1. Bölgelere ve yörelere göre değişiklik gösteren, ana
dilden ses ve biçim olarak değişiklik arz eden dil
kollarına şive adı verilir. Şiveler bulundukları ülke
veya bölgede yazı dili olabilirler. Bir dilin farklı
şiveleri ile yazılı eserler meydana getirilebilir.
Şive ayrılıklarının sebepleri fonetik, morfolojik ve
folklorik farklılıklardır. Bir şivede eski dil
yapılarından, komşu dillerden ve etkileşim içinde
bulunulan diğer dillerden bazı unsurlar bulunabilir.
Coğrafi şartlara göre halkın gırtlak yapısı eski dilin
seslerine aşina olabilir.
2. Şiveler arasındaki değişikliklerin temelinde kelimelerin
söylenişinde oluşan telaffuz özelliklerinin artık ağız
teriminden daha ileri taşınmış söyleyiş farklılıkları vardır.
Dil bilimcilerin Lehçe ve şive tanımlarında zorlanmasına
rağmen, şivenin bir lehçenin alt grubu olduğunu,
farklılaşmanın sadece kelimelerdeki ses değişimlerine,
söyleyiş ve telaffuz farklılıklarına kadar uzanabildiğini,
cümle dizilişlerine kadar ulaşan bir dil farklılığı
oluşturmadığı göz önünde bulundurulmalıdır. Şiveler
arasındaki değişiklikler temelde ses özellikleridir. Buna
göre bilinen şiveler, belirli şartlarda ve dilin herhangi bir
döneminde ana dilden ayrılarak, dilin geneldeki gelişimiyle
birlikte bir de kendi içlerinde özel bir gelişim çizgisi
izlemişlerdir. Bunların başlıca ayrımlarını oluşturan ses,
ekler ve kelime özellikleri o dönemin dil malzemeleri ile
açıklanabilir.
3. Genellikle lehçe-şive, şive-ağız terimleri birbirine
karıştırılmaktadır. Şiveler arasındaki değişiklikler
temelde ses özellikleridir. Buna göre bilinen şiveler,
belirli şartlarda ve dilin herhangi bir döneminde ana
dilden ayrılarak, dilin geneldeki gelişimiyle birlikte bir
de kendi içlerinde özel bir gelişim çizgisi izlemişlerdir.
Bunların başlıca ayrımlarını oluşturan ses, ekler ve
kelime özellikleri o dönemin dil malzemeleri ile
açıklanabilir. Bir dilin zaman içinde ayrı dil olarak
kullanılan ama birbirinden çok uzaklaşmamış,
birbirine yakın olan diller, birbirlerinin şiveleridir.
4. Şive Örnekleri
sındı = Makas
çomça = Tahtadan Yapilmiş Büyük Yemek Kepçesi
Alama = Yumruk Büyüklüğünde Taş
Carıs,malamat,kepeze,maskara = Rezil
Senit = Tahta Tepsi
(Fethiye Yöresi)
5.
KÜTAHYA YÖRESİ
Fatılmak: Kanamak
Ciba: Çocuk Çezgi: İp Çıkı: Mendile benzer bez
parçası Çeruze: Çile, eziyet Domalan: Patatese benzeyen
bir mantar çeşidi Dombey, camız: Manda Deperotu:
Havuç Fatılmak: Kanamak Kepen: Heybe Gire: Pazar
günü Dernek: Salı Haney: Salon Patet, pate kompür:
Patates Mintan: Gömlek Çitle, pösteki: Minder Künge: Toz,
pislik Siyez: Uyuşuk, kendi halinde Yemeni, lapçın:
Ayakkabı Kupa: Bardak Turpan: Ekin veya ot biçmeye
yarayan bir çeşit orak Örende :Bir, bir buçuk metreye yakın
uzunluktaki sopa
6.
DENİZLİ YÖRESİ
Çöveçlenmek: Güneşlenmek
Angurya: Salatalık Ayneşmeg: Karışmak Alatlamak: Acele
etmek Ard’deş: Arkadaş Berenarı: İyi kötü Böngüldek:
Köstebek Coşhaa: Hayret Culluk: Hindi Cebil:
Köpek Çöveçlenmek: Güneşlenmek Debbendübben: Düşe
kalka Ebermeg: Getirmek Enimek: Eskimeye yüz
tutmak Gubur: Yeni, gömlek Gopil: Küçük, ufak Pisgirmek:
Çalıştırmak Sarod: Havuç Sıtırasız: Yüzsüz Talator:
Cacık Velesbid: Bisiklet Üslenkes: Asla Yılıg: EğriYümseg:
Yüksek Zaddine: Zaten: Zençmek: Hızla asılmak Tomafil:
Otomobil
7.
KAHRAMANMARAŞ YÖRESİ
Tahıldak: Olgunlaşmamış incir
Arısili: Tertemiz Böğür: Yan taraf Cıncık: Cam Cinatı:
Bisiklet Çitil: Fidan Çor: Öksürük Duluk: Avurt Ecer:
Yeni Gallep: Güvercin Göde: Şişman İlende:
Reçel Kahke: Simit Kürrük: Sıpa, tay Mucuk:
Sivrisinek Pöhrek: Lağım Kömbe: Çörek Püsük:
Kedi Hapap: Takunya Gavas: Belediye zabıtası Mırık:
Çamur Mırtık: Güvercin besleyen Puharı: Baca Sohum:
Lokma Şeş: Tülbent Taydaş: AkranTahıldak:
Olgunlaşmamış incir Teh: Üzüm kurusu Tuman:
Don Veleme: Zifaf yemeği Yörep: Meyilli
8.
ÇORUM YÖRESİ
Yamranmak: Homurdanmak
Acı gêrek olmak: Boğazından acı su gelmek Aşlak: Yama Bi
dınnak: Azıcık Bödelek: Böbrek Cılga: Patika Çükündürük:
Şeker pancarı Çintermek: Dikkatlice bakmak Dığdılamak:
Bağlamak Dümükmek: Aralıksız çalışmak Elgavşur böcüğü:
İşe karışmayıp kenarda bekleyen Gârmuk: Kusmuk Göbel:
Oğlan çocuğu Hapaz: Avuç İvitlemek:
Ayıklamak Mêsitmemek: Önemsememek Mühlüz: Beş
parasızOkkalık: Ekmek Puyhurmak: Fışkırmak Soyha:
Sevimsiz Şinnemek: Şımarmak Temşüt: Sahur
vakti Yamranmak: Homurdanmak
