Πανεπιστήμιο και Κοινωνία των Πολιτών: Στοιχεία & Περιπτώσεις Αποικιοποίησης της Ανώτατης Εκπαίδευσης στις ΗΠΑ

1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ:
Στοιχεία & Περιπτώσεις Αποικιοποίησης της
Ανώτατης Εκπαίδευσης στις ΗΠΑ
Μωυσής Μπουντουρίδης
Πανεπιστήµιο Πάτρας
mboudour@upatras.gr
Διεθνές Συνέδριο
Που Πηγαίνει το Δηµόσιο Πανεπιστήµιο:
Προκλήσεις και Προοπτικές, Δυνατότητες και Κίνδυνοι
Αθήνα, 27-29 Μαρτίου 2008

2. Κοινωνία των Πολιτών και ΜΚεΟ
§ Η Κοινωνία των Πολιτών (ΚτΠ) σαν
ενδιάµεσος χώρος µεταξύ κράτους και αγοράς:
• Μη κρατικές δράσεις και διαδράσεις έξω από την κερδοσκοπική
ορθολογικότητα της αγοράς.
§ Ο Τρίτος Τοµέας των Μη Κερδοσκοπικών
Οργανώσεων (ΜΚεΟ) και των Οµάδων Πίεσης
(ή Συµφερόντων):
• Ενδεικτική βιβλιογραφία:
• H.K. Anheier (2005). Nonprofit Organizations – Theory, Management,
Policy. London: Routledge.
• Γ.Θ. Μαυρογορδάτος (2001). Οµάδες Πίεσης και Δηµοκρατία. Αθήνα:
Εκδόσεις Πατάκη.

3. Η Διεθνής Ταξινόµηση των ΜΚεΟ (ICNPO)
Μια πρωτοβουλία του Johns Hopkins Comparative Nonprofit Sector Project (L.M.
Salmon & H.K., Anheier [1997]. Defining the Non-Profit Sector: A Cross National
Analysis, Manchester: Manchester University Press).
Οµάδα 1: Πολιτισµός και Αναψυχή
Οµάδα 2: Εκπαίδευση και Έρευνα
2 100 Πρωτοβάθµια και Δευτεροβάθµια Εκπαίδευση
2 200 Ανώτατη Εκπαίδευση
2 300 Άλλη Εκπαίδευση
2 400 Έρευνα
Οµάδα 3: Υγεία
Οµάδα 4: Κοινωνικές Υπηρεσίες (Κοινωνικές ΜΚΟ)
Οµάδα 5: Περιβάλλον (Περιβαλλοντικές ΜΚΟ)
Οµάδα 6: Ανάπτυξη και Στέγαση
Οµάδα 7: Νόµος, Συνηγορία και Πολιτική (Πολιτικές ΜΚΟ)
Οµάδα 8: Φιλανθρωπία και Εθελοντισµός
Οµάδα 9: Διεθνείς Σχέσεις
Οµάδα 10: Θρησκεία
Οµάδα 11: Εµπορικές, Επαγγελµατικές και Συνδικαλιστικές Ενώσεις
Οµάδα 12: [Περιπτώσεις που δεν ταξινοµούνται παραπάνω]

4. Πλήθος ΜΚεΟ στις ΗΠΑ το 1998
(≈ 400,000) (≈ 1.200.000)
(≈ 1.600.000)
Πηγές:
§ L.M. Salamon (1999). America’s Nonprofit Sector: A Primer, New York: Foundation Center.
§ Stewart, D.M., Kane, P.R., and Scruggs, L. (2002). ‘Education and training.’ In L.M. Salamon (ed.), The State of
Nonprofit America. Washington, DC: The Brookings Institution.
§ Weitzman, M.S., Jalandoni, N.T., Lampkin, L.M., and Pollak, T.H. (2002). The New Nonprofit Almanac and Desk
Reference: The Essential Facts and Figures for Managers, Researchers, and Volunteers (first edn.). San Francisco:
Jossey-Bass.

5. Έσοδα ΜΚεΟ Ανώτατης Εκπαίδευσης
στις ΗΠΑ το 1990-91
Πηγή:
§ S. Slaughter & L.L. Leslie (1997). Academic Capitalism: Politics, Policies, and the Entrepreneurial University.
Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
Έσοδα (σε Εκατοµµύρια Δολλάρια)
$15.0
$22.5
$37.5
$25.0
$20.5
$45.5
$51.5
$10.0
$61.5
$2.5
$2.5
$5.0
$0.0
$40.0
$80.0
$120.0
$160.0
Δηµόσια Ανώτατη Εκπαίδευση Ιδιωτική Ανώτατη Εκπαίδευση Ανώτατη Εκπαίδευση -
Σύνολο
Λοπά
Δηµόσια Χρηµατοδότηση
Δωρεές & Υπηρεσίες
Δίδακτρα

