1. 15 oktober 2016 , pag. 36
Naar
slimmer
en groener
asfalt
Op wat kleurschakeringen na lijken
asfaltwegen allemaal op elkaar. Schijn
bedriegt. Veiligheid, energiebesparing,
lawaainormen en vergroening veranderen
in hoog tempo ons wegennet.
asfalt
DICK OFFRINGA
V
oor de buitenstaander is
asfalt ‘dat zwarte wegdek’.
Oké, we kennen de zoab-
revolutie (sinds 1973),
open asfalt dat de weg veiliger
maakt door de snelle afvoer van re-
genwater, maar dat ’s winters ook
bijzonder glad kan zijn. We kennen
ook al enkele tientallen jaren rode
fietsstroken terwijl tegenwoordig
ook steeds meer gelijkwaardige
kruisingen van gekleurd asfalt wor-
den voorzien om beter op te vallen.
Hoe betrekkelijk die zichtbare wij-
zigingen soms ook mogen zijn, on-
derhuids zijn grote veranderingen
gaande, weet Piet Zijlstra van advies-
bureau PolyCiviel in Leek. Het moet
allemaal vooral veiliger, stiller en
groener, aldus Zijlstra. Dus zien we
reflecterende deklagen, veiliger zo-
ab, kouder te mengen asfalt (leab),
toepassing van rubber en kleuren
alsmede het gebruik van vorstdetec-
tiesensoren, om enkele te noemen.
De noordelijke asfaltcentrales in
Westerbroek, Heerenveen, Koot-
stertille en Staphorst produceren
het allemaal op recept van de we-
genbouwers.
Zijlstra adviseert wegenbouwers
en opdrachtgevers – vaak gemeen-
ten, provincies, Rijkswaterstaat en
natuurbeheerders – bij de aanleg
van wegen, fietspaden en tunnels. Er
verandert niet alleen veel, de veran-
deringen gaan vaak sneller dan re-
glementen kunnen bijbenen, aldus
Zijlstra. ,,Dit betekent dat opdracht-
gevers vaker hun nek moeten dur-
ven uitsteken’’, weet hij. Maar even-
zo vaker de beurs moeten trekken
om niet voor de goedkoopste aan-
bieding te gaan maar voor de veilig-
ste en onderhoudstechnisch beste
oplossing. Aan Zijlstra vaak de taak
met onderzoek en meetgegevens te
komen die zijn gelijk en dat van de
wegenbouwers aantonen.
Zijlstra stond bij betonfabrikant
Kijlstra in Veendam en Drachten
aan de wieg van reflecterende straat-
banden en gras-stenen als bermver-
harding. Sinds hij na een reorganisa-
tie enkele jaren terug zijn eigen be-
drijf oprichtte, is hij een groot pleit-
bezorger van reflecterende
steenslag,diedeveiligheidvergroot:
in tegenstelling tot ouderwets asfalt
ontbreekt bij regen de vervelende
schittering. De weg is beter zicht-
baar, zowel overdag als bij donker.
Met de vergrijzing van de bevolking
neemt het maatschappelijk belang
hiervan toe, stelt hij. Naarmate de
mens ouder wordt, heeft hij meer
licht nodig om goed te zien.
Het toepassen van reflecterende
steenslag maakt de weg duurder.
,,Zo’n 1,5 euro per vierkante meter’’,
rekent Zijlstra voor om daar vervol-
gens enkele extra voordelen tegen-
over te stellen. ,,Onder zonnige om-
standigheden kan zwart asfalt op-
warmen tot 73 graden Celsius, bij ge-
bruik van reflecterend steenslag
maar tot 53, 54 graden. Je hebt daar-
door minder opwarming in steden.
En minder spoorvorming. Door dat
laatste kun je het wegenonderhoud
gauw met twee jaar opschuiven.’’
In combinatie met led-lampen
zorgt de reflectielaag voor een goede
evenwichtige verlichting van de
straat waardoor een energiebespa-
ring van 30 procent haalbaar is. Zijl-
stra zet nog zwaarder geschut in:
veiliger asfalt leidt tot minder onge-
vallen en daarmee tot minder leed
en zorgkosten. ,,We zijn door ver-
keersongevallen jaarlijks 12 miljard
euro kwijt aan zorg, filevorming en
uitkeringen. Met een relatief kleine
investering kun je daarop misschien
wel 10 procent besparen.’’ Toch
gauw 1,2 miljard euro per jaar.
E
r gebeurt al het nodige. Wegen
worden met behulp van reflec-
terend asfalt visueel versmald
waardoor automobilisten langza-
mer gaan rijden. Fietspaden krijgen
reflecterende deklagen of banden,
wat de fietsveiligheid in het donker
vergroot. Reflecterende steenslag
wordtintunnelsgebruiktomdever-
velende overgang met daglicht weg
te nemen en tegelijk flink op energie
te besparen.
