De goede akoestiek van Het Koninklijk Concertgebouw is wereldberoemd. Omwille van die ‘kwetsbare’ akoestiek heeft men bij latere restauraties de oorspronkelijke vormgeving en afwerking van de zalen zoveel mogelijk intact gelaten. Nu, ruim 125 jaar later, is Het Koninklijk Concertgebouw een van de drukst bezette concertzalen ter wereld. En was er de voorzichtige wens om voor versterkte muziek technische veranderingen aan te brengen.

1. 34 CASE
Ruim 700.000 bezoekers weten het ge-
bouw te vinden tijdens de meer dan 900
activiteiten per seizoen. Zo’n 3 á 4 per dag.
Vooral de opbouw en afbraak van al die acti-
viteiten zorgt ervoor dat achter de coulissen
het een komen en gaan is van muzikanten,
technici en heel veel materiaal.
In 1881 namen zes vooraanstaande Am-
sterdammers het initiatief voor de bouw
van een nieuwe concertzaal. Op woensdag
11 april 1888 vond het feestelijke openings-
concert van het Concertgebouw plaats. De
Grote Zaal werd wat betreft vormgeving
en materiaalgebruik gebaseerd op de, in
de Tweede Wereldoorlog verwoeste, grote
concertzaal van het Gewandhaus in Leipzig.
En nu was er de wens om veranderingen en
gingen er onmiddellijk allerlei alarmbellen
af. Niet alleen is er een planning probleem,
met 900 voorstellingen per jaar, ook het
idee alleen al dat iets de beroemde akoes-
tiek zou kunnen beïnvloeden roept weer-
stand op. En toch was er inderdaad een
behoefte die om serieuze aandacht vroeg.
De grote zaal heeft een nagalmtijd tussen
de 2,2 en 2,8 seconden. Prima voor klassieke
en onversterkte muziek. De wens om ook
andere activiteiten beter te kunnen facili-
De goede akoestiek van Het Koninklijk Concertgebouw is wereldberoemd. Omwille van die
‘kwetsbare’ akoestiek heeft men bij latere restauraties de oorspronkelijke vormgeving en
afwerking van de zalen zoveel mogelijk intact gelaten. Nu, ruim 125 jaar later, is Het Koninklijk
Concertgebouw een van de drukst bezette concertzalen ter wereld. En was er de voorzichtige
wens om voor versterkte muziek technische veranderingen aan te brengen.
teren, betekende een wens tot reductie van
(de effecten van) de galmtijd. Niet zozeer
een wens om een bepaalde waarde te ha-
len, maar om een verbetering te realiseren
zodat ook versterkte muziek, maar vooral
ook versterkte spraak (denk aan congres-
sen) beter en zonder luistermoeheid aan te
horen zijn.
Advies inwinnen
Om die wens om te kunnen zetten in rea-
lisatie betekende dat er eerst advies moest
worden ingewonnen om te kijken of zoiets
überhaupt wel te realiseren valt en onder
Nagalmtijd van grote zaal vroeg om aanpassingen
Akoestiek Het Koninklijk Concert-
gebouw nog verder verbeterd
welke voorwaarden dan wel. Dat is gebeurd
in samenspraak met de Peutz Group, de
vaste adviseur. Het vermoeden was dat dat
wel mogelijk zou moeten zijn, maar welke
maatregelen dan waar genomen zouden
moeten worden, was onduidelijk. En zeker
onduidelijk was het antwoord op de vraag
of een mogelijke oplossing ook acceptabel
zou zijn.
Om een eerste indruk te krijgen werd begin
2018 een groot aantal rental TexLnt doeken
opgehangen aan trussen links en rechts
van het orgel en achter in de zaal, onder en

2. CASE 35
boven het balkon. Deze TexLnt doeken zijn
specifiek ontwikkeld om lage bastonen en
reflecties te absorberen. TexLnt verhoogt
het absorptieniveau van bastonen onder
100Hz tot 7 keer. Door nu eerst de zaal vol te
hangen en daarna stuk voor stuk deze doe-
ken weer te verwijderen werd snel duidelijk
waar het meeste te winnen was. De ach-
terwand onder het balkon was duidelijk de
plek die het beste aangepast kon worden,
met de plaats links en rechts van het orgel
als goede tweede.
Tweede adviesronde
Gewapend met deze kennis was het tijd
voor een tweede adviesronde. Dat de ef-
fecten van de lange galmtijd teruggebracht
konden worden was duidelijk, de vraag
werd of er een oplossing was die vooral ac-
ceptabel was. Acceptabel voor het gebouw,
veiligheid, theatertechniek en kosten. De
wens om alle wensen te kunnen vervullen,
betekende dat de hulp werd ingeroepen
van Theateradvies B.V. De visie van Thea-
teradvies B.V. is dat een goed theater een
warme, feestelijke uitgaansplek voor het
publiek is, een gastvrije speelplek voor ar-
tiesten en musici en een efficiënte, veilige
werkplek voor technici en anderen die in
het theater werken. De complexe vraag die
het Concertgebouw neerlegde was natuur-
lijk de mogelijkheid voor Theateradvies B.V
dit in de praktijk te laten zien.
