1212121212

1. Этот документ был подготовлен при финансовой поддержке Европейского Союза.
Его содержание является исключительной ответственностью выпускающих его
НПО и никоим образом не может быть использовано для отражения взглядов
Европейского Союза.
Шиканҷа дар Осиёи Марказӣ:замони вайрон кардани доираи нодуруст аст!
Алмаато, Бишкек, Брюссел, Душанбе, Париж, Вена, Варшава: 26-уми июни соли
2019
Замоне шабона, моҳи июли соли2018 кормандонимилисадар ноҳияиЁвон ба
хонаи Шаҳбоз Аҳмадовомада, ба ҷавон супориш доданд, кионҳоро ба қитъаи
маҳаллиимилитсия роҳнамоӣнамояд, то барои кушоданиҷиноят кӯмак расонад.
Аммо, тавре иттилоъ дода мешавад, баробарирасидан, ӯро ба идора бурда,
дарро маҳкам карданд, ба расониданиҷароҳат бо корд ба нафаре гунаҳгораш
намуданд, ба латукӯбва истифода аз электрошок пардохтанд, то замоне, ки
иқрор нашуд. Баъд аз он, ки Шаҳбоз Аҳмадовчанд рӯз дар милитсия таҳти
боздоштқарор дошт, қурбонии аз зарбаи корд ҷароҳатбардошта ба кормандони
милисахабар дод, ки Шаҳбоз ҷинояткор набуд. Кормандонимилисаӯро раҳо
карданд, валеогоҳӣдоданд, кидар мавриди шиканҷа хомӯш бошад. Аммо
Шаҳбоз ба ташхиси судӣ-тиббӣрафта, ба Прокуратураигенералӣшикоятбурд.
Нахусттафтишот оғоз гардид ва нисбати ду нафар ҷинояткори эҳтимолӣайб
эълон карда шуд. Аммо тафтишот камбудиҳо доштва прокуратура парвандаро
қатъ намуд. Ҷинояткоронҷазо нагирифтанду Шаҳбоз бароидард кашиданҳояш
ба адолатдастрасӣ наёфт.
Мутаассифона, чунинҳолатҳоеба монандиқазияи Шаҳбоз Аҳмадовдар ҳама
давлатҳоиОсиёи Марказӣпаҳн шудаанд, гарчандебо фарқаз он, бисёр одамони
бегуноҳ дар асоси нишондодҳоиба таври маҷбурӣбадастомада гунаҳгоруҳабс
карда мешаванд ва зиёд қурбониёни шиканҷаву хешовандонионҳо аз тарси
фишор аз ҷониби ҷинояткороншикоят намекунанд ва кӯшишиамалӣсохтани ҳеҷ
як умедеро барои барқарор намуданиадолаттариқи системаи адолатисудии
ҷиноятӣ надоранд. Баъзан, танҳо вақте ки одам мефавтад, хешовандонаш дар ин
бора ба таври кушода мегӯянд.

2. 2
Дар соли 2018 аз ҷониби эътилофҳои зиддишиканҷаиОсиёи Марказӣ 143 ҳолати
нави марбутба шикоятҳо аз шиканҷа ва дигар намудҳоимуносибатибераҳмона
дар Қазоқистон, 377 ҳолатдар Қирғизистонва 44 ҳолатдар Тоҷикистон ба қайд
гирифта шудааст. Дар Туркманистонниз чунӮзбекистон ягон ТҒД-и дар самти
шиканҷа фаъолиятбаранда натавонистаастба қайд гирифта шавад ва бо сабаби
хислати фишороваронаирежим фаъолоннатавонистаанд омори муътамади
умумимиллиро гирд оваранд.
Имрӯз Рӯзи байналмилалии СозмониМилали Муттаҳид (СММ) бароидастгирии
қурбониёни шиканҷа аст. Ва дар ин рӯз мо боз бо даъват бароириояиталаботи
Конвенсияизиддишиканҷаи СММ ба ҳукуматҳои давлатҳои ОсиёиМарказӣ
муроҷиатмекунем. Аз охири солҳои1990 ҳамаи панҷ давлати ОсиёиМарказӣ
иштирокчиёни Конвенсияизиддишиканҷа ба шумор мераванд. Барои чӣ бо
гузашти ду даҳсола ҳоло ҳам усулҳои ношоистаи шиканҷа ва муносибати
бераҳмона васеъ паҳн шудаанд?
Тӯли солҳоизиёд гуруҳҳои ҳуқуқҳимоякунандаи маҳалливу байналмилалӣ ба
масъалаи истифодаишиканҷа пайваста таваҷҷуҳ доданд ва бисёр дастовардҳо
насиб гардид. Ҷомеаи шаҳрвандӣ садҳо қурбониёнро бароимуборизаҳояшон
баҳри дарёфти адолат дастгирӣнамуд, тавсияҳои сиёсиро таҳия кард, кӯшиш
намуд бо шахсони таъсиргузор ба сиёсати дохилӣ воридимуколама шавад ва
бароиворид кардани тағйирот ба форумҳоибайналмилалӣ оид ба ҳуқуқи инсон
баромад намуд. Ба шарофати ин талошҳо даҳҳо қурбониён адолат ба даст оварда,
гунаҳгорон ҷазо гирифтанд. Дар Қазоқистон, ҚирғизистонваТоҷикистон
ҳолатҳое буданд, ки қурбониёни шиканҷа ё оилаҳои қурбониёни фавтида ҷуброни
зараримаънавӣ ба даст оварданд. ТҒД-иосиёимарказӣҳамзамон махсусан дар
Қазоқистон, Қирғизистонва Тоҷикистонбақурбониёнишиканҷа ва хешовандони
онҳо хидматгузориҳоизарурииофиятбахшӣ расониданд.
Дар мустаҳкамсозии қонунгузорӣмуқобили шиканҷа дар ҳамаи панҷ давлат
рушди назаррас ба вуҷуд омад, аммо баъзан кафолатҳои ҳуқуқӣ истифода
намегарданд ва шахсони масъуле, ки онҳоро риоя намекунанд, ба ҷавобгарӣҷалб
карда намешаванд. Қазоқистон ва Қирғизистон бо иҷозатдодан ба назорати
ҷамъиятии ҷойҳои маҳрумият аз озодӣва таъсиси механизми миллии
пешгирикунанда (ММП), гарчанде мушкилоте аз қабили нокифоягии захираҳои
молиявии ММП дар ҳарду кишвар боқӣмондаанд, ба рушди муайян ноил
гардиданд. Дар Тоҷикистон мониторинги маҳдуди боздоштгоҳҳо тавассути
идораи Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон иҷозатдодашуд. Дар Қирғизистон ва
Тоҷикистон барои татбиқи стандартҳоиПротокорли Истамбулӣ дар кори
табибоне, ки ташхиси қурбониёнеи шиканҷаро мегузаронанд, талошҳои зарурӣ
сурат гирифтанд.
Аммо, барои он, ки ба шиканҷа ва муносибати бераҳмона хотима додашавад,
мақомот бояд доираи фарогирии воқеии мушкилиро расман эътирофнамоянд,
омори муфассал оид ба парвандаҳову тафтишотро ба нашр расонанд, ба нозирони
мустақил дастрасии пурра ба боздоштгоҳҳоротаъмин созанд ва мушкилоти

