science journal in odia language

1. cÐnàþþþ¤,2014
aÞsÐ_]ÞN«Æ
21haià
JXÏÞhÐaÞsÐ_HLÐÒXcÑ
3¯ÆjÕMÔÐ

2. 3d iõL¥û
3rd Issue
21g ahð
21st Year
cûyð, 2014
March,2014
aòmû^ òM«
BIGYAN DIGANTA
ibû_Zò
_âù`ie Ccû PeY cjû«ò
cêL¥iµûK
gâú~êq aòRd ùKZ^ _…^ûdK
iµûK
WKÖe ai« Kêcûe ùPø]êeú
_eòPûk^ûiµûòKû
WKÖe ùeLû ûi, iPòa
IWÿògû aòmû^ GKûùWcú
iµû^ûcŠkú
Wûqe ^òZ¥û^¦ ÊûAñ
WKÖe ZâòùfûP^ aògßûk
WKÖe Pò©e¬^ cògâ
A¬ò^òde cûdû]e ÊûAñ
_âù`ie ^òùaòZû ùR^û
iûjò¨ Cce¨
WKÖe ^òeê_cû ûg
WKÖe RdKé¾ _ûYòMâûjú
WKÖe céêkû cògâ
WKÖe _âbûZ Kêcûe hWÿwú
RÐ[öRÐ[öÑcÐ_*¼ c^ÔÒeþ aÞsÐ_ ÒmþMÐ `õ[Þ ANõkþ jó½Þ¤ LeÞþaÐeþ DÒ~hÔ Ò_B JXÏÞhÐ aÞsÐ_
HLÐÒXÏcÑ ÒjcÐ_*¼WÐeÊþ akÊþ]Þ_ ^eÞþ ÒmþMÐ AkèþÐ_LeÊþúaÐ jÒréþ MÊaç LcçjÕMÔL ÒmþMÐ Aceþ kþªÆN[
ÒkþDRÞ¼¼Ð ANõkþÑ RÐ[öRÐ[öÑcÐ_*ʼ `Ê_aàÐeþ @_ÊÒeþÐ^ LeþÐdÐDRÞ, ÒjcÐ_*¼ `õ^Ð_hÞlL/hÞl¯ÞÆ[öÑ aÐ
@^Ôl/@^ÔlÐ*¼ SeÞþAÒeþ ÒmþMÐ HLÐÒXÏcÑ WÞLZÐÒeþ `WÐBaÐLʼ¼Ð cÒ_Ð_Ñ[ ÒmþMÐ _Þ¯ÆcÞ[ bþÐÒa
""RÐ[öRÐ[öÑ*¼ LmþceÊþ "" J ""RÐ[öRÐ[öÑ*¼ Ló[Þ'' ªÆc÷Òeþ ""aÞsÐ_ ]ÞN«Æ''Òeþ `õLÐh LeþÐdÞaÐ D]Ôc SÐeÞþ
eþkÞþRÞ¼¼Ð hÞlÐ_ʺ¤Ð_eþ cÊMÔ H' ]ÞNÒeþ RÐ[öRÐ[öÑ*ʼ Ò`õЗÐkþ_ Ò]aÐLÊ aÞÒhi @_ÊÒeþÐ^¼¼Ð
jÕ`Ð]L, "aÞsÐ_ ]ÞN«'Æ
`ШÊÆmÞþ`Þ jkþ _ÞSeþ jÕ`ËÀठWÞLZÐ, ½¤ÐÖ`ç ALÐeþþ (Stamp Size)eþ $¼ÒVÐ HaÕ
ÒdÐNÐÒdÐN _ÞcÒ«Æ Ò$¼Ð_ç _cèeþ, B-Òcmçþ WÞLZÐ (d]Þ ÐH) Ò]aÐLÊ ÒmþML
ÒmþMúLÐcÐ_*ʼ `Ê_aàÐeþ aÞÒhi @_ÊÒeþÐ^ LeþÐdÐDRÞ¼¼Ð
jÕ`Ð]L, "aÞsÐ_ ]ÞN«'Æ
"aòmû^ òM«'e @ù^K gêùbzê I _ûVK/_ûVòKûcû^uVûeê Gjûe _âùZ¥K
cûiòK _âKûg^ ^òdcòZ bûaùe _ûAaû _ûAñ ùcøLôK aû ìebûhùe @^êùeû]
@ûiê@Qòö Cq ccðùe fòLôZ _âÉûa @ûiòùf Zûjû Kû~ð¥Kûeú Keòaû _ûAñ
aòjòZ _ùl_ ^ò@û~ûA _ûeòaö
_eòPûk^û iµûòKû

3. ùfLû ùfLK _éÂû
iµûKúd
aògß a^ òai aòRd ùKZ^ _…^ûdK 1
_ûVKúdcZûcZ - 2
IWÿògû aòmû^ GKûùWcúe aòmû^ bò©òK Kû~ð¥Kâc - 3
_é[ôaúI _~ð¥ûaeY
IWÿògûe RkiuUe ìeúKeY _âù`ie _â`êfä Kêcûe ùR^û 4
eji¥cd aûfòÉì_ A¬ò^òde¨ iZ¥aâZ e[ 6
bìZû_úd gqò WKÖe ùMûù_¦â Kòùgûe eûd 7
_âaûk ßú_ - GK _âûKéZòK aòiàd _âù`ie c]êcòZû ûi 9
_û[ðaòmû^
_é[ôaú-iì~ð¥ ìeZß I iì~ð¥e @ûKûe ^òeì_Y _âù`ie aò_ò^ aòjûeú ÊûAñ 10
eiûd^aòmû^
iaêR AÆûZ¨ WKÖe iêùeg cjû_ûZâ 12
gêà ae` A¬ò^òde¨ cûdû]e ÊûAñ 13
Rúaaòmû^
ùc‹û _ûk^ ùlZâùe aêeêfû Rò^¨e _âbûa Wûqe _âZû_ Kòùgûe Lcûeú 15
a§êK]ûeú cYòh _âù`ie _â`êfä Kêcûe cjû«ò 17
C_Kûeú Mêkà ]^ß«eú gâú _âùcû[ Kêcûe _ûYò 19
^a¥ Rúaaòmû^
Jh]úd Cnò : ùafûùWû^û _âù`ie @eêY P¦â iûjê 21
^ê¥Uâûiê¥UòKûf¨i : ùeûM _âZòùeû]K WKÖe cêeûeò ùcûj^ ûg 22
Mâûc¥,MéjI iûcûRòKaòmû^,
KéhòIC¥û^aòmû^
IWòÿgûe C^ÜZ ]û^ Kòic WKÖe jU^û[ iêaê¡ò 24
ZebêR Pûh WKÖe _gêðeûc ]k 27
iìPú_Zâ

4. ùfLû ùfLK _éÂû
Lû¥, _êÁò,ùbhR I PòKò›ûaòmû^
c¥ûùfeò@û ^òeûKeYùeùfRe _âùdûM WKÖe ^òLôkû^¦ _ûYòMâûjú 30
c]êùcj Wûqe _ì‰ðP¦â cjû_ûZâ 32
C©c ÊûiÚ¥ _ûAñ @ûùdûWò^¨e bìcòKû gâú aòeûU eûRû _]û^ 36
cjûKûgaòmû^
^lZâ aòjú^ Mâj gâú eRZ Kêcûe cû^iòõj 37
aòmû^aòaò]û
K@Y, KûjóKò, Kò_eò?
@iÚòbw-4 Wûqe ^òZ¥û^¦ ÊûAñ 38
@§ûee iû[ô cjcaZú WKÖe eûcP¦â ùI 42
bf _ûAaûùe ùR÷a eûiûd^òK _âKâòdûe _âbûa Wûqe aeû PeY cjû«ò 43
ù^ûùaf¨ ~gÊú WKÖe @bd Kêcûe kûA 45
@fòµòKè I Cnò aò¥û WKÖe afäb ^ûeûdY ùaùjeû 47
_â[c eq iµKðúdu ij aòaûje GK ùa÷mû^òK aòùgæhY WKÖe Pò©e¬^ cògâ 49
Rúa^ú
aòKâc @´ûfûf ieûbûA gâú Mòeúg P¦â Zòâ_ûVú 51
_âù`ie ùùa¦â ùcûj^ ùaûh _âù`ie ai« Kêcûe cjû_ûZâ 53
aòmû^ _âKÌ : aòê¥Z¨-Pê´Kúd ~ªûakú gâú ^òKê¬ aòjûeú iûjê 55
KêARþ WKÖe ùKûùegße _â]û^ 56
KaòZûùe aòmû^ : aògß Rk òai gâúcû^¨ iZ¥RòZ¨ ûg 58
aòùgh K[^
MYòZe @bê¥d I aòKûg ùlZâùe bûeZ WKÖe ZâòùfûP^ aògßûk 59
ùKùZûUò RûYòaû K[û iµû^ûcŠkú 62
_âz_U - Wren _lúe aûiiÚkò (beech forest) I Gjûe KâcaòKûg _âz I @kõKeY: i^ûZ^ eûCZ

5. jÕ`Ð]LѯÆ
aògß a^ òai
cûyð cûi 21 ZûeòLö iì~ð¥ aòhêa ùeLû icZk aû
ic_éÂe VòK¨ C_ùe @aiÚû^ Ke«òö Gjò ò^ iì~ð¥uê _eòKâcY
Keòaû icdùe aòhêaKâû«ò ^òKUùe _é[ôaúe @l iì~ð¥u _UKê
@[aû aò_eúZ òMKê Xkò ^[ûGö Gjò KûeYeê cûyð cûi 21
ZûeòL ò^ iûeû aògßùe ò^ I eûZòe @a]ô icû^ eêùjö C©e
ùMûfû¡ðùe Gjò ò^UòKê aûi«òK iceûZâò-òaûKûk (Vernal
Eqinox) Kêjû~ûGö 21 ZûeòL _ùe _ùe C©e ùMûfû¡ðùe
Kâcgü ò^e @a]ô aXÿòaûKê fûùMö Zû_cûZâû aé¡ò_ûGö @ûùfûKòZ
icde @bòaé¡ò jó Rúa^e iùuZ aj^ Keò @ûùiö ^a Rúa^e
Cù^àh, iéÁò iõeP^ûe i¸ûa^û iéÁò Kùeö ]eû_éÂùe aélfZû
^aKògkdùe _fäaòZ jê@«òö iì~ð¥ûùfûK Gaõ iì~ð¥ue C©û_ jó
aògßùe iKk iéÁòe @û]ûeö
1971 ciòjûùe còkòZ RûZòiõNe "Lû¥ I Kéhò iwV^'
Gjò ò^UòKê "aògß a^ òai' eìù_ ùNûhYû Keò[ôùfö ùijòahð
dêùeû_údû^ Kéhò cjûiõNe 23Zc iû]ûeY @]ôùag^ùe Gbkò
GK Pò«û]ûeûe _eò_âKûg NUò[ôfû Gaõ ùiùaVûeê _âZòahð, Gjò
ò^UòKê "aògß a^ òai' bûaùe _ûk^ Keû~ûCQòö _ea©ðú
_~ð¥ûdùe 2012 ciòjû ^ùb´e cûi 28 ZûeòLùe còkòZ
RûZòiõNe iû]ûeY _eòhùe Gjòò^UòKê @[ðûZ¨ cûyð 21 ZûeòLKê
@û«RðûZòK @eY¥ òai bûaùe c¤ _ûk^ KeòaûKê ^ò¿©ò^ò@ûMfûö
2013 ciòjûeê "aògß a^ òai' I "@û«RðûZòK @eY¥ òai',
còkòZ bûaùe cûyð cûi21 ZûeòL ò^ iûeûaògßùe _ûkòZ ùjCQòö
aògß Lû¥ I Kéhò iõiÚûe GK @ûKk^ @^êiûùe _é[ôaú
bìbûMe _âûd 39.0 ^òdêZ aMð KòùfûcòUe _eòcòZ @*k Rwf
ßûeû @ûzûòZö Gjû icMâ bìLŠe 26 _âZògZeê iûcû^¥ @]ôKö
~òI _ûLû_ûLô 30 ùKûUò R^Zû Rwf I Zûe @ûL_ûL @*kùe
aiaûi Keò ejêQ«ò, Kò«ê _âûd 160 ùKûUò ùfûKue Rúa^
Z[û RúaòKûe cû¤c Rwf C_ùe ^òbðegúkö 2000 eê @]ôK
@ûòc R^RûZò iµâûde RúaòKû a^RûZ âa¥ iõMâj I KòYûaòKû
ijòZ @^êa§òZö @ûc ùg bûeZe bìbûM aògße 2.5 gZûõg
ùjûA[ôaû ùaùk Gjûe R^iõL¥û aògßR^iõL¥ûe 16.7 _âZògZö
Kò«ê Zêk^ûcôK bûùa bûeZe Rwf @ûdZ^ _é[ôaúe a^û*k
@ûdZ^e cûZâ 1.8 _âZògZö bûeZúd iùaðlY iõiÚû ßûeû
2011 ciòjûùe _âKûgòZeòù_ûUðùe ùge ùcûU Rwf _eòcûY
6,90,899 aMðKòùfûcòUe gðû~ûAQòö Gjû ùge bìbûMe
gZKWÿû 21 _âZògZö aògße jûeûjûeò Rwf @^ê_ûZ 26 _âZògZ
Zêk^ûùe Gjû KòQòUû Kc¨ @ùUö
Rwf ùR÷a aòaò]Zûe M«ûNeö gZKWÿû 50 bûMeê @]ôK
iÚkPe RúaR«ê, Cnò I KúU_Zwue @ûaûiiÚkúö c^êh¥cû^u
^òcù« Lû¥, aÈ, aûiMéj _âû^Kûeúö @ûag¥K ahðû, iÚòe
Rkaûdê I ùR÷aaòaò]Zû iµ^Ü GK ÆéjYúd _eòùag Rwf jó
ù~ûMûA ùA[ûGö aòbò^Ü Jh]úd aélfZû c¤ Rwfeê còkò[ûGö
^òcðkaûdê,aògê¡_a^Gaõ@ûùcû _âùcûe @û]ûeùjCQòRwfö
^òN* aélfZûùe _eò_ì‰ð Rwf GK RUòk @[P Rúa«
Kcðgûkûö Rwfùe [ôaû MQe Wûk, _Zâ aûdêcŠkeê @wûeKûcæ
aòùgûhY Keò ajêò^ _~𥫠]ûeY Keò eLô _ûeê[ôaûeê GjûKê
"@wûeK KêŠ' (Carbon sink) Kêjû~ûA[ûGö Rwf ^Á ùjùf
aû Rwfùe ^ò@ûñ fûMòùf Gjò MzòZ @wûeKûcæ aûdêcŠkKê ^òMðZ
ùjûA Zû_cûZâû aé¡òùe ijûdK ùjûA[ûGö aògß a¥ûu¨e GK
@ûKk^ cêZûaK, _é[ôaúùe NUê[ôôaû Zû_cûZâû aé¡òe _âûd 20
_âZògZ ùKak Rwfld R^òZ "iaêR ùKûVeò M¥ûi¨' ^òMðc^
KûeYeêNUò[ûGö _eòaj^ùlZâeêù~ZòKò@wûeKûcæ Gaõ @^¥û^¥
_âìhK M¥ûi¨ ^òMðc^ _âZòahð NUò[ûG, Zûjû Zêk^ûùe Rwf ld
ùjZê NUê[ôaû ^òMðc^ ~ù[Á @]ôKö @[P aògßùe _âûKéZòK Rwf
aò_{^K bûaùe ^Á ùjaûùe fûMòQòö _ìaðeê aûhòðK 130 fl
ùjKÖe aû 1.3 fl aMð KòùfûcòUe Rwf, aòùghKeò Kâû«úd
@*kùe ^Á ùjaû ßûeû ùR÷aaòaò]Zû ajêk bûùa _âbûaòZ
ùjC[ôfûö aògße Kâca¡òð¾ê R^iõL¥ûKê @ûaûiiÚkú I PûhRcò
ù~ûMûAùaû CùŸg¥ùe Gaõ ùicû^u _ûAñ KûV Z[û RûùkYò
KûVe Pûjòû ùc<ûAaû ^òcù« a¥û_KRwf ld ùjaûùe fûMòQòö
aòMZ KòQò ahð ùjfû a¥û_K iùPZ^Zû I ajêk aélùeû_Y
`kùeGjò lZòe _eòcûY ahðKê _âûd 75 jRûe aMð KòùfûcòUeKê
jâûi _ûAQòö ^ò½òZ bûaùe _eòùag _âìhYùe _â_úWÿòZ aògßaûiúu
_ûAñ Gjû GK gêb icûPûeö
2013ciòjû cûyðcûi21 ZûeòLùe_â[cKeòGKZâbûùa
_ûk^ Keû~ûA[ôaû "aògß a^ òai' I "@û«RðûZòK @eY¥ òai'
_ûk^@aieùe, còkòZ RûZòiõNecjûiPòa "aû^¨-Kò-cê^¨' icÉ
ieKûeú ùaieKûeú iõiÚû, Cù¥ûM_Zò Gaõ icûRe iaê aMðe
R^iû]ûeYuê aòbò^Ü KûeYeê NUê[ôaû @aûeòZ Rwf ldKê ùeûKò
Rwf C_ùe ^òbðe Keò Pkê[ôaû a^aûiúcû^ue ûeò⥠ìe
Keò GK iêiÚ I ij^úd RúaòKû _âû^ ^òcù« ^òR aû©ðûùe @ûjßû^
ùA[ôùfö iûe¨ `âûu¨ `âûi¨e Wûfòðw¨ ~[û[ðùe Kjò[ôùf, "Man is
weaned of the forest and yet the forest is still very much a
part of us." cû^a icûR RwfVûeê ìùeA ~ûC[ôùf c¤, Gùaaò
Rwf @ûc Rúa^~û_^ ùg÷kúe @bò^Ü @õg ùjûA ejòQòö Rwfe
C_ûùdZû, C_ôûKZû, _eòùag i«êk^ Z[û Pò© aòù^û^ùe
Gjûe MêeêZß_ì‰ð bìcòKû aêSòaû ijòZ, Rwf iõelY Gaõ _âûKéZòK
_eòùage iêelû, aògß a^ òai _ûk^ @aieùe icÉue
Pò«^ ùjaû aòù]dö
aòRd ùKZ^ _…^ûdK

