Development of Workshops for People with Low Vision and Additional Disabilities.

1. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ
ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΟΡΑΣΗΣ
ΚΑΙ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ
`

2. 2

3. ‘Ευχαριστούμε γι’ αυτό το μάθημα ζωής’
Αλεξανδρίδης Θανάσης
Βαλάκας Ζαφείρης
Βανδουλάκης Γιάννης
Δάφτσιου Ελένη
Ζωσιμάς Ζωσιμάς
Στροφύλα Φωτεινή
Μανδραβέλου Σταματίνα
Μαστοράκος Αντρέας
Χαντέ Σταυρούλα
3

4. ‘
4

5. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΟΡΑΣΗΣ ΚΑΙ
ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ ......................................................................................... 1
1.
Εισαγωγή ............................................................................................................... 9
2.
Γενικοί Κανόνες Λειτουργίας Εργαστηρίων ....................................................... 11
3.
Ανάπτυξη Εργαστηριακών Μονάδων .................................................................. 15
3.1
Εργαστήριο Κηπουρικής ............................................................................... 16
3.1.1. Πολλαπλασιασμός αρωματικών φυτών με μοσχεύματα και ορμόνη
ριζοβολίας ............................................................................................................ 17
3.1.2. Φύτευση δενδρυλλίων σε γλάστρες ........................................................... 20
3.1.2.1.
Κουτσουπιά .................................................................................... 20
3.1.2.2.
Πεύκο .............................................................................................. 20
3.1.2.3.
Ελιά ................................................................................................. 21
3.1.3. Λαχανόκηπος ............................................................................................. 22
3.1.3.1.
Καλλιέργεια Τομάτας ..................................................................... 22
3.1.3.2.
Καλλιέργεια πατάτας ...................................................................... 23
3.1.3.3.
Καλλιέργεια Μαρουλιών ................................................................ 24
3.1.3.4.
Καλλιέργεια Καρότου .................................................................... 25
3.1.3.5.
Καλλιέργεια Μελιτζάνας ................................................................ 26
3.1.3.6.
Καλλιέργεια Πιπεριάς..................................................................... 26
5

6. 3.1.4. Φύτευση λαχανικών σε παρτέρια .............................................................. 27
3.2.
Εργαστήριο – Κυλικείο ................................................................................. 29
3.2.1.
Προτάσεις στις Διαδικασίες ................................................................... 29
3.2.1.1. Κουφετάκια φράουλας με γιαούρτι .................................................... 31
3.2.1.2. Κέικ με κακάο ..................................................................................... 32
3.2.1.3. Σοκολατάκια με ξηρούς καρπούς ....................................................... 33
3.2.1.4. Αφράτα πασχαλινά κουλουράκια ....................................................... 34
3.2.1.5. Παξιμάδια ........................................................................................... 35
3.2.2. Προτάσεις στο Χώρο ................................................................................. 36
3.3.
Εργαστήριο Υλικών ...................................................................................... 38
3.3.1.
Προτάσεις στις Διαδικασίες ................................................................... 38
3.3.1.1.
Χαρτί............................................................................................... 38
3.3.1.2 Άμμος ................................................................................................... 40
3.3.2.
3.4.
Προτάσεις στο Χώρο ............................................................................. 45
Εργαστήριο Χειροτεχνίας ............................................................................. 47
3.4.1.
Προτάσεις στις Διαδικασίες ................................................................... 47
3.4.1.1.
Πηλός .............................................................................................. 47
3.4.1.2. Γύψος Καλλιτεχνίας............................................................................ 49
6

7. 3.4.1.3. Κρύα Πορσελάνη ................................................................................ 50
3.4.1.4. Σαπούνι ............................................................................................... 51
3.4.1.5. Ξύλο – Φελλός- Καμβάς ..................................................................... 52
3.4.1.6. Χαρτόνια – Χαρτιά ............................................................................. 53
3.4.1.7. Υφάσματα ........................................................................................... 53
3.4.1.8. Χάντρες ............................................................................................... 54
3.4.1.9. Κιμωλία- Κηρομπογιές ....................................................................... 55
3.4.1.10. Ψηφιδωτά .......................................................................................... 55
3.4.2.
Προτάσεις στο Χώρο ............................................................................. 56
3.5.
Εργαστήριο Σύνθεσης ................................................................................... 58
3.6.
Εργαστήριο Τεχνών ...................................................................................... 60
3.6.1. Μουσική..................................................................................................... 60
3.6.2. Χορός ......................................................................................................... 61
3.6.3. Θέατρο ....................................................................................................... 62
7

8. 8

9. 1. Εισαγωγή
Στο πλαίσιο του προγράμματος Future Leaders της περιόδου του Απριλίου του 2013,
μια εννεαμελής ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών, υπό την καθοδήγηση έμπειρων
στελεχών και συντονιστών, εργάστηκε εθελοντικά για μια εβδομάδα για λογαριασμό
του Πανελλήνιου Συλλόγου Γονέων & Κηδεμόνων Ατόμων με Προβλήματα Όρασης
και Πρόσθετες Αναπηρίες, «Η ΑΜΥΜΩΝΗ» και του Κέντρου Ημέρας «Ίριδα».
Στόχος του έργου της ομάδας αποτέλεσε η ανάλυση του τρόπου και μεθόδου
λειτουργίας των υπαρχόντων εργαστηρίων της Αμυμώνης και η διατύπωση
προτάσεων βελτίωσης και ανάπτυξης αυτών. Η ομάδα εργάστηκε με αφοσίωση και
αγάπη, αγκαλιάζοντας την Αμυμώνη, το εξαιρετικό περιβάλλον της, τους μοναδικούς
ανθρώπους της και τους χαρισματικούς εκπαιδευόμενούς της.
Μετά από πολύωρες επισκέψεις και ξεναγήσεις τριών ημερών στο κέντρο Ίριδα και
μετά από μια σειρά μη δομημένων συνεντεύξεων με τους υπεύθυνους του
εκπαιδευτικού και θεραπευτικού έργου της Αμυμώνης, η ομάδα συνέταξε έναν
πρακτικό οδηγό/εγχειρίδιο για τα εκπαιδευτικά εργαστήρια. Για τη δημιουργία του
οδηγού έγινε εκτενής έρευνα και το περιεχόμενο είναι διαμορφωμένο λαμβάνοντας
υπ’ όψιν τις όποιες ιδιαιτερότητες. Ο οδηγός περιλαμβάνει τρόπους οργάνωσης,
διαχείρισης και υλοποίησης των εργαστηρίων, αντλώντας στοιχεία και πρακτικές από
τα υπάρχοντα εργαστήρια του κέντρου Ίριδα και εμπλουτίζοντάς τα με υλικό το
οποίο εντοπίστηκε στο πλαίσιο της ομαδικής έρευνας.
Ο οδηγός/εγχειρίδιο που ακολουθεί εστιάζει στη λειτουργία τεσσάρων εργαστηρίων.
Το παραγωγικό αποτέλεσμα του κάθε εργαστηρίου μπορεί να αποκτήσει εμπορική
αξία σε συνδυασμό με τις δράσεις των εθελοντών και φίλων της Αμυμώνης. Πιο
συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται αυτόνομα κεφάλαια με αναλυτική προσέγγιση για τα
εργαστήρια:

Εργαστήριο Κηπουρικής

Εργαστήριο - Κυλικείο

Εργαστήριο Υλικών

Εργαστήριο Χειροτεχνίας
9

10. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε πως έχουν προστεθεί στον οδηγό δύο επιπλέον
εργαστήρια, το Εργαστήριο Σύνθεσης και το Εργαστήριο Τεχνών, όπου και
αναπτύσσονται εκτενέστερα προτάσεις δημιουργίας τους.
Η πραγματοποιηθείσα έρευνα καθώς και το αρχικό υλικό μπορεί να στηρίζονται στη
πρωτοποριακή δουλειά του κέντρου της Ίριδας, αλλά σκοπός της ομάδας είναι να
αποτελέσει εφαλτήριο πρακτικών εφαρμογών και για άλλα ιδρύματα και κέντρα με
εκπαιδευόμενους με παρόμοιες ανάγκες και δεξιότητες. Έτσι, το τελικό κείμενο
συγγράφηκε με γενικευμένες διατυπώσεις, δίχως συγκεκριμένες μνείες σε πρακτικές
των υπαρχόντων εργαστηρίων.
10

11. 2. Γενικοί Κανόνες Λειτουργίας
Εργαστηρίων
Ο κανονισμός λειτουργίας του εργαστηρίου προτείνεται με σκοπό να θέσει σταθερές
βάσεις λειτουργίας και διαμόρφωσης του εργαστηρίου. Με κάποιους καθολικούς
κανόνες λειτουργίας βάσει των οποίων δρουν όλοι οι εκπαιδευτές, θα δημιουργηθεί
μία δομή η οποία θα ευνοεί την εξέλιξη τόσο εκπαιδευτικά, όσο και πρακτικά. Οι
εκπαιδευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι και συντονιστές του οργανισμού,
μετά από συνεννόηση, να αποφασίσουν πώς θα προσαρμόσουν τα παρακάτω σημεία
στις ανάγκες και τους στόχους τους, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες των
εκπαιδευόμενων που εντάσσονται στα εργαστήρια αλλά και το γεγονός ότι η
συγκέντρωση χρημάτων μέσα από την προώθηση των προϊόντων των εργαστηρίων
κρίνεται εξίσου απαραίτητη.

Το ωράριο λειτουργίας των εργαστηρίων είναι από τις 08:00 π.μ. μέχρι τις
16:00 μ.μ.

Η αναλογία των εκπαιδευτών προς τους εκπαιδευόμενους του εργαστηρίου
προτείνεται να είναι 2 προς 5, μετά από προσέγγιση των αναλογιών στο
Blindeninstitut στη Γερμανία.

Το εργαστήριο πρέπει να περιέχει δραστηριότητες που αξιοποιούν τις
δυνατότητες των εκπαιδευόμενων που εντάσσονται σε αυτό, παρέχοντας
ταυτόχρονα τη δυνατότητα εισαγωγής επιπρόσθετων δραστηριοτήτων όταν
αυτό κρίνεται κατάλληλο από τους εκπαιδευτές σε συνεννόηση με τους
κοινωνικούς λειτουργούς και τους ψυχολόγους του οργανισμού.