Minimale impact
Een van de eerste zaken die direct duidelijk
was, was dat een oplossing een minimale
impact mocht hebben op het gebouw. Met
3 á 4 events op een dag, met steeds wisse-
lende wensen, was een snelle opbouw- en
afbreektijd van belang.
Al snel was het idee dat een set frames met
TexLnt doeken, die iedere keer opgehangen
wordt, een oplossing kon bieden, mits het
gebouw geen gevaar op schade had.Dat be-
tekende dat een accuraat hijssysteem nodig
was dat vlak langs de achterwand onder het
balkon kon hijsen.
Samenwerking
Aangezien het Concertgebouw en Theater-
advies B.V. al een langere samenwerking
kenden met Levtec voor dit soort custom
projecten was het niet meer dan logisch
een projectteam op te richten dat deze las-
tige klus zou klaren. Alfons Hutschemae-
kers, Coördinator Theatertechniek Concert-
gebouw Amsterdam, Huub Huikeshoven
van Theateradvies B.V. en Frans van Oekel
van Levtec hebben dit project gedurende
bijna een jaar gerund.
Een van die praktische kanten in het gebruik
van de TexLnt frames was de wens geen ge-
bruik te hoeven maken van de drukbezette
goederenlift en de frames niet in de kelder
te hoeven opbergen. De frames zijn, met
het oog op de beschikbare opslagruimte op
de begane grond, exact op maat gemaakt
zodat uiteindelijk de opslagruimte com-
pleet gevuld was, met een speling van 3-4
cm aan iedere kant.
Ook het karretje waarmee je zo'n frame van
3,40m bij 3,80m met één persoon kan ver-
plaatsen is apart op maat gemaakt.
In de opslagruimte staan de frames precies
zo hoog van de grond dat ze exact op de rol-
lenbaantjes op het karretje schuiven met
minimale inspanning.Wanneer het karretje
met het frame door het smalle gangpad
voor de laatste stoelenrij is gereden, kan
V.l.n.r: Alfons, Frans en Huub.

3. CASE 37
tijdens het ophangen het frame in het kar-
retje schuin gezet worden voor makkelijk
hijsen.
De losse frames worden aan elkaar gezet
door middel van speciale paneelsluitingen
die de losse frames met gebruik van een
inbussleutel tot een onwrikbaar geheel ver-
binden. Twee karretjes kunnen dan tegen-
over elkaar gezet worden om twee frames
aan elkaar te zetten. Het samengestelde
frame wordt door middel van twee vergren-
delpennen aan staalkabels bevestigd.
Natuurlijk kan een enkele persoon dit sys-
teem opbouwen,maar met z'n tweeën gaat
toch handiger en vlotter. Over de aan elkaar
gemonteerde frames komt nog een geprint
doek dat met een vlakke pees wordt beves-
tigd en waar een foto van de achterwand op
is geprint. Dat levert wel een grappige situ-
atie op. De plaquettes op de achterwand
staan niet op die foto’s. Wanneer je zo on-
voorbereid de grote zaal binnenloopt zie
Gebruikte producten
Voor de opbouw werden de volgende producten gebruikt:
7 stuks ASM lier type HCWA JR 400-450-2-5-0,2-GSG SIL3 van (HxBxD): 195x442x1250
mm met een eigen gewicht van ca. 150 kg
1 stuks ASM Besturing type GENESIS LC8-SIL3
1 stuks ASM Remote besturing type GENESIS RC128
2 stuks Aluminium frame voor akoestiek TexLnt® baffles 3,40 m breed x 3,80 m hoog
2 stuks Aluminium frame voor akoestiek TexLnt® baffles 3,10 m breed x 3,80 m hoog
3 stuks Aluminium frame voor akoestiek TexLnt® baffles 3,40 m breed x 1,85 m hoog
8 TexLnt® baffles voor montage in frames , hoogte x breedte: 1792 x 1442 mm
6 TexLnt® baffles voor montage in frames , hoogte x breedte: 1744 x 1592 mm
14 TexLnt® baffles voor montage in frames , hoogte x breedte: 1792 x 1592 mm
2 stuks canvasdoek voorzien van digitale print 3,40 m x 3,80 m
2 stuks canvasdoek voorzien van digitale print 3,10 m x 3,80 m
3 stuks canvasdoek voorzien van digitale print 3,40 m x 1,85 m
1 opslagrek voor de 22 stuks akoestische panelen
2 stuks transportkar geschikt voor 1 akoestisch paneel waarbij de hoogte van het laad-
niveau panelen gelijk is aan de opslag vloerhoogte zodat de panelen eenvoudig in en
uit de opslag kunnen worden geschoven. De karren zijn tevens zo uitgevoerd dat de pa-
nelen eenvoudig aan elkaar kunnen worden gekoppeld, voordat deze uit 2 naast elkaar
opgestelde karren worden gehesen.