6. aòmû^ òM«2
cûyð, 2014
_ûVKúd cZûcZ
cjûgdû,
iûeÊZ _âYûcö cêñ gâúcZú ùR¥ûœûeûYú cògâ "aòmû^
òM«'e RùY ^òdcòZ _ûVK I aòmû^ bò©òK KaòZû eP^û
Keòaûùe ùcûe eêPò ejòQòö
aòmû^ @ûKûge @ckò^ Zûeû ùjCQ«ò ""ibû_Zò -
_âù`ie CcûPeY cjû«ò'', ùijò Zûeûe ùR¥ûZò ùjCQ«ò
"iµûK- _âù`ie @cìf¥ Kêcûe _Šû Gaõ ùijò ùR¥ûZòe
a‰ðûkò ùjCQ«ò _eòPûk^û iµûòKû - WKÖe ùeLû ûi (iPòa-
IWÿògû aòmû^ GKûùWcú)ue CyùKûUúe iµû^ûùe _âKûgòZ
ùjC[ôaû aòmû^bò©òK cûiòK_ZâòKû "aòmû^òM«' iûeû IWÿògûùe
QûZâQûZâúucjfùe,iû]ûeYaMðe _ûVK_ûVòKûcû^ucjfùe
G_eòKò aòmû^ aòbûMúd @¤û_K, @¤û_òKûcû^u cjfùe Pjk
iéÁò KeòQòö Gjûe aòmû^ aòaò]ûe @ûKhðYúd K[ûaÉê,
_û[ðaòmû^, eiûd^aòmû^ Z[û Rúaaòmû^e jédÆgðú ^òa§,
iµûKúd ɸ iaðZâ @ûéZ I _âõgiòZ ùjûAQòö G_eò GK
_ZâòKûe ^òdcòZ _ûVK ùjûA[ôaûeê cêñ MaòðZö xxx
gâúcZú ùR¥ûœûeûYú cògâ
Cnò aòmû^ aòbûM, MêY_êe cjûaò¥ûkd,
MêY_êe-765022, Ròfäû-eûdMWÿû (IWÿògû)
ùcûaûAf - 9437777289
_ec gâù¡d iµûK cjûgd,
iûe ^cÄûe ù^ùaö "aòmû^ òM«' _eòaûee icÉ
ii¥uê igâ¡ @bò^¦^ö
~û' ùjC, @ù^K CZ¨[û^-_Z^, SWÿ S¬û @ZòKâc
Keò "aòmû^ òM«' @aòeûc @ûùMA PûfòQòö AZò c¤ùe @ù^K
aòmû^ _ZâòKûe Cd I @É c¤ ùjûAiûeòQò, Kò«ê aòmû^ òM«e
^òe«e _âKûg^, _êYò GùZ Kc¨ ûc¨ùe, Zû'ijòZ ajê
Z[¥bò©òK, MùahYû _âiìZ C_ûùd ùfLûe C_jûe ijòZ,
Gjû IWÿògûe aòmû^ù_âcú _ûVK Z[û iõL¥û]ôK QûZâ-QûZâúcû^u
_ûAñ ùiøbûM¥e aòhd ^ò½dö
"aòmû^ òM«'e cêñ úNð êA g§ò _ìaðeê @¥ûa]ô RùY
^òdcòZ MêYcêMÛ _ûVK; Kò«ê @^òdcòZ ùfLKö ùcû' KÌaòmû^
ùfLû-"ùUfò KäK¨e cRû', ùbùuùUg¨e aû_û, @f¨UâûùcûU¨,
@ûò fiction ]cðú MÌ _âKûgòZ ùjûA _ûVKúdZû fûb KeòQòö
iêùe¦â^û[ iûjê, Rò.G. Kùfû^ú, beZ_êe, bêaù^gße-3
ùcûaûAf - 9437014831, 9937241977
cjûgd,
aòmû^Kê iû]ûeY ùfûKu _ûLùe GK ÊZª cûMðgð^
ùaû ij ^òe«e, ^òeazò^Ü Z[û Z[¥~êq I aòùgæhYûcôK
_âKûg^ ^ò½òZ bûaùe _âgõi^úd Gaõ ÊûMZù~ûM¥ö "aòmû^
òM«'ùe _âZò cûiùe "Rk aòùghûu' bkò ùKøYiò ùMûUòG
cj©ß_ì‰ð aòhdaÉê aòùgh bûaùe IWÿò@ûùe _âKûgòZ ~ò
Keò_ûeù« ùZùa^ò½òZ bûaùe_ZâòKûe MêYZ[û @ûe @ù^K
_eòcûYùe aé¡ò jê@«òö
gêbKûc^û ij ejêQòö
aúùe¦â Kêcûe ùbûA,
Cd ^Me, ùefùIß ùÁi^¨ ùeûW¨, afûwúe-767001
cjûgd,
ùcûe bìcòÂ _âYûc MâjY Keòùaö GA MZahð Wòùi´e
cûie "Rkiµ' aòhdùe @û]ûeòZ aòùgh iõL¥ûùe ùcûe
"Rk iùPZ^Zû' ^ûcK aòmû^ KaòZû _âKûgòZ ùjûA[ôaûeê
@û_Yuê ]^¥aû Z[û KéZmZû RYûCQòö G[e cêñ "_ì‰ðaMð
iõL¥ûe aMðcìk RûYòaûe ijR C_ûd' ^ûcK GK MYòZ MÌ
_VûCQò Gjûe "MYòZ I Kµê¥Ue¨ aòmû^' ɸùe _âKûg KeòaûKê
@^êùeû]ö G PòVòùe cêñ @û_Yuê ùMûUòG _âgÜ _Pûeòaò ù~
aòmû^ òM«ùe ù~ ùKøYiò cûie ùKùZ ZûeòL iê¡û _VûAaû
eKûe I ^ûù^û (nano) aòmû^e R^K KòG ? Gjûe C©e
@û_Yu _ZâòKûe "_ûVKúd cZûcZ'ùe ùaû _ûAñ @^êùeû]ö
Gjòaòmû^ _ZâòKûUòeC©ùeû©eC^ÜZòKûc^û KeòejêQòö
aê¡òeûR iûjê, G.aò.G. Cy aò¥ûkd, ùK¦êCWÿûe
ù_ûÁ-Rêeûa§,bûdû-ùaf_Wÿû,Ròfäû-afûwúe-767026
aòmû^ òM« _ûAñ ùfLû ù~ ùKøYiò ZûeòLùe _VûA
ùjaö G aòhdùe ùgh _âze _ìað _éÂûùe ò@û~ûA[ôaû
^òdcûakú âÁa¥ö
@ûùceòKúd _û[ð aòmû^ú eòPûWð ù`c¥û^¨ (Richard
Feyman) 1959 ciòjûùe ^ûù^û aòmû^ _eòKÌ^û
Keò[ôùföKò«ê 1974 ciòjûùeùUûKòI aòmû^ aògßaò¥ûkd
ùa÷mû^òK ^eòI Uû^òMêPò (Norio Taniguchi) ^ûù^û ùKøgk
(Nanotechnology) g±e _â[c Keò a¥ajûe Keò[ôùfö
iµûK

7. 3aòmû^ òM«
cûyð, 2014
IWÿògû aòmû^ GKûùWcúe aòmû^ bò©òK Kû~ð¥Kâc
RûZúd gqò iõelY òai _ûk^
iÚû^ : K¥û_òUûf¨ Cy aò¥ûkd, bêaù^gße ZûeòL : 14 Wòùi´e 2013
QûZâQûZâú, gòlK Gaõ gòlûaòZ¨u c¤ùe bûae @ûû^ _âû^
cû¤cùe aòmû^ _âZò eêPò RûMZâ Kû~ð¥Kâc
iÚû^ : aêXÿûeRû ieKûeú Cy aò¥ûkd, i´f_êe ZûeòL : 15-16, Rû^ê@ûeú 2014

8. aòmû^ òM«4
cûyð, 2014
IWÿògûe RkiuUe
ìeúKeY*
_âù`ie _â`êfä Kêcûe ùR^û
bûeZe IWÿògû _âùg aòbò^Ü _âKûe _âûKéZòK iµ
~[û - LYòR _û[ð, Rwf, Caðe cé©òKû, ajê lêâ I aéjZ¨
^^ú Gaõ @^¥û^¥ @ûðâbìcò, PòfòKû jâ, e^ôbeû úNð
icêâ AZ¥ûòùe _eò_ì‰ðö Gjòiaê _âûKéZòK iµMêWÿòKê
C_~êqbûùa aò^òù~ûM Keò IWÿògûùe Kéhò, iûcêâòK I LYòR
_û[ð bò©òK gòÌ KûeLû^û MXÿò CVò eûR¥Uò gòÌ, @û[ôðK I
iûcûRòK ùlZâùebûeZeaòbò^ÜeûR¥ c¤ùe @MâYú ùjaûe
K[ûö Kò«ê, êüLe aòhd ù~, Giaê @cû_ iµ [ûA c¤
IWÿògû ùge @^¥û^¥ eûR¥ Zêk^ûùe ajê_Qùe _WÿòejòQòö
Gjûe _â]û^ KûeY ùjCQò, aòbò^Ü eKûeú
gòÌKûeLû^ûMêWÿòKe ù~ûR^ûcû^ KeûùjûA Gaõ aòbò^Ü
ùlZâùe IWÿògûe ùfûKcû^uê Zûfòc¨ ò@û~ûA, ùiMêWÿòKê
Kû~ð¥Kûeú KeûAaûe C_~êq _eòùage @bûaö
c^êh¥ icûRe@û[ôðKI iûcûRòK_âMZò_ûAñ Rkiµ
@Z¥« Reêeúö _òAaû, C©c ÊûiÚ¥ ù^A a*ô ejòaû, Kéhò I
KkKûeLû^ûAZ¥ûòKê @ûùMA ù^A ^òRe @û[ôðK I iûcûRòK
C^ÜZò NUûAaû _ûAñ Rk ^òZû« @ûag¥Kö IWÿògûKê _âZòahð
ajê _eòcûYe ahðûRk còkò[ûG Gaõ Gjûe ^^ú,
@ûðâbìcòMêWÿòK ahðûòù^ Rkbeû ùjûA~ûGö Kò«ê Gjò
Rkiµe ajê @õg icêâ MbðKê ajò~òaû iùw iùw aòbò^Ü
KûeYeê ^ÁbâÁ ùjûA[ûGö Gjû`kùe, icÉ IWÿògûaûiúuê
_òAaû _ûYò, Kéhò, gòÌ AZ¥ûò ùlZâùe C_~êq _eòcûYe
Rk ù~ûMûA ùaû_ûAñ eûR¥ a©ðcû^ @lc @ùUö ò^Kê
ò^ eûR¥ùe RkiuU aXÿòaûKê fûMòQòö Gjûe _â]û^ KûeY
ùjCQò ù~, @ûðâbìcòMêWÿòKê ù_ûZû~ûA Gjû C_ùe
ù~ûR^ûaòjú^ ije, gòÌû*k, Gaõ eûÉûNûU ^òcðûYKeû~òaû
iùw iùw Pûhaûi _âbéZò _ûAñ ajêk _eòcûYùe a¥ajéZ
Keû~ûCQòö GjûQWÿû _âùge aòbò^Ü ^^ú I @^¥û^¥
RkûgdMêWÿòK gòÌKûeLû^û Gaõ ijeaRûee ìhòZ Z¥R¥
_û[ð I ckcìZâ AZ¥ûòe @aû] ^òÃûi^ ßûeû
ajê_eòcûYùe ìhòZ ùjaûùe fûMòQ«òö
MZ ùKùZahð bòZùe, QZê `êUòfû bkò ije aRûe
I @ûL_ûL PûhRcòMêWÿòK C_ùe @ûKûgPê´ú ùKûVûaûWÿò Gaõ
KkKûeLû^û MXÿòCVò ùiiaêe eKûe ùc<ûAaû _ûAñ
bìMbðe Rk jRûe jRûe ^kKì_ iûjû~¥ùe ^òÃûi^
ùjaûùe fûMòQòöKò«ê, ùijò Zêk^ûùeahðûRk ßûeû bìMbðe
Rk_©^ aé¡ò KeûAaû _ûAñ ùKøYiò ù~ûR^û Kû~ð¥Kûeú
ùjC^ûjóö aòÉú‰ð bûaùe KõKâòU¨e ùKûVûaûWÿò, eûÉûNûU
AZ¥ûò ùjaûù~ûMêñ Gaõ @]ôKûõg @*kùe MQaéle
_eòcûYe jâûi NUòaûù~ûMêñ ahðû_ûYò @^òdªòZbûùa^ú^ûk
cû¤cùe icêâMbðùe cògò~ûCQòö
GjòiaêC}U Rkûbûa _eòùageûR¥eajê @*kùe
ùLûùC[ôfûùaùk,eûR¥e icêûd50%bûMKéhòùlZâKê
Rk ù~ûMûA ùaû _ûAñ ieKûe aòbò^Ü _âKûe ù~ûR^ûcû^
_âYd^ Keòaûe Lae Gùa aòbò^Ü icdùe còkêQòö ^òKU
@ZúZùe ieKûe 25,000^kKì_,6,000 ùPK¨W¥ûc¨
AZ¥ûòKeòaû _ûAñ ù~ûR^û Keò LaeKûMRcû^u cû¤cùe
Pûhúcû^uê RYûA @ûgßÉ Keû~ûCQòö Giaê _ûAñ eûR¥
ieKûeu C¥c Gaõ iŸòzû @Z¥« _âgõi^údö Kò«ê,
Gjòiaê ù~ûR^ûKê i`kZûe ij Kû~ð¥Kûeú Keòaû _ûAñ
Gaõ Mûñ MŠû, ije, aRûe, gòÌû*k _âbéZòKê ùiMêWÿòKe
eKûe cêZûaK Êz Rk ù~ûMûAùaû _ûAñ Rkiµe
aòÉûe Gaõ C_~êq aò^òù~ûMûe aûZûaeY iéÁò Keòaû
eKûeö ^^ú I @^¥û^¥ Rkûgdcû^uùe Rkiµe
aòÉûe NUûA Gaõ ùiMêWÿòKê C_~êq bûùa aòbò^Ü ùlZâùe
aò^òù~ûM Keûùjaû CPòZ¨ö Gjû`kùe a©ðcû^
ù~Cñbûaùe IWÿògûe ^^úcû^uùe ÊÌ RkiµKê
a¥ajûe Keòaû _ûAñ Pûhúcìfò@û, Mâûc I ijeaûiú Gaõ
KkKûeLû^û cûfòKcû^u bòZùe iõNhð N^N^ NUêQò,
Zû'e @aiû^ NUòa Gaõ icÉuê C_~êq _eòcûYùe
Rk ù~ûMûA ùùf, ùicûù^ ^òR ^òR ùlZâùe C^ÜZò
_[ùe @ûùMA~òùaö
_é[ôaú I _~ð¥ûaeY

9. 5aòmû^ òM«
cûyð, 2014
IWÿògûe Rkiµe aòKûg _ûAñ ieKûe C_~êq
ù~ûR^û Kfûùaùk ^òcÜ ùKùZûUò aòhdùe @]ôK MêeêZß
ùùf ù~ûR^ûMêWÿòK i`kúKéZ ùjaö
K) MñûMŠû, ijeaRûe I ^òKUa©ðú @*kcû^uùe
ReûRú‰ð ùjûA _Wÿò[ôaû @ûðâbìcòMêWÿòKê _ê^eê¡ûe
Keòaû Gaõ @]ôK _eòcûYe ^ìZ^ @ûâðbìcò iéÁò
Keòaû @Z¥« Reêeúö
L) Gjòiaê @ûðâbìcò MêWÿòKùe ùa÷mû^òK _âYûkúùe
ahðûRk iõMâj KeûAùf Gaõ bìMbðe Rkiµe
_eòcûY aé¡ò KeûMùf, ajê _eòcûYùe MzòZ Rk
iµe aé¡ò NUòaö
M) IWÿògûeLYò @*kMêWÿòKùeaòbò^Ü iÚû^ùeLYòR_û[ð
^òÃûi^ _ùe bì_éÂùe aWÿ aWÿ ù_ûLeú MXÿò CùVö
ùiMêWÿòKùe ùa÷mû^òK _âYûkúùe _ûL@ûL @*ke
ahðûRkKê ù^A MzòZ Keû~ûA ùiMêWÿòKê Rkûgdùe
_eòYZKeû~òaûCPòZ¨öGjòRkKêLYòRiµeCù©ûk^
I aò^òù~ûM AZ¥ûòùe a¥ajûe Keòaû iùwiùw
^òKUa©ðú @*ke ùfûKcû^u _ûAñ Pûh I _òAaû
_ûYò ~ù[Á _eòcûYùe ù~ûMûA ò@û~ûA _ûeòaö
N) ieKûe aòbò^ÜgòÌ KûeLû^ûMêWÿòKê ùicû^u @*kùe
@ûðâbìcòcû^ ^òcðûY Keò aéÁòRk iõMâj Keòaû _ûAñ
C›ûjòZ Kùf _âùZ¥K gòÌ KûeLû^û eKûe cêZûaK
Rk _ûAaû iùw iùw @ûL_ûL ùfûKuê c¤ Rk
ù~ûMûA ò@û~ûA_ûeòaö
O) aòbò^Ü RkûgdMêWÿòK I ^úMbðe Rk]ûeYe
_eòcûYe aé¡ò NUûAaû _ûAñ ùiMêWÿòK _ûgßðùe aòbò^Ü
_âKûe eKûeú aélùeû_Y Keû~òaû CPòZ¨ Gaõ
ìhòZ Rk I aRð¥ _û[ðMêWÿòKê ùiiaê Rkûgd Vûeê
ìùeA eLôaû @Z¥« Reêeúö
P) @ûâðbìcò Gaõ LYò @*ke Rkûgdcû^uùe cûQ I
@^¥û^¥ RkRûZ Lû¥_û[ðù~ûM¥ Cnòcû^ Pûh
KeûMùf eûR¥aûiúue eKûe ùc<ûAaû iùw
iùw ieKûeue eûRÊe aé¡ò NUòaö
Q) bûeZ Z[û IWÿògûùe _âûd gZKWÿû 30 eê 40 bûM
Rk C_~êq a<^ a¥aiÚûe @bûa ù~ûMêñ ^Á
ùjûA[ûGö ùZYê, Rk _eòaj^ I ù~ûMûY ùa÷mû^òK
_âYûkúùe KeûMùf Rkiµe C_~êq aò^òù~ûM
ùjaû iùw iùw Mâûc I ijeaûiú Z[û gòÌ
KûeLû^ûcû^ue eKûe ùc<û~ûA _ûeòaö
(R) ieKûe eûR¥aûiúuêRkiµe cìf¥ùaû] aòhdùe
@]ôK iRûM KeûAaû CPòZ¨ö Gjû iùw iùw
RkiµKê C_~êq bûùa aò^òù~ûM Keòaû _ûAñ
aòbò^ÜùlZâùe RkiµeVòK¨cìf¥ûd^ Keò RkKe
@ûûd Keû~ûA _ûeòaö Gjò @[ð ßûeû Rk iµe
C_~êq _eòPûk^û ùjûA_ûeòaö
* (cûyð22ZûeòL"aògßRkòai' @aieùe ùfLûUò _âKûgòZ)

_ìaðZ^ WûAùeKÖe ùRù^eûf¨, iò.Gi¨.@ûA.@ûe¨,
80G-81G, fêAi¨ùeûW¨, bêaù^gße-751002
cûyð 22, 2014 - aògß Rk òai : Rk jó Rúa^ö Gjò CqòUòe @]ôK a¥ûL¥û ^òù¿âûdR^ö Kò«ê Kc¨ ùfûK RûY«ò Rk I gqò
_eÆe _eò_ìeK I ^òbðegúkö aòùghZü Rk aòê¥Z¨, ^ûbòKúd I Zû_ aòê¥Z¨ gqòe C_ôû^ I ù~ûMûY _ûAñ Rk iµe @ûag¥KZû
@Qòö _ê^aðûeRke Cù©ûk^, C_Pûe I ù~ûMûY _ûAñiûeû aògßùe C_ôûòZ icÉ aòê¥Z¨ gqòe _âûd 8 gZûõg aò^òù~ûM Keû~ûCQòö
Gjò _eòù_âlúùe 2014 ciòjû "Rk òai'e gúhðK ùjfû Rk I gqòe iùaðû}éÁ C_ûd ^ò‰ðd Keòaûö
G ahð "Rk òai' _ûk^e CùŸg¥ ùjfû
 Rk I gqò c¤ùe _eÆe iµKð RûYòaûö
 Rk I gqò iµKðòZ ^úZò C_ùe a¥û_K @ûùfûP^û cû¤cùe ^òRe cZûcZ C_iÚû_òZ Keòaûö
 ^cì^û @¤d^ ßûeû ^úZò ^òdªKu iclùe gqòùlZâ I Rke _eòie c¤ùe Kò_eò icúKéZ fl¥ I icû]û^ _âYûkú _âùdûM
Keû~ûA _ûeòa, Zûjû C_iÚû_òZ Keòaûö `kÊeì_ G[ôeê aéj©e @[ðù^÷ZòK I iûcûRòK fûb còkò_ûeòaö
 còkòZ RûZòiõNe Rk I gqò iµKðòZ iõiÚûKê ^ìZ^ iìZâ ^ò‰ðd I lZû aòKûg _ûAñ òM¨gð^ ùaûö
 Rk-gqò iµKðòZ iõiÚûMêWÿòKê ^ò¡ðûeY Keòaû I ùiMêWÿòK Rk-gqò aòhdùe ic^ßd elû Keòaû _ûAñ ^òùdûRòZ Keòaûö
 Rk-gqò iµKð _âiwùe 2015 _ea©ðú Kûke `k_â @ûùfûP^ûùe bûM ù^aûö
- iµûK

10. aòmû^ òM«6
cûyð, 2014
eji¥cd aûfòÉì_
A¬ò^òde¨ iZ¥aâZ e[
aòaò]Zûùe _é[ôaú_é _eò_ì‰ðö iêég¥ _aðZcûkû,
^ú, icêâ, SeYû, N* Rwf, aòÉú‰ð iÚkbûM, ceêbìcò
AZ¥ûò _âKéZòe iéÁòö aòbò^Ü _âRûZòe _gê_lú, KúU_Zw
c¤ _é[ôaú_éÂùeRúa^~û_^ Ke«òö ùbøùMûkòK_eòùag,
@aiÚòZò @^ê~ûdú ùgùg bòZùe bò^ÜZû ejò[ûGö
gúZ_â]û^ ùgcû^uùeae` _ûjûWÿcû^ùLôaûKêcòùkö
Mâúhà _â]û^ ùgcû^uùe Zûjû _âûdZü ^[ûGö _âKéZò ajê
ùa÷PòZâ¥cdö _âKéZòe G_eò GK aòPòZâ iéÁò ùjCQò aûfòÉì_,
~ûjûKê AõeûRúùe Sand dunes Kj«òö icêâ Kìka©ðú
@*kùe, ceêbìcòùe Gaõ ùKùZK ^ú cêjûYùe
aûfòÉì_cû^ ùLû~ûGö
aûfòÉì_e MV^
aûfòÉì_e MV^ _âûKéZòK _âKâòdûùe ùjûA[ûGö
aûdê_âaûj I RkZew Gjûe _âcêL KûeYö ceê @*kùe
aûdê _âaûjòZ ùjûA aûfòKYûMêWÿòKê GK iÚû^eê @^¥ iÚû^Kê
ùaûjò ù^A[ûGö aûdêe ùaM I _âaûjú òM @^ê~ûdú
aûfòKYûiaê iÚûù^iÚûù^ GKûVò ùjûA[û@û«òö KâcûMZ Gjò
_âKâòdûùe Ée _ùe Ée aûfò Rcû ùjûA aûfòÉì_ iéÁò
ùjûA[ûGö ceê @*kùe iéÁò ùjûA[ôaû Éì_ùe aûfòKYû
gêà ùjûA[û@û«òö ùZeê Gjò Éì_MêWÿòKùe aûfòKYû c¤ùe
@ûKhðY gqò ^[ûGö ùZYê Éì_MêWÿòKe @ûKûeùe îZ
_eòa©ð^ ùLû ùA[ûGö ùKùZK aûfòÉì_ aûdê_âaûj
^ò½òjÜ ùjûA~û@û«ò, _êYò ^ì@û ^ì@û aûfòÉì_ iéÁò ùjûA[ûGö
iûcêâòK Zew aûfòKYûiaê @ûYò Kìkùe Rcû Keòò@«òö
ÉeÉe ùjûA aûfòMû iaê icêâKìkùe Rcû ùjûA~ûGö
C_eòiÚ aûfòKYû _a^ ßûeû c¤ GK iÚû^eê @^¥ iÚû^Kê
_eòaûjòZ ùjûA~û@û«òö KâcûMZ Gjò _âKâòdûùe aûfòÉì_
iéÁò ùjûA[ûGö icêâ Kìka©ðú @*kùe iéÁò ùjûA[ôaû
Éì_ùe Rkúd @õg [ûGö ùZYê ÉeÉe ùjûA MVòZ
ùjûA[ôaû Éì_cû^uùe Nûi, Mêkà I ùKùZK fZû RûZúd
Cnò ùLû~ûGö G[ôùe MûZ ùLûkò aòfê@û, ùKûKògò@ûkò
@ûò ùKùZK Rúa ejò[û@û«òö
aûfòÉì_e @ûKûe
_é[ôaúeaòbò^Üùgùe aûfòÉì_cû^ ùLôaûKê còùkö
@ûùceòKûe Kûfò`‰ðò@û icêâKìùk @iõL¥ aûfòÉì_ ejòQòö
@ûc bûeZahðe aòbò^Ü eûR¥ùe ùQûUaWÿ @ù^K aûfòÉì_
@Qòö MêReûUe Rdiûfùce¨Vûeê 42 KòùfûcòUe ìeùe
[ôaû aûfòÉì_MêWÿòK MêeêZß aj^ Kùeö @ûKûe @^êiûùe
aûfòÉì_MêWÿòKê _û* bûMùe aòbq Keû~ûAQòö ùiMêWÿòK
ùjfû-M¸êRûKéZò(dome shaped)ùiZê@ûKéZò(embankment
shaped), aòhc a©éðkûKéZò(un-even elliptical), @a]ûaòZ
(one way slopping) I cògâòZûKéZò (mixed shape)ö
M¸êRûKéZòÉì_eCyZû15 còUeeê 20 còUe_~ð¥«
ùjûA[ûGöùiZê@ûKéZò g_¦e KòùfûcòUe_~𥫠f´ò[ûGö
aûfòÉì_e aòùghZß
aûfòÉì_ _âKéZòe GK eji¥cd iéÁòö Gjò Éì_MêWÿòK
_a^ I Rke ùaMKê _âZòùeû] Keò[û@û«òö icêâ Kìka©ðú
M´êRû KéZò ùiZê KéZò @a]ûaòZ @ûKéZò