Για αποτελεσματική παρακολούθηση της πορείας τόσο του εργαστηρίου όσο
και των εκπαιδευόμενων που εντάσσονται σε αυτό, κρίνεται απαραίτητη η
ποσοτική παρατήρηση της εργασίας στο εργαστήριο. Αυτή η ποσοτική
παρατήρηση μπορεί να αφορά στον αριθμό παραγόμενων προϊόντων ανά
εβδομάδα, συνολικά για το εργαστήριο και ανά εκπαιδευόμενο. Εξίσου
σημαντική
κρίνεται
η
παρακολούθηση
της
συμπεριφοράς
των
εκπαιδευόμενων τόσο σε συμπεριφορικό όσο και σε παραγωγικό επίπεδο:
ποσοστό συμμετοχής κάθε εκπαιδευόμενου σε αντίστοιχες δραστηριότητες
11

12. εβδομαδιαίως, παρατήρηση εμφάνισης στερεοτυπιών ανά δραστηριότητα και
ανά
ημέρα/
εβδομάδα,
σημείωση
επιθετικών
συμπεριφορών
ανά
δραστηριότητα και ανά ημέρα/ εβδομάδα.

Απαραίτητη κρίνεται η δημιουργία ιστορικού των συμπεριφορών κάθε
εκπαιδευόμενου στο εργαστήριο με σκοπό να βοηθήσει στην εξοικείωση με
τον οργανισμό και τους εκπαιδευόμενους, από κάθε νέο προσωπικό που
εισέρχεται στο δυναμικό του οργανισμού.

Καταγραφή των εποχών υψηλότερης ζήτησης και διαμόρφωση ενός
υποτυπώδους παραγωγικού πλάνου ώστε να εξασφαλιστεί η μεγαλύτερη
προώθηση των προϊόντων του οργανισμού. Γνωρίζοντας για παράδειγμα ότι
τα Bazaar του Πάσχα και των Χριστουγέννων έχουν τη μεγαλύτερη απόδοση,
μπορεί το πλάνο παραγωγής και προώθησης να οργανωθεί έτσι ώστε να
συγκεντρωθούν περισσότερα χρήματα προς επένδυση στον οργανισμό.

Υποχρεωτική κρίνεται η συνεννόηση των εκπαιδευτών με τους κοινωνικούς
λειτουργούς όσον αφορά στις συμπεριφορές ως προς τους εκπαιδευόμενους,
για να αποφεύγονται διφορούμενες συμπεριφορές που ενδεχομένως να τους
μπερδεύουν. Για παράδειγμα, να καθοριστεί από την αρχή λειτουργίας των
εργαστηρίων ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να διαχειρίζονται οι στερεοτυπίες
των εκπαιδευόμενων.

Όταν ένας εκπαιδευόμενος σε κάποιο εργαστήριο είναι περισσότερο
παραγωγικός από το αναμενόμενο, να επιβραβεύεται με μεθόδους που
ανταποκρίνονται στην αντίληψη του πρώτου για την επιβράβευση. Η
επιβράβευση μπορεί να είναι χρηματική, μία βόλτα, ή οποιοσδήποτε άλλος
τρόπος τον οποίο, οι εκπαιδευτές και κοινωνικοί λειτουργοί, έχουν από πριν
κρίνει πως κατανοεί ο εκπαιδευόμενος.

Δεδομένου πως κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές αντοχές και ανάγκες, όταν
ένας εκπαιδευόμενος αρνείται επανειλημμένως να συμμετάσχει στις
δραστηριότητες του εργαστηρίου, τότε θα πρέπει να επανεξεταστεί η
τοποθέτηση του εκπαιδευόμενου στο εν λόγω εργαστήριο και να μελετηθεί
από την αρχή το περιβάλλον στο οποίο ο εκπαιδευόμενος θα νιώσει πιο
ολοκληρωμένος.

Η
κατανομή
των
εκπαιδευόμενων
στα
εργαστήρια
θα
πρέπει
να
πραγματοποιείται λαμβάνοντας υπόψη τις δεξιότητες και ανάγκες τους, καθώς
12

13. και τον τρόπο με τον οποίο θα επηρεαστεί η υπάρχουσα ομάδα του
εργαστηρίου από τη νέα τοποθέτηση. Ιδανικό είναι όλοι οι εκπαιδευόμενοι να
τοποθετούνται με τρόπο ώστε η συμμετοχή τους να είναι ενεργητική και
παραγωγική.

Οι εκπαιδευτές, με την απομάκρυνση όλων των εκπαιδευόμενων από το
εργαστήριο, να παραθέτουν ένα σχόλιο για την ημερήσια συμπεριφορά του
ατόμου. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η αποτελεσματικότερη
παρακολούθηση της προόδου κάθε εκπαιδευόμενου και η μεγαλύτερη
κατανόηση των αναγκών του.

Τα εργαστήρια είναι απαραίτητο να είναι εξοπλισμένα ώστε να μπορούν να
παράγουν τα αντίστοιχα αντικείμενα. Εκτός αυτού, όταν υπάρχει μία
παραγγελία που απαιτεί την εμπλοκή περισσότερων ανθρώπων για την
πραγματοποίησή της, επιθυμείται οι εκπαιδευτές να βοηθούν, συντονίζοντας
τα εργαστήρια στα οποία είναι υπεύθυνοι με γνώμονα την αποδοτικότητα
(αυστηρά για τις περιόδους που απαιτείται μεγαλύτερη παραγωγή).

Σημαντική επίσης είναι η συμμετοχή των ατόμων στα εργαστήρια. Κάθε μέρα
μπορούν να οριστούν διαφορετικά άτομα που θα παρακολουθούν το
εργαστήριο και η εναλλαγή τους να γίνεται κυκλικά. Έτσι, θα συμμετέχουν
όλοι και θα έχουν το πρόγραμμά τους. Ακολουθώντας αυτή τη διαδικασία
όλοι θα μάθουν και θα έρθουν σε επαφή με κάτι καινούριο, το οποίο θα τους
δώσει χαρά και ευχαρίστηση.

Απαραίτητη κρίνεται η διαρκής κατάρτιση των εκπαιδευτών, κοινωνικών
λειτουργών
και
ψυχολόγων
μέσα
από
επιμορφωτικά
προγράμματα
εκπαίδευσης και σεμινάρια.
13

14. 14

15. 3. Ανάπτυξη Εργαστηριακών
Μονάδων
Είναι γεγονός ότι οι εργαστηριακές δραστηριότητες βοηθούν τους ανθρώπους να
γνωρίσουν και να αντιληφθούν καλύτερα τη μορφή των αντικειμένων. Η κατασκευή
αντικειμένων αποδεικνύει όχι μόνο την αξία του αποτελέσματος αλλά και τα θετικά
στοιχεία με τα οποία εφοδιάζεται το άτομο που ασχολείται με αυτή. Μέσα από την
προσπάθεια του ατόμου για όσο καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα, επιτυγχάνεται η
ανάπτυξη της δημιουργικής, αλλά και της συνθετικής του σκέψης. Το ίδιο ισχύει και
για άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης ή/ και πρόσθετες αναπηρίες,
καθώς αναπτύσσουν περισσότερο κάποιες από τις αισθήσεις τους και εξάπτεται
συγχρόνως η φαντασία τους.
Η δημιουργική έκφραση ανέκαθεν υπήρξε εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου.
Αναφορικά με τις κατασκευές, ο άνθρωπος δίνει σχήμα, μορφή και ουσία στο υλικό.
Η συνεργασία των ατόμων στο πλαίσιο του εργαστηρίου, πολλές φορές, βοηθά στην
κοινωνικοποίησή τους, αφού το κάθε άτομο μετουσιώνει στην κατασκευή τη δική του
ιδέα.
Δεδομένων αυτών, η ύπαρξη εργαστηρίων σε οργανισμό ατόμων με προβλήματα
όρασης και πολλαπλές αναπηρίες κρίνεται επιβεβλημένη. Μέσα από τα εργαστήρια,
τα άτομα θα αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και θα βιώσουν τη χαρά της
δημιουργίας.
15

16. 3.1 Εργαστήριο Κηπουρικής
Το εργαστήριο κηπουρικής είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους εκπαιδευόμενους.
Λόγω των προβλημάτων όρασης έχουν περισσότερο αναπτυγμένη την όσφρηση και
την αφή. Έτσι μπορούν να αγγίξουν και να μυρίσουν τα φυτά. Επιπλέον, έρχονται σε
επαφή με το χώμα και τη χαρά της ανάπτυξης και δημιουργίας ενός φυτού. Στο
εργαστήρι κηπουρικής μπορούν να ανταποκριθούν όλα τα άτομα, καθώς με τις
αισθήσεις τους μπορούν να αντιληφθούν τα φυτά και να τα μάθουν ένα προς ένα. Η
ανησυχία για την ευημερία του φυτού αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, προωθεί τα
κίνητρά τους και την ψυχική ισορροπία, καθώς και την αντοχή και τη συγκέντρωσή
τους.
Το εργαστήριο κηπουρικής θα διαθέτει μία ποικιλία αρωματικών και φαρμακευτικών
φυτών
όπως
λεβάντα,
μέντα,
μαντζουράνα,
θυμάρι,
φασκόμηλο,
ρίγανη,
δεντρολίβανο, βασιλικός. Πέρα από τη χρήση τους σε αποξηραμένη μορφή, τα φυτά
αυτά μπορούν να πολλαπλασιαστούν σε γλαστράκια και να πουληθούν σε μία
όμορφη συσκευασία σε διάφορα Bazaar ή σε ανθοέκθεση. Επίσης, τον τελευταίο
καιρό κυκλοφορούν μπομπονιέρες με φυτά σε γλαστράκια για γάμους και βαφτίσια.
Παρακάτω παρουσιάζονται ιδιότητες ορισμένων αρωματικών φυτών. Με αυτόν τον
τρόπο ο υποψήφιος πελάτης θα γνωρίζει τι μπορεί να του προσφέρει το φυτό που θα
αγοράσει.
Λεβάντα

Απομακρύνει τον σκόρο,

διαθέτει καταπραϋντικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται για τη μείωση του
άγχους και της υπερέντασης,

καταπολεμά την αϋπνία, τον πονοκέφαλο,

έχει αντισηπτικές και επουλωτικές ιδιότητες.
16

17. Μέντα

Προλαμβάνει στοματικές διαταραχές και βοηθά στη χώνεψη και ναυτία, με
σπουδαίες ευεργετικές ιδιότητες κατά των κολικών και της κολίτιδας,

υποβοηθά την εφίδρωση σε περιπτώσεις πυρετού και γρίπης,

καταπραΰνει το βήχα.
Φασκόμηλο

Έχει
αντισηπτικές,
αποχρεμπτικές,
σπασμολυτικές
και
αντιιδρωτικές
ιδιότητες,

έχει στομαχικές, τονωτικές και καρδιοτονωτικές ιδιότητες,

χρησιμοποιείται κατά των νευραλγιών,

είναι αντιπυρετικό,

καταπραΰνει τη φαρυγγίτιδα και τη λαρυγγίτιδα,

βοηθά στην εξάλειψη της ακμής.
Μαντζουράνα

Διαθέτει στομαχικές ιδιότητες ως χωνευτικό και καταπραϋντικό για τους
στομαχόπονους,

για τις παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος θεωρείται αποχρεμπτικό,
εφιδρωτικό και ευεργετικό για το νευρικό βήχα, το κρυολόγημα, τις
αμυγδαλές, τη βρογχίτιδα, το άσθμα,

καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, ιλίγγους,

βοηθά στις νευρικές παθήσεις,

καταπραΰνει τον πόνο των δοντιών,

βοηθά σε πόνους ρευματισμών.
3.1.1. Πολλαπλασιασμός αρωματικών φυτών με μοσχεύματα και
ορμόνη ριζοβολίας
Ακολουθεί ο τρόπος πολλαπλασιασμού των φυτών με μοσχεύματα και ορμόνη
ριζοβολίας. Η ορμόνη ριζοβολίας είναι μία ουσία η οποία χρησιμοποιείται για τον
17

18. πολλαπλασιασμό των φυτών με μοσχεύματα καθώς έτσι αναπτύσσεται το ριζικό
σύστημα.