4. 38 CASE
je dus niet dat de frames opgehangen zijn.
Tenzij je de plaquettes zoekt natuurlijk...
Doeken aanbrengen
Wanneer alle frames gemonteerd zijn en
alle doeken aangebracht, gaan de zeven
frame units (drie boven de deuren en vier
tegen de achterwand) per stuk omhoog.
In totaal worden er 21 frames gebruikt. De
bedieningsunit voor de hijscontroller wordt
met een kabel aangesloten op een muur-
connector.
Deze bedieningsunit is compleet voorge-
programmeerd maatgesneden op de job.
Het aan elkaar zetten van de frames, het
tot halverwege hijsen van de schuingezette
eerste helft en het aansluiten van de twee-
de helft wordt hiermee erg makkelijk. En als
uiteindelijk alles hangt, hangt het precies
onder de goede hoek waardoor je er zittend
op de laatste rij geen last van hebt. Het eni-
ge wat er dan nog hoeft te gebeuren is het
terugzetten van de nooduitgang-bordjes.
Locatie
Bij de uitvoering van een project als dit op
een locatie als het Concertgebouw kan je
er eigenlijk wel vanuit gaan dat je nog wat
(on)verwachte dingen tegenkomt. Hoewel
het niet opvalt,is er weinig echt recht in het
gebouw. Dat betekent dat bij de opbouw
alles ruim instelbaar moet zijn en dat je er
vanuit mag gaan dat het precies uitrichten
nogal inspanning vraagt, alleen al omdat je
niet precies weet wat je gaat tegenkomen.
Zo zijn de gaten in het plafond 'ongeveer'
op dezelfde afstand aangebracht omdat de
balken in het plafond niet exact op dezelfde
afstanden lopen. Daardoor is het uiteinde-
lijke project volledig maatwerk geworden.
Ook voor het bepalen van de loop van de
hijskabels moest het nodige uitgezocht
worden. Zo moest de vloer onder de deuren
van het balkon opengebroken worden om
te zien of er geen belemmeringen waren
voor de staalkabels.
De situatie nu is dat er zeven motoren, fre-
quentieregelaars en vertragingskasten sa-
men met een ASM Steuerungtechnik bestu-
ring gemonteerd zijn onder de stoelen van
de tribune op het balkon. ASM is de vaste
Theateradvies B.V.
In de visie van Theateradvies draait alles om de ontmoeting tussen publiek en arties-
ten. Om die ontmoeting te laten slagen is het essentieel dat de artiest zich omarmd
voelt door het publiek en dat het publiek de artiest bijna kan aanraken. Daarvoor is een
goede zaal nodig. Maar een goede zaal alleen is niet voldoende. Daarnaast moet het
gehele gebouw effectief en efficiënt zijn als uitvoeringsruimte.Van parkeerruimte, een
goede foyer, voldoende toiletten tot andere publieksvoorzieningen. Aan de podium-
kant aan een uitstekende logistiek, voldoende kleedkamers en een passende techni-
sche installatie. Theateradvies biedt actief ondersteuning aan architecten en project-
ontwikkelaars en heeft daarvoor een team van breed georiënteerde professionals met
ervaring in alle aspecten van theaters, musea en concertzalen. De multidisciplinaire
aanpak van Theateradvies is altijd met oog voor de dagelijkse praktijk, zodat specia-
lisme steeds gekoppeld blijft aan een pragmatische inslag.
Levtec
Volgens Levtec draait het bij theater en evenementen om de symbiose tussen vorm
en techniek. Levtec wil uitsluitend werken met die gedrevenheid en passie. Dat zie je
direct terug in de bedrijfsnaam. Het Hebreeuwse Lev staat voor ‘hart’ en Tec voor een
benadering waarbij technisch ‘alles’ kan en niets onmogelijk is. Het was dan ook niet
vreemd dat het Concertgebouw en Theateradvies B.V., die al een langere samenwer-
king kennen met Levtec,ook voor dit project een beroep ze deden. Uiteindelijk gaat het
er hier ook om dat het doek uiteindelijk open moet.

5. CASE 39
leverancier van Levtec en bouwt op maat
gemaakte systemen die minimaal voldoen
aan DIN56950 en DGUV V17/BGV C1.