11. 7aòmû^ òM«
cûyð, 2014
@*kùe Zû_ ^òdªY Keòaûùe aûfòÉì_e bìcòKû ejòQòö
C©e-lòY òM ùA iéÁò ùjûA[ôaû aûfòÉì_ C_ùe iKûk
I @_eûjÙ iì~ð¥ KòeY _Wÿòùf Zûjûe GK _ûgßð QûA bòZùe
eùjö aûfòùe [ôaû iòfòK^ @Yêcû^uùe GK cògâòZ _âKâòdû
iéÁò jêGö jRûe jRûe RêkêRêkò@û ù_ûK _¨_¨ Keê[ôfû
bkò RYû~ûGö Cy M´êRûKûe aûfòÉì_ C_e ùA aûdê
_âaûjòZ ùjfûùaùk aû]û_ûG Gaõ GK_âKûe g± iéÁò
ùjûA[ûGö GjûKê ceêaAñgú Kj«òö
aûfòÉì_ iµKðùe @]ôK RûYòaû _ûAñ ~êùMûùiäûbò@ûe
RùY MùahK bûeZúd aûfòÉì_ ùLôaûeê MêRêeûUe
Rdiûfùceùe iûZò^ @aiÚû^ Keò[ôùfö Zûue ^û@ûñ
ùRiòKûö ùi bìaòmû^ùe iÜûZK [ôùfö ùi RùY MûAW¨uê
iûwùe ]eò _âùZ¥K ò^ 42 KòùfûcòUe aûU MûWÿòùe
~ûC[ôùfö aûfòÉì_ iµKðùe Z[¥ iõMâj Keê[ôùf Gaõ
`ùUû CVûC[ôùfö ùghò^ MûAW¨ Zûuê _Pûeòùf -
""cûWûc¨ ! @û_Y ìeùgeê @ûiòQ«òö MêRêeûUùe @ù^K
gð^úd iÚû^ ejòQòö @û_Y @~[û iûZò^ aûfòÉì_
ùLôùLô KUûAùùfö Gjûe eji¥ K'Y ?''
ùRiòKû Kjò[ôùf-""ceê@*kùe Gjò aûfòÉì_MêWÿòK
iµKðùe cêñ _âû[còK Z[¥ iõMâj Keò[ôfòö GVûùe
aûfòÉì_Vûeê @Ì ìeùe Nûi, Mêkà I ùQûU MQ ejòQòö
MêŠêPòcìhûcûù^ MQ QûAùe ùMûWÿò@ûùMûWÿò ùLkêQ«òö
aûfòKYûMêWÿòKùe Rkúd @õg ejòQòö Gjò aòùghZß cêñ @^¥
ùKCñVò ùLô^ûjóö _âKéZòe aòPòZâ iéÁò iµKðùe Z[¥ iõMâj
Keòaû _ûAñ @ù^K Ròmûiê ahðahð ]eò @Kæû« _eògâc
KeêQ«òö cêñ ùKak iûZò^ icd ùAQòö @ûC[ùe GVûKê
@ûiòaûe iêù~ûM cêñ _ûAaò ^ûjóö''
aûfòÉì_MêWÿòK _âKéZòe iéÁòö gjgj ùfûK _eògâc
Keò GjûKê Zò@ûeò Keò_ûeòùa ^ûjóö
Z[¥ iõMâj :Formation of deserts By : Y. S. Pandey

KùfR ùeûW¨, aûuú, KUK
ùcûaûAf-9937327647
A-ùcf¨ -satyabratarath1@gmail.com
bìZû_úd gqò
WKÖe ùMûù_¦â Kòùgûe eûd
Rúa^]ûeYe KâcûMZ cû^Šaé¡ò Z[û ùge
C©ùeû©e Jù¥ûMòK aòKûg ù~ûMêñ @ûce gqò Pûjòû
@ûgûZúZ bûaùe aé¡ò _ûA@Qò û ~êqeûÁâ @ûùceòKûe gqò
iìPÿ^û iõiÚû^ (Energy Information Administration)e
2011 ciòjûùe _âKûgòZ GK aòaeYú @^ê~ûdú gqò
a¥ajûeùe @ûùceòKû ~êqeûÁâ, Pú^¨ Gaõ eêhò@û _QKê
bûeZ PZê[ð iÚû^ùe ejò@Qò û Kâca¡òð¾ê gqò Pûjòûe _ìeY
^òcù« ùKûAfû Z[û ù_ùUâûfòdc¨bkò Rúaûgà A§^e ajêk
a¥ajûe `kùe MzòZ _eòcûYe îZ jâûi iõNUòZ
ùjC@Qò û ZZ¨ iùwiùw @ûag¥KiÚùk ~ù[Á ùa÷ùgòK
cêâû aò^òcdùe ùg aûjûeê C^ÜZcû^e ùKûAfû Z[û
ù_ùUâûfòdc¨ @ûcû^ú KeòaûKê _Wê@Qò û Gjò _eòù_âlúùe
ùa÷mû^òKcûù^ _ìùaðûq _ûeµeòK A§^e aòKÌ eìù_
@Y_ûeµeòK Z[û ^aúKeYlc gqòe a¥ajûe ^òcù«
iaðû ùPÁòZ @Q«ò û bìZû_úd gqò* Gjò_eò GK
@Y_ûeµeòK Z[û ^aúKeYlc gqòe @«bðêqû
gqòe iéÁò:
_é[ôaúeiéÁòKûkú^ Z[û_ea©ðú icdùeaòKòeYgúk
LYòR _û[ð icìje @ald ù~ûMê bìùK¦âiÚ Zû_cû^
5000 WòMâú ùif¨iòdi¨ _~𥫠_j*ô_ûùe û bìùK¦â Z[û
bì_é c¤ùe Gjò Zû_úd @icZû ù~ûMêñ ùK¦âiÚ Zû_e
_eòaj^ _éÂùgKêiõNUòZ ùjûA[ûG GaõZûjûe _eò_âKûg
ùjûA[ûG@ûùMÜdMòeòeC¨MòeY @[aûC¾ _âiâaY eì_ùe û
@ûùMÜdMòeòe C¨MòeY c^êh¥ icûR _ûAñ lZòKûeK
ùjûA[ôaûiÚùk C¾ _âiâaYeê gqò @ck Keû~ûA_ûùe û
iað_â[c a¥ajûe eìù_ C¾ _âiâaY Rke Zû_R
gqòKê iÜû^, Méj Zû_^ Z[û Lû¥ _âÉêZòùe a¥ajûe
Keû~ûCQò û `âû^¨ie PûCùWi¨-@ûAMêGi¨ (Chaudes -
Aigues) Vûùe PZêŸðg gZû±úeê _é[ôaúe iað_êeûZ^ C¾
_âiâaY Rk a¥ajûee _âcûY còùkö @ûùceòKûùe Gjò
Zû_^ _¡Zò 1992 ciòjûeê AWûùjûe aòGi¨ (Boise,
Idaho) VûùeKû~ð¥ Keê@Qò û 1948ciòjûeê @ûAi¨fûŠùe

12. aòmû^ òM«8
cûyð, 2014
C¾Kì_MêWÿòKeê ^òMðZ aû¶ Z[û C©¯ Rkßûeû MéjZû_^
Keû~ûC@Qò û a©ðcû^ ùgUòùe a¥ajéZ icêûd gqòe
iaðaéjZ¨ bûM bìZû_úd gqòeê f² û
bìZû_úd aòê¥Z¨ gqò:
aòõg gZû±úùe aòê¥Z¨ gqòe Kâca¡òð¾ê a¥ajûe
ù~ûMêñ bìZû_úd gqòeê aòê¥Z¨ gqò C_ôû^ ^òcù« ùPÁû
KeûMfû û Kûfò`‰òð@ûe ùMie¨Vûùe bìZû_úd gqòeê
aòê¥Z¨ gqòe C_ôû^ ^òcù« _â[c i`k _âKÌ iÚû_òZ
ùjfû 1960 ciòjûùe û 1797 ciòjûùe ùß÷Z
_~ð¥ûdùe _ûIßûe _äû<¨ ùKøgk (binary cycle power
plant technology)e _âùdûM ßûeû @aòbq ùiûbòGZ¨
MYeûR¥ùe bìMbð^òüiéZ @ù_lûKéZ ^òcÜZû_cû^ (107
eê 182 WòMâú ùif¨iòdi¨) aògòÁ Zek _û[ðeê aòê¥Z¨
gqò C_ôû^ KeûMfû û a©ðcû^ @^¥û^¥ ùgcû^uùe
C_ùeûq ùKøgke a¥ajûe ßûeû bìZû_úd gqòKê
ùa÷ê¥ZòK gqòùe eì_û«eòZ Keû~ûA_ûeêQò û @û«RðûZòK
bìZû_úd iõNe 2010 ciòjûe aòaeYú @^ê~ûdú
24ùMûUò ùge bìZû_úd gqòe C_ôû^ _eòcûY [ôfû
10715 ùcMûIßûU Gaõ 2015 ciòjûùakKê Gjû
18500 ùcMûIßûUKê aé¡ò _ûAaûe @ûKk^ Keû~ûC@Qò û
ùKùZûUò cêL¥ bìZû_úd aòê¥Z¨ gqò C_ôû^Kûeú ùge
gqò C_ôû^e _eòcûY iûeYú-1ùe _â© ùjûA@Qò û
iûeYú ^õ-1: ùKùZK bìZû_úd aòê¥Z¨gqò
C_ôû^Kûeú ùge 2011 ciòjûùe
aòê¥Z¨ gqò C_ôû^ _eòcûY
Kâ.^õ. ùge ^ûc ùcMûIßûU¨
1. ~êqeûÁâ @ûùceòKû 3086
2. `òfò_ûA^¨i 1904
3. AùŠûù^iò@û 1197
4. ùcK¨iòùKû 958
5. AUûfú 843
6. ^òCRòfûŠ 628
7. @ûAi¨fûŠ 575
C_ùeûq ùgMêWÿòK c¤eê @ûAi¨fû Š I
^òCRòfûŠùe icêûd RûZúd gqò C_ôû^e ~[ûKâùc 30
Gaõ 27 gZûõg bìZû_úd gqòeê ckò[ûG û
bìZû_úd gqò a¥ajûee C_ûùdZû :
1. Gjûe a¥ajûe _âìhYcêq ùjûA[ôaûeê _eòùagKê
Êz eLò[ûG û ùZYê GjûKê‘iaêR gqò’ Kêjû~ûA[ûG û
2. Gjò gqò Rúaûgà A§^ Zêk^ûùe gZKWÿû 80 bûM
DYû a¥diûù_l ùjûA[ûG û
aÉêZü, bìZû_úd Zek _û[ðeê iéÁ gqò icMâ
_é[ôaúe gqò PûjûòKê @^ûidùe ùc<ûA_ûùe û cûZâ Gjò
bìZû_úd aòê¥Z¨ gqò C_ôû^ ùK¦âe iÚû_^ Lyð a¥dajêk
ùjûA[ûG û bìMbðe iêMbúe ÉeiÚòZ C©¯ bìZû_úd
_û[ðe @^êi§û^ Gaõ ZZ¨_ea©ðú L^^ iÚkaòùghùe
a¥dajêk Gaõ iõKU_ì‰ð ùjûA[ûG û @]ôK«ê bìZû_úd
aòê¥Z¨ C_ôû^ _âKÌe Zû_R lZû gZKWû cûZâ 10-
23 bûM ùjûA[ûG û
bìZû_úd gqòe iò]ûikL Zû_^ _ûAñ a¥ajûee
Zû_R lZû aòê¥Z¨ gqò C_ôû^ _âKÌ Zêk^ûùe ~ù[Á
@]ôK Gaõ ÊÌ a¥diûù_l ùjûA[ôaûeê @ù^K ùgùe
Gjûe iò]ûikL a¥ajûeKê MâjY Keû~ûA@Qò û _é[ôaúùe
iaðû]ôK bìZû_úd gqòe a¥ajûeKûeú ùg @ûAi¨fûŠùe
gZKWû 93 bûM NeMêWòKùe Gjò gqò iò]ûikL Zû_^
_ûAñ a¥ajéZ ùjC@Qò û Gjû`kùe ùg _âûd 100 ^òdêZ
Wfûee ùZ÷k @ûcû^ú Lyð a*ûA _ûeòQò û GKû iaðû]ôK
_âìhòZ ^Me eìù_ _eòPòZ @ûAi¨fûŠe eûR]û^ú
eòKòdûbòK¨ùe bìZû_úd gqòe ajêk a¥ajûe ßûeû @]ê^û
GK _âìhYcêq ^Meùe _eòYZ ùjûA_ûeòQòû _âKÌ iÚû_^
Lyð @]ôK ùjûA[ôùf c¤ bìZû_úd gqòeê aòê¥Z¨ gqò
C_ôû^ Lyð aòMZ êA g§òùe gZKWû _âûd 25 bûM
jâûi _ûAQò û @ûMûcú ò^ùe Gjò gqòe @]ôK a¥ajûe ÊÌ
a¥diûù_l Z[û @]ôK Zû_R lZûcêq ùKøgk C_ùe
^òbðegúk û ZZ¨ iùwiùw aògß aRûeùe @^¥û^¥
gqòMêWòKe @ûù_lòK cìf¥ c¤ MêeêZß_ì‰ð @ùUû

@aie_âû¯ _âù`ie,
_äU¨ ^õ-451/766, ^ì@ûiûjò, ^dû_fäú, bêaù^gße-12
A-ùcf¨: gkroyster@gmail.com
* G' iõL¥ûe ùgh _âzùe ejòQò "@Y_ûeµeòK
bìZû_úd gqò'ö - iµûK

13. 9aòmû^ òM«
cûyð, 2014
_âaûkßú_- GK_âûKéZòKaòiàd
_âù`ie c]êcòZû ûi
^úk icêâe @Zk RkKê @ZòKâc Keò GK ùa÷mû^òK
aû icêâ aêWÿûkú icêâ PUûYùe ew ùaew aòbò^Ü @ûKûee
ùûkdcû^ RúaKê ùLô @ûcôaòùbûe ùjûA~ûGö ùijò ^ûfò,
iaêR, jkò@û ewe `êf iég iûcêâòK RúaKê _âaûk
_fò_¨ (coral polyp) Kj«òö Gjò Rúa iò @û^òùcû^¨ aû
ùRfò`òi¨ RûZúdö Gcûù^ iõNa¡ ùjûA GKZâ aûi Ke«òö
Rúa« _âaûk icêâe K¥ûf¨iòdc¨ iõMâj Keò ^òR_ûAñ GK
aûiMéj Zò@ûeò Kùe I Zû'bòZùe eùjö Zû'e céZê¥ _ùe
@^¥ GK _fò_¨ Gjò Ne C_ùe @ûC GK _[e iég Ne
Zò@ûeò Kùeö Gjû ]ôùe ]ôùe aé¡ò _ûA GK _ûùPeú @ûKûe
]ûeY Kùe I icêâ C_eKê CVò~ûGö @ûùc _ò§ê[ôaû _âaûk
GK _êeûZ^ _âaûk _fò_¨ aûiMéje KòQò @õgö Gjû
ùMûfûKûe _ûjûWÿ _eò ùjùf ""_âaûk ßú_'' Kò´û f´ûkò@û
ùjùf ""_âaûk _âûPúe'' Kêjû~ûGö
_âaûke ew @Z¥« iê¦e Gaõ Gjûe @ûKûe aòbò^Ü
_âKûee ùjûA[ûGö Gjû ùKùZùaùk Zûeû (star coral),
QZê (mushroom coral), jeòYgòw (staghorn coral),
c^êh¥e cÉòÃ (brain coral) aû aêûkò@û MQ (shrub
coral) _eò ùLû~ûGö _â[ùc _âaûk Wò´MêWÿòK _ûYòùe
QûWÿòòGö Gjò W´ RkùiâûZùe bûiò~ûA ùKøYiò GK
_[eùe fûLô~ûG Gaõ ùiVûùe _ì‰ðûw_âû¯ jêGö _âaûkUò
_â[ùc ùQûU KXÿ _eò Gaõ _ùe ]ôùe ]ôùe aXÿò GK
iê¦e `êf _eò ùLû~ûGö _ea©ðú icdùe @ù^KMêWÿòG
`êf GKZâ ùjûA GK iõN MV^ Ke«òö Gcûù^ ^òRe
gê‹ (tentacle) iûjû~¥ùe iìlà Cnò I RúaKê Rkeê QûYò
@ûYò Lû¥ eìù_ a¥ajûe Ke«òö
_âaûk _âûPúe iéÁò _ûAñ icêâùe ^òŸòðÁ C©û_ I
MbúeZû @ûag¥Kö C©û_ 200
aû 210
ùi<òùMâW¨ Gaõ
MbúeZû45 còUe _âaûk_ûAñ C_~êq@ùUö _âaûk_âûPúe
Lêa¨ ]úùe _âûdZü ahðKê 1 ùi.cò. aé¡ò _ûA[ûGö Gjû
bûeZ cjûiûMe, _âgû« cjûiûMe Z[û Kûeòaò@û^¨
iûMeùe ajêk _eòcûYùe ùLû~ûGö Kò«ê ^òKUùe GK
ÊZª _âaûk Mbúe icêâ Z[û [Šû Rkùe aûi Keê[ôaûe
PòjÜU Keû~ûAQòö
_âaûk _âûPúe iû]ûeYZü 3 _âKûee ùLû~ûGö
~[û : Sûùfeò _âaûk aû ZUúd _âaûk (fringing reef),
_âaûk ùeû]ôKû (barrier reef) Gaõ _âaûk ßú_akd
(atoll)ö Sûùfeò _âaûk _âûPúe icêâ KìkKê fûMò ejò[ûGö
Gjûe @ûKûe aòùgh aWÿ ^êùjñö a¥ûeò@e¨ _âKûeUò icêâ
ZUeê ajêìeùe @ù^K ìe _~𥫠f´ò Keò[ûGö GVûKê
RûjûR PkûPk Keò_ûùeö Gjûe _â]û^ CûjeY
@ùÁâfò@ûe ""ùMâU¨ K¥ûeò@e¨ eò`¨'' (great barrier reef)ö
Gjûe f´ _âûd 2000 Kò.cò. I Gjû P¦â_éÂeê c¤
ég¥cû^ ùjCQòö ZéZúd _âKûe aû @ûUf¨ ùjCQò GK ÊZª
_âKûee _âaûk ßú_ö ùK¦âiÚkùe ßú_ [ûGö Pûeò_Uùe
_âûPÿúe I cSòùe jâ [ûGö aòùghZü GMêWÿòK _âgû«
cjûiûMeI bûeZcjûiûMeefûlûßú_@*kùeùLû~ûGö
_âaûk ßú_ ùKak aòek I @ûKhðYúd ^êùjñ, Gjû
aòbò^Ü RûZòe cûQ, Ƭ¨ I iûcêâòK Rúae aûiiÚkúö Gcûù^
^òRKê gZî Kakeê elû Keòaû _ûAñ _âaûke @ûgâd
ù^A[û@û«òö bìc¤iûMeùe còkê[ôaû MûXÿ ^ûfò ewe
cìf¥aû^¨ _âaûk c^êh¥u c¤ùe @ûMâj iéÁò Kùeö KûeY
@ù^K ùfûKue @§aògßûi ejòQò ù~, _âaûk ]ûeY Kùf
aòbò^Ü aò_ I eòÁ LŠ^ ùjûA[ûGö
aòMZ KòQò ahð ]eò ßú_cû^uùe ùjûùUf¨ gòÌ
aXÿòaûùe fûMòQòö ~ûZâúcû^ue Rúa^ùg÷kú ù~ûMêñ icêâ
Rk ìhòZ ùjaû ij _âaûk ßú_ùe aûi Keê[ôaû iûcêâòK
Rúa _âZò aò_ ùLû~ûCQòö ùa÷mû^òKcû^ue MùahYûeê
Rkaûdê _eòa©ð^ c¤ _âaûkcû^u iõL¥û jâûi _ûAaûe
KûeY ùaûfò RYû_WÿòQòö GK _âaûk _âûPúe iéÁò ùjaû_ûAñ
^òdêZ ^òdêZ ahð fûMò~ûGö ùZYê @û]ê^òK cû^a _âaûk
ßú_ùe ^òRe ib¥Zû ^ aiûA Zûe iêelû Keòaû CPòZ¨ö
~ò Rúa« _âaûk ùfû_ _ûAa ùZùa ^ò½òZ bûaùe _âaûk
ßú_ I _âaûk _âûPúe c¤ G ]eû_éÂeê ùfû_ _ûA~òaö

