An accessibility evaluation of ZorinOS

1. Η προσβασιμότητα στο ZorinOS
Μια πλήρης αναφορά στις επιλογές προσβασιμότητας των
ZorinOS.
Λεπτομέρειες Λειτουργικού
Η αναφορά γίνεται για το λειτουργικό σύστημα Zorin, έκδοση 15.1 (​Zorin OS 15.1)​,
Το Zorin αποτελεί μια διανομή των Linux και έχει βασιστεί σε Ubuntu/Debian
συστήματα, ενώ αποτελεί μία από τις καλύτερες εναλλακτικές των Windows.
Ο λόγος που διαλέγω το λειτουργικό αυτό είναι το ελάχιστο υλικό που κυκλοφορεί για
θέματα προσβασιμότητας για την συγκεκριμένη διανομή των Linux, όπως επίσης και
η προσωπική περιέργεια, καθώς χρησιμοποιώ το συγκεκριμένο λογισμικό 6 μήνες
και είμαι απόλυτα ευχαριστημένος μαζί του.
Επιλογές προσβασιμότητας
Ενσωματωμένες Επιλογές
Για αρχή ας περιηγηθούμε στις βασικές ενσωματωμένες επιλογές του Zorin για την
προσβασιμότητα, τις οποίες έχει κάποιος στην διάθεση του με την εγκατάσταση του
λειτουργικού.
Ας ξεκινήσουμε με μια απλή αναζήτηση του όρου ​Accessibility ​στο κεντρικό μενού
(Πατώντας ​Windows Key ​και πληκτρολογώντας την λέξη κλειδί):

2. Κάνοντας ​κλικ ​στην πρώτη επιλογή (Universal Access), μεταβαίνουμε στο section
των settings των Zorin, το οποίο και ονομάζεται​Universal Access​, και το οποίο
περικλείει όλες τις ενσωματωμένες επιλογές του Zorin για θέματα προσβασιμότητας.

3. Ας εξερευνήσουμε μία μία τις επιλογές που μας προσφέρονται και ας εξετάσουμε το
τι κάνουν, πώς δουλεύουν και σε ποιους απευθύνονται:
Η πρώτη επιλογή δημιουργεί μια συντόμευση στην γραμμή εργασιών, από την οποία
μπορεί να ενεργοποιήσει κάποιος τις επιλογές προσβασιμότητας με εύκολο και
σύντομο τρόπο.

4. Όπως φαίνεται στην εικόνα των ρυθμίσεων, το Zorin κατηγοριοποιεί μόνο του τις
επιλογές προσβασιμότητας ανάλογα με το είδος αναπηρίας του χρήστη ή την
ικανότητα που θέλει να υποστηρίξει. Για αρχή ας εξετάσουμε τις επιλογές που
προσφέρει το Zorin για θέματα όρασης και ας δούμε μια-μια αναλυτικά τις επιλογές
που μας προσφέρει.
Επιλογές Όρασης

5. 1. Η πρώτη επιλογή είναι το ​High Contrast​, το οποίο εφαρμόζει υψηλή αντίθεση
στο γραφικό περιβάλλον των Zorin.

6. 2. Η δεύτερη επιλογή είναι το ​Large Text​, το οποίο μεγεθύνει αισθητά τις
συμβολοσειρές στο γραφικό περιβάλλον των Zorin.
3. Η τρίτη επιλογή είναι το ​Cursor Size​, με το οποίο μπορούμε το μεγαλώσουμε
ή να μικρήνουμε το μέγεθος του δείκτη του ποντικιού μας.

7. 4. Ας δούμε τώρα την επιλογή του ​Zoom​.
Το​πρώτο tab​περιέχει βασικές ρυθμίσεις όπως το μέγεθος και την θέση του
magnifier​, δηλαδή την γενική του συμπεριφορά ( Όπως το αν ακολουθεί τον δείκτη
του ποντικιού ​​ή θα παραμένει σταθερή η μεγέθυνση σε ένα συγκεκριμένο κομμάτι
της οθόνης ).
Το​δεύτερο tab​δίνει την δυνατότητα να προσθέσουμε ​άξονες​γύρω από το ποντίκι,
οι οποίοι δίνουν καλύτερη καθοδήγηση και ακρίβεια στην χρήση του Zoom. Εδώ
υπάρχουν αντίστοιχες ρυθμίσεις για το μέγεθος και το χρώμα των κάθετων αξόνων
προκειμένου να προσαρμόζονται στις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη.