Αρχικά από το κύριο υγιές φυτό κόβουμε ένα κλαδάκι στο ύψος της μασχάλης
(Εικόνα 1) και κοντά στη βάση του φυτού. Το κλαδάκι είναι περίπου 15
εκατοστά.

Απομακρύνουμε τα φύλλα από το κάτω μέρος ενώ προσέχουμε τους
οφθαλμούς (Εικόνα 2) από τους οποίους θα αναπτυχθεί η ρίζα. Το κλαδάκι
αυτό αποτελεί το μόσχευμα.

Στη συνέχεια βρέχουμε το κάτω μέρος με νερό (Εικόνα 3) και το βουτάμε
στην ορμόνη ριζοβολίας που είναι σε μορφή σκόνης (Εικόνα 4). Το καλύτερο
είναι να τοποθετηθεί λίγη ορμόνη σε ένα ξεχωριστό μικρό δοχείο για να μη
μεταφέρονται ασθένειες από μόσχευμα σε μόσχευμα.

Η περίσσεια ποσότητα σκόνης τινάσσεται και το μόσχευμα φυτεύεται στη
γλάστρα (Εικόνα 5), προσέχοντας να μη φύγει η σκόνη από τη βάση. Το χώμα
πιέζεται ώστε να έρθει σε επαφή με το μόσχευμα και ποτίζεται.
Χρησιμοποιείστε τύρφη με βιολογικό λίπασμα σε μία συσκευασία.

Όταν το χώμα πάει να στεγνώσει, τότε ξαναποτίζεται. Τα γλαστράκια
σκεπάζονται και διατηρούνται σε ζεστό και υγρό μέρος χωρίς απευθείας
έκθεση στον ήλιο.

Μόλις δούμε νέα φύλλα σημαίνει ότι το μόσχευμα έβγαλε ρίζες και ο
πολλαπλασιασμός πέτυχε.

Για να έχουμε πιο σίγουρα αποτελέσματα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε
βιοδιεγέρτη ο οποίος είναι μία ουσία που διογκώνει τη ρίζα. Αυτό γίνεται ως
εξής: διαλύουμε 1 κουταλάκι σκόνης σε 1L νερό και ρίχνουμε λίγο στη
γλάστρα 1 φορά τη βδομάδα.
18

19. Εικόνα 1
Εικόνα 2
Εικόνα 3
Εικόνα 4
Εικόνα 5
19

20. 3.1.2. Φύτευση δενδρυλλίων σε γλάστρες
Και τα τρία είδη που θα αναφερθούν θα μπορούσαν να φυτευτούν σε μικρές
γλάστρες, οι οποίες θα έχουν κατασκευαστεί στο εργαστήριο της χειροτεχνίας από
πηλό ή πορσελάνη (βλέπε εργαστήριο χειροτεχνίας, εργαστήριο υλικών).
3.1.2.1.
Κουτσουπιά

Είναι ένα φυλλοβόλο δέντρο ύψους έως 8m, που ρίχνει τα φύλλα του το
Νοέμβριο περίπου και μόλις έρθει η άνοιξη βγάζει λουλούδια. Θα αρχίσει να
ανθίζει περίπου τον Απρίλη και σε θερμότερα κλίματα ίσως πιο νωρίς.

Λίγο πριν τελειώσουν τα λουλούδια, θα αρχίσουν να βγαίνουν τα φύλλα. Τα
λουλούδια θα φτιάξουν αργότερα μικρούς σκουρόχρωμους καρπούς. Εκεί
μέσα κρύβονται οι σπόροι της κουτσουπιάς. Αν μαζευτούν το καλοκαίρι,
μπορούν να αποθηκευτούν για επιπλέον σπορά.

Αναπτύσσεται σε μικρά ή μεγάλα υψόμετρα, ή ακόμη και κοντά στη
θάλασσα. Δε γίνεται ιδιαίτερα μεγάλο δέντρο και γι' αυτό μπορεί να φυτευτεί
και σε μικρό κήπο ή ακόμη και σε μεγάλη γλάστρα σε μπαλκόνι.

Ο ρυθμός ανάπτυξης του στην αρχή είναι σχετικά γρήγορος, όμως στην
πορεία καθυστερεί.

Οι απαιτήσεις της σε χώμα είναι μικρές. Μπορεί να τα βγάλει πέρα σε όλα τα
εδάφη ακόμα και σε πετρώδη αρκεί να υπάρχει καλή αποστράγγιση. Προτιμά
ηλιόλουστες ή ημισκιερές θέσεις.

Λίπασμα θα πρέπει δίνεται μια φορά το χρόνο, μετά την ανθοφορία του. Έτσι
γίνεται να καλυφθούν όλες του οι ανάγκες.

Κλάδεμα δε δέχεται για τον λόγο ότι θα χαλάσει το φυσικό του σχήμα. Το
μόνο που γίνεται είναι η αφαίρεση παραφυάδων.
3.1.2.2.

Πεύκο
Αειθαλές ρητινοφόρο φυτό, με τελικό ύψος 15-25m. Όλο τον χρόνο πρέπει να
μένουν έξω, και αν χρειαστεί να τα βάλουμε μέσα στο σπίτι για
διακοσμητικούς λόγους, αυτό δεν πρέπει να διαρκέσει πάνω από μια μέρα.

Αναπτύσσεται σε όλες τις περιοχές και παρουσιάζει μεγάλη αντοχή στη
ξηρασία και στην ατμοσφαιρική ρύπανση.
20

21. 
Δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις σε χώμα, καθώς μπορεί να αναπτυχθεί σε όλα τα
είδη εδάφους παρουσιάζοντας μεγάλη αντοχή.

Οι εχθροί που μπορεί να συναντήσει το πεύκο είναι το έντομο Μαρχαλίνα
(Marchalina hel enica).

Σχετικά με τη λίπανση του πεύκου, η πιο ενδεδειγμένη είναι το πλύσιμο των
δένδρων με νερό, αρκεί να μην εφαρμόζεται μεγάλη πίεση ώστε να μην
ξεκολλάει το πιτύκι από τους κορμούς. Καταλληλότερη περίοδος είναι από τα
μέσα της Άνοιξης έως αρχές Ιουνίου και πριν οι νεοεκκολαπτόμενες
προνύμφες βρουν καταφύγια. Μετά από το πλύσιμο, είναι σημαντικό να
καθαριστεί το έδαφος από υπολείμματα (κλαδιά - πευκοβελόνες – έντομα κτλ)
ώστε να απομακρυνθούν με σακούλες και να μην έχουν την ευκαιρία οι
προνύμφες που ρίξαμε να ξανανέβουν στα πεύκα.

Κλάδεμα τους κάνουμε το φθινόπωρο, αν χρειάζεται να αφαιρεθούν κάποια
κλαδιά τους, όταν έχει σταματήσει η κυκλοφορία των χυμών ή στο τέλος του
χειμώνα (Φεβρουάριο - Μάρτιο).
3.1.2.3.
Ελιά

Υπεραιωνόβιο καρποφόρο δένδρο με μεγάλη καλλωπιστική αξία.

Σε ένα μπαλκόνι πολύ εύκολα μπορεί να εγκατασταθεί σε μια γλάστρα και να
δώσει μια νότα μεσογειακής φύσης.

Οι περιοχές που αναπτύσσεται καλύτερα είναι αυτές που δεν πλήττονται
συχνά από ακραίες θερμοκρασίες, δηλαδή πολύ και παρατεταμένο κρύο το
χειμώνα και υπερβολική ζέστη το καλοκαίρι. Μια μέση θερμοκρασία θα
λέγαμε ότι είναι αυτή γύρω στους 18ο C. Μεγάλο πρόβλημα στην ελιά
δημιουργούν οι ανοιξιάτικοι παγετοί που μπορεί να καταστρέψουν τους
εκπτυσσόμενους οφθαλμούς.

Στις απαιτήσεις της σε χώμα η ελιά θεωρείται εντυπωσιακά ανεκτικό φυτό. Tο
πλέον κατάλληλο εδαφικό περιβάλλον είναι
αυτό που έχει
καλή
αποστράγγιση, δεν είναι πολύ αλκαλικό και περιέχει ικανοποιητική ποσότητα
ασβεστίου και καλίου.

Εντομολογικής φύσεως προσβολές είναι κυρίως αυτές που προκαλούνται από
το δάκο, τον πυρηνοτρήτη και τη βαμβακάδα.
21

22. 
Σχετικά με τη λίπανση της ελιάς, καλό είναι να γίνεται σε δύο στάδια. Κατά
το φθινόπωρο και στα τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου. Δέντρα που
βρίσκονται σε γλάστρες πιθανότατα να χρειάζονται πιο συχνές λιπάνσεις.

Χρειάζεται τροφοδότηση των φυτών με αρκετό άζωτο έτσι ώστε να διατηρούν
το έντονο πράσινο χρώμα τα φύλλα τους, αλλά και ικανοποιητικές ποσότητες
καλίου που ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού τους.