bìZ©ßaòbûM,C}kaògßaò¥ûkd,aûYòaòjûe,bêaù^gße

14. aòmû^ òM«10
cûyð, 2014
_û[ð aòmû^
_é[ôaú-iì~ð¥ ìeZß I
iì~ð¥e @ûKûe ^òeì_Y
_âù`ie aò_ò^ aòjûeú ÊûAñ
_é[ôaúe @ûKûe RûYòaû_ùe _é[ôaúeê P¦â I iì~ð¥e
ìeZß Gaõ ùicû^ue @ûKûe RûYòaû i¸a ùjfûö P¦âe
@ûKéZò RûYòaûeê GeûùUûùiÚ^i¨ P¦âMâje iûjû~¥ ù^ùfö
P¦âMâjY icdùe _é[ôaúe Qûdû P¦â C_ùe _ùWÿö
P¦âMâjY icdùe P¦â _é[ôaúe QûdûKê @ZòKâc KeaûKê
ù^C[ôaû icdKê cû_ò _é[ôaú-P¦âe Zêk^ûcôK @ûKûe ^ò‰ðd
Keaû i¸a ùjfûö P¦â-_é[ôaú ìeZû Zêk^ûùe iì~ð¥Vûeê
Cbd P¦â I _é[ôaúe ìeZû ~ù[Á @]ôKö ùZYê P¦â
C_ùe _é[ôaúe Qûdûe @ûKûe _é[ôaúe @ûKûe ijòZ _âûd
icû^ Kêjû~ûA_ûùeö
_é[ôaúe Qûdûe ùK¦âe ^òKU ùA P¦â MZò
Kfûùaùk GK _ì‰ðP¦âMâjY icdùe _é[ôaúe QûdûKê Ægð
icdeê P¦â iµì‰ðbûùa @ûaéZ ùjaûe icd c¤ùe
a¥a]û^ ùjCQò 50 cò^òU¨ @[ðûZ¨ Ægð icdeê _ì‰ðMâûi
_~𥫠icd 50 cò^òU¨ö @^¥ _lùe, P¦âe @MâbûM
_é[ôaúe QûdûKê iµì‰ð @ZòKâcY KeòaûKê ^òG 200 cò^òU¨
@[ðûZ¨ Ægð @ûe¸eê P¦âùcûl ùjaû _~𥫠icd 200
cò^òU¨ö ùZYê P¦âe a¥ûi _é[ôaú a¥ûie _âûd 50/200
@[ðûZ¨ GK PZê[ðûõg @ùUö _ìaðeê Kêjû~ûAQò ù~
GeûùUûùiÚ^i¨ _é[ôaúe _eò]ô ^òeì_Y Keò[ôùf 40,000
Kò.cò.ö ùZYê _é[ôaúe a¥ûi ùjCQò

40,000
(_eò]ô x a¥ûi) @[ðûZ¨ _âûd 12,700 Kò.cò.ö
G[ôeê còkòfû P¦âe a¥ûi _âûd 3,200 Kò.cò.ö
Gjû_ùe GeûùUûùiÚ^i¨u _lùe _é[ôaúeê P¦âe
ìeZß ^òeì_Y ijR ùjfûö G[ô ^òcò© a¥ajéZ iek
C_ûdUò Gjò_eò a‰ð^ Keû~ûA_ûùeö ùMûUòG @ûLô a¦Keò
@^¥ @ûLôUòùe _ì‰ðcú P¦âKê ùLö Zû'_ùe ^òRe jûZKê
iò]ûeLô aé¡ûwêkòKê PòZâ-1ùe ùLû~ûA[ôaûbkò aùuA
eLö @ûwêVò iò]ûùe Zêce @ûLô eLôùf PòZâ-1 ùLôa ù~
@ûwêVòe Iiûeùe P¦â iµì‰ðbûùa ùNûWÿûA~ûCQò @[ðûZ¨ P¦â
ZêcKê iµì‰ð @ég¥ ùjaö PòZâ-1Kê fl¥Kùf ùLôa ù~
Zêc ^Le êA_ûgßð I Zêce @ûLô, GK ùQûU ZâòbêR iéÁò
KeêQ«òö ùicòZò Zêce @ûLô I P¦âe êA_ûgßðaò¦ê GK aéjZ¨
Kò«ê iég ZòâbêR C_ô^Ü KeêQ«òö R¥ûcòZòe iû]ûeY ^òdc
_âùdûMKê Zêùc RûYòaù~ Zêc jûZe f´ I ^Le _âiÚe
@^ê_ûZ icû^ ùja P¦â-_é[ôaúe ìeZß I P¦âe a¥ûie
@^ê_ûZ ijòZö jûZe f´ I ^Le _âiÚe @^ê_ûZ ùjCQò
_âûd 100:1ö ùZYê P¦âe ìeZß P¦â a¥ûie 100 MêY
@[ðûZ¨ Gjû 3,20,000 Kò.cò.ö
aWÿ ZâòbêR
iû^ ZâòbêR
^L
@ûLôP¦â
PòZâ 1 : _é[ôaú-P¦â ìeZß ^òeì_Y
Gjû_ùe iì~ð¥e @ûKûe I _é[ôaúVûeê Gjûe ìeZß
jòiûa Keòaû GeûùUûùiÚ^i¨u _lùe i¸a ùjfûö
G[ô^òcò© @ag¥ Zûuê ^òbðe KeòaûKê ùjûA[ôfû KäûùRûùc^û
(Clazomenae)e @^ûKèûùMûeûi¨ (Anaxagoras)u GK
KÌòZ PòZâ (hypothesis) C_ùeö LâúÁ_ìað _*c gZû±úùe
c¤ @û^ûKèûùMûeûi¨ P¦â I iì~ð¥bkò cjûKûgúd aÉêcû^ue
@^ê¤û^ùe cù^û^òùag Keò[ôùfö Zûu _ìaðeê iì~ð¥ I P¦â
AZ¥ûò ùaZûe @ûi^ùe [ôùfö ùi Kò«ê ùicû^uê
ùaZûe @ûi^eê IjäûA ùA aògßûi Keê[ôùf ù~ iì~ð¥,
GK ùgßZ-C©¯ _âÉeLŠö ùijòbkò ZûeKûcûù^ ajê
ìeùe [ôaû ùgßZ-C©¯ _âÉeLŠcû^ö Gcûù^ ^òùR
@ûùfûK aòKòeY KeêQ«òö @^¥ _lùe, P¦â GK gúZk

15. 11aòmû^ òM«
cûyð, 2014
_âÉe Gaõ ^òùR @ûùfûK C›eY Kùe ^ûjóö
@û^ûKèûùMûeûi¨u ~êqò [ôfû P¦âûùfûK ùjCQò iì~ð¥e
_âZò`kòZ @ûùfûKö P¦âûùfûK iµKðùe Zûue cZ ù~
iZ¨ Zû' @ûùc RûYêQêö ~òI ùi icdùe Gù[^¨i¨ùe
ùaø¡òK @^êi§û^ùe ij^gúkZû I aòbò^Ü cZ _âû^e
~êM @ûe¸ ùjûA[ôfûö Z[û_ò @û^ûKèûùMûeûi¨u Gbkò
~êMû«Kûeú ùa÷_æaòK cZ @[ðûZ¨ iì~ð¥ AZ¥ûòue ùaZûe
@ûi^eê RWÿaÉêKê _eòa©ð^ MâjYù~ûM¥ ùjfû ^ûjóö
`kùe Zûuê Giò@û cûA^e¨ (Asia Minor)Kê ^òaðûi^
Keò ò@ûMfûö
G[e ù`eòaû GeûùUûùiÚ^i¨u _ûLKêö
@û^ûKèûùMûeûi¨ue LâúÁ_ìað _*c gZû±úe ~êqòKê bò©òKeò
LâúÁ_ìað ZéZúd gZû±úùe GeûùUûùiÚ^i¨ cZ ùùf ù~
~ò P¦âûùfûK iì~ð¥e _âZò`kòZ @ûùfûK, ùZùa iì~ð¥,
P¦â I _é[ôaú ù~ùZùaùk GK icùKûYú ZâòbêR
(rightangled triangle) iéÁò Keòùa, ùi icdùe @¡ðP¦â
@[ðûZ¨ P¦âe @¡ðûõg @ûùfûKòZ ùLû~òaö Gjò @aiÚû PòZâ-
2ùe gðû~ûAQòö Gjò @aiÚûùe @[ðûZ¨ @¡ð-P¦â icdùe
GeûùUûùiÚ^i¨ _é[ôaú-iì~ð¥ I _é[ôaú-P¦âKê iõù~ûMKûeú
iekùeLû c¤a©ðú ùKûY cû_òùfö Gjò ùKûY ùjfû 87
WòMâú, ~òP Gjûe VòK¨ cìf¥ 89.85 WòMâúö ZâòùKûYcòZòe
^òdc _âùdûM Keò ùi _é[ôaú-P¦â ìeZße _âûd 20
MêYö ~òP aûÉaùe iì~ð¥e ìeZß P¦â ìeZûe _âûd
400 MêYö
ùLû~ûGö Gjò @aiÚûùe _~ð¥ùalY aò¦ê ijòZ P¦â I
iì~ð¥ Cbd êAUò icZòâbêR iéÁò Ke«ò Gaõ Cbd
ZâòbêRe iû]ûeY gúhðaò¦ê @[ðûZ¨ _~ð¥ùalY aò¦êùe
@ûùc _eûM ùLêö @ag¥ GVûùe aò¦êKê Gjûe @ûleòK
@[ðùe ^ ù^A GK iúcòZ ùlZâ aêSòaûKê ùjaö PòZâ-
3 ùe Gjû gðû~ûAQòö Gjò PòZâùe R¥ûcòZòe iû]ûeY
^òdc _âùdûM Kùf RûYò ùja ù~ iì~ð¥e a¥ûi I
_é[ôaú-iì~ð¥e ìeZße @^ê_ûZ icû^ ùja P¦âe a¥ûi
I _é[ôaú-P¦âe ìeZße @^ê_ûZ ijòZö @ûùc @ûMeê
P¦âe a¥ûi I _é[ôaú-P¦âe ìeZß RûYòQêö Gùa _é[ôaú-
iì~ð¥e ìeZß RûYòùfö ùZYê iì~ð¥e a¥ûi jòiûa Keòaû
i¸aö fl¥Ke, _é[ôaú-P¦â ìeZß ^òeì_Y KeòaûKê PòZâ-
1ùe gðû~ûA[ôaû _¡Zò ijòZ Gjû icû^ö ùiVûùe
@ûce ^LiÚû^ùe GVò P¦âKê ^ò@û~ûAQòö Gjò cû_ùe
iì~ð¥e @ûKûe P¦âe 100 MêYö _ìaðeê Kêjû~ûAPò,
GeûùUûùiÚ^i¨u iì~ð¥e ìeZû ^òeì_Y _âcû_ì‰ð [ôfûö
ùZYê @ûKûe ^òeì_Y c¤ VòK¨ ^ [ôfûö
GVûùe fl¥ Keòaû K[û ù~ _êeûZ^ MâúK¨cû^ue
^ò‰ðd ^òbêðf ^ ùjùf c¤ ùicûù^ ù~ P¦â I iì~ð¥
bkò cjûKûgúd aÉêcû^u iµKðùe @^êi§û^ ^òcò©
~êqò~êq ùa÷mû^òK _¡Zò @^êieY Keò[ôùfö G[ôùe
iù¦j ^ûjóö ùicû^ue @^êiéZ I ~êqòi¹Z _¡Zò
baòh¥Zùe @ù^K @^êi§û^e __âgðKö _e_úXÿòe
ùa÷mû^òKcûù^ C^ÜZcû^e cû_^~ª iûjû~¥ùe ùijò
C©eKê _âcûYòZ Keò_ûeòùfö

15, Pò«ûcYògße, bêaù^gße-751006
P¦â
32,000
Kl
_é[ôaú
870
iì~ð¥
PòZâ 2 : _é[ôaú-iì~ð¥ ìeZß ^òeì_Y
ùghùe, iì~ð¥e @ûKûe ^òeì_Yö ùLû~ûAQò ù~
_ì‰ð iì~ð¥_eûM icdùe iì~ð¥Kê P¦â iµì‰ð @ûzûòZ
Kùe, PòZâ-3ö Kò«ê Gjò _eûM _é[ôaúe iúcòZ @*keê
iì~ð¥
aWÿ ZòâbêR
ùQûU ZòâbêR
P¦â
_é[ôaú
PòZâ 3 : iì~ð¥e @ûKûe ^òeì_Y

16. aòmû^ òM«12
cûyð, 2014
eiûd^ aòmû^
iaêR AÆûZ¨
WKÖe iêùeg cjû_ûZâ
iû]ûeY AÆûZ¨ 0.02-1.5 _âZògZ Kûað^¨ I
@ûAe^¨e GK KVò^¨ âaYö G[ôijòZ 10.5 _âZògZ Kò´û
ZûVûeê @]ôK _eòcûYe ùKâûcòdc¨Kê âaúbìZ Kùf ù~Cñ
cògâ]ûZê _âÉêZ jêG Zûjû Kkuòaòjú^ ùjûA[ûGö ùKâûcòdc¨
a¥ZúZcfòaòW^c¨,^òùKf¨,bû^ûWòdc¨,`i¨`ei¨,^ûAùUâûùR^¨
@ûò ùcøkòKeê ùMûUòG aû êAUò ùcøkòKKê iûcòf¨ Keû~ûA
aòùgh ]eYe AÆûZ¨ _âÉêZ Keû~ûA_ûùeö ùcøkòKMêWÿòKê
iû]ûeY AÆûZ¨ùe iûcòf¨ Keòaû _ûAñ ^òŸòðÁ _eòcûYe
ùcøkòKKê GK cêq _âùKûÂ Pêfäú (open hearth furnace)
aû ùa÷ê¥ZòK Pêfäúùe gê¡ Zek @ûAe^¨ ijòZ cògûA
ò@û~ûGö cògâY KVò^ûaiÚûKê @ûiòMùf CŸòÁ AÆûZ¨cû^
còkò[ûGö G[ôeê ^òcòðòZ icÉ âa¥ gZ _âZògZ _ê^üPKâYlc
(recyclable) ùjûA[ôaûeê GjûKê iaêR AÆûZ Kêjû~ûGö
^òÃku AÆûZe aòKûg
iað_â[ùc 1819 ùe cûAùKf¨ `ûeûùW Gaõ
ùRci¨ ùÁûWûðU (James Stodart) @ûAe^¨ I ùKâûcòdc¨e
cògâ]ûZê ""ù`ùeûùKâûc¨'' _âÉêZ Keòaûùei`kZû _ûAùfö
1821 ùe `âû^è¨e _ò. ae[ôde iû]ûeY AÆûZ¨ ijòZ
ù`ùeùKâûc¨KêC_ùeûq _¡Zòùe cògûA ""ùKâûcòdc¨ Áòf¨''
_âÉêZ Kùf, ù~Cñ[ôùe cûZâ 1.25 _âZògZ _eòcûYe
ùKâûcòdc¨ [ôfûö aòbò^Ü KûUòaû C_KeY Qêeú, KZêeú, lêe
@ûò Zò@ûeò Keòaû _ûAñ Gjû a¥ajéZ ùjfûö
iû]ûeY ùKâûcòdc¨ùe Kûað^¨ GK @_âa¥
(impurity) eìù_ [ûGö Gjò @_âa¥e_eòcûY@]ôKùjùf
Áòf¨e bwêe _âaYZû (brittleness) aé¡ò _ûA[ûGö
1895 ùe Rcðû^¨ ùa÷mû^òK jû^è ùMûfØiàòU¨ (Hans
Goldsmidt) Kûað^¨cêqùKâûcòdc¨ Áòf¨e_âÉêZ_¡ZòCnûa^
Kùfö 1911 ùe Rcðû^¨ùa÷mû^òKùcû^ûRðGaõ aePei¨
(Monartz & Borchers) a¥û_KMùahYûeêRûYòaûKê_ûAùf
ù~ Áòf¨e cògâ]ûZêùe @ZòKc¨ùe 10.5 _âZògZ ùKâûcòdc¨
ejòùf Zûjûe Kkuò_âZòùeû] lcZûùeaòùghaé¡òNUò[ûGö
1913 ùe ]ûZa aòmû^ú (Metallurgist) jûeú
ùaâùefú 12.8 _âZògZ ùKâûcòdc¨, 0.24 _âZògZ Kûað^¨
[ôaû @cæû^ AÆûZ _âÉêZ Kùf ~ûjûe céê @cæ, lûe I
eûiûd^òK _û[ð ijòZ _âZòKâòdû _âZòùeû] lcZû fl¥
KeûMfûö Gjû KU¨ùfeú gòÌ a¥ZúZ _ûKgûkûe iòu¨Vûeê
^ûbúKòd eò@ûKÖe _~𥫠icÉ âa¥ _ûAñ C}éÁ _âcûYòZ
ùjfûö Gjò Cnûa^ _ûAñ ùaâùefúuê AÆûZ gòÌ ~êMe
iìZâ]e cù^ Keû~ûGö
^òÃku aû @cæû^Zûe eji¥
^òÃku AÆûZùe [ôaû ùKâûcòdc¨ @ûAe^¨ Vûeê @]ôK
_âZòKâòdûgúkö Gjûe @KèòùR^¨ ijòZ _âZòKâòdûeê ùKâûcòdc¨
@KèûAW¨ _âÉêZ jêGö @KèûAW¨ @YêMêWÿòKe @ûKûe ùKâûcòdc¨
_ecûYêe @ûKûe icû^ ùjûA[ôaûeê, AÆûZ¨e _éÂùgùe
GK @ég¥ @ûaeY eìù_ fûLô eùjö @ûaeY @aòQò^Ü
Gaõ @ûe§âú (nonporous) ùjûA[ôaûeê @ûAe^¨ ijòZ
@KèòùR^¨e _âZòKâòdû KeòaûKê òG^ûjóö GjûQWÿû @KèûAW¨
Éee ÊZü lZò_ìeY lcZû [ûGö ~ò ùKøYiò KûeYeê
AÆûZe _éÂùgùe bûw aû @ûNûZR^òZ ùP_û aû ùUûfû
iéÁò jêG, iùw iùw bûw iÚû^ùe @]ôK _eòcûYe @KèûAW¨
MV^ _éÂùgKê iõelòZ Keò[ûGö Kò«ê G[ô_ûAñ bûw
iÚû^ùe ~ù[Á _eòcûYe @KèòùR^¨e _eòùag eKûe
ùjûA[ûGö Gjò KûeYeê ajêò^ ]eò @a¥ajéZ AÆûZ
aûi^Kêi^ a¦ @aiÚûùe ejòùf Ru¨ fûMòaû ùLû~ûGö
ùKâûcòdc¨ ijòZ cfòaòWò^c¨, ^òùKf¨ @ûò ùcøkòKMêWÿòKe
C_iÚòZ AÆûZe Kkuò _âZòùeû] lcZû I @^¥ aòùgh
MêYMêWÿòK @]ôK _âbûagûkú ùjûA[ûGö
@^¥ _lùe iû]ûeYAÆûZ¨ùe ^ò¹òðZaÉêùe @ûAe^¨
ijòZ @KèòùR^¨e _âZòKâòdûeê C_ô^Ü @ûAe^¨ @KèûAW¨e
@YêMêWÿòK @ûAe^¨_ecûYêVûeê @]ôKaWÿ ùjûA[ôaûeê aÉêUòe
_éÂùgùe GK Xòfû I @iÚòe (unstable) Ée iéÁò Kùe,
~ûjû LŠLŠùjûA Liò_Wÿò[ûG Gaõ Kkuò _âZòùeû]
Keò_ûùe ^ûjóö

