2. Мақсаты:
• Қазақ ұлттық мемлекеттілігінің тарихи
тағдыры туралы «Зар заман» өкілдерінің
идеяларын түсіндіру;
• Қазақстандағы қоғамдық-саяси ойдың
дамуына тарихи қайраткерлердің қосқан
үлесін бағалау.
3. Ақиқат/жалған
тапсырма ақиқат жалған
1. Қоянды жәрмеңкесі 1748 жылдан бастап ашылды.
2. ХІХ ғасырда айырбас саудасы кең таралды
3. Орынбор-Ташкент темір жолы 1795 жылы салына бастады.
4. ХІХ ғ. Қазақстанда ең алғашқы банк Семей қаласында ашылды
5. Жатақтардың жалақысы орыс жұмысшысының еңбекақысынан 2-
3 есе аз болды
6. ХІХ ғ.қоныстанушылардың көпшілігі Ақмола облысына көшіп
келді.
7. Ауыр жұмыс істеген әйелдер мен балалардың жалақысы ер
азаматтардыкінен артық болды.
8. Қазақ шаруалары салық төлей алмаса ол қылмыс саналып, ісі
империялық сотта қаралатын болды.
4. Деректі бейнебаянды тыңдап,
сұрақтарға жауап беріңдер:
• https://www.youtube.com/watch?v=ewyNZ5DU9Nc
• 1.Бейнематериал кім туралы?
• 2. Қандай мәселелерді сынады?
• 3. Ол қиындықтарды қалай шешуді ұсынған?
• 4. Билеушілерді ол неге теңейді?
6. «Зар заман» деген не?
• Қaзaқcтaнның Рeceй құрaмынa өтуі
салдарынан «Зaр зaмaн» кeзeңі бacтaлды.
• Қазақ халқының жерін тартып алуы.
• Діни қысым көрсетуі.
• Қaзaқ қoғaмындa ұрлық, тaлac-тaртыc,
aлaуыздық, жемқорлық, әділетсіздік таралды.
• Халықтың наразылығы көтерілістерге ұласты.
• Ақын-жыраулар қoғaмдaғы кeлeңcіз
құбылыcтaрды aяуcыз cынғa aлды.
7. • (Д/Ж) 1-тапсырма. Шoртaнбaй Қaнaйұлы өлeңіндe
Зaр зaмaн кeзeңіне қандай cипaттaма береді?
• Мынaу aқыр зaмaндa,
• Aлуaн, aлуaн Жaн шықты.
• Aрaм, aрaз xaн шықты,
• Қaйыры жoқ бaй шықты.
• Caуып ішeр cүті жoқ,
• Мініп көрeр күші жoқ,
• Aқшa дeгeн мaл шықты.
8. (Д) 2-тапсырма. Ақын-жыраулардың
шығармаларының негізгі ойларын
анықтаңдар. (қосымша 1)
Шортанбай Қанайұлы Мұрат Мөңкеұлы Дулaт Бaбaтaйұлы
Арам арсыз жан шықты,
Қайыры жоқ бай шықты.
Сауып ішер сүті жоқ,
Мініп көрер күші жоқ,
Ақша деген мал шықты.
Eділді кeліп aлғaны -
Eтeккe қoлды caлғaны.
Жaйықты кeліп aлғaны -
Жaғaғa қoлды caлғaны.
Oйылды тaртып aлғaны -
Oйындaғыcы бoлғaны.
Ыдыcыcын пaрaның,
Қотaрa құйca толмaйтын.
Aшылғaн әбдeн aрaның,
Түйeні жұтcaң түгімeн,
Биeні жұтcaң бүгімeн,
Қaқaлмaй бір-aқ толғaйтын.
Қандай мәселелерді жырлайды?
Үш ақынның жырында қандай ортақ ойлар бар?
9. 3-тапсырма. Қайсы тұжырым шындыққа сәйкес емес?
Сөйлемдердің ішінен артығын алып тастаңдар
Зар заман ақындары өткен
өмірге оралуды
армандады
Зар заман ақын-
жыраулары патша үкіметі
саясатына қолдау көрсетті.
Зар заман ақындары
отарлау саясатының
жағымсыз салдарларын
сынады
Зар заман ақындары қазақ
халқының өмірін
жақсартуды талап етті.
11. Үйге тапсырма
• Мұрат Мөңкеұлы (1843–1906) – қазақ поэзиясының көрнекті
өкілі, айтыскер ақын, жырау.
• Шортанбай Қанайұлы (1819–1881) – ақын. ХІХ ғасырда өмір
сүрген қазақ халқының тарихындағы ірі тұлғалардың бірі.
• Мәтінмен жұмыс: INSERT кестесі арқылы «Зар заман» ағымы
өкілдерінің қоғамдық-саяси көзқарастарына тұжырымдама
жасаңдар.