Σε ότι αφορά το κλάδεμα, η ελιά ως καλλωπιστικό φυτό επιδέχεται ακόμα και
πολύ αυστηρά κλαδέματα, προκειμένου να διατηρείται το σχήμα της στη
μορφή που επιθυμείται. Η ικανότητά της να αναβλαστάνει γρήγορα και σε
μεγάλες αναλογικά ποσότητες βλαστών επιτρέπει τη διαμόρφωσή της
σύμφωνα με τις ανάγκες του χώρου που πρόκειται να εγκατασταθεί. Καλή
εποχή για τέτοιου είδους εργασίες είναι στα τέλη του χειμώνα αμέσως μετά τη
πτώση των καρπών.
Η διαδικασία φύτευσης των μικρών δένδρων σε γλάστρες παρουσιάζεται στα
παρακάτω βήματα:
1. Γέμισμα των 2/3 της γλάστρας με χώμα εξωτερικού χώρου.
2. Εφαρμογή μίας φόρμα για κέικ πάνω από την γλάστρα ώστε να μπορέσει ο
εκπαιδευόμενος να τοποθετήσει σωστά τον βλαστό του δένδρου στο κέντρο
της γλάστρας.
3. Αφαίρεση της φόρμας και γέμισμα της γλάστρας με χώμα μέχρι να καλυφτούν
οι ρίζες του δένδρου.
4. Πότισμα μέχρι το χώμα να γίνει υγρό.
3.1.3. Λαχανόκηπος
Ο λαχανόκηπος αποτελείται από παρτέρια τα οποία περιλαμβάνουν τομάτες, πατάτες,
κρεμμυδάκια, καρότα, μαρούλια. Τα λαχανικά αυτά χρησιμοποιούνται για εγχώρια
κατανάλωση. Παρακάτω αναφέρονται λίγα λόγια για την καλλιέργεια ορισμένων
λαχανικών.
3.1.3.1.

Καλλιέργεια Τομάτας
Φύτευση σπόρων τομάτας μέσα Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου.
22

23. 
Το σπορείο τοποθετείται σε ζεστό μέρος.

Για συνεχή παραγωγή από τομάτες, σπέρνονται με διαφορά 2 εβδομάδων.
Όταν τα φυτά που αναπτύσσονται στο σπορείο φτάσουν σε ύψος τα 8 με 10
εκατοστά και έχουν βγάλει 2 πραγματικά φύλλα, είναι έτοιμα για
μεταφύτευση.

Το ανεκτό pH του εδάφους για καλλιέργεια τομάτας είναι 5,5 με 7,0. Το
ιδανικό pH του εδάφους είναι: 6,0 με 6,8.

Η τομάτα σπέρνεται σε παράλληλες γραμμές. Οι αποστάσεις γραμμής από
γραμμή είναι μεταξύ 80 και 120 εκατοστών. Η απόσταση ανάμεσα στα φυτά
στην ίδια γραμμή είναι από 30 έως 90 εκατοστά.

Συχνό και σταθερό πότισμα. Να ποτίζεται τόσο ώστε το νερό να φτάνει στις
ρίζες και να μη μένει μόνο στην επιφάνεια.

Σοβαρότερες ασθένειες της τομάτας είναι η προσβολή από βοτρύτη,
περονόσπορο, η αλτερναρίωση, το ωίδιο. Αυτοί είναι μύκητες και για την
αντιμετώπισή τους πρέπει να εναλλάσσονται στους ψεκασμούς μυκητοκτόνα
με διαφορετικό τρόπο δράσης και από διαφορετικές ομάδες, να γίνεται καλός
ψεκασμός, να εφαρμόζονται οι συνιστώμενες δόσεις και να τηρούνται οι
οδηγίες που αναγράφονται στη συσκευασία. Μία ακόμη ασθένεια αποτελεί ή
ξηρή σήψη λόγω έλλειψης ασβεστίου η οποία αντιμετωπίζεται με προσθήκη
ασβεστίου στο έδαφος πριν τη σήψη.
3.1.3.2.

Καλλιέργεια πατάτας
Η καλλιέργεια της πατάτας μπορεί να γίνει σε τρεις εποχές. Όταν η φύτευση
γίνεται Ιανουάριο – Φεβρουάριο μέχρι Απρίλιο έχουμε την ανοιξιάτικη
καλλιέργεια. Όταν η φύτευση γίνεται Αύγουστο έχουμε φθινοπωρινή
καλλιέργεια. Όταν η φύτευση γίνεται Απρίλιο – Μάιο έχουμε την
καλοκαιρινή καλλιέργεια.

Το βάθος φύτευσης κυμαίνεται από 5-10 cm ανάλογα με τις συνθήκες
εδάφους, υγρασίας και θερμοκρασίας. Όσο πιο χαμηλές οι θερμοκρασίες και
πιο μεγάλη υγρασία τόσο πιο επιφανειακό είναι το φύτεμα. Οι αποστάσεις
23

24. φυτέματος είναι 60-75cm μεταξύ των γραμμών και 25-30cm μεταξύ των
πατατόσπορων.

Μπορεί να καλλιεργηθεί σχεδόν σε οποιοδήποτε τύπο εδάφους, εκτός από
αλμυρά και αλκαλικά εδάφη. Φυσικά χαλαρά εδάφη, τα οποία προσφέρουν τη
μικρή αντίσταση στη διεύρυνση των κονδύλων, είναι προτιμητέα, και
αργιλώδη και αμμώδη εδάφη μάργες που είναι πλούσια σε οργανική ύλη, με
καλή αποστράγγιση και αερισμό, είναι τα πιο κατάλληλα. Έδαφος με ένα
εύρος ρΗ 5.2 έως 6.4 θεωρείται ιδανικό. Η περιεκτικότητα σε υγρασία του
εδάφους, πρέπει να διατηρείται σε ένα σχετικά υψηλό επίπεδο.

Έχει ρηχό ριζικό σύστημα, οπότε η συχνή άρδευση είναι σημαντική.

Προσβάλλεται από την ασθένεια της καστανής σήψης, η οποία προκαλείται
από ένα βακτήριο και δεν αντιμετωπίζεται με χημικά μέσα. Επιπλέον, υπάρχει
η ασθένεια της δακτυλιωτής σήψης που και αυτή οφείλεται σε βακτήριο.
Αντιμετώπιση της ασθένειας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με προληπτικά μέτρα:
χρήση
πιστοποιημένου
πατατόσπορου,
αποφυγή
τεμαχισμού
του
πατατόσπορου, αποφυγή χρήσης μολυσμένων αγρών, σωστή απολύμανση των
εργαλείων,
μηχανημάτων,
αποθηκών.
Η
ασθένεια
της
καρκίνωσης
προκαλείται από μύκητα, δεν αντιμετωπίζεται με χημικά μέσα, ενώ ο μύκητας
μπορεί να επιβιώσει στο έδαφος για περισσότερα από 30 χρόνια
3.1.3.3.

Καλλιέργεια Μαρουλιών
Το μαρούλι είναι ένα λαχανικό που μπορεί να φυτευτεί σχεδόν όλες τις εποχές
του έτους. Καλύτερα αποτελέσματα θα φανούν αν η θερμοκρασία είναι κάτω
από 21 βαθμούς Κελσίου. Οι σπόροι χρειάζονται φως για να βλαστήσουν.

Είναι δυνατή η σπορά σε αποστάσεις 20 με 25 εκατοστά.

Χρειάζονται σταθερό και συχνό πότισμα. Προτιμούν χώμα που είναι καλά
αποστραγγιζόμενο και πλούσιο σε οργανικά στοιχεία.

Οι σημαντικότεροι εχθροί είναι: οι αφίδες, ο θρίπας, ο αλευρώδης των
θερμοκηπίων καθώς και έντομα εδάφους και σαλιγκάρια. Η αντιμετώπισή
τους γίνεται με κατάλληλα φυτοφάρμακα και τη χρήση ωφέλιμων εντόμων ή
μικροοργανισμών. Οι σημαντικότερες μυκητολογικές ασθένειες είναι: οι
τήξεις σπορείων και του λαιμού ανεπτυγμένων φυτών, ο περονόσπορος, ο
24

25. βοτρύτης-φαιά σήψη, η σκληρωτινίαση και το ωίδιο. Οι σημαντικότερες
βακτηριολογικές ασθένειες είναι: η βακτηριακή κηλίδωση του μαρουλιού και
οι κηλιδώσεις και σήψεις του μαρουλιού. Για την αντιμετώπιση των
ασθενειών, εκτός από τη χρήση φυτοφαρμάκων που είναι αποτελεσματικά για
τις μυκητολογικές ασθένειες, απαιτείται η εφαρμογή τεχνικών (απολύμανση
εδάφους και σπόρου, εμβολιασμός, καταπολέμηση εντόμων, έλεγχος
θερμοκρασίας και υγρασίας, κλάδεμα, απομάκρυνση προσβεβλημένων φυτών
κ.α.) που εξασφαλίζουν την υγιεινή κατάσταση των φυτών.
3.1.3.4.

Καλλιέργεια Καρότου
Η σπορά του καρότου μπορεί να γίνει όλο το έτος όμως επειδή πρόκειται για
χειμερινό λαχανικό, σε περιοχές με ήπιο χειμώνα η σπορά γίνεται το
φθινόπωρο (Οκτώβριος). Σε πιο ψυχρές περιοχές η σπορά μπορεί να γίνει την
άνοιξη ή και το καλοκαίρι.

Η σπορά γίνεται σε γραμμές σε επίπεδο έδαφος ή ακόμα και σε αναχώματα. Η
απόσταση μεταξύ των γραμμών σε επίπεδο έδαφος κυμαίνεται συνήθως από
25 έως 30 εκ. και το βάθος σποράς περίπου 1 εκ. Σημειώνεται ότι όταν η
σπορά είναι πολύ πυκνή τότε παράγονται μικρότερα καρότα.

Έχει μεγάλες ανάγκες σε νερό οι οποίες ξεπερνούν συνήθως τα 450 mm
νερού. Σκοπός είναι τακτικά ποτίσματα με τα οποία το έδαφος θα πρέπει να
διατηρείται νωπό και όχι πολύ υγρό.

Είναι έτοιμα για συγκομιδή περίπου 3-5 μήνες μετά την σπορά ανάλογα με
την ποικιλία και την εποχή της καλλιέργειας. Θεωρούνται έτοιμα για
συγκομιδή όταν στο επάνω μέρος τους η διάμετρος είναι περίπου 2,5-3,5 εκ.

Οι πιο γνωστοί εχθροί του καρότου είναι η μύγα του καρότου, οι
σιδηροσκώληκες, που καταπολεμώνται με τη διασπορά και ενσωμάτωση
κατάλληλων εντομοκτόνων, και οι νηματώδεις που καταπολεμώνται με
νηματοκτόνα ή με αμειψισπορά με σιτηρά. Οι πιο γνωστές ασθένειες είναι η
σκληρωτινίαση που καταπολεμάται με αμειψισπορά και απομάκρυνση των
ασθενών φυτών, η αλτερναρίωση που καταπολεμάται με αραιή φύτευση και
προληπτικούς ψεκασμούς με κατάλληλα μυκητοκόνα, και η βακτηρίωση που
25

26. καταπολεμάται με αμειψισπορά, καταστροφή και απομάκρυνση των
προσβεβλημένων ριζών και αποφυγή υπερβολικής υγρασίας.
3.1.3.5.