8. Το ​τρίτο tab​προσθέτη περεταίρω λειτουργικότητα στην εικόνα του magnifier, όπως
το να ρυθμίζει την φωτεινότητα και την αντίθεση του.

9. Ας δούμε το ​αποτέλεσμα​με την χρήση των παραπάνω ρυθμίσεων:

10. 5. Σειρά έχει η λειτουργία του​Screen Reader​, ο οποίος αποτελεί το εργαλείο
ανάγνωσης οθόνης των Zorin.
Ο screen reader των Zorin ονομάζεται ​Orca​και είναι ένας δωρεάν, ευέλικτος,
επεκτάσιμος και open-source αναγνώστης οθόνης, οποίος διαβάζει το γραφικό
περιβάλλον των Zorin, όπως επίσης και γραφή braille που μπορεί να ανανεώνεται.
Ενεργοποιούμε τον screen reader είτε μέσω του shortcut ( Super + Alt + S) , είτε
μέσω του μενού. Ο αναγνώστης οθόνης ξεκινά να διαβάζει φωναχτά οτιδήποτε
βρίσκεται πίσω από τον δείκτη του ποντικιού καθώς και λεπτομέρειες για το τρέχον
περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται ο δείκτης (όπως πόσα στοιχεία υπάρχουν. ή σε
ποιό ακριβώς σημείο των Zorin βρισκόμαστε).
Μπορούμε να ρυθμίσουμε σε μεγάλο βαθμό τον Screen reader είτε μέσω του
command line των Zorin (terminal) είτε μέσω του γραφικού περιβάλλον των Zorin το
οποίο μπορούμε να εμφανίσουμε με την εντολή στο terminal: ​orca -s
Θα παρουσιάσω τις βασικές ρυθμίσεις του Orca, καθώς υπάρχει μια πληθώρα
δυνατοτήτων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί, και θα προσθέσω περισσότερες
πληροφορίες στο τέλος.

13. Όλες οι παραπάνω ρυθμίσεις ελέγχουν και παραμετροποιούν την συμπεριφορά του
screen reader, όπως είναι η φωνή και η ομιλία, προσθέτουν την δυνατότητα
ανάγνωσης braille γραφής και προσθέτουν συντομεύσεις, προκειμένου να κάνουν το
screen reader όσο το δυνατόν πιο εύχρηστο και πρακτικό γίνεται.
Το εργαλείο Orca λειτουργεί επίσης και με υποστηρικτικές τεχνολογίες και είναι
συμβατό με εφαρμογές που υποστηρίζουν το ​AT-SPI​, ενισχύοντας έτσι την
επεκτασιμότητα και την ευελιξία του.
Παραπάνω πληροφορίες μπορεί να βρεί κάποιος στο manul page του orca (​man
orca​στο terminal) ή στο ​https://help.gnome.org/users/orca/stable/​.
6. Τέλος ας δούμε την επιλογή των ​Sound Keys​.
Η ενεργοποίηση του Sound Keys προκαλεί την ηχητική αντίδραση του συστήματος,
όταν πατιούνται τα κουμπία Num Lock και Caps Lock. Ο ήχος μπορεί να αλλάξει
από τα Sound Settings των Zorin.
Aς μεταβούμε στην επιλογή που προσφέρουν τα Zorin για τα άτομα με προβλήματα
στην ακοή.
Επιλογές Ακοής
Με την ενεργοποίηση των​Visual Alerts​,ο υπολογιστής αντιδρά με μία γρήγορη
αναλαμπή της οθόνης, ενημερώνοντας τον χρήστη για συγκεκριμένα μηνύματα ή
συμβάντα.