17. 13aòmû^ òM«
cûyð, 2014
gêà ae`
A¬ò^òde¨ cûdû]e ÊûAñ
@wûeKûcæ iû]ûeY Zû_cûZâûùe M¥ûiúd @aiÚûùe
[ûGö Zû_cûZâû @ZòcûZâûùe KcòMùf Gjû _â[ùc Zek I
_ùe KVò^ @aiÚûKê @ûiò[ûGö Gjò KVò^ @wûeKûcæKê gêÃ
ae` (dry ice) Kêjû~ûGö `eûiú eiûd^ aòmû^ú Pûfð¨i
[ôùfûeòde¨ (Charles Thilorier) 1835 ciòjûùe _â[ùc
Gjû aòhdùe _âKûg Keò[ôùfö ùi Zek @wûeKûcæ [ôaû
ùMûUòG _ûZâ ùLûfòaû ùakKê gêà ae` ùLô_ûeò[ôùfö
Gjû ùLôaûKê Zêhûe Kò´û Rkúd ae` bkòö Gjûe
@ûù_lòK MêeêZß (specific gravity) ùjCQò 1.56 (Rke
@ûù_lòK MêeêZß1)ö ~êqeûÁâ @ûùceòKûe "gêÃae` ^òMc'
1925 ciòjûùe KVò^ @wûeKûcæ C_ôû^ Keò Gjûe
a¥ûaiûdòK(trade) ^ûc"gêÃae`'eLô[ôùföcûZâa©ðcû^
iû]ûeYbûùaKVò^ @wûeKûcæKêgêÃae`bûùaaêSû~ûCQòö
D¡ßð_ûZ^ (sublimation) _âKâòdûùe Gjû KVò^ _û[ðeê
iò]û M¥ûi¨ùe _eòYZ ùjC[ôaûeê Gjû ùKùa Iû aû Zek
jêG^ûjóöùaû]jêG G[ô_ûAñGjûe ^ûc gêÃae`eLû~ûAQòö
C_ôû^
@wûeKûcæ M¥ûi¨Kê iû]ûeY Zû_cûZâûùe @Zò Cy
Pû_ùe (iû]ûeYZü aûdêcŠkúd Pû_e 59 MêY) iµúWÿ^
Keò Zek _û[ðùe _eòYZ Keû~ûGö Pû_Kê QûWÿòùùf
Zek @wûeKûcæ c¤eê ùKùZKûõg M¥ûi¨ùe _eòYZ
ùjûA~ûG Gaõ Gjò _âKâòdûùe @^¥ ùKùZK Zek
@wûeKûcæ Zêhûe @ûKûeùe KVò^ _û[ðùe _eòYZ
ùjûA[ûGö Gjò KVò^ _û[ðKê GKûVò Keò aWÿaWÿ LŠ
(block) Kò´û MêUòKû (pellet) @ûKûeùe eLû~ûGö @MÜò
^òaðû_^ _ûAñ [ôaû @wûeKûcæ iòfòŠee @MâbûM (nozzle)ùe
Gjò C_ûdùe ZêhûeRcò[ôaûe @ûùc ùLô[ûCö @wûeKûcæe
jòcûu (freezing point) ùjCQò aò~êq 78.5 WòMâú
ùif¨iòdi¨ö GYê iû]ûeY Zû_cûZâûùe Gjû @]ôK icd
KVò^ ùjûA ejò _ûùe ^ûjóö
AÆûZe ùgâYú aòbûM
ÇUòK iõeP^û éÁòeê ^òÃku AÆûZ¨Kê PûùeûUò
ùgâYúùe aòbq Keû~ûA_ûùeö
1. ùiÖâU¨ AÆûZ¨ - @Zò Kc¨ùe 10.5 _âZògZ ùKâûcòdc¨
I 0.12 _âZògZeê Kc¨ Kûað^¨ [ôaû AÆûZ Gjò ùgâYúeö
Gjû MV^ ù`eûAUòK¨ ÇUòKûKéZ (Fe"2
O3
, Fe"O)ö cUe
Kûe¨ ùcùUâûùKûP¨ ^ò¹ðûYùe a¥ajéZ jêGö
2. cûUòðù^ÁòK¨ AÆûZ¨ - G _âKûe AÆûZùe 12-18
_âZògZ ùKâûcòdc¨ Gaõ 0.12 _âZògZ Vûeê@]ôK Kûað^¨ [ûGö
Qêeú, lêe,afaò@eòõ, _µ¨iû`Ö¨AZ¥ûò^ò¹ðûY_ûAñC_ù~ûMúö
3. @ùÁ^¨UòK¨AÆûZ¨ - 70_âZògZeê@]ôKa¥ajéZAÆûZ
Gjò ùgâYúeö G[ôùe @]ôK _eòcûYe ùKâûcòdc¨ ijòZ 18
_âZògZ^òùKf¨Gaõ7_âZògZcfòaòWÿò^c¨[ûGöGjûe^c^údZû,
ciéYZû,_âiûeYgúkZû I éXÿZû MêYMêWÿòK _ûAñ aûi^Kêi^,
gf¥PòKò›ûùe a¥ajéZ ~ª_ûZò Zò@ûeòùe a¥ajéZ jêGö
4. Wê¥ù_äKè AÆûZ - Gjû _Pûg _âZògZ @ùÁ^¨UûAU¨
I _Pûg _âZògZù`eòUòK¨ (ùiÖâU¨)AÆûZe cògâYö ùZ÷kaûjú
I eûiûd^òK _û[ðaûjú U¥ûue ^ò¹ðûYùe a¥ajéZ jêGö
G[ôùe 18-25 _âZògZ ùKâûcòdc¨, 4-7 _âZògZ ^òùKf¨
Gaõ 4.0 _âZògZ cfòaòWÿò^c¨ [ûGö
Gjò aòbò^Ü ùgâYúe AÆûZ¨ a¥ZúZ GK ÊZª ]eYe
AÆûZ¨ K_e _eò ùcøkòKe cògâY ßûeû _âÉêZ Keû~ûGö
^òÃku AÆûZ¨ KVò^ûaiÚûKê ~òaû _ìaðeê K_eKê i^ÜòaòÁ
Keû~ûA @aùl_òZ ùjaûKê ò@û~ûGö @aùl_ùe K_e
@Zò iìlà KYòKû @ûKûeùe aû<ò ùjûA ejò[ôaûeê Gjû @Z¥]ôK
gq ùjûA[ûGö GùeûùÆg¨ Gaõ _âZòelû CùŸ¥ûMùe
iû]ûeYZü a¥ajéZ jêGö
C_ùeûq a¥ajûeMêWÿòK a¥ZúZ ^òÃku AÆûZ¨ @Zò
MêeêZß_ì‰ð KõKâòU¨, KûV, KûP, cûaðf¨ ijòZ @Zò eêPò_ì‰ð
bûùa cògò _ûeê[ôaûeê @û]ê^òK ^òcðûY gòÌ (construction)
ajêZk _âûiûe QûZ I C_eòbûMKê iRûAaû Gaõ ÁûWòdc¨
QûZ ^ò¹ðûY _ûAñ A¬ò^òde¨cû^ue _âòdaÉê ùjûAQòö

1595/96, ùbûA^Me, bêaù^gße-751022

18. aòmû^ òM«14
cûyð, 2014
i`û Keû~ûG, Gjû VòK¨ ùijò_eò Kûc Kùeö
Gjûßûeû GK iêaò]û ùjfû ù~ _âjûe (blast) _ùe
Gjûe D¡ßð_ûZ^ ùjûA ~ûC[ôaûeê ùKøYiò cAkû
aû @ûaRð^û eùj^ûjóö
iûa]û^Zû
gêà ae` a¥ajûeùe ^òcÜfòLôZ iûa]û^Zû
@af´^ KeòaûKê _Wÿòaö
1. gê¿ ae`Kê Kû_ò _ûUòùe _ìeû@ ^ûjó, Lû@ ^ûjó
Kò´û Mòkò ò@ ^ûjóö Gjû @Zò [Šû ùjûA[ôaûeê
geúeùe lZò Keò_ûùeö
2. @Zò [Šû ùjûA[ôaûeê Lûfò jûZùe GjûKê ]eòùf
Pcðe lZò ùjûA_ûùeö GYê GjûKê ]eòaû _ûAñ
ùeû]ôZ(insulated) ùMäûb¨ia¥ajûe Keòaû CPòZö
3. gêà ae`Kê ^òaêR _ûZâùe eL ^ûjóö KûeY @aòeZ
bûùa D¡ßð_ûZ^ ßûeû Gjû @wûeKûcæ M¥ûi¨ùe
_eòYZ ùjC[ûGö `kùe ^òaêR _ûZâùe GjûKê
eLôùf _ûZâ bòZee Pû_ aXÿò~òa Gaõ Pû_ @Z¥]ôK
ùagò ùjûAMùf aòùÇûeYe i¸ûa^û [ûGö
4. C_~êq aûdê PkûPk ùjC[ôaû iÚû^ùe gêà ae`Kê
a¥ajûe Keòaû CPòZö aûdê PkûPk VòK¨ ^ [ôùf
D¡ßð_ûZ^ ßûeû iéÁò ùjC[ôaû @wûeKûcæ ù~ûMêñ
aûdêùe @cæRû^ _eòcûY Kcò~ûG Gaõ `kùe
gßûiùeû] ùjaûe i¸ûa^û [ûGö ùKøYiò MûWÿòùe
gêà ae` ù^aûùaùk Gjò aò_ ùLû ~ûA[ûGö
aûdê @ù_lû @wûeKûcæ ùjCQò @]ôK IR^ö `kùe
Gjû Nee PUûY _ûLùe ejò~ûGö GYê Gjûe
a¥ajûe ùaùk Nee SeKû I KaûU ùLûfò ùA
C_~êq aûdê PkûPk a¥aiÚû Keòaû CPòZö

ùW_êUò ùRù^eûf c¥ûù^Re,
_ò._ò.GŠ¨ A.A. ùiKè^¨, ùcK^, eû*ô-834002
ùcûaûAf-09470193755
A-ùcf-mayadhar2002@yahoo.co.in
aòùgh MêY
iû]ûeY aûdêcŠkúd Pû_ùe gêÃae` KVò^eê
M¥ûi¨ùe _eòYZ ùjûA[ûGö ùKøYiò _û[ð KVò^ûaiÚûeê
Zek @aiÚû ^ ùA iò]û M¥ûiúd @aiÚûKê ~òaûe _âKâòdûKê
aòmû^ bûhûùe D¡ßð_ûZ^ Kêjû~ûGö iû]ûeYZü ùKûVeò
Zû_cûZâû I iû]ûeY Pû_ùeGjû _âZò24 N<ûùe 2.25 eê
4.5 Kò.Mâû. jûeùe D¡ßð_ûZ^ ùjûA[ûGö
a¥ajûe
gêà ae`e @ù^K a¥ajûe@Qòö^òcÜùeùi[ôc¤eê
ùKùZûUò cêL¥ a¥ajûe i´§ùe iìP^û ò@û~ûAQòö
1. @Zò Kc¨ Zû_cûZâû ù~ûMêñ Lû¥_û[ðKê [Šû eLôaû
_ûAñ Gjû a¥ajéZ jêGö ùMûUòG aWÿ iêaò]û ùjCQò
ù~ Chêc ùjûAMùf c¤ Gjû Zeùk ^ûjó (iò]û
M¥ûi¨ùe _eòYZ jêG) Gaõ `kùe Lû¥ _û[ð
^Á jêG ^ûjóö
2. gêà ae` iûjû~¥ùe ]ì@ûñ I KêjêWÿòe aòùgh _âbûa
(special effect) iéÁò Keû~ûA[ûGö Rk ijòZ
cògûAùf Gjû @wûeKûcæ I @ûðâ aûdêe GK [Šû
cògâYKê D¡ßð_ûZ^ jêG ~ûjû aûdêcŠkùe [ôaû
Rkúdaû¿e N^úKeY (condensation) Keò KêjêWÿò
iéÁò Kùeö C¾ Rk D¡ßð_ûZ^ _âKâòdûe ùaMKê
aXÿûAòG Gaõ Gjû `kùe @]ôK ^ûUKúd KêjêWÿò
_âbûa iéÁò ùjûA[ûGö
3. KéZâòc ahðû iéÁò Keòaû _ûAñ Gjû a¥ajéZ jêGö
aûfùe @]üùl_Y (precipitation) aXÿûAaû_ûAñ
Kò´û aûfe iÚíkZû jâûi Keòaû _ûAñ GjûKê aûfùe
QWÿû ~ûA[ûGö GjûKê "aûf aúRùeû_Y' (cloud
seeding) Kêjû~ûGö
4. ùQûUùQûU gêà ae` LŠiûjû~¥ùe aòbò^Ü _éÂ
C_ùe ùRûe¨ùe cûWÿ Keò _éÂKê i`û Keû~ûGö
ùKøYiò ]ûZa ^òcðûYùe ew fMûAaû _ìaðeê GjûKê
aûfêKû _âjûe (sand blasting) iûjû~¥ùe ù~_eò

19. 15aòmû^ òM«
cûyð, 2014
Rúaaòmû^
ùc‹û _ûk^ ùlZâùe
aêeêfû Rò^¨e _âbûa
Wûqe _âZû_ Kòùgûe Lcûeú
ùc‹û iaê iû]ûeYZü ahðKê [ùe ùMûUòG Qê@û R^à
Keò[û«òö ùZYê ùicû^u iõL¥û ùQkòu _eò aXÿò_ûeê^ûjó
KûeY ùQkò [eKê 2-3Uò Qê@ûR^à Keò[û«òö ù~Cñ
@*kcû^uùe ùc‹ûuê _gc _ûAñ _ûk^ Keû~ûA[ûG,
ùiVûKûe Pûhúcûù^ _gc aòKòâ ßûeû ùag¨ fûb _ûA[û«ò
cûZâIWÿògû _eò eûR¥ùe ù~CñVò ùc‹ûcû^uVûeê C^ÜZcû^e
aòKâòù~ûM¥ _gc @ûùø aûjûeò ^[ûG ùi ùlZâùe ùc‹û
_ûk^ ßûeû aòùgh fûb còkò^[ûGö ùZYê IWÿògûùe
Pûhúcûù^ ùc‹û @ù_lû ùQkò _ûkòaûKê _i¦ Keò[û«ò,
cûZâ MZ 2008 ciòjûùe ùK¦âúd ùch I _gc MùahYû
_âZòÂû^, @bòKû^Me, eûRiÚû^e ùa÷mû^òKcûù^ IWÿògûe
C_Kìk Ròfäûcû^uùe ùLû~ûC[ôaû "KêRò' ùc‹ûuVûùe,
aêeêfû ^ûcK GK Rò^¨ [ôaû RûYò _ûeòQ«òö ù~Cñ ùc‹ú
ùjùe Gjò Rò^¨ [ûG ùi ùlZâùe ùc‹úcûù^ [eùK 2-
3Uò Qê@û R^à Keò[û«òö eûR¥e ^òcû_Wÿû, ùK¦âû_Wÿû I Zûe
@ûL_ûL @*kùe [ôaû ùc‹úcûù^ [eKê _âûd 2Uò Qê@û
R^à ùA[û«ò I ùicû^u geúeùe _âûd 87% ùlZâùe
Gjò aòek Rò^¨Uò [ôaûe PòjÜU ùjûAQòö iêZeûõ Gjò Rò^¨e
a¥ajûe ßûeû @^¥ ù~Cñ RûZòe ùc‹ûcûù^ ahðKê ùMûUòG
Qê@û R^à ùCQ«ò ùicû^uVûùe _âR^^ ßûeû C©e_úXÿò
ùc‹úcû^uVûeê [eKê 2-3Uò Qê@û _ûAaû i¸a
ùjûA_ûeòaö `kùe Pûhúcûù^ GKû]ôK Qê@û_ûA ZûKê aòKâò
Keò @]ôK ùeûRMûe Keò_ûeòùa ~ûjû `kùe ùc‹û_ûk^
@]ôK @ûKhðYúd ùjaö
aêeêfû Rò^¨e AZòjûi
C©c _âRûZòe ùc‹û_ûk^ _ûAñ @ùÁâfò@û cjûùg
ùag¨ _âiò¡ö GVûKûe _âiò¡ ""ùceòù^û'' _âRûZòe
ùc‹ûcû^u _gc Lêa¨ iìlà I ùi[ôeê @Zò C^ÜZcû^e
gúZaÈ iaê _âÉêZ ùjûA[ûGö Gjò ùc‹ûcûù^ c¤ ahðKê
[ùe, ùMûUòG Qê@û R^à Keò[û«ò cûZâ @ùÁâfò@ûe
^ê¥iûC[¨ùIßf¨i eûR¥ "Kêcû' @*ke [ôaû aêeêfû ^ûcK
iÚû^ùe [ôaû ùceòù^û ùc‹û ùlZâùe ùLûMfûù~
ùiVûKûe ùc‹úiaê [eùK GKû]ôK Qê@û R^à ùCQ«òö
Gjûe KûeY ùLûRòaûKê ~ûA Wû ùjùf^¨ ^ê¥U^¨ U^ðe
^ûcK ùa÷mû^òK, @ù^K MùahYû I @¤d^ _ùe RûYòaûKê
_ûAùfù~, Gjò ùc‹úcû^ue _ìað aõgRcûù^ bûeZe
aw _âùgeê @ûiò[ôùfö _â[c `ûùe 1792 ciòjûùe
12 ùMûUò, ßòZúd `ûùe 1793 ciòjûùe 100Uò
ùc‹û @ùÁâfò@û ~ûA[ôùföa©ðcû^ Gjò ùc‹ûuê ""ùMef''
_âRûZòe ùc‹û Kêjû~ûCQò I Gcûù^ _½òcaw Z[û
aûõfûùge ZUa©ðú iê¦ea^û*kùe ùLû~û«òö Gcûù^
GK ùQûU _âRûZòe ùc‹û ~ûjûu IR^ 11-14 Kò.Mâû.
cûZâö Gcûù^ [eKê 2-3Uò Qê@û ùC[ôaû _ûAñ RYûgêYûö
Gjò ùMef _âRûZò ßûeû _âR^^ ùjaû _ùe Z[û ^òe«e
cù^û^d^ _âKâòdû ßûeû a©ðcû^ @ùÁâfò@ûe aêeêfû
(Booroola) @*ke ùc‹ûcû^u ùjùe Gjò Rò^¨
ejò~ûAQòö Gjò Rò^¨ ù~ûMêñ ùc‹û GKû]ôK Qê@û R^à Keòaûe
lcZû _ûA[û«òö Gùa Gjò aêeêfû Rò^¨Kê ù`K¨-aò (Fec-B)
Rò^¨ Kêjû~ûCQòö Fec-B e ^ûcUò Fecundity-Booroola aû
GKû]ôK Qê@û R^à Keòaû lcZû [ôaû aêeêfû Rò^¨Kê aêSûC@Qòö
@]ôK MùahYû ßûeû Gùa RYû_WÿòQòù~, Gjò Rò^¨Uò
GK ùag¨ _âbûagûkú Rò^¨ (dominant)ö `kùe Rò^¨Uò
Cbd cû' @[aû _òZû Vûeê @ûiò[ôùf c¤ @[ðûZ¨ Cbd
MêYiìZâeùMûUòKùe [ôùf iê¡û Gjû Zûe MêY _âKUòZ Keòaû
lcZû eLô[ûGö `kùe ùc‹ú GKû]ôK Qê@û R^à Keò[û«òö
ùc‹ûcû^ue 6 ^´e MêYiìZâe ù~CñiÚkùe Rò^úd
_eòa©ð^ (mutation) NUò Gjò ^ìZ^ Rò^¨Uò iéÁò ùjûAQò
ZûKê Q249R ^ûcùe PòjÜU Keû~ûAQòö
_âûKéZòK bûaùe _é[ôaúe 6Uò ùc‹û _âRûZò ùlZâùe
Gjò Rò^¨ [ôaûe a©ðcû^ iê¡û iìP^û còkòQòö ùiMêWÿòK ùjùf,