Καλλιέργεια Μελιτζάνας
Σπορά στο τέλος Απριλίου, ενώ για να βλαστήσουν θέλουν ζέστη. Η ιδανική
θερμοκρασία για να βλαστήσουν οι σπόροι μελιτζάνας είναι 24-32οC. Η
μεταφύτευση των σπορόφυτων μελιτζάνας, μπορεί να γίνει μετά τα μέσα
Ιουνίου. Αν η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη από 21οC, το φυτό δε θα πιάσει.

Σπέρνεται σε παράλληλες γραμμές. Έχουμε δύο αποστάσεις. Την απόσταση
γραμμής από γραμμή και την απόσταση των φυτών επάνω στη γραμμή. Οι
αποστάσεις γραμμής από γραμμή είναι μεταξύ 60 και 90 εκατοστών. Η
απόσταση ανάμεσα στα φυτά στην ίδια γραμμή είναι από 45 έως 60 εκατοστά.

Το ιδανικό έδαφος για καλλιέργεια είναι το αμμοπηλώδες, πλούσιο σε
οργανικές ουσίες και καλά αποστραγγιζόμενο. Το έδαφος θα πρέπει να έχει
pH μεταξύ 5,5 και 8,0. Η μελιτζάνα είναι ένα φυτό που χρειάζεται πολύ νερό.

Τακτικό πότισμα ώστε το χώμα να είναι υγρό αλλά όχι βρεγμένο. Τους πολύ
θερμούς μήνες του καλοκαιριού, όταν το φυτό έχει καρπούς, χρειάζεται
περισσότερο πότισμα.

Τα σκαθάρια κάνουν μικρές τρύπες στα φύλλα των μελιτζανών και μπορούν
να αποδειχτούν επικίνδυνα για τα νεαρά φυτά, ακόμα και να καταστρέψουν
τελείως το φύλλωμα τους. Διάφορα χημικά προϊόντα που περιέχουν την
οργανική ουσία πυρεθρίνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο της
προσβολής. Οι αφίδες, οι ψείρες των φυτών, είναι επίσης πρόβλημα για τις
μελιτζάνες και μπορούν να ελεγχθούν με εντομοκτόνο σαπούνι. Άλλες
ασθένειες της μελιτζάνας είναι ο βοτρύτης, το ωίδιο, ο αλευρώδης.
3.1.3.6.

Καλλιέργεια Πιπεριάς
Σπορά 6 με 8 εβδομάδες πριν τα τελευταία κρύα. Πρακτικά αυτό σημαίνει
αρχές με μέσα Μαρτίου. Το βάθος σποράς είναι περίπου 0,5 με 1 εκατοστό.
Το σπορείο πρέπει να έχει τουλάχιστον 24 βαθμούς Κελσίου, ώστε να
βλαστήσουν οι σπόροι. Μπορεί να χρειαστεί αναμονή ακόμη και δύο
εβδομάδων μέχρι να βλαστήσουν οι σπόροι και μέχρι την εμφάνιση των
26

27. φυτών. Όταν τα φυτά φτάσουν σε ύψος τα 10 εκατοστά, είναι έτοιμα για
μεταφύτευση. Το ιδανικό έδαφος για την καλλιέργεια πιπεριάς έχει pH μεταξύ
6,7 και 7,0, είναι πλούσιο σε οργανικές ουσίες και καλά αποστραγγιζόμενο.

Σπέρνεται σε παράλληλες γραμμές. Το κάθε φυτό πιπεριάς δεν καταλαμβάνει
πολύ χώρο. Έχουμε δύο αποστάσεις. Την απόσταση γραμμής από γραμμή και
την απόσταση των φυτών επάνω στη γραμμή. Οι αποστάσεις γραμμής από
γραμμή είναι μεταξύ 60 και 90 εκατοστών. Η απόσταση ανάμεσα στα φυτά
στην ίδια γραμμή είναι από 30 έως 50 εκατοστά.

Κατά τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού η πιπεριά αναπτύσσεται γοργά.
Τακτικό πότισμα χρειάζεται ώστε τα φύλλα της να μη δείχνουν κουρασμένα
και γέρνουν προς τα κάτω.

Ασθένειες της πιπεριάς είναι ο βακτηριακός μαρασμός που αντιμετωπίζεται
με τη χρήση προϊόντων χαλκού. Άλλες ασθένειες είναι το ωίδιο, ο
περονόσπορος και η βακτηριακή κηλίδωση.
3.1.4. Φύτευση λαχανικών σε παρτέρια
Η διαδικασία που θα περιγραφεί παρακάτω γίνεται με στενή συνεργασία του
εκπαιδευτή και του εκπαιδευόμενου.
1. Προμήθεια έτοιμων σπόρων από το φυτώριο.
2. Προετοιμασία
παρτεριού
ανακατεύοντας
καλά
το
χώμα
και
απομακρύνοντας τυχόν χόρτα και ζιζάνια.
3. Άνοιγμα τρύπας με φτυαράκι στο έδαφος και τοποθέτηση σπόρου.
4. Κλείσιμο τρύπας με χώμα.
5. Πότισμα στο σημείο που έχει τοποθετηθεί το φυτό.
Παρακάτω δίνονται ορισμένες συμβουλές για την αποτελεσματικότερη λειτουργία
και την κίνηση των ατόμων στο λαχανόκηπο:

Τα παρτέρια πρέπει να είναι υπερυψωμένα, περίπου 1m, και αρκετά σταθερά
ώστε να επιτρέπεται η στήριξη σε αυτά από τους εκπαιδευόμενους. Αποφυγή
κατασκευών
με
ισχυρές
γωνίες
και
αιχμές.
Αυτό
βοηθάει
τους
27

28. εκπαιδευόμενους να αποφύγουν το συνεχόμενο σκύψιμο και τον ενδεχόμενο
τραυματισμό τους.

Χρήση υφάσματος, σάπιων φύλλων, ή ακόμα και κυματοειδούς χαρτονιού
γύρω από τα φυτά. Χρησιμοποιώντας αυτά τα υλικά μπορεί να μειωθεί η
ανάγκη των ζιζανίων για νερό.

Χρήση προϊόντων του εμπορίου, όπως θρυμματισμένη πέτρα, τούβλα,
κομμάτια ξυλείας, ή περίφραξη για να σηματοδοτήσει όπου τελειώνει μια
περιοχή και αρχίζει μια άλλη.

Χρήση μακριών σανίδων, πετρών, τούβλων για το μαρκάρισμα εξωτερικών
ακρών του κήπου.

Βάψιμο περίφραξης με αντίθετα χρώματα, όπως το λευκό ή κίτρινο, που κάνει
αντίθεση με το πράσινο γρασίδι.

Χρήση πολύχρωμων υλικών και υλικών με έντονη αίσθηση της αφής, όπως
θρυμματισμένα
λευκά
μαρμάρινα
κομμάτια,
φυσικά
ροκανίδια,
και
θρυμματισμένα κοχύλια.

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν παλιά λάστιχα αυτοκινήτων για φυτά που
έχουν την ιδιότητα να απλώνονται.

Βάψιμο πετρών σε διάφορα χρώματα για να υποδειχτεί το είδος των
λουλουδιών ή των φυτών.

Χρήση πετονιάς ή μπαστουνιού ως οδηγό για τη φύτευση σε ευθείες γραμμές.

Χρήση εργαλείων κήπου με λαβές σε έντονα χρώματα που έρχονται σε
αντίθεση με το έδαφος ή με τον πάγκο των φυτών.

Πέρα από τα αρωματικά φυτά, τα δένδρα και το λαχανόκηπο, μπορούν να
φυτευτούν και καλλωπιστικά φυτά, όπως
τριανταφυλλιές, τουλίπες,
μαργαρίτες, τα οποία διεγείρουν τις αισθήσεις της αφής και της όσφρησης των
εκπαιδευόμενων.
28

29. 3.2. Εργαστήριο – Κυλικείο
Η ύπαρξη του Κυλικείου κατέχει καθοριστικό ρόλο σε έναν οργανισμό ατόμων με
ειδικές ανάγκες:

Απασχολεί μικρό αριθμό εκπαιδευόμενων και παρόλα αυτά είναι αρκετά
αποδοτικό αφού είναι σε θέση να καλύπτει τις ανάγκες του χωρίς την
συνεισφορά του οργανισμού,

βοηθά τους εκπαιδευόμενους, οι οποίοι εργάζονται στο κυλικείο, να γίνονται
παραγωγικοί μέσα από την προσφορά και παραγωγή προϊόντων,

συμβάλει σημαντικά στην κοινωνικοποίηση των εκπαιδευόμενων μέσα από
την προσφορά προϊόντων στους ανθρώπους του οργανισμού αλλά και εκτός
αυτού.
Για την αποτελεσματική λειτουργία του κυλικείου και την ομαλή ροή εργασίας σε
αυτό, παραθέτονται οι ακόλουθες προτάσεις.
3.2.1. Προτάσεις στις Διαδικασίες
Όσον αφορά στα προϊόντα που παράγονται στο κυλικείο απαραίτητη είναι η
παραγωγή και η διακίνηση προϊόντων όπως είναι χυμός, τσάι, παγωτό, χαρτομάντιλα,
αναψυκτικά, αλκοολούχα και μη, καθώς επίσης και προϊόντων που προέρχονται από
την παραγωγή του εργαστηρίου κηπουρικής (βασιλικός, μέντα, λεβάντα) και της
χειροτεχνίας.
Όσον αφορά στην αξιολόγηση της τιμής των προϊόντων προτείνουμε αύξηση των
τιμών κατά 15 λεπτά του € από την τιμή αγοράς τους, ώστε να έχουμε αύξηση του
κέρδους κατά 1,25% έκαστος εκτός του νερού που θα αυξηθεί κατά 10 λεπτά του €
από την τιμή αγοράς του. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της κερδοφορίας
του κυλικείου και τη δυνατότητα μεγαλύτερης αγοραστικής δύναμης για
επιπρόσθετες αγορές. Για το λόγο αυτό προτείνουμε τη δημιουργία τιμοκαταλόγου
που θα αναρτηθεί έξω από το κυλικείο.
29