14. Στην συνέχεια, μεταβαίνουμε στο τμήμα των ρυθμίσεων και επιλογών για άτομα με
κινητικές αναπηρίες.
Επιλογές Κινητικής Αναπηρίας
1. Ας δούμε πρώτα την λειτουργία του ​Screen Keyboard​.
Σε κάθε πιθανή περίσταση που απαιτείται η πληκτρολόγηση κειμένου, εμφανίζεται
ένα πληκτρολόγιο στην οθόνη, με το οποίο μπορεί κάποιος να πληκτρολογήση με
την χρήση του ποντικιού.
2. Δεύτερη είναι η επιλογή ​Repeat Keys​.
Η επιλογή αυτή ενεργοποιεί και ρυθμίζει την καθυστέρηση και την ταχύτητα με την
οποία “πληκτρολογούνται” χαρακτήρες με την παρατεταμένη πίεση ενός πλήκτρου.

15. 3. Τρίτη είναι η επιλογή​του Cursor Blinking
Η οποία καθορίζει την ταχύτητα με την οποία αναβοσβήνει ο δεικτης στην αναμονή
για πληκτρολόγηση.
4. Η επιλογή του ​Typing Assist ( AccessX )
Η επιλογή αυτή παρέχει δίαφορες βοηθητικές λειτουργίες για την πληκτρολόγηση
κειμένου.

16. Η πρώτη επιλογή είναι να ενεργοποιείς τις διάφορες επιλογές προσβασιμότητας που
προσφέρει το Zorin μέσω συντομεύσεων.
Επόμενη επιλογή στο κομμάτι της βοήθειας στην πληκτρολόγηση είναι τα ​Sticky
Keys​, τα οποία “σειριοποιούν” την είσοδο και τους συνδυασμούς με modifier keys (
Ctrl, Alt, Super…), ώστε να μην χρειάζεται να πληκτρολογούνται οι συνδυασμοί
σχεδόν ταυτόχρονα.
Η πρώτη επιλογή απενεργοποιεί την λειτουργία των Sticky Keys, αν πατήσεις
ταυτόχρονα ένα συνδυασμό modifier keys, εφόσον είναι ενεργοποιημένη, ενώ η
δεύτερη δίνει μία ηχητική ανατροφοδότηση στο χρήστη ότι πάτησε ένα modifier key.

17. Η επιλογή ​Slow Keys ​προσθέτει μια καθυστέρηση στο χρόνο που μεσολαβεί από
την πληκτρολόγηση ενός κουμπιού, μέχρι αυτό να γίνει αποδεκτό από το σύστημα.
Τόσο ο χρόνος αυτός, όσο και πρόσθετη λειτουργικότητα ( όπως ηχητική
ανατροφοδότηση από το σύστημα για το πότε το κουμπί πατιέται και πότε γίνεται
αποδεκτό/απορριπτέο ), μπορεί να ρυθμιστεί στις ρυθμίσεις του ZorinOS.
Η επιλογή ​Bounce Keys ​αντίστοιχα δημιουργεί μια χρονική καθυστέρηση ανάμεσα στην
επανειλημμένη πληκτρολόγηση ενός πλήκτρου.
5. Για θέματα που έχουν να κάνουν με την χρήση του ποντικιού, πρώτη επιλογή
προσφέρουν τα Zorin με το ​Mouse Keys​.

18. To mouse keys δίνει την δυνατότητα πλοήγησης και μετακίνησης του κέρσορα με την χρήση
του πληκτρολογίου και μόνο, χωρίς για παράδειγμα το ποντίκι ( μέσω του NUM Pad ).
6. Η επιλογή ​Click Assist ​περιέχει διάφορες βοηθητικές λειτουργίες για την χρήση του
ποντικιού και συγκεκριμένα για το “κλικάρισμα”.
Η πρώτη επιλογή προσομοιώνει την λειτουργία του δεξί κλικ πατώντας το primary button του
πληκτρολογίου, μαζί με ένα χρόνο καθυστέρησης μέχρι γίνει αποδεκτό από το σύστημα.
Η επιλογή​Hover Click ​επιτρέπει την προσομοίωση διαφόρων λειτουργιών του ποντικιού
( αριστερό/δεξί κλικ, διπλό κλικ, επιλογή κειμένου κλπ) με την μετακίνηση του δείκτη πάνω
από το στοιχειο που θέλουμε να επιλέξουμε. Παρέχει επίσης και περαιτέρω ρυθμίσεις για