20. aòmû^ òM«16
cûyð, 2014
@ùÁâfò@ûe aêeêfû (Booroola) @*ke ùceòù^û ùc‹û,
Pú^¨e jê I jû^ _âRûZòe ùc‹û, Rûbûßú_e Rûbû^òR
ieêfû¬ô@û ùc‹û I bûeZe ùMef _âRûZò Z[û IWÿògûe
KêRò ùc‹ûö @^¥ icÉ _âRûZò cû^¥Zû _âû¯ _âRûZò ùjûA[ôaû
ùaùk, KêRò _âRûZòe ùc‹ûKê G_~𥫠@ag¥ _âRûZòe
cû^¥Zû còk_ûeò^ûjóö ùZùa iêLe K[ûù~, @ûc eûR¥e
ùc‹ûcû^u Vûùe Gjò Rò^¨Uò [ôaûeê @ûce @^¥ ùc‹û
_âRûZòe C^ÜZò _ûAñ Gjû ~ù[Á ijûdZû Keò_ûeòa G[ôùe
iù¦j ^ûjóö
ùc‹û geúeùe Gjò Rò^¨e iÚòZòe PòjÜU Keòaû _ûAñ
2001 ciòjûùe ^òCRòfûŠ¨e ci¨RòGf¨ iÚòZ ùR^c¨R¨ fûa
^ûcK iõiÚû GK Wò.G^¨.G. bò©òK _eúlY a¥aiÚû Cnûa^
KeòQ«òö `kùe ùc‹û geúeeê ùKA ùUû_û eq ù^A,
_eúlû ßûeû ÆÁ Kjòùjaù~, ùc‹û geúee Cbd
MêYiìZâùe @[aû ùMûUòG MêYiìZâùe G Rò^¨Uò @Qò @[aû
^ûjóö Gjò_eò _eúlû a¥aiÚû Gùa bûeZe @ù^K _âûYú
i´§úd MùahYûMûe ~[û ùK¦âúd ùc‹û I _gc MùahYû
_âZòÂû^ @bòKû^Me, ùK¦âúd QûM MùahYû ùK¦â, c[êeû
I bûeZúd _âûYúùeûM MùahYû _âZòÂû^, ARZ^Me,
C©e_âùgVûùe Gùa C_f²ö Gjò Rò^¨ PòjÜU _eúlûUò
iêfb c¤ö a©ðcû^ iê¡û _é[ôaúe 48Uò ùc‹û _âRûZòùe
Gjò aêeêfû Rò^¨e ùeû_Y Keû~ûA iûeòfûYòö `kùe ùijò
Rò^¨aûjú ùc‹ú iaê [eùK 2 aû ZùZû$]ôK Qê@û R^à
KeêQ«òö ùc‹û_ûkKcûù^ _ìaðeê ùMûUòG Qê@û [eKê _ûAaû
akùe Gùa @]ôK Qê@û _ûA_ûeêQ«ò iêZeûõ @]ôK
fûbaû^¨ ùjûA _ûeêQ«òö
Gjò Rò^¨[ôaû ùc‹ú iaê [eùK GKû]ôK Wò´ûYê iéÁò
Keò Wò´aûjú ^kú iûjû~¥ùe MbðûgdKê ÅkòZ Keò[û«ò
Mbðûgdùe GKû]ôK bïY iéÁò ùjûA @]ôK Qê@ûR^à jê@«òö
MùahYû ßûeû RYû _WÿòQòù~ ùc‹úe Cbd MêYiìZâùe
Rò^¨Uò [ôùf ùMûUòG MêYiìZâùe Rò^¨aûjú ùc‹úVûeê @]ôK
Wò´ûYê ùjûA[ûG cûZâ 3 eê @]ôK Qê@û R^à ùjùf cû'e
lúe @bûa I R^à icdùe GKû]ôK Qê@û iéÁò ù~ûMê Kc¨
IR^ aògòÁ ùjaû ù~ûMê céZê¥jûe Qê@ûu ùlZâùe @]ôK
ùjûA[ûGö ùZYê ùMûUòG MêYiìZâùe Rò^¨Uò [ôùf _âûd
2Uò Qê@û R^à ^ò@«ò I Zûjû _eò_ûk^ _ûAñ C_~êq
ùjûA[ûGö bûeZùe ùWKû^ú cûf_êeû AZ¥ûò _âRûZòùe
Gjò Rò^¨e @^ê_âùag NUûAaû ßûeû Pûhúcûù^ ùag¨
C_KéZ ùjûA iûeòùfYòö
iìP^ûù~ûM¥ù~ bûeZùe Gjò Rò^¨ _ûAñ ""ùMef''
ùc‹û _âRûZò C_ùe ^òbðe Keû~ûCQò, ~ûjûe jûeûjûeò
IR^ 11-14 Kò.Mâû.ö Gjûßûeû MâjúZû _âRûZòe ùc‹û
Qê@ûu _âû¯adÄ IR^, MâjúZû _âRûZòe jûeûjûeò IR^Vûeê
Kc¨ ùjCQòö cûZâ @ûc eûR¥e ùc‹ûcû^uVûùe ~ò Gjò
Rò^¨ ùeû_Y _ûAñ eûR¥e KêRò ùc‹ûu _âùdûM Keû~òa,
ùZùa Gjò @iêaò]ûUò ejòa ^ûjóö KûeY @ûc eûR¥e _âûdZü
iaê ùc‹û M¬ûc _âRûZòKêQûWÿòùùf 20-25 Kò.Mâû. IR^
aògòÁ ùjûA[û«òö ~ûjûKò KêRò ùc‹û (22-27 Kò.Mâû.)
IR^ ij _âûdZü icû^ö iêZeûõ Gjò Rò^¨e a¥ajûe Kùf
@ûc eûR¥ùe 17 fl ùc‹û _ûkê[ôaû ùc‹ûPûhú C_KéZ
ùjûA_ûeòùa, G[ôùe iù¦j ^ûjóö

@Zòeòq Ròfäû _âûYú PòKò›û @]ôKûeú, i´f_êe
ùcûaûAf-9438837010
cûyð 13, 2014 - aògß aéK¨K òai
aéK¨K iµKðùe aògßa¥û_ú iùPZ^Zû I gòlû ùaû
CùŸg¥ùe 2006 ciòjûeê cûyð cûi 13 ZûeòLKê aògß
aéK¨K òai eìù_ _ûk^ Keû~ûCQòö _âùZ¥K ahð GK
aòhdaÉêKê @û]ûe Keò icûRe aòbò^Ü aMðe ^ûMeòKu
cû¤cùe aògß aéK¨K òaie aû©ðû _eòaûe, a§ê_eòR^uê
@aMZ KeûA[û«òö ^òR @*kùe R^iû]ûeY GKûVò ùjûA
kMZbûaùe c¤ @ûùfûP^û Keò[û«òö @ûc Rúa^ _ûAñ
aéK¨Ke MêeêZß Gaõ Gjûe ~^ô Kò_eò@ûùc ^òùRù^A _ûeòaû
I lZò NUûC[ôaû KûeKMêWÿòKeê iêelû ùA _ûeòaû, ùi
iµKðùe @ûùc @aMZ ùjûA[ûCö CùŸg¥ ùjfû Kò_eò GK
@cìf¥ Rúa^Kê @Kûk aò^ûgeê elû còkò_ûeòaö
G'ahðeK[ûaÉêùjfû "úNðKûkiÚûdú aéK¨KùeûM Iaû¡ðK¥'ö
- iµûK

21. 17aòmû^ òM«
cûyð, 2014
aòÉéZò
^òCRòfûŠ¨ùe ùLû~ûC[ôaûêA_âKûe ùe^¨ùjCQ«ò
_ûjûWÿò@ûùe^¨ (Rock Wren) I aêû ùe^¨ (Bush Wren)ö
G êA_âKûe, ùLôaûKê VòK¨ a§êK]ûeú cYòh _eòö
a§êK]ûeú cYòh ùcûUûùcûUò ^òCRòfûŠ¨e Cbd C©e I
lòY ßú__ê¬ Z[û ZZ¨iõfMÜ ßú__ê¬ùe ùLû~û@û«òö
cûZâ _ûjûWÿò@ûùe^¨lòYßú__ê¬@*kùeiúcòZùjaûùaùk
aêûùe^¨ ajê_ìaðeê Cbd ßú__ê¬ùe a¥û¯ [ôùf c¤
a©ðcû^ lòY ßú__ê¬ùe aòekö i¸aZü Gjû C©e
ßú__ê¬eê ^ò½òjÜ (extinct) ùjûA~ûAQ«ò ùaûfò aògßûiö
Gcûù^ cêq Rwfùe ùLû~û@û«òö aòùgh Keò
_ûjûWÿ C_eòiÚ Rwf* (Beech forest) Gcû^ue Lêa¨ _âòd
iÚû^ö ùaùkùaùk R^Mjkò ijeû*kKê @ûiò[û@û«òö
_ûKðùec¤ ùaùkùaùk^ReKê@ûi«òöa§êK]ûeú cYòhe
@]ôK iõL¥K aòÉéZòe KûeY _eò_ûgßðòK _eòa©ð^ _eòiÚòZòKê
Lû_ Lê@ûAaû ~ûjûKò @^¥ êA _âKûe ùe^¨ ùlZâùe i¸a
ùjûA_ûeò^[ôfûö
@ûKûe I MV^
G Rúa ùLôaûKê VòK¨ ùQûU NePUò@û _lú _eò
(PòZâ 1)ö cûZâ @ûKûe ùjCQò f´ùe Pûeò A*ö fû¬Uò
PòZâ 1 : a§êK]ûeú cYòh (GK _lú)e aiû
a§êK]ûeú cYòh
_âù`ie _â`êfä Kêcûe cjû«ò
iZùe K'Y cYòh ?
@ûùc ùKùZK Kû~ðûkd, a¥ûu¨, ùKùZK c¦òe,
iêelû _âû^ Keòaû iÚû^ I ùKùZK @ûaûiiÚkúeê a§êK]ûeú
cYòh ùLô[ûCö Gcûù^ ê@ûe cêjñ aû `ûUK _ûLùe
Zûue ^òeû_©û ù_ûhûK ij a§êKUòG ]eò RMò[û«òö@NUY
NUòùf aû aûjûe ùfûK _gò@ûiòùf ùicûù^ Zû _ûAñ
_ùl_ ^ò@«òö ùicû^ue Kûc ùjfû RMò[ôaû iÚû^Kê
iêelû aû ^òeû_©û _âû^ Keòaûö aò_ùe _Wÿòùf
ùicûù^ ]eò[ôaû a§êK a¥ajûe Keò[û@û«òö ùi[ô_ûAñ
a§êK bdùe RMò[ôaû iÚû^Kê @ù^K icdùe ùKjò _gòaû
_ûAñ iûji Keò^[û«òö GZ ùjfû cYòh K[û ù~ a§êK
]eò RMûeLû Keò[û@û«òö Kò«ê @ûc RúaRMZùe GcòZò
GK _âûYú @Qò, ~ûjûe ^ûc a§êK]ûeú cYòh (Rifleman)ö
gêYòaûKê @û½~ð¥ fûMòùf c¤ iZö
a§êK]ûeú cYòh K'Y ?
a§êK]ûeú cYòh GK _âKûe _lúö ùi NePUò@û
aMð (Order - Passeriformes)eö Zûe aõg (Family-
Xenilidae) Kò«ê NePUò@û aõg (Family-Ploceidae) Vûeê
bò^Üö AõeûRúùe Gcû^uê ùe^¨ (Wren) ùaûfò Kêjû~ûGö
@[ðûZ¨ ùQûU I ùMûfûKûe ùWYû[ûA ùQûU _êz~êq GK
_âKûe iû^iû^ _lú ùMûÂúö Gjûe ùa÷mû^òK ^ûc bò^Ü
bò^Ü (Acanthisitta chloris aû Rifleman, Xenicus
langipes aû Bushwren,Xenicus gilviventris aû Rock
wren I Xenicus lyalli aû Stephen Island Wren [^ò½òjÜ
aû extinct])ö aûÉa ùe^¨cû^uVûeê G ùe^¨ bò^Ü; cûZâ
_òUûi¨ (Pittas) ^ûcK @ûC GK _âKûe _lú Gjûe iµKðúd
ùaûfò ùKùZK cZù_ûhY Ke«òö ùZùa G a§êK]ûeú
cYòh ùe^¨ ^òCRòfûŠùe^¨e GK ùQûU aõgö

22. aòmû^ òM«18
cûyð, 2014
ùfûcMêWÿòK ßûeû @ûaé© KeòòGö aiûe Cyû Q@ A* I
PCWÿû PûeòA* ij ùKûVeúe @ûKûe cûZâ @ùXÿA A*ö
Gjò lêâ aiû c¤ùe G _lú Pûeòeê _û*Uò @Šû òGö
@ŠûMêWÿòK ùLôaûKê ]kû Gaõ @Šûùaû icd @MÁ cûiö
Cbd cûB I @Šòeû _lú @Šû Chêcû«ò I Qê@ûKê Lê@û«òö
cû@û _ûLùe Qê@û @Ì KòQò ò^ icd KûUòaû _ùe ùicûù^
Êû]ú^ bûaùe CWÿò aêfûPfû Ke«òö
iõL¥ûjâûi I iõelY
_ûjûWÿò@û I aêû ùe^¨ _eò ^òCRòfûŠ¨ ùe^¨cûù^
jâûi _ûAaûe KûeY êAUòö _â[cUò ùjCQò Rwf ld I
ßòZúdUò ùjCQò Gcû^uê blY Keò_ûeê[ôaûùÁûU¨ (Stoats)
^ûcK GK _âûYúe _âùag aû _âa©ð^ö iõL¥û jâûie @ûC
GK KûeY bìcòùe Pk_âPk, aiûa§û Z[û CWÿòaû êaðkZûö
ùZùa ~ûjûùjC _âûKéZòK _eòùage ld jó Gcû^u iõL¥û
jâûie KûeY - G Z[¥Kê @ûùø GWÿûA ò@û~ûA^_ûùeö
ùZYê ùe^¨e _âûKéZòK _eòùagKê iêelû _âû^ Keòaû
@ûag¥Kö @ûùc icùÉ G[ô_âZò iRûM I iZKð ^ùjùf
@ûc @ûLô @ûMeê ùe^¨ _eò ùMûUòG ùMûUòG Keò icÉ _âûYú
I Cnò ùfû_ _ûA~òùaö

aòbûM cêL¥ I aòmû^ aòbûM Wò^¨,
iÜûZùKû©e aòbûM, C}k aògßaò¥ûkd, aûYúaòjûe,
bêaù^gße-751004,ù~ûMûù~ûM-9238571378
A-ùcf :prafulla.mohanty3@gmail.com
* G' iõL¥ûe i¹êL _âzùe ejòQò Wren _lúe aûiiÚû^
(Beech forest) I Zûjûe KâcaòKûgö - iµûK
Lêa¨ ùQûUö [<Uò VòK¨ ieê cê^ò@û Qê*ô _eò iò]û, a§êK
@Mùe [ôaû jZò@ûe _eòö [<Uòe @ûKûe ù~ûMê Gjûe
^ûcKeY G_eòö _òVò, ùaK I Pìke a‰ð iaêR Gaõ cêŠ
@Mùe GK fûf¨ PòjÜ[ûGö ù_U_ûL jkò@û I fû¬
ùLôaûKê Kkûö [< Zk I @ûLô C_ee f´ûMûe _eò
@ûKûee a‰ð ]kûö ùWYûe f´ _eMêWÿòK ^úk I iaêR
a‰ðeö ùMûWÿ êAUò ieê I ùMûfû_úö geúeUò Pò©ûKhðKö
a¥ajûe
Gcûù^ Lêa¨ ùRûe¨ùe CWÿò_ûe«ò ^ûjóö cûZâ MQ[ôaû
iÚû^ùe G MQeê ùi MQKê CWÿòaûKê ùag¨ bf_û@û«òö CWÿòaû
icdùe GK @nêZ KòPòeò còPòeò g± Keò[û@û«òö g±Uò
VòK¨ "Rú' (Zee) _eò gêYû~ûGö KúU_Zw Gcû^u Lû¥ö
MQcìkeê @ûe¸ Keò MQ C_ùe, Wûkùe I ak¨Kk¨ùe
[ôaû aòbò^Ü_âKûe KúU I aêXÿú@ûYò@ûò _âûYúcûù^Gcû^ue
_âòdLû¥ö MQùe [ôaûùaùk ùMûUòG MQ C_eKê ]úùe
]úùe 20 eê 30 `êU¨ PXÿòPXÿò ù_ûK aû KúU ùLûRò
Lû@û«òö Zû' _ùe _ûLùe [ôaû @ûC ùMûUòG MQKê _êYò
CWÿò@ûiò ùi MQùe [ôaû Lû¥ @ù^ßhYùe fûMò_Wÿ«òö
Rwfe MQ cìkùe _Wÿò[ôaû gêLôfû _Zâiaê [<ùe @ûùWÿA
@ûùWÿA ù_ûK @ûò ùLûRòaû Gcû^ue @ûC GK Xwö [<Uò
cê^ò@û ùjûA[ôaûeê ijRùe L_¨ Keò ù_ûKcû^uê Wûk_Zâeê
Sûµò Keò ]eòaû ijR ùjûA[ûGö KúU _Zw @ûò ùLûRò
LûAaû _ûAñ ùKak MQùe C_e Zk ùjûA ùWAñaûùe
Gcûù^ @]ôKûõg icd KûUò[û«òö
aiû
G _lú Zûe aiû GK MûZ aû `ûU, aél ak¨Kke
^òcÜbûM I bìcò_ûL @ûò iÚû^ùe Zò@ûeò Kùeö aiûe _âùag
_[ GùZ ùQûU ùjûA[ûG ù~ G aûU c¤ ùA ùMûUòG
@wêkò _âùag Keòaû @i¸a ùjûA[ûGö G M©ð c¤ùe
jûfêKû bûaùe Q¦ûQ¦ò ùjûA GK ùMûfûKûe @ûKûe Zò@ûeò
Keò[ûGö G @ûKûe Zò@ûeò Keòaûùe iûjû~¥ ù^A[ûG ùQûU
Cnò ùPe, Nûi I _Zâe gòeû_âgòeû @õgö GMêWÿòKùe
aiû Zò@ûeò Keòaû _ùe aiû bòZe Pûeò_U _e I
aògß ~làû òai
R^iû]ûeYu c¤ùe bdûaj ~làûùeûM _âZò
iùPZ^Zû iéÁò Keòaû _ûAñ _âùZ¥K ahð cûyð cûi 24
ZûeòL ò^ aòbò^Ü ieKûeú I ùaieKûeú ÊûiÚ¥ iõiÚû
ßûeû aòbò^Ü Kû~ð¥Kâc cû¤cùe aògß ~làû òai 1997
ciòjûeê _ûkòZ ùjûA @ûiê@Qòö G ahðe aògß ~làû òaie
gúhðK ùjfû - ""Zò^ò ^òdêZ ùfûKu ^òKUùe ~làû
iõKâcYe _eúlû _ûAñ _j*ôaû I icÉ ~làû ùeûMúue
PòKò›û I @ûùeûM¥ _âû^ Keòaû''ö - iµûK

23. 19aòmû^ òM«
cûyð, 2014
C_Kûeú Mêkà ]^ß«eú
gâú _âùcû[ Kêcûe _ûYò
]^ß«eú GK Jh]úd Cnò bûùa _eòPòZö
ùjûA[ôùf ùjñ Gjûe aòaò] C_KûeòZû ^ò¡ðûeòZ ùjûA cû^a
ùiaûùe aò^òù~ûM ùjCQò û ]^ß«eúe C_ô©ò Giò@û Gaõ
@ùÁâfò@û ùjûA[ôaûe @^êcû^ Keû~ûG û a©ðcû^ Gjû
gâúfuû, aâûRòf,@ûùceòKû,lòY @û`âòKû,ùIßÁAŠòR AZ¥ûò
ùgcû^uùe Pûh ùjC@Qò û _âûd 1gj ahð _ìùað Gjû
bûeZKê @ûiò[ôfû û a©ðcû^ bûeZe cjûeûÁâ, ùKek,
K‰ðûUK, Zûcòf^ûWê, @û§â _âùg, C©e _âùg, @eêYûPk
_âùg, iòKòc AZ¥ûò eûR¥ùe _âûd 3jRûe ùjKÖe Rcòùe
]^ß«eú Pûh Keû~ûC@Qò û iûµâZòK iÚòZòùe bûeZ _é[ôaúùe
iað aéj©c ]^ß«eú C_ôû^Kûeú eûÁâe cû^¥Zû fûb
Keò@Qò û icêûd C_ôû^e gZKWû _âûd 80 bûM aòbò^Ü
eûÁâ ~[û- Rû_û^, @ûùceòKû, `âû^è AZ¥ûòKê e¯û^ú Keò
ùa÷ùgòK cêâû @Rð^ Keòaûe bûeZ i`k ùjûA_ûeòQò û
MâúhàcŠkúd RkaûdêI aûfò@û Rcòùe ]^ß«eúCnò
bf aXò[ûG û Gjû c¤c Rk I ù_ûhK @ûag¥K Keò[ûG û
ùZYê GjûKê ÊÌaéÁò, c¤c Caðe, lûe I _ZòZ Rcòùe
Pûh Keû~ûA_ûeòa û Gjû GK iÚûdú (3-5 ahð), Pòe
iaêR, ZéY RûZúd aêûkò@û Cnò û Gjûe ùPe Mêz, KûŠ
bìZk Gaõ _Zâ ieê, _Zkû, iaêR I f´û (5`êU _~ð¥«) û
Gjò Cnòe ùf´ê aûi^û [ûG Gaõ G[ô_ûAñ AõeûRúùe
GjûKê ùfc^ Mâûi Kêjû~ûA[ûG û Gjûe ùa÷mû^òK ^ûc
iûAù´ûù_ûM^ iòUâûUi¨ (Cymbopogon Citratus/Syn.
Andropogonschoenanthus) GaõGjû ù_û@ûiò[Poaceae
(Graminae grass family)] aõge @«bðêq û iûAù´ûù_ûM^
iòUâûUi¨Kê iû]ûeYZü ]^ß«eúKêjû~ûC[ôùf c¤ Gjò _âRûZòe
_âûd 55Uò RûZò [ôaûe RYû~ûA@Qò û
Zò^ò Kòice ]^ß«eú bûeZùe ùLû~Gö
1. Cymbopogon citratus Kê _½òc bûeZúd ]^ß«eú;
2. C. Perdulous Kê C©e bûeZúd ]^ß«eú Gaõ
3. C. flexuosus Kê _ìaðbûeZúd ]^ß«eú Kêjû~ûGö
_ìaðbûeZúd ]^ß«eúùe @]ôK _eòcûYùe I
MêYûcôKcû^e ùZ÷k [ûG; _½òc bûeZúd ]^ß«eúùe @]ôK
ùZf [ûG Kò«ê Gjûe MêYûcôKcû^ Kc¨; C©e bûeZúd
]^ß«eúùe Kc¨ cûZâûùe ùZf [ûGö
Pûh _âYûkú
]^ß«eú Pûh _ûAñ Cbd c¬ò I @wúd aõgaòÉûe
_¡Zò @af´^ Keû~ûA[ûG û a¥aiûdúKbûùa Pûh _ûAñ
cêL¥Zü c¬ò a¥ajûe Keû~ûA[ûG û ùeûAaû _âYûkúPûhùe
aêYûVûeê @]ôK @ck còkò[ûG û Zkòeê Pûeû iÚû^û«e Keòaû
icdùe _âûd 40 x 40 ùi.cò. ìeZßùe MQ fMûAaû
CPòZ û Pûeû ùeû_Y_ùe _ûYò ò@û~òaû aòù]d I _ea©ðú
_~ð¥ûdùe 10-15 ò^ @«eùe Rk ù~ûMûY ùjaû
CPòZ, Kò«ê ùlZùe Rk Rcò^ejòaû @ûag¥K û _âZòahð
]^ß«eú Pûh Rcòùe ùjKÖe _âZò G^¨._ò.ùK:
150:60:60 KòùfûMâûcij ùR÷aòK iûe C_ù~ûM Kùf
bf @ck còkò[ûG û iû]ûeYZü cA Kò´û Rê^¨ cûiùe
]^ß«eú Pûh @ûe¸ Keû~ûA[ûG û Kò«ê ùKak ^ùb´e I
Wòùi´eKê QûWò C_~êq _eòùagùe ahðe ù~ùKøYiò
icdùe ]^ß«eú Pûh Keû~ûA_ûeòa û MQ fMûAaûe 5-
6 cûi _ùe, ^ùb´e-Wòùi´eùe Gjû `êf ]ûeY
Keò[ûG Gaõ ù`aî@ûeú-cûyðùe c¬ò ùjûA[ûG û GK iêiÚ
MQeê _âûd 100-200 Mâûc c¬ò @ck ùjûA[ûG û
C_ù~ûMòZû
aòaò] ùlZâ ~[û- Lû¥, _û^úd, Jh], _âiû]^
iûcMâú AZ¥ûòùe ]^ß«eú a¥ajéZ ùjûA[ûG û Gjûe _Zâ
Jh]úd Cnò ]^ß«eú