30. Μετά από συνεννόηση των εκπαιδευτών με τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους
ψυχολόγους, τους συντονιστές και το Διοικητικό Συμβούλιο, εάν οι δυνατότητες των
χώρων και των εκπαιδευόμενων επιτρέπουν μία τέτοια αύξηση αρμοδιοτήτων,
προτείνεται η μετονομασία του κυλικείου σε Εργαστήριο Ζαχαροπλαστικής και
Αρτοποιίας. Ο κύριος λόγος που προτείνεται αυτό το εργαστήριο είναι η δυνατότητα
πώλησης των προϊόντων που θα παράγονται, είτε μέσω του κυλικείου είτε σε Bazaar.
Αυτό θα βοηθήσει στην αναγνωρισιμότητά του.
Στην περίπτωση που πραγματοποιηθεί αυτή η εκχώρηση αρμοδιοτήτων στους
εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους, οι προτεινόμενες ενέργειες του εργαστηρίου
παραθέτονται ως εξής:
Στο εργαστήρι αυτό οι εκπαιδευόμενοι θα λαμβάνουν κατά την εργασία τους ποικίλα
ερεθίσματα
σε
όλο
το
φάσμα
των
διαδικασιών
παραγωγής
προϊόντων
ζαχαροπλαστικής και αρτοποιίας. Αναλυτικότερα, οι εκπαιδευόμενοι κατά την
παραγωγή θα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν περισσότερο τις αισθήσεις αφής,
όσφρησης και γεύσης.
Για τη λειτουργία ενός τέτοιου εργαστηρίου απαιτείται βασικός εξοπλισμός όπως
κουζίνα, ψυγείο, νεροχύτης, πάγκοι και σκεύη ζαχαροπλαστικής και αρτοποιίας.
Προτείνεται η παραγωγή απλών συνταγών ανά κατηγορία προϊόντων. Μερικά από
αυτά τα προϊόντα είναι:

Εποχιακά Γλυκά

Καραμέλες Γάλακτος

Κουφετάκια φράουλες με γιαούρτι

Σοκολατάκια (από Ξηρούς καρπούς-Δημητριακά-Ξερά φρούτα)

Kέικ

Κουλουράκια-Μπισκότα

Μαρμελάδες

Αρτοπαρασκευάσματα (κριτσίνια-παξιμάδια κ.α.)

Γλειφιτζούρια
30

31. 3.2.1.1. Κουφετάκια φράουλας με γιαούρτι
Υλικά που θα χρειαστούν:

30 φράουλες

3 γιαούρτια
Εκτέλεση:
1. Πλένονται καλά οι φράουλες, αφαιρούνται προσεκτικά τα κοτσάνια και
αφήνονται σε ένα μπολ για να στεγνώσουν.
2. Αδειάζεται το γιαούρτι σε ένα βαθύ μπολ και βουτώνται μία μία οι φράουλες
για να καλυφθούν από το γιαούρτι.
3. Τοποθετούνται οι φράουλες που έχουν ήδη βουτηχτεί στο γιαούρτι σε ένα
άλλο μπολ.
4. Τοποθετείται στην κατάψυξη μέχρι να παγώσουν πλήρως.
ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: 6,80€
31

32. 3.2.1.2. Κέικ με κακάο
Υλικά που θα χρειαστούν:

3-4 κούπες αλεύρι

1 φακελάκι μπέικιν πάουντερ

2 κούπες ζάχαρη

Ξύσμα από ένα πορτοκάλι

1/2 κούπα χυμό πορτοκαλιού

1 1/2 κούπα νερό σε θερμοκρασία δωματίου

1/2 κούπα ελαιόλαδο

1 κουταλιά της σούπας κακάο

Προαιρετικά: 1 κουταλιά της σούπας λικέρ ή κονιάκ
Εκτέλεση:
1. Ανακατεύονται με το μεγάλο συρμάτινο αυγοδάρτη όλα τα υλικά, εκτός από
το κακάο, μέχρι να γίνει ένα μέτριο σε πηκτικότητα μείγμα για κέικ.
2.
Βουτυρώνεται και αλευρώνεται η φόρμα του κέικ και ρίπτονται μέσα τα 2/3
του μείγματος.
3. Το υπόλοιπο 1/3 του μείγματος που έχει απομείνει, ανακατεύεται καλά με το
κακάο και περιχύνεται πάνω από το μείγμα που υπάρχει στη φόρμα.
4. Το κέικ ψήνεται σε προθερμασμένο φούρνο στους 180ο για περίπου 50 λεπτά,
μέχρι να μην κολλάει η ζύμη στο μαχαίρι.
ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: 4,50€
32

33. 3.2.1.3. Σοκολατάκια με ξηρούς καρπούς
Υλικά που θα χρειαστούν:

300 γρ. ξηρούς καρπούς (αμύγδαλα, φουντούκια, κλπ.)

200 γρ. σοκολάτα γάλακτος (ή κουβερτούρα)
Εκτέλεση:
1. Τοποθετείται η σοκολάτα σε ένα σκεύος
2. Λιώνεται σε Μπεν Μαρί (δηλαδή, τοποθετείται τη μια κατσαρόλα πάνω σε
άλλη, με νερό που βράζει).
3. Όταν πλέον έχει λιώσει η σοκολάτα, απομακρύνεται το σκεύος από το μάτι
της κουζίνας και ανακατεύεται συνεχώς με μια σπάτουλα.
4. Όταν κρυώσει αρκετά η σοκολάτα, ρίπτονται οι ξηροί καρποί και
ανακατεύονται ξανά, προκειμένου να καλυφθούν.
5. Σε μια μεγάλη επιφάνεια, π.χ. ταψί, στρώνεται μια λαδόκολλα.
6. Με ένα κουταλάκι του γλυκού, παίρνετε λίγο από το σοκολατένιο μείγμα και
ρίχνετε από ένα σοκολατάκι πάνω στο χαρτί.
7. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, αφήνονται τα σοκολατάκια να κρυώσουν.
Για να σφίξει άμεσα η σοκολάτα, μπορείτε να τα βάλετε στο ψυγείο.
ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: 5€
33

34. 3.2.1.4. Αφράτα πασχαλινά κουλουράκια

Μερίδες / Τεμάχια: 40-50 κουλούρια

Χρόνος Ψησίματος: 18'-20'

Θερμοκρασία: 190-200 βαθμούς C
Υλικά που θα χρειαστεί:

1 κούπα βούτυρο

1 κούπα ζάχαρη

2 αβγά

1/2 κούπα γάλα

4 κ.γ. μπέικιν

1/3 φλ.καφέ σπορέλαιο

2 βανίλιες

Ξύσμα πορτοκάλι

5-6 κούπες αλεύρι μαλακό

Άλειμμα: 1 αβγό & 2 κ.σ. γάλα, ελαφρά χτυπημένα
Εκτέλεση:
1. Ανακατεύεται το βούτυρο με τη ζάχαρη μέχρι να αφρατέψουν.
2. Ρίπτονται ένα-ένα τα αβγά, το γάλα και το σπορέλαιο και συνεχίζεται το
χτύπημα.
3. Κοσκινίζονται σε ένα μπολ το αλεύρι και το μπέικιν πάουντερ.
4. Προσθέτονται το ξύσμα πορτοκαλιού και οι βανίλιες και ανακατεύονται.
5. Ρίπτεται σιγά σιγά το μείγμα με το αλεύρι στο μείγμα με το βούτυρο και
ζυμώνονται απαλά μέχρι να δημιουργηθεί μια μαλακή και εύπλαστη ζύμη.
34

35. 6. Πλάθονται κουλουράκια σε επιθυμητό σχήμα και τοποθετούνται σε ταψί με
λαδόκολλα ή βουτυρωμένο.
7. Αλείφονται από πάνω με το αβγό και το γάλα.
8. Ψήνονται στους 200 βαθμούς C για 18'-20'ή μέχρι να ροδίσουν τα κουλούρια.
ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: 5,50€
3.2.1.5. Παξιμάδια
Υλικά που θα χρειαστούν:

1 κιλό αλεύρι

300 ml νερό

100 ml ελαιόλαδο

2 φακελάκια μαγιά

2 κ. γλ. Αλάτι

1 κ. γλ. Ζάχαρη
Εκτέλεση:
1. Ζεσταίνεται λίγο νερό και διαλύεται η μαγιά (το νερό δεν πρέπει να είναι
καυτό).
2. Σε ένα μεγάλο μπολ τοποθετούνται το αλεύρι και η ζάχαρη.
3. Ανοίγεται μια λακκούβα και προσθέτεται η μαγιά.
4. Ζυμώνεται προσθέτοντας σταδιακά το νερό.
5. Προσθέτεται το ελαιόλαδο και το αλάτι και ζυμώνονται πολύ καλά.
35

36. 6. Η ζύμη θα πρέπει να είναι μαλακή και να ξεκολλάει από τα χέρια. Αν η ζύμη
κολλάει στα χέρια προσθέτεται λίγο αλεύρι ακόμα.
7. Σκεπάζεται η ζύμη και αφήνεται σε ζεστό μέρος για 1 ½ ώρα να φουσκώσει.
8. Πλάθεται σε μπαστουνάκια και χαράζεται σε φέτες.
9. Ψήνονται σε προθερμασμένο φούρνο στου 180ο για 45 λεπτά.
10. Αφήνονται να κρυώσουν και κόβονται σε φέτες.
11. Στρώνονται σε ταψί και ψήνονται για 35 – 40 λεπτά, στους 150ο μέχρι να
ροδίσουν ελαφρά.
ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: 3€
3.2.2. Προτάσεις στο Χώρο
Απαραίτητη κρίνεται η αναδιοργάνωση του χώρου με σκοπό τη διευκόλυνση των
εκπαιδευομένων στην παραγωγή καθώς επίσης και στην αισθητική του χώρου. Πιο
συγκεκριμένα, προτείνεται η μετακίνηση των επίπλων στο χώρο του κυλικείου ούτως
ώστε να διευκολύνεται η κίνηση των εκπαιδευομένων και να είναι γενικότερα πιο
λειτουργικός ο χώρος. Επίσης, αναγκαία είναι η βαφή του κυλικείου και η χρήση
αυτοκόλλητων ώστε το κυλικείο να αποκτήσει μια ευχάριστη ατμόσφαιρα τόσο για
τα άτομα που αγοράζουν τα προϊόντα αλλά πολύ περισσότερο για τους
εκπαιδευόμενους που εργάζονται και χρειάζονται να παίρνουν ερεθίσματα λόγω της
βεβαρυμμένης υγείας τους. Επιπροσθέτως, χρήσιμο θα ήταν η αξιοποίηση του
περιβάλλοντος χώρου με σκοπό τη μελλοντική εκμετάλλευσή του καθώς και την
αύξηση του χώρου του κυλικείου. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να παρακινήσει
μελλοντικούς δυνητικούς πελάτες του κυλικείου είτε εντός του οργανισμού είτε
εξωτερικούς.
Παράλληλα, επιπλέον ερεθίσματα που θα μπορούσαν να λαμβάνουν καθημερινά,
όπως η ύπαρξη στον χώρο μυρωδικών φυτών και μουσικής που είναι οικεία στις
προτιμήσεις τους συνιστούν την αγορά ενός ηχοσυστήματος για την κάλυψη με
μουσική στον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο του κυλικείου.
Μια ακόμη σημαντική παρέμβαση θα πρέπει να επέλθει στον πάγκο τοποθέτησης των
προϊόντων προς πώληση. Πιο συγκεκριμένα, ενδείκνυται σε παρόμοιες περιπτώσεις
36