3. 3
системавиро ҳал намоянд. Ҳокимияти судӣ дар ҳамаи панҷ давлат мустақил нест
ва ҳам дар қонунгузоривуҳам дар таҷриба мавқеи судшаванда назар ба мавқеи
айбдоркунанда заиф аст. Кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва маҳбасҳо бисёри
вақт ба адвокатҳо барои мулоқот бо мизоҷонашонусуҳбати махфӣ бо онҳо иҷозат
намедиҳанд. Қурбониён, адвокатҳо ва ҳимоятгарони ҳуқуқ вақте оид ба шиканҷа
эълон медоранд, ба хатари фишор аз ҷониби мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дучор
мегарданд ва бидуни механизмҳои ҳимояташон осебпазир боқӣ мемонанд. Ҳеҷ
яке аз давлатҳо механизмҳои мустақили тафтиши шикоятҳо аз шиканҷаро таъсис
надодааст. Бархӯрди манфиатҳо ба гузаронидани тафтишоти самаранок
мухолифат мекунад ва баъзан сарфи назар аз далоили ошкорои
қонунвайронкуниҳо, ба кашолкориҳову қатъ шудани парванда овардамерасонад.
Табибоне, ки қурбониёни шиканҷаро ташхис мекунанд, баъзан барои
бақайдгирии ҷароҳатҳои дар натиҷаи шиканҷа расонидашуда ва дигар далелҳо ба
фишор аз ҷониби мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дучор мегарданд. Ягон давлати Осиёи
Марказӣ хулосаҳои ташхисгарони мустақили судӣ-тиббӣ ё равоншиносонродар
суд қабул надорад ва ҳатмӣ намешуморад. Таҷрибаи милисаҳо барои тафтиши
касбии ҷиноятҳо кофӣ нест ва чун қоида, нишондодҳоихудиқроривудалелҳоро
бо роҳи маҷбурсозӣмегирандуҷамъ меоранд. Муборизаи муваффақона бо
шиканҷа ҳамчунин муборизабо ришвахорӣ дар системаи адолати судии
ҷиноятиро тақозо дорад, зеро шахсони мансабдор осебпазирии
гумонбаршудагону боздоштшудагонро барои ҳадафҳоишахсии худ истифода
мебаранд.
Барои дарёфти маълумоти иловагӣ оид ба мушкилот, тавсияҳо ва ҳолатҳои
алоҳидаи қурбониёни шиканҷа, лутфан, ба ҳуҷҷатҳои зерин таваҷҷуҳ намоед:
• Қазоқистон:Commentaries of the Kazakhstani NGOs Coalition on UPR with
respect to the Implementation of Recommendations by Kazakhstan based on the Results
of the Consideration of the Second Periodic Report of Kazakhstan within the
Framework of the UPR, апрели соли 2019
• Қирғизистон:Protection of fundamental rights in Kyrgyzstan. Briefing paper
ahead of EU-Kyrgyzstan human rights dialogue, майи соли 2019
• Тоҷикистон:Joint NGO submission to the United Nations Human Rights
Committee ahead of the consideration of Tajikistan’s Third Periodic Reportat the 126th
session in July 2019, NGO Coalition against Torture and Impunity in Tajikistan,
International Partnership for Human Rights, Helsinki Foundation for Human Rights,
июни соли 2019
• Туркманистон:Submission for the UN Universal Periodic Review (UPR) of
Tajikistan, Turkmen Initiative for Human Rights, Human Rights Watch, International
Partnership for Human Rights, октябри соли 2017
• Ӯзбекистон:Committee against Torture. Written information prior to the 66th
session - adoption of the List of Issues, Association for Human Rights in Central Asia
and International Partnership for Human Rights, январи соли 2019