Uit kostenbesparing is rood emul-
sie-asfaltbeton ontwikkeld: een 5
millimeter dikke herstellaag voor
fietspaden en voorzien van reflecte-
rende steenslag. ,,Even polijsten en
het fietspad is veiliger en weer voor
acht jaar onderhoudsvrij.’’ Kosten-
besparend is ook de toepassing van
een herstellaag voor zoab (zie inzet-
je).
,,We staan echt op een kantel-
punt’’, stelt Ralph Venema, product-
ontwikkelaar bij Icopal Esha in Gro-
ningen, producent van bitumen, de
stof waarmee stenen, steenslag, bre-
kerzand en andere vulstoffen tot
een wegdek kunnen worden ge-
smeed. ,,Om de afhankelijkheid van
aardolie – de grondstof voor dit
‘bindmiddel’ – te verkleinen, is een
zoektocht gaande naar alternatieve
grondstoffen.’’ Tegelijkertijd is er de
roep naar verlaging van de CO2-uit-
stoot, naar sterkere wegen vanwege
de grotere verkeersintensiteit en
naar verlenging van de levensduur
van wegen, aldus Venema.
N
iet dat het iets van de laatste
jaren is. ,,Innovatie in de we-
genbouw is iets van de lange
adem’’, verklaart Venema. De mi-
lieuvriendelijke aanpak moet ook
een lange levensduur kennen, an-
ders valt het milieuvoordeel weer
weg, legt hij uit.
Esha past al sinds 2003 koolzaad-
olie toe als vervanger van – verbo-
den – oplosmiddelen in bitumen.
Sinds 2005 verkoopt het bedrijf Pen-
Tack, om een asfaltlaag te herstellen
en de levensduur ervan te verlen-
gen. Rijkswaterstaat gaat na ver-
schillende proeven deze methode
binnenkort grootschalig op snelwe-
gen toepassen, weet Venema.
Ondertussen is volledig herge-
bruik van oud asfalt haalbaar, aldus
de productontwikkelaar. Vermengd
met schuimbitumen kan een oude
asfaltlaag worden verwerkt tot een
nieuwe ondergrond voor een weg.
,,Scheelt grondstoffen, geeft minder
CO2-uitstoot en de ondergrond is
nog sterker ook.’’
Nieuwe ontwikkelingen hebben
steeds vaker te maken met het ge-
bruik van ‘biobased’ materialen. Op
laboratoriumschaal is de toepassing
van lignine – de lijmstof in planten
en bomen – als vervanger van bitu-
men op aardoliebasis geslaagd. Ve-
nema: ,,We denken daarmee vol-
gend jaar praktijkproeven te kun-
nen nemen.’’ Die zijn vooral nodig
om de lange levensduur aan te to-
nen.
Esha werkt hierbij nauw samen
met onderzoeksinstituut TNO. Dave
van Vliet van TNO meldt ‘dat je tot
50 procent van de bitumen door lig-
nine kunt vervangen’. En dan nog
iets belangrijks: Lignine is ‘in over-
vloed aanwezig op aarde’.
Ondertussen proberen de makers
het asfalt ook anderszins te vergroe-
nen. Leab (laag energie-absorberend
asfaltbeton) is daarvan een voor-
beeld. De productie vergt minder
energie. ,,Dit asfalt kan bij een tem-
peratuur van 95 graden Celsius wor-
den gemengd in plaats van bij de ge-
bruikelijke 160 graden’’, vertelt Zijl-
stra. Soms zit de vergroening in de-
tails: zo is het mogelijk uit gebruikt
toiletpapier cellulose te halen waar-
meedegrondstoffenvanasfaltbeter
gemengd kunnen worden. Roelofs
heeft in Friesland deze ‘afdruip-rem-
mer’ met succes toegepast.
Stiller asfalt is er al, na proeven
met laagdiktes en de grootte van de
korrel (steenslag en brekerzand) in
het asfalt. Die ontwikkeling staat
niet stil. Zo wordt nu fluisterasfalt
beproefd. In Sebaldeburen is on-
langs een proefvak gelegd met stil
en reflecterend asfalt. Het maakt het
dorp leefbaarder en vergroot bij
duisternis het zicht. Aannemer Oos-
terhof Holman in Grijpskerk, die bij
deze ontwikkeling is betrokken,
heeft onlangs ook diverse wegen in
de stad Groningen van dit nieuwe
mengsel voorzien. Assen zal binnen-
kort volgen, meldt Zijlstra.