Dat de ruimte onder de tribune van het bal-
kon niet echt ruim is en lastig toegankelijk,
is een understatement. Het laten zakken
van de motoren en vertragingskasten was
nog wel een inspanning. Het op zijn plaats
zetten en uitrichten, zeker omdat er niets
recht is, kost de nodige tijd. Verrassend was
nog de ontdekking dat onder de tribune van
het balkon nog de originele verf op de ach-
terwand te zien was. De gebouw-historici
waren er blij mee.
Als je goed kijkt, zie je op het plafond van
de achterwand de kleine (!) gaten waaruit
de hijskabels komen. Aan de kabels hangen
kleine gewichten om er voor te zorgen dat
de kabels op spanning blijven en dat ze pre-
cies door de gaten in het plafond kunnen
zakken.
Uit een eerste test met een vaste snelheid
systeem bleek dat dit op de kritische mo-
menten te snel ging. Het risico om de ach-
terwand of plafond te beschadigen werd
als te groot ervaren. Uiteindelijk is er voor
gekozen om een variabele snelheid hijscon-
troller te gebruiken die op de meer kritische
momenten heel langzaam gaat.
Praktijk
In de praktijk blijkt het systeem goed han-
teerbaar en vlot op te bouwen en af te bre-
ken. Belangrijker nog is dat het onopvallend
zijn werk doet, de bezoekende technici dui-
delijk de verbetering merken, maar vooral
dat de multi-inzetbaarheid duidelijk ver-
beterd is. De ervaringen tot nu toe zijn zeer
positief. Wat opbouwen en afbreken be-
treft kan alles gebeuren zonder dat andere
werkzaamheden in de zaal er last van heb-
ben. De reacties van de technici zijn zonder
meer lovend. “Nu zijn we die galm in onze
nek tenminste kwijt”, reageerde er een. De
bezoeker zal merken dat bijvoorbeeld een
congres dat in de zaal wordt gehouden veel
plezieriger te beluisteren is. De akoestische
kwaliteit van de grote zaal is onveranderd
voor klassieke muziek en tegelijkertijd uit-
gebreid voor andere toepassingen waar
galm niet aan de kwaliteit bijdraagt.
Bij een lastig project als dit is het wat be-
treft de kosten eveneens lastig om vooraf
te bepalen waar je op uit gaat komen. Zeker
gezien het experimentele en onverwachte
karakter van dit project is het goed te zien
dat Levtec dit juist had ingeschat en dat er
weinig op nacalculatie basis hoefde te ge-
beuren.
Het Concertgebouw, Theateradvies B.V. en
Levtec kunnen terugkijken op een geslaagd
project en vooruitkijken naar nieuwe pro-
jecten.Dat zou best wel eens sneller kunnen
zijn door het succes van dit project. De goe-
de tweede waar het akoestische verbeterin-
gen betreft was de ruimte links en rechts
van het orgel. Een eerste gedachte om vol-
ledig gemonteerde schermen op te slaan
in de (veel hogere) tribunes naast het orgel
lijkt interessant. Het betekent dat er eerst
eens bekeken moet worden of de ruimte ge-
schikt daarvoor is. Daarna moet er worden
bedacht hoe zo’n scherm dan naar zijn uit-
eindelijke positie moet bewegen. Kortom,
een interessante opgave waar het laatste
woord nog zeker niet over gesproken is. Het
mag duidelijk zijn,voordat dit project wordt
aangepakt, dat er nog het nodige denkwerk
gedaan moet worden. Voor een locatie als
het Concertgebouw verwacht je natuurlijk
niet minder.
Huub Huikeshoven
Huub Huikeshoven is projectmanager en adviseur bij Theateradvies. Hij ontwerpt, co-
ördineert en begeleidt de uitvoering van verschillende projecten. Hij specificeert onder
andere het ontwerp van hijsinstallaties en besturingen in nauw overleg met de gebrui-
ker en opdrachtgever. Huub is lid van diverse werkgroepen die zich bezig houden met
veiligheid en normering in het theater.
Frans van Oekel
Frans van Oekel is projectmanager en adviseur bij Levtec. Specialist op het gebied van
toneel, theater, stoffering, gordijnen, folies, projectiedoek, (rails)systemen, podiumtech-
niek (hijs- en heftechniek, vliegsystemen, draaischijven), en nog veel meer.
Alfons Hutschemaekers
Alfons Hutschemaekers, Coördinator Theatertechniek Concertgebouw Amsterdam. Dat
het coördineren van de techniek van 900 events per seizoen een meer dan volle dagtaak
is, is wel duidelijk. Alfons en zijn team zorgen ervoor dat het publiek kan genieten van
de artistieke prestaties van de bezoekende artiesten van wereldfaam. Dat het achter de
schermen hard werken is, zoals het hoort is voor het publiek niet merkbaar.