaj izvještaj je podržan od strane Balkanskog fonda za demokratiju (Balkan Trust for Democracy), projekta Njemačkog Maršalovog fonda SAD (German Marshall Fund of the United States) i USAID. Mišljenja izražena u ovoj publikaciji ne odražavaju nužno stavove Balkanskog fonda za demokratiju, Njemačkog Maršalovog fonda SAD, USAID-a ili Vlade SAD.
  • 43. Catalyst Balkans 38 Takovska, 11000 Beograd, Srbija catalystbalkans.org givingbalkans.org Pipremili Vuk Vuković Maja Gligorić Uredila Aleksandra Vesić Antić Novembar 2021. Kvalitet podataka Jelena Bekčić Dizajn Dragana Pavlović