Daarnaast zijn er testen gaande
met asfalt waarin rubber van verma-
len autobanden is verwerkt. Zijlstra:
,,De gedachte erachter is dat rubber
op rubber minder lawaai maakt.’’ Te-
gelijkertijd zijn er zoektochten naar
stiller en stroever asfalt zonder de
rolweerstand te vergroten. Ofwel
een stillere weg met een kortere
remweg zonder dat het benzinever-
bruik stijgt. De provincie en ge-
meente Groningen lopen voorop
met een combinatie van stil en re-
flecterend steenmastiekasfalt.
Zoals Zijlstra stelt, loopt de regel-
geving vaak niet in de pas met de
nieuwe ontwikkelingen. Maar het tij
keert. In november verschijnt er een
handleiding voor wegbeheerders
om wegdekreflectie op te nemen in
een bestek.
Zijlstra meldt echter ook een an-
dere doorbraak. ,,Over enkele maan-
den zal de nieuwe nationale richtlijn
voor openbare verlichting van
kracht worden in Nederland. Daarin
wordt voor het eerst aandacht be-
steed aan het effect van wegdekre-
flectie op sociale veiligheid. Meer
specifiek: die verlichting levert een
bijdrage aan het goed kunnen waar-
nemen en herkennen van gezichten
en lichaamstaal. Een primeur in Eu-
ropa.’’
‘Innovatie
in wegenbouw
is iets van
lange adem’
Eeuwenoud
Zand, uit aardolie gedestilleerd
bitumen, steen, steenslag en
vulstoffen. Ziedaar de gangbare
samenstelling van asfalt. Niet
denken dat het een modern
product is: Volgens het tijd-
schrift Quest kende het Babylo-
nische Rijk 600 jaar voor Chris-
tus al een vorm van asfalt. De
eerste asfaltweg in Europa
dateert volgens het magazine
van 1835: Place de la Concor-
de in Parijs. Sindsdien is een
groot deel van Nederland voor-
zien van asfaltwegen.
Volgens de uitleg van Asfalt-
blij.nl, de website van wegen-
bouwers, wist men bitumen in
de oudheid over te houden
nadat de vluchtige stoffen uit
aardolie waren verdampt. Het
kleverige restant werd vooral
gebruikt als afdichtmiddel.
Volgens de website is het haast
een vloek om asfalt te vergelij-
ken met teer, zoals wegenbou-
wers vaak op straat horen. De
oorsprong van bitumen ligt in
aardolie, terwijl teer is verkre-
gen uit steenkool en hout. Teer
bevat zeer hoge concentraties
PAK – Polycyclische Aromati-
sche Koolwaterstoffen – en
wordt sinds 1991 niet meer
gebruikt.
Eeuwenoud Verjongingskuur
Asfalteringswerkzaamheden op
snelwegen zorgen voor verkeers-
hinder. Het vervangen van een
asfaltlaag vergt gauw 18 uur. Om
dit proces te bekorten, is een
verjongingscrème ontwikkeld, die
in 7 uur kan worden aangebracht
en tegelijkertijd de levensduur
van een zoab-weg met zeker drie
tot vijf jaar jaar verlengt.
Bijna zes jaar hebben Rijkswater-
staat, TU Delft en TNO samen
met de aannemers Heijmans,
BAM Wegen, Latexfalt en Icopal
Esha (Groningen) aan de ontwik-
keling ervan gewerkt. De crème
heelt scheurtjes en zorgt ervoor
dat de bitumen de stenen weer
beter vasthouden.
In dit geval lopen gemeenten en
provinciale overheden ver voor
op Rijkswaterstaat. Esha past die
crème onder de naam Pen-Tack
al sinds 2005 toe.
Zoab (zeer open asfaltbeton) is
ooit ontwikkeld om geluidsreduc-
tie te realiseren maar ook om
regenwater snel af te voeren, wat
het autorijden veiliger maakt.
Nadeel ervan was dat zoabwegen
’s winters juist extra glad werden
door opvriezend water en modder
in de poriën. Als antwoord daar-
op is het twee-lagenzoab ontwik-
keld. De bovenste laag is stroever
dan de onderste. Ook is het
mengsel van de toplaag fijner
waardoor minder opvriezing
ontstaat en vuil beter wordt
gefilterd. De onderste laag is
grover ten behoeve van een
betere waterafvoer.
Variaties in asfalt zijn vooral bedoeld om de veiligheid van de weggebruiker te verhogen, het geluid te beperken en ledverlichting sneller effectief te maken, aldus Piet Zijlstra. FOTO’S POLYCIVIEL
Piet Zijlstra FOTO GEERT JOB SEVINK