37. πώλησης προϊόντων από εκπαιδευόμενους, τα προϊόντα να είναι τοποθετημένα σε
τραπέζι το οποίο έχει διαχωριστικά τμήματα ώστε να διευκολύνεται ο
εκπαιδευόμενος κατά τη διαδικασία εύρεσης του προϊόντος. Τέλος, συνίσταται η
ύπαρξη ψυγείου για την τοποθέτηση νέων προϊόντων καθώς επίσης και για την
καλύτερη διατήρηση των εποχικών αγαθών όπως σοκολάτες και παγωτά.
Συμπερασματικά θεωρούμε ότι κάθε νέα ιδέα από τις παραπάνω ως κύριο σκοπό της
έχει
την ενίσχυση των εκπαιδευόμενων. Πιο αναλυτικά, τους βοηθάει να
κοινωνικοποιηθούν, να μαθαίνουν την παραγωγή, να προσφέρουν ισότιμα στην
κοινωνία, να είναι ενεργά άτομα και να καλλιεργούν ακόμα περισσότερο τις
αισθήσεις που διαθέτουν.
Τέλος, αξιοσημείωτο είναι να αναφερθεί ότι μέσα από όλες αυτές τις προτάσεις θα
εξασφαλισθεί για τη ΜΚΟ η διαφήμιση του έργου της αλλά και πολύ περισσότερο θα
αυξηθεί η αγοραστική της δύναμη με αποτέλεσμα την ακόμη μεγαλύτερη κάλυψη
πάγιων λειτουργικών εξόδων.
37

38. 3.3. Εργαστήριο Υλικών
Η ύπαρξη του εργαστηρίου της ανακύκλωσης έχει καθοριστικό ρόλο σε έναν
Οργανισμό με άτομα με προβλήματα όρασης ή/ και πρόσθετες αναπηρίες διότι:

βοηθά σημαντικά στην ενδυνάμωση, ανάπτυξη και ¨εκμετάλλευση¨ των
ικανοτήτων και δεξιοτήτων των εκπαιδευόμενων που απασχολούνται σε αυτό,

προμηθεύει το εργαστήριο χειροτεχνίας με αντικείμενα προς επεξεργασία, τα
οποία αποτελούν σημαντικό μέρος των προϊόντων προς εμπορική προώθηση,

απασχολεί αρκετά μεγάλο αριθμό ατόμων, γεγονός που ευνοεί την ενίσχυση
τόσο σε εκπαιδευτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο.
Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται οι προτεινόμενες ενέργειες για τη βελτίωση της
λειτουργίας του εργαστηρίου υλικών, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις δραστηριότητες
των εκπαιδευόμενων που απασχολούνται σε αυτό, αλλά και της υποστήριξης που
παρέχεται από τους εκπαιδευτές.
3.3.1. Προτάσεις στις Διαδικασίες
Στην παράγραφο αυτή αναλύονται παρεμβάσεις που αφορούν στη διαχείριση υλικών
όπως το χαρτί, η άμμος, το πλαστικό ή το αλουμίνιο.
3.3.1.1.
Χαρτί
Το χαρτί αποτελεί το πλέον διαδεδομένο υλικό ανακύκλωσης. Πρωτίστως οι
δυνατότητες
του
υλικού
ενδείκνυνται
για
τη
διαχείρισή
του
από
τους
εκπαιδευόμενους του εργαστηρίου, καθώς μέσω αυτού διοχετεύονται ερεθίσματα
αφής και ακοής, ανάλογα με την εφαρμογή στην οποία χρησιμοποιείται. Το χαρτί
είναι ιδιαίτερα εύκολο στην διαχείρισή του, καθώς είναι εύπλαστο και παρουσιάζει
πολλές προοπτικές διαφορετικών κατασκευών. Πολύ σημαντικό είναι επίσης το
γεγονός ότι σαν υλικό παραμένει ασφαλές ως προς τη χρήση του, παρέχοντας
ταυτόχρονα την δυνατότητα καθοδήγησης από τους εκπαιδευτές. Τέλος, μπορεί να
χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές μορφές (πολτός ανακύκλωσης, χαρτόνια κλπ)
38

39. γεγονός που προσφέρει πλούσιο εύρος κατασκευών, παρέχοντας την ευχέρεια στους
εκπαιδευτές να προσαρμόσουν τις διαδικασίες στις δυνατότητες των εκπαιδευόμενων.
Πολτός Ανακύκλωσης
Για την παρασκευή πολτού ανακύκλωσης χρειάζεται χαρτί (εφημερίδα, περιοδικά
κλπ) και μία λεκάνη ή δοχείο. Επιπροσθέτως, η εισαγωγή πετάλων λουλουδιών στον
πολτό της ανακύκλωσης παράγει αισθητικά βελτιωμένο αποτέλεσμα.
Οι εκπαιδευτές καθοδηγούν τα άτομα να κόψουν το χαρτί σε όσο το δυνατόν
μικρότερα κομμάτια. Εναλλακτικά, εάν επιθυμείται μεγαλύτερη λεπτομέρεια στην
ποιότητα του πολτού, προτείνεται η χρήση blender για αποτελεσματικότερη
κονιορτοποίηση του χαρτιού. Ακολουθεί η συλλογή του κονιορτοποιημένου χαρτιού
και η τοποθέτησή του στη λεκάνη. Γεμίζουμε τη λεκάνη με νερό αρκετό για να
καλύψει το χαρτί που έχουμε ρίξει, και ανακατεύουμε. Αφήνουμε το χαρτί στο νερό
για μία μέρα. Έπειτα, στραγγίζεται καλά και αποτελεσματικά με τρυπητήρι.
Ο πολτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε καλούπια για την παραγωγή αντικειμένων σε
διάφορα σχήματα. Τα καλούπια μπορεί να έχουν σχήματα όπως αστεράκια,
καρδούλες, λουλουδάκια, κορνίζες, ή εάν επιθυμείται παραγωγή ανάλογα με τις
εποχιακές απαιτήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα αντίστοιχα καλούπια
(χριστουγεννιάτικα δεντράκια, νιφάδες χιονιού κλπ).
Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα κατασκευής χωρίς καλούπια: Είναι εφικτή η παρασκευή
πασχαλινών αυγών από χαρτοπολτό, σελίδες ή εξώφυλλα για τετράδια και άλλων
39

40. αυτοσχέδιων κατασκευών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από το εργαστήριο
χειροτεχνίας.
3.3.1.2 Άμμος
Η άμμος σαν υλικό διαθέτει ιδιότητες στις οποίες θα ανταποκριθούν οι
εκπαιδευόμενοι που εντάσσονται στο εργαστήριο, καθώς θα ενισχύσει το αίσθημα
της αφής τους αλλά και είναι εύκολη στη διαχείρισή της. Η χρήση της προβλέπεται
να αυξήσει τη συμμετοχή των εκπαιδευόμενων στην παραγωγική διαδικασία, γεγονός
που θα οδηγήσει σε παραγωγή περισσότερων προϊόντων. Επιπλέον, με την ένταξη
επιπρόσθετων
υλικών
δημιουργούνται
διαφορετικές
διαδικασίες
παραγωγής
ελαχιστοποιώντας έτσι το ενδεχόμενο εμφάνισης στερεοτυπιών.
Μπουκαλάκια με άμμο
Η κατασκευή αυτή για την υλοποίησή της χρειάζεται τα ακόλουθα συστατικά:

Άμμο

Τέμπερες σε υγρή ή στέρεα μορφή, σε διάφορα χρώματα

Διαφανή γυάλινα μπουκάλια ή δοχεία

Πλαστικά κύπελλα ή δοχεία

Υγρή κόλλα

Χωνί

Κουτάλι

Καλαμάκι
40

41. 1. Χρησιμοποιώντας ένα πολύ λεπτό κόσκινο ή ένα τουλουπάνι, ξεπλένεται πολύ
καλά η άμμος θαλάσσης με νερό. Αφήνεται να στεγνώσει εντελώς, απλωμένη.
2. Μοιράζεται η άμμος σε κύπελλα ή δοχεία πλαστικά, ανάλογα με την ποσότητα που
επιθυμείται να χρησιμοποιηθεί από κάθε χρώμα.
3. Προσθέτεται στο κάθε κύπελλο ή δοχείο μια κουταλιά υγρής τέμπερας διαλυμένη
σε μερικές σταγόνες νερό και ανακατεύεται πολύ καλά μέχρι να αποκτήσει η άμμος
το επιθυμητό χρώμα. Για βελτίωση, προσθέτεται ή περισσότερο χρώμα ή κι άλλη
άμμος. Αφήνεται η χρωματισμένη άμμος να στεγνώσει για δύο 24ώρα.
Αν χρησιμοποιήσετε στερεή τέμπερα, θρυμματίστε την εντελώς σε ένα γουδί,
ανακατέψτε με την άμμο και είναι αμέσως έτοιμη να την χρησιμοποιήσετε.
41

42. 4. Με τη βοήθεια του χωνιού αν χρησιμοποιώντας μπουκάλι ή με το κουτάλι για
οποιοδήποτε άλλο γυάλινο δοχείο, γεμίζονται τα με στρώσεις άμμου διαφορετικών
χρωμάτων.
5. Λίγο πριν το στόμιο του μπουκαλιού ή το χείλος του γυάλινου δοχείου, υγρή
διαφανή κόλλα ή σιλικόνη θα σταθεροποιήσει την όλη κατασκευή στη θέση της.
Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο γίνεται με έτοιμη χρωματιστή άμμο, πολύ
λεπτό χαλίκι από καταστήματα με είδη για κατασκευές ή
με αλάτι που θα
χρωματιστεί με τον ίδιο ακριβώς με την άμμο τρόπο.
Περισσότερο απλό στη δημιουργία του αλλά εξίσου εντυπωσιακό θα είναι το
αποτέλεσμα αν χρησιμοποιηθεί στο μεγαλύτερο μέρος μιας τέτοιας κατασκευής
άμμος στη φυσική μορφή της και μόνο μία στρώση από χρωματισμένη, προσθέτοντας
ανάμεσά τους και μερικά βότσαλα ή κοχύλια.
Επικάλυψη αντικειμένων με άμμο
Για την τεχνοτροπία αυτή χρειάζεται μία επιφάνεια (όπως ταψί, κουτί) στην οποία
απλώνεται η άμμος.
1. Επιλέγεται το αντικείμενο προς επικάλυψη (μπουκάλι, ξύλινα αντικείμενα
διαφόρων σχημάτων, κορνίζες, αλουμινένια αντικείμενα κλπ).
2. Καλύπτεται το αντικείμενο με ένα παχύ στρώμα υγρής κόλλας στο εξωτερικό
μέρος του.
3. Τοποθέτηση του αντικειμένου πάνω στην άμμο μέχρι να καλυφθεί εντελώς η
κόλλα και αφήνεται να στεγνώσει μέχρι η άμμος να σταθεροποιηθεί εντελώς.
4. Αν έχει χρησιμοποιηθεί απλή άμμος θαλάσσης, μπορεί τώρα με τέμπερες να
ζωγραφιστεί, αν είναι επιθυμητό.
Μπολ από Άμμο
Για την κατασκευή αυτή απαιτούνται:
42