19. την προσομοίωση, όπως η καθυστέρηση για το πότε θα προσομοιωθεί η λειτουργία του
ποντικιού.
7. Τελευταία επιλογή των ενσωματωμένων επιλογών των Zorin για είναι για την
καθυστέρηση του διπλού κλικ, η οποία ρυθμίζεται όπως φαίνεται στην παρακάτω
εικόνα.
Αυτές ήταν λοιπόν οι ενσωματωμένες λειτουργίες και επιλογές που παρέχουν τα Zorin,
προκειμένου να κάνουν το λειτουργικό τους προσβάσιμο τόσο για άτομα με αναπηρία
(κινητικές, όρασης, ακοής κλπ) όσο και για όλους.
Επιπλέον Λογισμικό Προσβασιμότητας στα Zorin
Ας δούμε τώρα κάποια προϊόντα λογισμικού που παρέχουν επιλογές προσβασιμότητας
στους χρήστες και δεν είναι εγκατεστημένα στο λειτουργικό των Zorin, αλλά είτε είναι
διαθέσιμα στο Software Center του είτε μέσω της σελίδας τους.
1. Το ​Easystroke​είναι ένα πρόγραμμα ανοιχτού κώδικα που αναγνωρίζει ‘χειρονομίες’
ή σχέδια που μπορεί να σχηματίσει κάποιος με την βοήθεια ποντικιού/δακτύλου κλπ
στην οθόνη και μπορεί να προσομοιώνει διάφορες πράξεις όπως την
πληκτρολόγηση, την εκτέλεση κάποιου shell script, scrolling και άλλα. Η λογική του
Easystroke μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες συσκευές, όπως tablet, ενώ είναι
εύκολα παραμετροποιήσιμο και με εύκολη διεπαφής χρήσής.

20. 2. Το ​Simon​είναι επίσης ένα project ανοιχτού κώδικα, ευέλικτο και παραμετροποιήσιμο,
με το οποίο μπορεί ο χρήστης να ανοίγει προγράμματα, URLs, να τρέξει scripts, κλπ
αλλά αυτή την φορά με την χρήση ομιλίας. Το Simon δέχεται φωνή και την
μετατρέπει σε κείμενο, ενώ δουλεύει σε οποιαδήποτε γλώσσα και διάλεκτο .
3. Julius​είναι μια υψηλής απόδοσης βιβλιοθηκη για αναγνώριση συνεχούς γλώσσας.
Αποκωδικοποιεί την ομιλία και μπορεί να την χρησιμοποιεί για διαφόρων ειδών
εφαρμογές.
4. Florence​είναι ένα ανοιχτού κώδικα εικονικό πληκτρολόγιο, επίσης
παραμετροποιήσιμο σε μεγάλο βαθμό.

21. 5. Τέλος, ένα επίσης ανοιχτού κώδικα πρόγραμμα είναι το ​Dasher​, το οποίο επιτρέπει
την εισαγωγή κειμένου μέσω του συστήματος predictive zooming, το οποίο μπορεί να
χρησιμοποιηθεί είτε με την βοήθεια ποντικιού είτε μέσω joystick,eye tracking tools
etc.
Περισσότερο λογισμικό μπορεί να βρει κάποιος στο Software Center του ZorinOS, είτε στο
αχανές διαδίκτυο.
Το Zorin λοιπόν, όντας Ubuntu στον πυρήνα του, περιέχει ένα εύρος υποστηρικτικών
λογισμικών, άρτια αναπτυγμένων, τα οποία μπορούν να υποστηρίξουν σε μεγάλο βαθμό
χρήστες που το έχουν ανάγκη.