6. Προέλευση Εσόδων ΜΚεΟ στις ΗΠΑ το 2002
54%
44%
70%
54%
65%
43%
27%
45%
54%
41%
5%
13%
8%
20%
37%
51% 14%
36%
5%
51%
17%
38%
15%
20% 22%
41%
10%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Υγεία
Δηµόσια
Ανώ
τατη
Εκπαίδευση
Ιδιω
τική
Ανώ
τατη
Εκπαίδευση
Ανώ
τατη
Εκπαίδευση
-
Σύνολο
Εκπαίδευση
-
Σύνολο
Κοινω
νικές
Μ
ΚΟ
Πολιτικές
Μ
ΚΟΤέχνες
&
Πολιτισµός
Μ
ΚεΟ
-
Σύνολο
Δηµόσια
Ιδιωτικά - Δωρεές
Ιδιωτικά - Δίδακτρα ή Τέλη
Πηγή:
§ L.M. Salamon (1999). America’s Nonprofit Sector: A Primer. New York: Foundation Center.

7. Η Θέση της Αποικιοποίησης της ΚτΠ
§ Adam Ferguson & Thomas Hobbes: Για την αρετή της
πολιτοφροσύνης ή ευπροσηγορίας (civilitas).
§ G.W.F. Hegel: Η διαλεκτική αντίθεση ηθικού βίου (Sittlichkeit) και
κοινωνίας των ιδιωτών (Bürgerliche Gesellschaft).
§ Κarl Marx: Η αλλοτρίωση της ατοµικιστικής ορθολογικότητας.
§ Jurgen Habermas: “Ο αποικισµός του βιόκοσµου.”
§ Νίκος Μουζέλης: “Οι εργαλειακές λογικές του κέρδους και της
κοµµατικοκρατικής εξουσίας ‘αποικιοποιούν’ τους υπόλοιπους
θεσµικούς χώρους, ο πολλαπλασιασµός µη κερδοσκοπικών και µη
κρατικιστικών µηχανισµών επίλυσης προβληµάτων αποτελεί το µόνο
τρόπο εξανθρωπισµού του καπιταλισµού.”
Αναφορές:
§ J.L. Cohen & A. Arato (1992). Civil Society and Political Theory. Cambridge, MA: MIT Press.
§ Ν. Μουζέλης (2002). “Τι είναι η κοινωνία των πολιτών;” στο Ν. Μουζέλης, Από την Αλλαγή στον
Εκσυγχρονισµό. Αθήνα: Θεµέλιο.

8. Κριτικές της Εµπορευµατοποίησης
§ Thorstein Veblen (1918): Για τη µετατροπή των Πανεπιστηµίων
σε επαγγελµατικές σχολές διοικούµενες από µη επιστήµονες
επιχειρηµατίες.
§ Clark Kerr (1963): Για το Πανεπιστήµιο-multiversity, που γίνεται
‘εργοστάσιο γνώσης.’
§ Allan Bloom: Για την ισοπέδωση της παιδείας.
§ Stanley Aronowitz: Για µια αριστερή στροφή στην εκπαίδευση.
Αναφορές:
§ T. Veblen (1918). The Higher Learning in America: A Memorandum on the Conduct of Universities by Business Men.
New York: W.W. B.W. Huebsch.
§ C. Kerr (1963). The Uses of the University. Cambridge, MA: Harvard University Press.
§ A Bloom (1987). Closing of the American Mind. New York: Simon & Schuster.
§ S. Aronowitz (2000). The Knowledge Factory: Dismantling the Corporate University and Creating True Higher
Learning. Boston: Beacon Press.

9. Δυο Παραδείγµατα Εµπορευµατοποίησης
§ Το τηλεοπτικό κανάλι Channel One Network νοικιάζει
τηλεπικοινωνιακό εξοπλισµό σε περισσότερα από 12.000 σχολεία
και σ’ αντάλλαγµα παίζει τα ελαφρά προγράµµατά του (µε
σκληρές διαφηµίσεις) στα κανονικά µαθήµατα στις τάξεις
(Carlson, 2003).
§ Τα Πανεπιστήµια γίνονται ανθηρές αγορές (τζίρου 200
δισεκατοµµυρίων δολάριων το χρόνο), όπου οι φοιτητές
καταναλώνουν υπολογιστές, τηλεπικοινωνιακές συσκευές, βιβλία,
ταξίδια, έπιπλα, τροφές, αναψυκτικά, CD κτλ. (Morrison, 2004).
Αναφορές:
§ R. Carlson (2003). “Corporate Propaganda and Media Manipulation.” ZENZIBAR Alternative Culture
http://www.zenzibar.com/Articles/corporatepropaganda2.htm.
§ D.A. Morrison (2004). Marketing to the Campus Crowd: Everything You Need to Know to Capture the $200 Billion
College Market. Chicago: Dearborn Trade Publishing.

