Els de Paermentier: De historicus als ‘stakeholder’: kwaliteit en meerwaarde van digitale oorkondencorpora voor hedendaags academisch onderzoek en onderwijs.

ELS DE
PAERMENTIER
Universiteit Gent
Tilburg
14 december 2017
DE HISTORICUS ALS STAKEHOLDER
SYMPOSIUM 'VAN SCRIPTORIUM NAAR CHARTERBANK.
TRENDS IN HET ONTSLUITEN VAN OORKONDEN'
kwaliteit en meerwaarde van
digitale oorkondencorpora voor
academisch onderzoek en onderwijs

DE RE DIPLOMATICA – JEAN MABILLON

 18de-19de eeuw
 R. Tassin & Ch. Toustain
 Léopold Delisle
 Theodor von Sickel
 Julius Ficker
 Heinrich Brunner
 Verbreding van het vakgebied
 diplomatisch jargon
 dateren en lokaliseren van ongedateerde oorkonden
 studies naar het ontstaan en de organisatie van
kanselarijen en scriptoria
DIPLOMATIEK ALS ACADEMISCHE DISCIPLINE

 20ste eeuw: nieuwe tendenzen
 socio-culturele benadering van middeleeuwse documentaire bronnen
 aandacht voor de lagere sociale echelons
 productiecontext en verschriftelijkingsprocessen
 legitimatie van macht en de creatie van corporate identities
 rol van administratoren als 'archiefmanagers' eerder dan
'archiefvormers'
 zowel losse stukken als codices
 'archival memory'
 digitale tijdperk
 massale digitalisering
 nieuwe opportuniteiten voor onderzoek
DIPLOMATIEK ALS ACADEMISCHE DISCIPLINE

 Van 'analoge' naar 'digitale' diplomatiek
 achterhalen van de noden van de e-Humanist
 E. G. Toms en H. L. O'Brien, 'Understanding the Information and Communication Technology
Needs of the e-Humanist', Journal of Documentation 64 (2008), 102-130.
 E. G. Toms and N. Flora, 'From Physical to Digital Humanities Library: Designing the Humanities
Scholar's Workbench', in Mind Technologies: Humanities Computing and the Canadian
Academic Community, ed. R. Siemens and D. Moorman (Calgary: University Press, 2005), 91-
116.
 toename van wetenschappelijke (netwerk)bijeenkomsten
 presentaties van nieuwe (standalone) projecten
 ontwikkeling van technologische applicaties en tools
 geïntensifieerde dialoog tussen in IT getrainde mediëvisten en
technologische experten
VAN MABILLON TOT METADATA

 En de overige stakeholders?
 historici en niet-academische geïnteresseerde gebruikers
 archivarissen en bibliothecarissen
 studenten
 In hoeverre komen digitale oorkondenedities tegemoet aan hun
noden en verwachtingen?
 aangeboden informatiecategorieën
 zoekmogelijkheden
 Meerwaarde voor het onderzoek naar documentaire schrijf- en
schriftpraktijken?
 heuristiek
 analyse
 Vergelijkend overzicht van digitale oorkondencollecties
 BE, FR, NL, ENG
 Centraal-Europa: P. Sahle en G. Vogeler, 'Urkundenforschung und Edition
im Digitalen Zeitalter', Historisches Forum 7 (2005), p. 333-378.
VAN MABILLON TOT METADATA

 België
 Diplomata Belgica
 Frankrijk
 Chartae Galliae
 Les chartes originales antérieures à 1121 conservées en France
 Les actes royaux
 Cartulaire de la Seigneurie de Nesle
 Enquêtes menées sous les dernies capétiens
 Ordonnances de l’hôtel du roi
 Chartae Burgundiae
 Nederland
 Digitaal Oorkondenboek Noord-Brabant
 Digitaal Oorkondenboek Groningen-Drenthe (Cartago-project)
 Registers van de Hollandse grafelijkheid
 Engeland
 The Anglo-Saxon Charters
 PASE/POMS
EVALUATIE VANUIT HET STANDPUNT VAN
DE ONDERZOEKER

 Basisprincipes voor digitale oorkondenedities
(P. Sahle, 'Vom Editorischen Fachwissen zur Digitalen Edition: der Editionsprozeß
zwischen Quellenbeschreibung und Benutzeroberfläche', 2003)
 transparante en 'open' architectuur
 datasets doorzoekbaar vanuit uiteenlopende vraagstellingen
 onafhankelijk van de geprinte editie
 duurzaamheid door het gebruik van internationale (beschrijvings)standaarden
 interoperabiliteit
 Archivistiek ('Archival science')
 'betrouwbare' records
 authenticiteit; betrouwbaarheid; integriteit;
gebruiksgemak
 L. Duranti
 'New uses for an old science' (1989, 1990s)
UITGANGSPUNTEN EN BASISPRINCIPES