24. aòmû^ òM«20
cûyð, 2014
I _ê¿eê _ûP^ _âYûkúùe ùZ÷k ^òÃûi^ Keû~ûA[ûG û
]^ß«eú ùZ÷ke ew jûfKû jkò@û, aûiÜû ùf´ê_eò Gaõ
G[ôùe gZKWû _âûd 75% MêeêZß_ì‰ð iòUâûf C_û^ [ûG û
iêM§ _ûAñ ]^ß«eú ùZ÷kKê iûaê^, fêMû]ê@û _ûCWe I
_e`ê¥c¨ùe a¥ajûe Keû~ûA[ûG û Lû¥e Êû (flavour)
aé¡ò, KúU^òaûeY I RúaûYê^ûg Keòaû _ûAñ ]^ß«eú ùZ÷k
C_ù~ûM ùjûA[ûG û ]^ß«eú ùZ÷k bûeZe ùKûPò I cê´ûA
aRûeùe C_f² ùjûA[ûG Gaõ Gjûe aRûe cìf¥ Kòùfû
_âZò_âûd400-500Uuû ûGjûKWfòbeùZfe akùe
a¥ajûe ùjûA[ûG Gaõ Kâcgü Gjû KW fòbe ùZfe
@_iûeYKeòaûùeijûdK ùjC@Qò û _â[cahðCnòeêùZ÷k
^òÃûi^ Keû~ûC[ôùf c¤ ßòZúd I ZéZúd ahðùe ùZ÷ke
cûZâû aé¡ò ùjûA _ea©ðú _~ð¥ûdùe jâûi ùjûA[ûG û
Lû¥e Êû aé¡ò _ûAñ ]^ß«eúe ùZ÷k, K*û _Zâ I
KûŠ, gêLôfû MêŠAZ¥ûò a¥ajûe Keû~ûA_ûùe û Gjû c¤
_ûP^ùe ijûdK ùjûA lê]û aé¡ò KeûA[ûG û ·’e Êû I
MêY a¡ð^ _ûAñ ]^ß«eúe K*û _Zâ I KûŠKò´û gêLôfû MêŠ
a¥ajûe Keû~ûA[ûG û _ûYòùe ·’ MêŠI ]^ß«eúKê `êUûA
cjê cògûA _û^Kùf ùc ajêkZû jâûi, [Šû, Rße, Kûg
AZ¥ûò @ûùeûM¥ ùjûA[ûG û ]^ß«eúe ajê Jh]úd MêY
ùa÷mû^òK _¡Zòùe _eúlòZ I ^ò¡ðûeòZ ùjûA@Qò û G[ôùe
bòUûcò^¨ iò’I _âZòRûeK _eò_ì‰ðùjûA ejò[ûG û Gjû geúee
ùeûM _âZòùeû] lcZû aé¡ò KeûA[ûG û ]^ß«eú a¥ajûe
Keò ùKøYiò _ûgßð _âZòKâòdû aò^û aòbò^Ü ùeûMe ^òaûeY,
^òdªY I PòKò›û Keû~ûA_ûeòa û ]^ß«eú ùZ÷ke iòUâûf
C_ûû^ KKðU ùKûhe ^ò¡ðûeòZ ùKûhcéZê¥ (apoptosis-
programmed cell death) KeûA KKðU ùeûMe _âZòùeû]
Keò[ûG û Gjû eqe c¦ ùKûùfÁef¨ _eòcûY jâûi I C©c
ùKûùfÁef aé¡ò KeûA Cy eqPû_ ^òdªY Keò[ûG Gaõ
C©c eq i*ûk^ùe ijûdK ùjûA[ûG û aéK¨K, @MÜ¥ûgd,
~KéZ¨, _ò©ûgd AZ¥ûò iêiÚ eLôaû _ûAñ ]^ß«eú a¥ajûe
Keû~ûA[ûG û cêLe C{ßkZû aé¡ò _ûAñ ]^ß«eú C_ù~ûM
Keû~ûA[ûG Gaõ Gjû aâY PòKò›ûùe a¥ajéZ ùjûA[ûG û
]^ß«eúe ùeûM I Zûjûe ^òdªY:
aòbò^Ü ùeûMe _âZòùeû] I PòKò›û _ûAñ @ûù¸ ]^ß«eú
a¥ajûe Keò[ûC û @^ûa^û MQ I aûkêwû c^ Keòaûùe
]^ß«eúa¥ajûe ùjûA[ûG û @_e_ùlùKùZKùeûMßûeû
Gjû @ûKâû« ùjûA[ûG û ]^ß«eúe Gjò ùeûMcû^u c¤ùe
ùKûùfùUâûUûAKc¨ Mâûcò^òùKûfû (Colletotrichum
graminicola) KaK ßûeû ùeW¨ fò`¨ ÆÁ; Ke¨bêùfeò@û
GùŠâûù_ûùMû^òi¨ (Curvularia andropogonis) KaK ßûeû
fò`¨ aäûAU¨, aûfû^iò@û ùÄäùeûUòKû (Balansia sclerotica)
ßûeû fòUòf¨ fò`¨ iû]ûeYbûùa _eòPòZ û Gjò ùeûM ^òdªY
I c^ _ûAñ 0.2% a¥ûbòÁò^¨, 0.2% WûAù[^¨- z-78
I 0.3% WûAù[^¨ z-78 ~[ûKâùc ùÆâ Keû~ûA_ûùe û
ùghK[û:
]^ß«eúe ajêk I aòaò] C_ûùdZû GjûKê GK
ÊZª _eòPd _âû^Keò@Qò û a¥aiûdúKbûùa PûhKeû~ûA
^òRe Pûjòû _ìeY Keòaû ij aòùgKê e¯û^ú Keò G[ôeê
@[ð C_ûRð^ Keû~ûA_ûeòa û iûµâZòK iÚòZòùe lòY bûeZe
ùKùZKeûR¥eGjû Pûh ùjûA i`kZûjûif ùjûA_ûeòQò û
@]ôK @ck _ûAñ ùKùZK C^ÜZ Kòic ]^ß«eú ~[û- iêM§ò,
_âMZò, Kâò¾û, Kûaeú, @ûe¨@ûe¨f¨-16, iòK_ò-25 AZ¥ûò
a¥ajûe Keû~ûA_ûeòa û gueúKeY cû¤cùe Rûùcûiû
(Jamosa) Cnò iéÁò bûeZ _ûAñ GK ùa÷_æaòK iû`f¥ û
Rûùcûiû @]ôK @cklc I Gjûe ùZ÷kùe iòUâûf _eòcûY
@]ôK û ùZYê Pûhúcûù^ Gjûe iêù~ûM ù^A Rûùcûiû
PûhKeò @]ôK @[ð C_ûRð^ cû¤cùe eûÁâe @û[ðôK _âMZòùe
ijbûMòZû ùjûA_ûeòùa û
Kò«ê _eòZû_e aòhd IWògû _eò Kéhò icé¡ eûR¥ùe
]^ß«eú Pûh _ûAñ ùKøYiò iêù~ûM iéÁò ùjûA_ûeò^ûjó û ùZYê
R^iùPZ^ZûiéÁòKeò@û[ðôKù_âû›ûj^ù~ûMûAò@û~ûA_ûeòùf
ÊÌaéÁò @*kùe @^êaðe I _ZòZ Rcòùe ]^ß«eú Pûh
Keû~ûA @[ð C_ûRð^ ùjaû ij eûR¥e @û[ðôK _âMZò
ùjûA_ûeòa û G[ô_ûAñ K©ðé_lu@ûMâj I @û«eòKZû @ûag¥K û

Peµû cjûaò¥ûkd, bâK

25. 21aòmû^ òM«
cûyð, 2014
^a¥ Rúaaòmû^
Jh]úd Cnò : ùafûùWû^û
_âù`ie @eêY P¦â iûjê
ùafûùWû^û ùjCQò GK Jh]úd Cnò ~ûjûe _Zâeê
Jh] _âÉêZ jêGö jò¦òùe GjûKê gûM¨ @wêe¨ Kêjû~ûGö Gjûe
C_ô©ò dêùeû_ùe ùK¦âû*k I lòYû*k Z[û Giò@û cûA^e¨
ùjûA[ôaûe @^êcû^ Keû~ûGö a©ðcû^ @ûùceòKû I bûeZe
Kûgàúe Z[û jòcûPk _âùgùe Gjûe Pûh Keû~ûCQòö
IWÿògûùe Gjò Cnò ^ [ôaûeê Gjûe Lû<ò IWÿò@û ^ûc ^ûjóö
AõeûRúùe ùafûùWû^û Kêjû~ûC[ôaûeê GjûKê IWÿò@ûùe c¤
ùafûùWû^û Kêjû~ûCQòö Gjò Mêkàe ùa÷mû^òK ^ûc @ûùUâû_û
ùafûùWû^û (Atropa belladonna)ö ùiûfû^ûiò aõgùe
@«bêðqö Gjò aõgùe @ûkê, aûAMY, aòfûZòaûAMY ejòQòö
bûeZúd ùafûùWû^û RûZòe ^ûc @ûùUâû_û @ûKêcò^ûUû
(Atropa acuminata)ö
ùafûùWû^û ùjCQò GK aWÿ MêkàRûZúd Cnò, ~ûjû
iò]ûbûaùe Zò^òeê _û* `êU¨ _~𥫠aXÿò[ûGö Gjûe cìkeê
c¤ KûŠaûjûeò cûUò C_ùe cûWÿò[ûG, GKû«e bûaùe
_Zâ ùjûA[ûGö _âùZ¥K _Zâ Iiûeò@û I @ŠûKéZò, _Zkû,
iò]û _Zâ]ûe, @M ùMûRò@û @ùUö _Zâ gêLôMùf MêŠMêŠò@û,
_Zkû, iò]û _Zâ]ûe, @M ùMûRò@û @ùUö _Zâ gêLôMùf
iêaò]ûùe MêŠùjûA~ûGö Gjûe KûŠ`µû I ùi[ôùe
MŒòcû^uùe ùMûUòKò@û jkò@û aû aûAMYú ewe `êf
`êUò[ûGö `êfe ùjC[ôaû `kMêWÿòK ùKûkòRûZúd I cûUò@û
aû Kkû ew ùjûA[ûGö bûeZúd ùafûùWû^û Cnòe _Zâ
Kò«ê UòKòG @]ôK f´ûkò@û, aé©ûKûe I Zò^òeê Q@ A* f´
Z[û êAeê Pûeò A* Iiûeö Gjûe `kMêWÿòKùQûU, aé©ûKûe
I aûAMYú Kkû ew @ùUö
Jh] _âÉêZò
ùafûùWû^ûe _Zâ, KûŠZ[û ùPeeê Jh] _âÉêZ
jêGö `êf `êUò[ôaû icdùe Cnòe Gjò @õgMêWÿòKê iõMâj
Keò ùi[ôeê ^ò~ð¥ûiòZ (GKèUâûKÖi^¨ ùc[W¨) _âYûkúùe
eûiûd^òK C_ûû^MêWÿòK ^òÃûiòZ Keû~ûGö G[ôùe ajêZ
C_lûe aû @ûf¨KûfGW¨ ejò[ûGö ùiMêWÿòK ùjfû :
@ûùUâû_ûA^¨, ùafûùWû^ûA^¨, jûùdûiäûcûA^¨,
ùÄûù_ûfûcûA^¨, @ûù_û@ûùUâû_ûA^¨, ù^ûeûùUâû_ûA^¨,
jûùdûiÚûA^¨, ùUâû_ûùKûùK^¨, ^ejûùdûiòdûcûA^¨ I
ùcùUùfûAWûA^¨ AZ¥ûòö Gcû^u c¤eê _â[c _û*Uò
C_lûeaòùgh C_ù~ûMú@ùUö ùafûùWû^û _Zâùe0.7%
C_lûe [ûGö
ùafûùWû^ûeê ^òcÜfòLôZ Jh] _âÉêZ jêGö
1. ùafûùWû^ûe _ûCWe : Gjû _Zâeê _âÉêZ jêG I
`êfû I a[e C_gc _ûAñ aûj¥ _âùdûM Keû~ûGö
2. @ûùUâû_ûA^¨ ifù`U¨ Aù¬Kè^¨ : Gjû geúee
PcðZùk aû cûõiù_gúùe ò@û~ûG aòbò^Ü ùeûMe
C_gc _ûAñö
3. @ûùUâû_ûA^¨Uûa¨ùfU¨: Lû¥ LûAiûeòfû_ùeaòbò^Ü
ùeûMeê elû _ûAaû _ûAñ Gjûe Uûa¨ùfU¨ Lô@û~ûGö
ùafûùWû^û

26. aòmû^ òM«22
cûyð, 2014
Jh]úd _âùdûM
1. geúe ~ªYû,@ûŒêMŒòaûZ,KUúeZkùgùe~ªYû
I c[û ~ªYûùe @ûùUâû_ûA^¨ cfc a¥ajéZ jêGö
PlêùeûMùe c¤ Gjò cfc a¥ajûe Keû~ûGö
fûMfûM aû«ò, _êeûZ^ @fie¨, ^ûK_êWÿûùe `êfû
aû lZ, @Z¥]ôK [Šû aû Sûk ùaûjòaûùe Gjò cfc
a¥ajéZ jêGö
2. ^òùcû^ò@û, gßûiKâòdûKê ^òdªY Keòaû Z[û
^ògûâa¥ùe @ûKâû« a¥qòe C_gc _ûAñ ùafûùWû^û
cfc a¥ajéZ jêGö
3. a[, Pcðùe Nû' aû `êfûe C_gc _ûAñ
ùafûùWû^ûe _äûÁe¨ a¥ajûe Keû~ûGö
4. ù_U @«ü^kúe ~ªYû, ù_Ue jûe¨^ò@ûR^òZ
~ªYû, gßûiùeûM, ùaâû^ˆûAUòi¨, jê_òw¨ Kûg @ûòùe
ùafûùWû^ûe Jh] ò@û~ûGö
5. _ûMkûcòùe ùafûùWû^ûe C_lûe a¥ajéZ jêGö
6. ^òâûjú^ZûùeùafûùWû^ûe ùiäûù_ûfûcûA^¨ C_lûe
ò@û~ûGö @_ùei^¨ùe ^ògû ùaû _ûAñ c¤ Gjò
C_lûe a¥ajéZ jêGö Gjò C_lûe c¤ geúeKê
^ògûMâÉ Keò ^òùÉR KeòòGö
7. Gjûe ùPe aûj¥_âùdûM Jh] eìù_ @ûŒêMŒò aûZ,
cêjñ aû cÉKe iÜûdê~ªYû, _Q_U ^òcÜùge
cûõiù_gúùe ~ªYû aû ùKøYiò iÚû^e `êfû ^òcò©
a¥ajéZ jêGö
R^iû]ûeY ùafûùWû^û Cnò a¥û_K bûaùe Pûh
Keò _âPêe Jh] _âÉêZòùe ijù~ûM Keòaû @ûag¥Kö

@ù^ßhY, 52/2, bûMaZ i§û^, Rò.Rò._ò. ,
bêaù^gße-751025,
ùcûaûAf-9437133387
^ê¥Uâûiê¥UòKûf¨i :
ùeûM _âZòùeû]K
WKÖe cêeûeò ùcûj^ ûg
Jh]e R^K jòù_ûKâûUòi¨ Kjò[ôùfù~ Lû¥
ÊZªbûùa Zêceò Jh] ùjC Gaõ Jh] Zêce Lû¥ ùjC
(Let food be thy medicine and medicine be thy food)ö
Gjò Z©ßKê @af´^ Keò ^ê¥Uâûiê¥UòKûf¨ g±Uò WKÖe Áòù`^¨
Wò ù`fòi¨ (Dr. Stephen de Felice) _â[ùc _âùdûM
Keò[ôùf (Nutrition + Pharmaceuticals =
Nutraceuticals)ö Lû¥ ÊûiÚ¥ elûKùfPòKò›ûe @ûag¥KZû
_ùWÿ^ûjóö CûjeYÊeì_ : @ûùdûWò^¨ cògû fêY ù~_eò
MkMŠ(MGUe) ùeûMeê elûKùeö Lû¥ùe [ôaû Cnò
eiûd^ iêÊûiÚ¥_ûAñ _âùdûR^öGjû c¤ úNðKûkú^@ald
aògévkû, ~[û: KKðU, jé¨aûjò^ú ùeûM I iÜûdê ùeûMeê
geúeKê elûKùeö ùMûUû gi¥, aò^¨, `k, ùKùZK ^ec
KûŠ~êq Cnò (Herb) I _^ò_eòaûùe Cnò eiûd^
ejQòö GMêWÿòK _âZòRûeK (Antioxidant), aúRûYê I
KaK^ûgú, @û<ò@ûfRòðK¨, _âûj _âgc^Kûeú, aûdê^ûgú
(Carminative), eiûd^ _âbûa jâûiKûeú, ~KéZelûKûeú,
eq ùiÜjiûe jâûiú I eqPû_ ^òùeû]ú bûaùe Kû~ð¥ Ke«òö
Cnò eiûd^ c¤ @^¥ ùKùZK ÊûiÚ¥ elû _ûAñ @ûag¥Kö
Gjû aé¡ûaiÚû, c]êùcj, jûWÿù_ûeòjû, WòG^¨G ^Á ùjaû
ùeûMeê elûKeò[ûGö Cnò eiûd^ _â]û^Zü @ûV _âKûeö
ùiMêWÿòK ùjfû - _fòù`^f, `ûAùUûAùÁâûùR^¨,
Uù_ð^GW¨, KûùeûUò^GW¨, fòùcû^GW¨, `ûAùUûùÁef,
MäëùKûiòù^ûùfU I Z«êö
_fòù`^fi¨ : _fòù`^f~êq Lû¥ geúee @ald
ùeûM jâûi Keò[ûGö Gjûe _â]û^ C› ùjfû gi¥ RûZúd
Lû¥, WûfòRûZúd Lû¥, ùZf~êq c¬ò, `k I _^ò_eòaûö
ùMûUòG K_¨ K`ò/Pûùe 100 còfòMâûc¨e _fòù`^f¨ [ûGö
`k (ùPeò, Áâùaeò, eûÆùaeò, Wûkò´)ùe [ôaû e¬K,
@ûù^Úûiò@û^ò^¨, _âZòRûeK bûaùe Kû~ð¥ Keòaû ijòZ Zû'e
^ùaûna^ aòùeû]ú MêY ejòQòö