10. Πιέσεις Ιδιωτικοποίησης
§ Χειραγωγήσεις του προγράµµατος No Child Left Behind της
κυβέρνησης Bush για την οικειοποίηση ελεύθερων σχολικών
χώρων και τη δηµιουργία σχολικών στρατολογικών κέντρων.
§ Εµπορικές ονοµασίες βραβείων, υποτροφιών, αθλητικών
εγκαταστάσεων και οµάδων, αιθουσών, κτιρίων, µέχρι και
Πανεπιστηµίων - εµπορικές σηµατολογήσεις (branding).
§ Ερευνητικές χρηµατοδοτήσεις της ExxonMobil (ακόµη και στο
Stanford) για έρευνα στην κλιµατική αλλαγή, που θα ανασκευάζει
τις επιστηµονικές θεωρίες των κινδύνων από την παγκόσµια
υπερθέρµανση.
Αναφορές:
§ B.R. Barber (2007). Consumed. How Markets Corrupt Children, Infantilize Adults, and Swallow Citizens Whole. New
York: W.W. Norton & Company.
§ J. Washburn (2005). University, Inc. The Corporate Corruption of Higher Education. New York: Basic Books.
§ D. Bok (2003). Universities in the Market Place: The Commercialization of Higher Education. Princeton, NJ: Princeton
University Press.
§ A. Hacker (2003). “The Truth About the Colleges.” New York Review of Books, November 3, 2005.

11. Αλλαγές Ονοµάτων Ιδρυµάτων
§ Το 1997 το New School of Social Research της Νέας Υόρκης
µετονοµάσθηκε σε New School University, αλλά µετά από
διαµαρτυρίες καθηγητών και φοιτητών το 2005 πήρε πάλι το
όνοµα New School. Να πώς ο Bob Kerrey δικαιολογούσε την
αλλαγή του ονόµατος: “Ο ανταγωνισµός στην Ανώτατη
Εκπαίδευση αναγκάζει να γίνονται πολλά πράγµατα, που
εµφανίζονται περισσότερο σαν µια εµπορική δραστηριότητα. [Το
Πανεπιστήµιο] Μοιάζει µε µια επιχείρηση που πουλά πίτσα. Δεν
είναι ακριβώς έτσι, αλλά πάντως θεωρούµε τους φοιτητές µας σαν
σηµαντικούς πελάτες. Κι αν αυτοί δεν είναι βέβαιοι για το ποιοι
είµαστε, τότε διατρέχουµε τον κίνδυνο να τους χάσουµε.”
§ Το 1997 το Glassboro State College του New Jersey
µετονοµάσθηκε σε Rowan University προς τιµή του
επιχειρηµατία Henry M. Rowan, που χρηµατοδότησε αδρά µε 100
εκατοµµύρια δολάρια.
§ Το 1924 το Trinity College του Durham (NC) είχε µετονοµασθεί
σε Duke University όταν πήρε χρηµατοδότηση 40 εκατοµµυρίων
δολαρίων από τον µεγαλοβιοµήχανο James B. Duke.
Αναφορά:
A. Finder (2005). “To Woo Students, College Choose Names That Sell.” New York Times, August 11, 2005.

12. Γιατί µας Νοιάζει στην Ελλάδα;
§ Επειδή ο µηχανισµός της εξάρτησης πόρων δρα ισοµορφικά στη
διαµόρφωση µιας παγκόσµιας εµπορευµατοποιηµένης εκπαίδευσης
κάτω από την πίεση παγκόσµιων νεοφιλελεύθερων θεσµών (όπως ο
OECD, ο WTO κτλ.).
§ Είναι άραγε αναπόφευκτο το σιδερένιο κλουβί της νέας
οικονοµικής ορθολογικότητας, που προωθείται από τους
παγκόσµιους οικονοµικούς θεσµούς;
§ Η απάντηση βρίσκεται στη σχέση οικονοµικού-κοινωνικού: Οι
κοινωνικοί θεσµοί (όπως του δηµόσιου αγαθού της γνώσης, του
ανοικτού κοινού χώρου της επιστήµης, της δηµοκρατικής παιδείας
κτλ.) µπορούν να νοµιµοποιήσουν την αντίσταση απέναντι στις
καταστροφικές µη αποσκοπούµενες συνέπειες του ‘αόρατου
χεριού’ της οικονοµίας.
Αναφορές:
• P.J. DiMaggio & W.W. Powell (1983). "The Iron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and Collective Rationality in
Organizational Fields." American Sociological Review, 48:147-160.
• P.J. Gumport (2000). "Academic Restructuring: Organizational Change and Institutional Imperatives." Higher Education: The
International Journal of Higher Education and Educational Planning, 39: 67-91.