22. Υποστηρικτικές Τεχνολογίες και Zorin
Το Zorin, ώς ένα GNOME Ubuntu λειτουργικό, διαθέτει το Accessibility Toolkit (ATK) το
οποίο περιγράφει ένα σύνολο από διεπαφές που πρέπει να υλοποιηθούν από το γραφικό
περιβάλλον, ώστε να γίνουν προσβάσιμα. Αυτά τα γραφικά στοιχεία χρησιμοποιούν την
βιβλιοθήκη GAIL ( GNOME Accessibility Implementation Library ), τα οποία παρέχουν ένα
βασικό βαθμό προσβασιμότητας. Αυτό δίνει την δυνατότητα να χρησιμοποιούμε εφαρμογές
στα Zorin, οι οποίες χτίζονται πάνω σε αυτά τα γραφικά στοιχεία, και μπορούν να είναι
προσβάσιμες, χωρίς να αφιερώσουν καθόλου χρόνο κατά την διάρκεια της υλοποίησης.
Οι περισσότερες υποστηρικτικές τεχνολογίες που τρέχουν στα διάφορα desktops βασίζονται
σε εφαρμογές και μοντέλα, τα οποία προϋποθέτουν το τετριμμένο σύστημα
οθόνης/πληκτρολογίου/ποντικιού. Αυτό κάνει την υλοποίηση για μοντέλα, κατάλληλα για
ανθρώπους με αναπηρία , πολύπλοκη και δύσκολη. Σε αντίθεση, τα GNOME based
λειτουργικά, όπως τα Zorin, διαθέτουν την GNOME Accessibility αρχιτεκτονική. Με βάση
αυτή την αρχιτεκτονική και το ολοκληρωμένο σύστημα διεπαφής, οι εφαρμογές μπορούν να
είναι προσβάσιμες και συμβατές με υποστηρικτικές τεχνολογίες όπως screen readers,κ.α. με
ανεξάρτητο και άμεσο τρόπο.
Η αρχιτεκτονική αυτή και γενικά το ATK είναι επίσης σε μεγάλο βαθμό παραμετροποιήσιμη.
Αυτό δίνει την δυνατότητα στους συγγραφείς λογισμικού να την χρησιμοποιούν, προκειμένου
να ενισχύσουν την προσβασιμότητα στα συστήματά τους και να προσφέρουν όπως θέλουν
την δική τους φιλοσοφία. Όλα αυτά καθιστούν το Zorin ένα accessibility-friendly λογισμικό για
υποστηρικτικές τεχνολογίες, γεγονός που οδήγησε το GNOME Accessibility να βραβευτεί με
το Helen Keller Achievement Award in Technology.

23. Σύγκριση προσβασιμότητας
Λειτουργικά με Linux
Το Zorin OS αποτελεί μια διανομή των Linux, και συγκεκριμένα των Ubuntu με
γραφικό περιβάλλον το GNOME. Υπάρχουν όμως αμέτρητες άλλες διανομές, με αντίστοιχα
εναλλακτικά γραφικά περιβάλλοντα, το καθένα με την δική του φιλοσοφία και τρόπο
λειτουργίας ( εσωτερικής και εξωτερικής ).
Υπάρχουν εξειδικευμένες linux διανομές λογισμικών για θέματα προσβασιμότητας,
όπως είναι τα Vinux,Sonar και Knoppix, τα οποία είναι φτιαγμένα για άτομα με αναπηρία,
υπάρχουν διαφορετικά desktop environments με αντίστοιχες επιλογές προσβασιμότητας και
διαφορετικό εύρος εφαρμογών που υποστηρίζουν όπως το GTK. Σίγουρα το GNOME είναι
από τις πιό δυνατές επιλογές σαν desktop environment για το κομμάτι της
προσβασιμότητας.
Λειτουργικά χωρίς Linux
Τα Linux, και συγκεκριμένα το ZorinOS το οποίο εξετάζουμε, σίγουρα παρέχει μια
πρώτη γραμμή εργαλείων και τεχνολογιών τα οποία το καθιστούν ένα προσβάσιμο
λογισμικό. Ο βαθμός ωριμότητας των επιλογών που παρέχει για θέματα προσβασιμότητας
είναι αρκετός να αφήσει τους χρήστες του ευχαριστημένους, ενώ δίνει στους
προγραμματιστές που αναπτύσουν λογισμικό σε αυτό και για αυτό, την δυνατότητα να
συνεχίσουν το εξελίσουν και να το κάνουν ακόμα πιο ολοκληρωμένο και πλούσιο. Συγκριτικά
με άλλα λειτουργικά συστήματα, όπως είναι τα Windows/macOS etc, τα Linux προσφέρουν
ένα δυναμικό και ανταγωνιστικό σύνολο επιλογών προσβασιμότητας, ειδικά αν σκεφτεί
κανείς το ποσοστό χρήσης του, συγκριτικά με άλλα λειτουργικά. ( Windows 88%, macOS
10%, Linux 2%).
Όμως, τόσο τα Windows, όσο και τα mac, περιέχουν μια πληθώρα εφαρμογών
προσβασιμότητας, και ενσωματωμένες και γενικά, σίγουρα μεγαλύτερο από αυτά των Linux.
To τόσο υψηλό ποσοστό χρήσης τους τα καθιστά πόλο έλξης για προγραμματιστές και
εταιρίες οι οποίες κατασκευάζουν υποστηρικτικές τεχνολογίες για αυτά τα περιβάλλοντα.
Αυτό δίνει το προβάδισμα στα λογισμικά αυτά για τον χρήστη, που έχει μεγαλύτερο εύρος
επιλογών. Περισσότερες εφαρμογές είναι διαθέσιμες για τους χρήστες, σε θέματα
προσβασιμότητας, και περισσότερες υποστηρικτές τεχνολογίες είναι συμβατές με αυτά . Οι
μικρές κοινότητες από τις οποίες αποτελείται, τόσο προγραμματιστικές όσο και για θέματα
προσβασιμότητας, η έλλειψη εφαρμογών που είναι άκρως εξειδικευμένες για διάφορες
ανάγκες χρηστών και γενικά η αδιαφορία των προγραμματιστών αλλά και των οργανισμών
να επενδύσουν και να βάλουν σε προτεραιότητα την προσβασιμότητα και στα Linux,
καθιστούν την τρέχον χρονική στιγμή τα Linux πιο αδύναμα συγκριτικά με Windows και Linux
για θέματα προσβασιμότητας. Χωρίς αυτό να υπονομεύει τα άλματα που έχουν γίνει τα
τελευταία χρόνια στα Linux, αλλά και τον ρυθμό με τον οποίο αποκτούν ενδιαφέρον και
ωριμάζουν.