 ‘Archival bond'
 onderlinge relaties tussen ‘records’
 gecombineerde analyses van inhoud en context (dossiers)
 traditionele vragenset uit de diplomatiek (cf. L. Boyle)
 Wie ? Wat ? Hoe ? Waarom ? Wie nog ? Waar ? Wanneer ?
 Vertaling naar metadatasets
 beschrijfstof
 fysieke vorm
 rechtshandeling
 betrokken actoren
 traditie en bewaring
 inhoud van de tekst

 Bevraagbaarheid en interpretatie van de data op vier niveaus
(P. Bertrand en Ch. Jacobs, 'Digital Humanities et critique historique documentaire:
'digital' ou 'critical' turn?', 2011).
 infra-documentair niveau
 relaties binnen de tekst zelf
 intra-documentair niveau
 relaties tussen de tekst en andere teksten
 bv. voorkomen van eenzelfde protocolformule in meerdere oorkonden
 inter-documentair niveau
 cf. documentaire 'dossiers'
 supra-documentair niveau
 ('actieve') collectie bijeengebracht door de archiefvormer
 structuur
 consultatie en beheer
 'meta-documenten'

DEFINITIE EN FINALITEIT VAN DIGITALE
OORKONDENCORPORA
http://www.cartago.nl/nl/

HTTP://WWW.CN-TELMA.FR/CHARTAE-GALLIAE/INDEX/
HTTP://WWW.DIPLOMATA-BELGICA.BE

HTTP://WWW.CN-TELMA.FR/ORIGINAUX
HTTP://WWW.CN-TELMA.FR/ORIGINAUX2

HTTP://WWW.DIPLOMATA-BELGICA.BE
HTTP://WWW.CN-TELMA.FR/ENQUETES

HTTP://RESOURCES.HUYGENS.KNAW.NL/
REGISTERSHOLLANDSEGRAFELIJKHEID
HTTP://WWW.CN-TELMA.FR/NESLE

HTTP://WWW.CN-TELMA.FR/ACTESROYAUX
HTTP://WWW.CN-TELMA.FR/ORDONNANCES

HTTP://WWW.ASCHART.KCL.AC.UK/INDEX.HTML

 Datum anno domini M° CC° XX°.
 Actum anno gratie millesimo ducentesimo vicesimo.
 Actum Cameraco anno dominice incarnationis IXL-mo VI-to
indictione XIIII-ta regni vero Heinrici regis anno VIIII presulatus
domni Gerardi episcopi XXX-mo VI-to.
 Actum apud sanctum Audomarum anno domini 1201 mense
decembre in die sancti Johannis evangeliste.
 Datum Laterani VI° kalendas februarii, pontificatus nostri anno
secundo.
 Actum anno Domini millesimo, ducentesimo vicesimo, septimo
decimo kalendas Julii.
 Datum anno Domini M° CC° XL° sexto, feria quarta post
Misericordia Domini.
DATERING - METADATA

 Mogelijke interpretaties
van dateringen
(De Tré en Deploige, 2016)
 mentioned in document
 accurate conjecture
 impossible date
 terminus ante quem
 terminus post quem
 several possible dates
 'new style'
 approximation
DATERING - METADATA

 heuristiek
NIEUWE
PERSPECTIEVEN VOOR
ONDERZOEK

NIEUWE PERSPECTIEVEN VOOR ONDERZOEK
 Analyse
 woordstatistiek
 algemene redactionele gebruiken (kanselarij'arsenaal')
 karakteristieke kanselarijformules ('corporate identity')
 protocol en discours
 'dater' (DEEDS)
 dateringsinstrument voor ongedateerde oorkonden
 karakteristieke woordgroepen or 'shingles'
 geolocalisatie van personen of instellingen
 strategische netwerken
 sociale netwerkanalyse
 link met prosopografische databases
 Prosopography of Anglo-Saxon England (PASE)
 People of Medieval Scotland (POMS)

PASE
PROSOPOGRAPHY OF ANGLO-SAXON ENGLAND

POMS
PEOPLE OF MEDIEVAL SCOTLAND

NIEUWE PERSPECTIEVEN VOOR ONDERZOEK
 Analyse
 comparatieve analyses van (meta)data
 externe invloeden op lokale kanselarijgebruiken
 lexicografische studies
 interdisciplinaire onderzoeksvragen
 paleografie: materialiteit van documentaire bronnen
 archivistiek: archiefvorming en archiefbeheer
 verband tussen losse oorkonden en gebundelde afschriften
 nood aan ontsluiting van dorsale notities, afbeeldingen en metadata m.b.t. zegels, ...
 historische taalkunde en socio-linguïstiek

BENE VALETE
Bulle van paus Alexander III voor de St-Pietersabdij in Gent (1164)
(Gent, RA, K99 – oorkonde 295) (DiBe ID 869)

Els de Paermentier: De historicus als ‘stakeholder’: kwaliteit en meerwaarde van digitale oorkondencorpora voor hedendaags academisch onderzoek en onderwijs.

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Regionaal Archief Tilburg

More from Regionaal Archief Tilburg (20)

Els de Paermentier: De historicus als ‘stakeholder’: kwaliteit en meerwaarde van digitale oorkondencorpora voor hedendaags academisch onderzoek en onderwijs.