43. 
Άμμος

Κόλλα

Μπολ

Πλαστική μεμβράνη

Γλωσσοπίεστρα

Μπολ μίας χρήσης

Ψαλίδι
Τα βήματα της παρασκευής έχουν ως εξής:
1. Επιλογή ενός μπολ που θα χρησιμεύσει ως καλούπι.
2. Κάλυψη του μπολ με πλαστική μεμβράνη, με τρόπο που η μεμβράνη να είναι όσο
πιο λεία γίνεται.
3. Επιλογή ενός μπολ μίας χρήσης.
4. Τοποθέτηση του πρώτου μπολ ανάποδα πάνω σε ένα πλαστικό σουπλά. Έτσι, η
άμμος θα μπορέσει να αφαιρεθεί εύκολα με απλό ξεσκόνισμα.
5. Στο μπολ μίας χρήσης ανακατεύεται η άμμος με την κόλλα. Το επιθυμητό μίγμα
είναι αρκετά πηχτό, αλλά να παραμένει ρευστό για να μπορεί να κυλίσει στην
επιφάνεια του μπολ.
6. Ρίψη του μίγματος πάνω στο μπολ. Δεν πειράζει αν δε γίνει ομοιόμορφα η ρίψη,
καθώς η βαρύτητα θα τραβήξει το μίγμα προς τα κάτω.
7. Μετά από τρεις ώρες, επαναλαμβάνεται η ρίψη μόνο κόλλα έτσι ώστε να
σχηματιστεί μία ακόμα στρώση πάνω από την άμμο. Επανάληψη ξανά μετά από
λίγες ώρες.
8. Αφήνεται το μπολ για μία ολόκληρη μέρα. Αποφεύγεται η μετακίνηση του μπολ
για να μην εμφανιστούν σημάδια στην κόλλα.
9. Αφαιρείται η πλαστική μεμβράνη προσεκτικά, σηκώνοντας το μπολ.
10. Με χρήση των ψαλιδιών αφαιρούνται αιχμηρές ακμές του μπολ από άμμο.
43

44. Παρασκευή κεριών με άμμο
Τα απαραίτητα υλικά για την παρασκευή κεριών είναι:

Μπολ με βρεγμένη άμμο

Μπρίκι

Κερί σόγιας ή παλιά κεριά

Αιθέριο λάδι σιτρονέλλας

Άλλα αρώματα για παρασκευή κεριών όπως μανταρίνι, ευκάλυπτος κλπ

Φυτίλια (για μεγαλύτερη ευκολία καλό είναι να έχουν προσαρμοσμένη
μεταλλική βάση)

Φορμάκι κέικ
Η διαδικασία έχει ως εξής:
1. Παίρνεται το μπολ που περιέχει την υγρή (νοτισμένη) άμμο, και τοποθετείται
με προσοχή το φορμάκι, με το άνοιγμα προς τα πάνω, μέσα στην άμμο. Μόλις
μπει το φορμάκι στην άμμο, πιέζεται αρκετά η άμμος ώστε να πάρει σχήμα
από το φορμάκι, αλλά όχι τόσο ώστε η άμμος να κολλήσει στο φορμάκι κατά
την εξαγωγή του.
2. Αφαιρείται προσεκτικά το φορμάκι από την άμμο. Τώρα έχει σχηματιστεί ένα
καλούπι μέσα στην άμμο. Με ένα λεπτό ξυλάκι σχηματίζεται μία τρύπα στο
κέντρο του καλουπιού που έχουμε κάνει στο πρώτο βήμα. Στην τρύπα αυτή
θα τοποθετηθεί το φυτίλι.
3. Παίρνεται το φυτίλι (με την μεταλλική βάση προς τα πάνω) και εισάγεται η
άκρη του μέσα στην τρύπα από το ξυλάκι.
44

45. 4. Δεξιά και αριστερά από το φυτίλι τοποθετούνται με προσοχή δύο
γλωσσοπίεστρα για να στερεωθεί το φυτίλι.
5. Σε ένα μπρίκι ζεσταίνεται το κερί σόγιας, ενώ τοποθετείται παράλληλα η
σιτρονέλλα και τα αρωματικά έλαια στο κερί. Όταν το μίγμα αποκτήσει
ομοιομορφία, με προσοχή ρίπτεται το μίγμα μέσα στο καλούπι από άμμο μέσα
στο μπολ. Δεν χρειάζεται να απομακρυνθούν τα γλωσσοπίεστρα.
6. Αφήνεται να στεγνώσει για μία μέρα.
7. Τραβιέται με προσοχή το κερί από το καλούπι και ξεσκονίζονται από τα
περιττά υπολείματα άμμου.
Η κατασκευή αυτή μπορεί να γίνει πολύ πιο απλά αν μπει το μίγμα σε ένα
τενεκεδένιο κουτάκι (από κονσέρβα κλπ).
Σε αυτό το σημείο τονίζεται ότι οι εκπαιδευτές συμπεριλαμβάνουν τους
εκπαιδευόμενους στα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας που κρίνουν ότι είναι
εφικτό.
3.3.2. Προτάσεις στο Χώρο
Εξ’ ορισμού καθίσταται αναγκαία η ύπαρξη και χρήση κάδων ανακύκλωσης, οι
οποίοι πρέπει να τοποθετηθούν σε ύψος ρυθμισμένο ούτως ώστε να διευκολύνονται
τόσο οι εκπαιδευόμενοι όσο και οι εκπαιδευτές. Επίσης, η τοποθέτηση στους
45

46. παραπάνω κάδους, αντικειμένων αφής θα ενισχύσει την προσπάθεια αναγνώρισής
τους από τους εκπαιδευόμενους.
Απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη αποθηκευτικού χώρου. Το εργαστήριο αυτό χειρίζεται
υλικά όπως χαρτί, πλαστικό, αλουμίνιο (τενεκεδάκια) τα οποία εάν οργανωθούν
σωστά στους κατάλληλους χώρους θα διευκολύνει τους εκπαιδευόμενους στη
μετακίνησή τους, καθώς και στη ροή λειτουργίας του εργαστηρίου. Για το λόγο αυτό
συνίσταται η τοποθέτηση ραφιών και ντουλαπιών, σε σημεία τέτοια ώστε α) θα
διευκολύνουν την πρόσβαση των εκπαιδευόμενων στα υλικά μετά από εκμάθησή
τους, αλλά και των εκπαιδευτών β) να προστατεύουν τους εκπαιδευόμενους από
αντικείμενα που ενδέχεται να αποδειχθούν επιβλαβή για τη σωματική τους
ακεραιότητα.
Για την επίτευξη των διαδικασιών που προτάθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο,
προτείνεται η αγορά εξοπλισμού στεγνώματος που θα αυξήσει την ταχύτητα
παραγωγής στο εργαστήριο. Τέτοιος εξοπλισμός, ανάλογα με τις ανάγκες και την
οικονομική δυνατότητα του οργανισμού, είναι είτε λάμπες θερμότητας είτε
λαδόκολλα τρυπημένη σε σημεία ώστε να οξυγονώνεται η κατασκευή, επισπεύδοντας
τη διαδικασία στεγνώματος. Μία ακόμα ιδέα είναι η αγορά φούρνου μικροκυμάτων,
που πιστεύεται ότι θα επισπεύσει αισθητά τη διαδικασία στεγνώματος.
Οι εκπαιδευτές, δεδομένης της υλοποίησης των παραπάνω προτεινόμενων ενεργειών,
θα διευκολυνθούν στην εργασία τους, ενώ με την οργάνωση του χώρου και των
διαδικασιών η συμμετοχή τους θα γίνει πιο ενεργή.
46

47. 3.4. Εργαστήριο Χειροτεχνίας
Το εργαστήριο χειροτεχνίας διαδραματίζει επίσης κυρίαρχο ρόλο στο έργο του
Οργανισμού, διότι:

παρουσιάζει τις περισσότερες δυνατότητες δημιουργίας και συγχρόνως
παρέχει
πολυάριθμα
ερεθίσματα
υποστηρίζοντας
την
εξέλιξη
των
εκπαιδευομένων,

η ενασχόληση των εκπαιδευόμενων με μεγαλύτερο εύρος κατασκευών,
συγκριτικά με τα υπόλοιπα εργαστήρια, καλλιεργεί περισσότερο τη
δημιουργικότητά τους,

είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του εργαστηρίου υλικών και του
εργαστηρίου σύνθεσης. Δηλαδή, οι πρώτες ύλες του θα προέρχονται από το
εργαστήριο υλικών και στη συνέχεια θα προμηθεύει εκείνο της σύνθεσης με
τα δημιουργήματά του.
Εν συνεχεία, προτείνονται διάφορες μέθοδοι χειροτεχνίας βάσει των πρώτων υλών
που απαιτούν, οι οποίες ενδείκνυνται για το εργαστήριο αυτό. Με τις μεθόδους αυτές
οι εκπαιδευόμενοι, με τη βοήθεια των εκπαιδευτών, θα είναι σε θέση να
δημιουργήσουν ανταγωνιστικά προϊόντα.
3.4.1. Προτάσεις στις Διαδικασίες
Το εργαστήριο χειροτεχνίας έχει πολλές προοπτικές, τόσο από την πληθώρα υλικών
που είναι διαθέσιμα όσο και από την ποικιλία διακοσμητικών παρεμβάσεων που
υπάρχουν. Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται μερικές μόνο από τις επιλογές που
είναι τόσο υλοποιήσιμες όσο και εμπορικά ανταγωνιστικές.
3.4.1.1.
Πηλός
Ο πηλός ως εύπλαστο υλικό είναι μάλλον η κυριότερη πρώτη ύλη για το εργαστήριο
χειροτεχνίας, αφού οι εκπαιδευόμενοι έχουν τη δυνατότητα να του δώσουν
οποιαδήποτε μορφή επιθυμούν. Είναι ένα αρκετά διαδεδομένο υλικό κυρίως λόγω της
47