27. 23aòmû^ òM«
cûyð, 2014
@ûùfûKùgæhY (photosynthesis) _âKâòdûùeiûjû~¥ Kùeö
_âûYúcû^u ùlZâùe Gjû jeùcû^¨ R^òZ aòKûge ^òdªY
Kû~ð¥ùe fûùMö Gjû c¤ úNðKûkú^ @^òdªK aé¡òR^òZ
ùeûMeê geúeKê elûKùeö Ue_ò^¨ (terpene)e @iû]ûeY
_âZòRûeK MêY ejòQòö
KûùeûUò^GW¨ : Ue¨ù_^GWÿe ^ûfò, Kckû I jkò@û
ewe e¬K aòbò^Ü `k, MûRe, KLûeê, @céZbŠû I iaêR
_^ò_eòaûùe [ûGö KûùeûUò^GW¨ùe êA_âKûe @Yê
(molecule) GKZâ [û«òö ùiMêWÿòK ùjfû, KûùeûUò^¨
(Carotene) I Rûù^Úû`òf¨(Xanthophylls)ö aòUûKûùeûUò^¨,
fûAùKû_ò^¨ I fêùUA^¨ geúeKê ù_âûùÁU¨, É^, Mbðûgd,
`êi¨`êi¨, ùKûf^¨ I ckûgd KKðU ùeûMeê elûKùeö Gjû
c¤ Lû¥^kúùe KKðUùeûM KeûA òG^ûjóö Gjû
UcûùUûùe [ûG I _âZòRûeK bûaùe ùag¨ RYûö
fòùcû^GW¨ : ùf´êRûZúd `kùe [ôaû Ue_ò^¨Kê
fòùcû^GW¨ Kj«òö Gjû ~KéZùe aò_ûPKe aòhûq _âbûaKê
jâûi Kùeö fòùcû^ò^¨ (Limonene) GK _âKûe ùZ÷kö Gjû
Kckû ùPû_ûùe [ûGöGjû @MÜ¥ûgd KKðU ùeûMKê_âZòùeû]
Kùe Gaõ `êi¨`êi¨ Z«êKê iêelû _âû^ Kùeö
`ûAùUûùÁef : `ûAùUûùÁef geúeeê
ùKûùfùÁef ajòÃeYùe iûjû~¥Kùeö Gjû _âûj _âgc^
Kùe, geúee C©û_ aé¡ò KeûA òG^ûjó I _âZòùeû]K
gqòKê C^ÜZ Kùeö Gjû c¤ _âûj iéÁòKûeú aò_ûPKe
MZòùeû] Kùeö Gjû lêâûªùe Kc¨ cûZâûùe @aùgûhòZ
ùjC[ôaûeê eqfiòùe Gjûe cûZâû ^ì¥^ [ûGö @ûjêeò c¤
Gjû ~KéZeê gúNâ ajòMðc^ Keò aûAf GiòW¨ùe _eòYZ
ùjûA~ûGö `ûAùUûùÁef ùiIùe [ûG I @û<ò@KèòWû<
bûaùe Kû~ð¥Kùeö
MäëùKûiòù^ûùfU : ùKùZK _^ò_eòaû, ~[û: ùiûeòh,
ùKûaò, ùaâûùKûfò, cìkû AZ¥ûòùe MäëùKûiòù^ûùfU [ûG
Gaõ ~KéZùe aò_ûPKe aòhûq _âbûaKê ^ÁKùeö Gjû
KKðU ùeûM aòùeû]ú I ^ùaûna^ _âZòùeû]úö@ûM Kûkùe
a§ûùKûaòe _ZâeiKê KKðU PòKò›ûùe a¥ajûe
Keû~ûC[ôfûö
`äûùbû^GWi¨ I @ûAùiû`äûùbû^GWi¨ c¤ ù`^f¨
RûZúd Cnò eiûd^ö GMêWÿòK cêqcìkK, _âûj, @ûfRòð,
eqKYòKû RcûU aû§òaû, @YêRúa, @fie¨, @aêð I bìZûYê
aòùeû]ùe iKâòd [û«òö Lû¥ùe GMêWÿòKe C_iÚòZò @ûcKê
jé¨ùeûMeê elû Kùeö GMêWÿòKe _â]û^ C› ùjfû
"ùiûdûaò^¨'ö ùiûdûaò^¨ùe ejòQò ùR^òÁò^¨ I WûGW¨Rò^¨
(genistein and daidzein)ö GMêWÿòK@ûAùiû-`äûùbû^GW¨i¨
ùgâYú @«bêðqö ù~Cñ a¥qò ùiûdûaò^¨ Lû@û«ò I Pû _ò@«ò,
ùicûù^iû]ûeYZü MbðûgdI ù_âûùÁU¨K¥û^¨ie¨ùe@ûKâû«
jê@«ò ^ûjóö ~KéZR^òZ aògévkû _ûAñ ajê _ìeûKûkeê (Milk
Thistle aû Silybum marianum) iòfòac¨ cûeò@û^c¨ Cnò
a¥ajûe ùjûA @ûiêQòö ùi[ôùe [ôaû `äûùbû^GW¨ie ^ûc
ùjfû Silibinen/iòfòaò^ò^¨ö Gjû ~KéZ, `êi¨`êi¨, cìZâûgd
I ù_âûùÁU¨ Mâ^Úòùe @aêð iéÁòKeûA òG^ûjóö
`ûAùUûAùÁâûùR^¨ : AùÁâûùR^¨ jeùcû^¨ ijòZ
Kû~ð¥ùe I MV^ùe `ûAùUûAùÁâûùR^¨ _âûd icû^ö Gjû
jé¨aûjò^ú Zªe ajêZ C_Kûe Kùe I AùÁâûùR^¨
jeùcû^¨e ak PòKò›û _¡Zò bûaùe Kû~ð¥Keò eRü^òaé©ò
flYe fûNa Kùeö Gjûe c¤ _âZòRûeK MêY ejòQòö
`ûAùUûAùÁâûùR^¨ Zò^ò_âKûe, ~[û : @ûAùiû`äûùbû^i¨,
ùeiùbeûUâf¨ Gaõ fòM¨^û^¨ (isoflavones, resveratrol
and lignans)ö GMêWÿòK GKZâ jé¨ùeûMeê elûKe«ò I @iÚò
@aldKê jâûi Ke«òö Giaê _â]û^Zü gò´RûZúd
(Leguminoseae) Cnòeê còkò[ûGö ùiûdûaò^¨ GMêWÿòKe
cêL¥ C›ö
Pú^, Rû_û^,ZûAIßû^¨I ùKûeò@ûe ùfûKcûù^ ùagò
_eòcûYe `ûAùUûAùÁâûùR^¨ ~êq Lû¥ MâjY Keê[ôaûeê
ùicû^ue @ÁòIù_ûùeûiòi¨, Mec Cù©R^û (hot
flushes), jé¨aûjú^òùeûM, É^ I Mbðûgd KKðU ùeûM
Lêa¨ Kc¨ ùLû~ûGö `ûAùUûAùÁâûùR^¨~êq @^¥ âa¥MêWÿòK
ùjfû, ùeW¨ IßûA^¨, aûûc, MRûcêM, aêU, gûM, @Ziú
c¬ò, ùMûUû gi¥ I aòbò^Ü iaêR _^ò_eòaûö
Ue¨ù_^GW¨ : Ue¨ù_^GW¨ GK _âKûe Cnò ù_ûhK
I Gjû iaêR _^ò_eòaû, gi¥ùe [ûGö Gjû Cnòe

28. aòmû^ òM«24
cûyð, 2014
Z«ê : Lû¥ùe cûõi I ùiÜjiûe _eòcûY @]ôK ùjùf
ùKûf^ K¥û^ie¨ jêGö Z«ê Lû¥ùe ejòùf Zûjû ck
_eòcûY aé¡òKùe, Lû¥^kúùe Lû¥ jRc aé¡òKùe,
aûAf GiòW¨e iû§âZû jâûiKùe I ùKûf^ùe C_Kûeú
aúRûYêe aõg aé¡òKùeö
Cnò eiûd^ I ùeûM : Cnòeiûd^ cYòhe
ÊûiÚ¥elû Keòaûùe MêeêZß_ì‰ð bìcòKû MâjY Kùeö CûjeY
Êeì_ @û I ^ûfò fuûùe [ôaû eiûd^ "Kû_iûAiò^¨'
(Capsaicin)e KKðU I ^ùaûna^ aòùeû]ú _âbûa ejòQòö
jkúùe [ôaû iKâòd eiûd^ "Kêe¨Kêcò^¨' (Curcumin)
_âûj aòùeû]ú I KKðU ùeûM elûKûeú @ùUö
@ÁòIù_ûùeûiòi¨ ùeûMe aòbò^Ü KûeY ejòQòö ùi
c¤eê aû¡ðK¥ I jeùcû^¨e @bûa _â]û^ö
`ûAùUûAùÁâûùR^¨ EZêaòeZò_âû¯ cjòkûuVûùe @iÚòe ]ûZa
faY iû¦âZûKê @lê‰ð eùLö ù~Cñcûù^ @]ôK _eòcûYe
Cnò AùÁâûùR^¨Lû@û«ò,aòbò^Ü_âKûe KKðU ùicû^uVûùe
Kc¨ ùLû~ûGö
GK aòaeYú @^êiûùe aò^¨, aêU, ciêe, UcûùUû I
gêLôfû`kLûAùf ù_âûùÁU¨Mâ^Úò K¥û^¨ie¨e @ûguû jâûi_ûGö
cjòkûcû^u ùlZâùe AùÁâûùR^¨ jeùcû^¨R^òZ ùeûM,
~[û: @ÁòIù_ûùeûiòi¨, R^àMZ jé¨ùeûM, jé¨aûjò^ú ùeûM
I É^ KKðU Rúa^Kê QûeLûe Keò[ûGö EZêaòeZò ùjûA[ôaû
cjòkûcûù^ ùiûdûaò^¨ ~êq Lû¥ LûAùf C_Kûe còùkö
ajê Kûkeêùa÷¥cûù^ Jh]úd aéle ùPecìkò ùA
ùeûMe C_Pûe Keê[ôùfö a©ðcû^ aòmû^e C^ÜZò ijòZ
aòbò^Ü Jh]úd Cnòe aòaeYú @ûce jÉMZ ùjaûùe
fûMòQòö @ûgûKeû~ûG baòh¥Zùe Cnòe _êÁòKe _âbûa I
Cnò eiûd^ Kò_eò ùeûMe C_gc Keò_ûeòa Zûjû ]úùe
]úùe ùfûKùfûP^Kê @ûiòaö
C› :
Sharma, G. & Prakash, D. - Nutraceuticals - Defence
against disease ? Science Reporter, 50 (9),
Sept.2013, P.32 & 33.

ùfûK_âòd aòmû^ i*ûeK,
Rò/Gf¨-1,bò.Gi¨.Gi¨.^Me, bêaù^gße-751007
ùcûaûAf - 9437110715
Mâûc¥, Méj I iûcûRòK aòmû^,
Kéhò I C¥û^aòmû^
IWòÿgûe C^ÜZ ]û^ Kòic
WKÖe jU^û[ iêaê¡ò
IWÿògû ùMûUòG Kéhò _â]û^ eûR¥ û ]û^ Gjûe cêL¥
`if û ]û^ Pûh cêL¥Zü Leò`¨ Gaõ eaò EZêùe Pûh
Keû~ûG û ]û^ Pûh _âûd 46 fl ùjKÖe Rcòùe Keû~ûG û
R^ iõL¥û aé¡ò @^êiûùe ]û^e @ck @]ôK ùjaû ^òjûZò
eKûe û ^ùPZ¨ 2020 ùakKê ùfûKcûù^ ùbûKòfû
ejòùa û IWÿògûùe _âûd Pûeò Kòice Rcò ùLû~ûG ~[û
(1) Xò_ Rcò (2) c¤c Kòic Rcò (3) Lûf Rcò I (4)
fêYû Kòic Rcò û _âùZ¥K Kòic Rcò _ûAñ C^ÜZ Kòice
]û^ aûjûeò @Qò û ùK¦âúd ]û^ MùahYû ùK¦â _âûd 100
_âKûee C^ÜZ ]û^ Kòic aûjûe Keò@Qò û ùiMêWÿòKe MêY
Pûhúcû^u _ûLùe _j*ô _ûeòùf ]û^ @]ôK @ck
ùjûA_ûeòa û ùZYê ^òcÜùe ùKùZMêWÿòG C^ÜZ ]û^ Kòic
I Zûe MêYûakú ò@û~ûA@Qò û
Xò_ Rcò _ûAñ ]û^ Kòic
_[eû: MQe CyZû 80-85 ùi.cò. û 95 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
LŠMòeò: MQe CyZû 80-85 ùi.cò. û 90
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.5 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
Nù<gßeú: MQe CyZû 75-80 ùi.cò. û 95
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
CdMòeò: MQe CyZû 90 ùi.cò. û 95-100
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0-3.5
U^¨ û PûCk c¤c ieê û

29. 25aòmû^ òM«
cûyð, 2014
iò¡û«: MQe CyZû 100 ùi.cò. û 95-100
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.5 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
ù~ûùMg: MQe CyZû 85-90 ùi.cò. û 90
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
_ûeòRûZ: MQe CyZû 75-80 ùi.cò. û 95-
100 ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò@ck 3.5-
4.0 U^¨ û PûCk c¤c ieê û
iê`kû: MQe CyZû 70-75 ùi.cò. û 95-100
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0-3.5
U^¨ û PûCk c¤c ieê û
iêbâû: MQe CyZû 80-85 ùi.cò. û 85 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
ùKgeú: MQe CyZû 80-85 ùi.cò. û 100
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
eêâ: MQe CyZû 65-70 ùi.cò. û 85 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
gue: MQe CyZû 70 ùi.cò. û 85 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 2.5 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
fkòZMòeò: Mze CyZû 65 ùi.cò. û 95 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0-3.5 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
ijbûMò]û^: MQe CyZû 120 ùi.cò. û 105-
110 ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò@ck 4.0-
4.5 U^¨ û PûCk c¤c ùcûUû û
aòùe¦â: MQe CyZû 100 ùi.cò. û 90-95
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 2.5-3.0
U^¨ û PûCk c¤c ùcûUû û
Kûùcg:MQe CyZû 135 ùi.cò. û 100 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.0-4.0 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
c¤c Rcò _ûAñ ]û^ Kòic
ùbûA: MQe CyZû 100-105 ùi.cò. û 125
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
ùKûYûKð : MQe CyZû 95 ùi.cò. û 125 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0-4.5 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
ùiaZú : MQe CyZû 100 ùi.cò. û 125
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
Lûeùak : MQe CyZû 99-95 ùi.cò. û 125
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
aòeì_û : MQe CyZû 125 ùi.cò. û 135 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.50 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
iêùe¦â : MQe CyZû 105 ùi.cò. û 135 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0-4.5 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
b¬ : MQe CyZû 110 ùi.cò. û 145 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
_âZòlû : MQe CyZû 125 ùi.cò. û 145 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.0 U^¨ û PûCk
c¤c ieê û

30. aòmû^ òM«26
cûyð, 2014
gZû±ú : MQe CyZû 105 ùi.cò. û 115 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0 U^¨ û PûCk
f´û ieê û
MR_Zò: MQe CyZû 100 ùi.cò. û 130 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
`ûfMê^ú : MQe CyZû 100 ùi.cò. û 115
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0-4.5
U^¨ û PûCk c¤c ieê û
ffûU : MQe CyZû 105-110 ùi.cò. û 135
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5 U^¨ û
PûCk f´û ieê û
dû : MQe CyZû 90 ùi.cò. û 125 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
gâûaYú : MQe CyZû 115 ùi.cò. û 125 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0 U^¨ û PûCk
c¤c ieê û
Aµîb¨W Z_Êò^ú : MQe CyZû 95 ùi.cò. û 130
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.0 U^¨ û
PûCk ùQûU ùcûUû û
Aµîb¨W ffûU : MQe CyZû 105 ùi.cò. û 130
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.0 U^¨ û
PûCk f´û ieê û
@bòùhK : MQe CyZû 120 ùi.cò. û 125-
130 ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5
U^¨ û PûCk ùQûU ùcûUû û
jê¥ : MQe CyZû 110 ùi.cò. û 135 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.5 U^¨ û PûCk
f´û ieê û
Lûf Rcò _ûAñ ]û^ Kòic
cjûflàú : MQe CyZû 110 ùi.cò. û 155
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0-5.0
U^¨ û PûCk c¤c ùcûUû û
cûYòK : MQe CyZû 110 ùi.cò. û 155 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0-5.0 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
Kû*^ : MQe CyZû 150 ùi.cò. û 160 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0 U^¨ û PûCk
c¤c ieê û
A¦âûaZú : MQe CyZû 110 ùi.cò. û 150
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0-5.0
U^¨ û PûCk c¤c ùcûUû û
_âûPú : MQe CyZû 105 ùi.cò. û 155 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.0 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
eûcPŠò : MQe CyZû 140 ùi.cò. û 155
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.0 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
cjû^ú : MQe CyZû 150 ùi.cò. û 155
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
RMa§ê: MQe CyZû120 ùi.cò. û 150 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
eúZû : MQe CyZû 130 ùi.cò. û 145 ò^ùe
@ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.0 U^¨ û PûCk
c¤c ùcûUû û
eûYú]û^ : MQe CyZû 100 ùi.cò. û 145
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.5 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û

31. 27aòmû^ òM«
cûyð, 2014
ʉð ia¨Ißû^¨ : MQe CyZû 105 ùi.cò. û 140-
145 ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 5.5
U^¨ û PûCk c¤c ieê û
aûi^û ]û^ Kòic
^ì@û Pò^ò Kûcò^ò : MQe CyZû 140 ùi.cò. û
140 ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 3.5
U^¨ û PûCk c¤c ùcûUû û
_ì‰ðùbûM : MQe CyZû 100 ùi.cò. û 145
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0-5.0
U^¨ û PûCk f´û ieê û
fêYû Rcò _ûAñ ]û^ Kòic
fêYû iêa‰ð : MQe CyZû 145 ùi.cò. û 150
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.0 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
fêYû iµ : MQe CyZû 140 ùi.cò. û 140
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.5 U^¨ û
PûCk c¤c ùcûUû û
fêYûiuò : MQe CyZû 105 ùi.cò. û 110
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.6 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û
fêYûaeòjûf : MQe CyZû 120 ùi.cò. û 155
ò^ùe @ck jêG û ùjKÖe _âZò jûeûjûeò @ck 4.1 U^¨ û
PûCk c¤c ieê û

ùK¦âúd ]û^ MùahYû ùK¦â, KUK-753006
ZebêR Pûh
WKÖe _gêðeûc ]k
ZebêR GK aûhðòK @ûùeûjú aû bìgûdú Cnòö Gjûe
ùa÷mû^òK ^ûc iûAUîfi¨ bfMûeòi (Citrullus vulgaris),
fû^ûUi¨, aõg - KêKeaòUûiò (Cucurbitaceae), AõeûRú
^ûc - IßûUe ùcf^, jò¦ú I IWÿò@û ^ûc - ZebêR û @û`âòKû
ZebêRe R^àiÚkú Gaõ bûeZ Gjûe ßòZúd R^àiÚkú ùaûfò
]eû~ûG û jòcûkd _ûùgeê @ûe¸ Keò bûeZe iaê
_âùgùe Gjûe Pûh ùKCñ @ûajcû^ Kûkeê ùjûA@ûiêQò û
K*û `k KßPòZ¨e§û~ûG û _ûPòfû`k eiûk iêc]êeZé¯òKe
Gaõ Zéhû ^òaûeK û ZebêR Pûh cêL¥Zü _ûPòfû `k _ûAñ
ùjûA[ûG û ùQûU, c¤c I aWÿ @ûKûe `k IR^ iû]ûeYZü
7-8 ùKRò, ùKùZK Kòic GjûVûeê @]ôK IR^ G_eòKò
20 eê 22 ùKRò ùjûA[ûG û iû]ûeYZü ùjKÖe _âZò @ck
300 Kê¥<ûf¨ö ùKùZK Kòic ~[û- @ûKðû cûYòK 400 eê
500 Kê¥<ûf¨ ùjûA[ûG û KêKeaòUûiò aõge @^¥ _âRûZò
~[û : KLûeê, fûC, KûKêWò, Kfeû, RjÜò, ù_ûUk AZ¥ûò
icÉuVûeê Gjûe @ck jûe @]ôK û `k ùMûf, @ŠûKéZò,
ùPû_û MûX~êq iaêR, `òKû iaêR, _Uò[ûG aû ^[ûG,
ùPû_û _Zkû aû ajkò@û û ùPû_ûKê fûMò gie _âûd êA
_*cûõg ]kû ^òû, UûYê@û, Rûc¨, ùRfò AZ¥ûò Zò@ûeò _ûAñ
a¥ajûe jêG û bòZe Zò^ò _*cûõg eiûk, iêÊûê Zé¾û
^òaûeK û G[ôeê Zek _û^úd céêiêeû (aòùbùeR) _âÉêZ
jêG û c¬ò c¤ bRû ùjûA Lò@û~ûG û Gjû gúZkK, gqò
a¡ðK Gaõ cìZâ a¡ðK û c¬òKê KòQò ò^ ùPûaûA LûAùf
Cy eqPû_ _âgc^ jêG û
ZebêRe ùKùZK Jh]úd MêY ejòQò û (1) Cy
eqPû_ _âgc^ Kùe, (2) G[ôùe [ôaû fûAùKäû_òK¨
@û<ò@KèòWû< cêq cìkK (Free radical) MêWòKê _âZòKâòdûjú^
Kùe û Gjûßûeû geúe Z«ê I @w @lZ eùj û Pcð iùZR
ejòaû ij ld _âKâòdû c^Úe jêG, (3) ùKûùfùÁef RûeY
_âKâòdûaû]û_ûG û Gjûßûeû ]c^ú bò©ò KVò^ ùjaû iõbûa^û
^[ûG û eq iõPûk^ ÊûbûaòK eùj û jéZ¨_òŠiak eùj û