24. Σύνοψη
Το Zorin OS αποτελεί ένα προσβάσιμο λειτουργικό. Περιέχει ένα εύρος επιλογών,
ενσωματωμένων και μη, ένα πλήθος υποστηρικτικών εφαρμογών, ενώ είναι προσιτό για την
κατασκευή και φιλοξενία υποστηρικτικών τεχνολογιών. Ο ρυθμός με τον οποίο έχει, και
συνεχίζει, να ωριμάζει τα τελευταία χρόνια, αλλά και το ενδιαφέρον που αποκτούν τα Linux
μαζί με την υπεροχή τους σε άλλα θέματα, το καθιστούν μία ικανή για πολλούς εναλλακτική
σαν λειτουργικό σύστημα.
Την χρονική στιγμή είναι πιό αδύναμο συγκριτικά με άλλα λογισμικά. Εφόσον όμως η
προσβασιμότητα γίνει επιτέλους προτεραιότητα στην ζωή μας και όλο και περισσότεροι
άνθρωποι ευαισθητοποιουνται, τότε τα Linux θα αποκτήσουν μεγαλύτερο κοινό
προγραμματιστών και χρηστών, και τότε οι ρυθμοί ωρίμανσης και ανάπτυξης αυτού θα
καθιστούν τα Linux, αλλά και το Zorin, ένα άκρως ανταγωνιστικό λειτουργικό σύστημα,
ακόμα πιο ολοκληρωμένο και έτοιμο για θέματα προσβασιμότητας και μη.
Αναφορές και πρόσθετες πηγές
● https://www.linux.com/news/gnome-accessibility-architecture-gets-helen-kelle
r-award/
● https://www.dedoimedo.com/computers/orca.html
● https://opensource.com/life/15/5/accessibility-linux
● https://help.ubuntu.com/community/Accessibility
● https://www.linuxlinks.com/universalaccess/
● https://wiki.gnome.org/Accessibility
● https://cs.stanford.edu/people/eroberts/courses/soco/projects/2005-06/access
ibility/oscompare.html
● http://vinuxproject.org/
● http://www.knoppix.org/
● https://help.ubuntu.com/stable/ubuntu-help/a11y.html.en#vision