1. «Οι στρατηγικές των start-up επιχειρήσεων
του τουρισμού στην Ελλάδα. Η περίπτωση
των ξενοδοχειακών start-ups»
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ
ΧΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012
2012
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ
ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ
ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

2. 2
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ...........................................................................................................................................................6
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ............................................................................................................................................................7
1.1.Εννοιολογικό Περιεχόμενο του Τουρισμού.................................................................................................7
1.2. Μορφές Τουρισμού.........................................................................................................................................8
1.3. H τουριστική επιχείρηση στην Ελλάδα .....................................................................................................10
1.4. Στατιστικά Στοιχεία Τουρισμού .................................................................................................................11
1.4.1 Στοιχεία τουρισμού διεθνώς......................................................................................................................11
1.4.2 Στοιχεία τουρισμού στην Ελλάδα ............................................................................................................12
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ..........................................................................................................................................................22
2.1.Εννοιολογική Προσέγγιση της Επιχειρηματικότητας και του Επιχειρηματία .....................................22
2.2. Είδη επιχειρηματικότητας ...........................................................................................................................25
2.3. Επιχειρηματικότητα και Τουρισμός...........................................................................................................27
2.4. Τα είδη των επιχειρηματιών του τουρισμού.............................................................................................30
2.5. Τα στάδια της τουριστικής επιχειρηματικής διαδικασίας ......................................................................33
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ..........................................................................................................................................................36
3.1 Εννοιολογική οριοθέτηση για τις start-ups, γενικά χαρακτηριστικά τους. ..........................................36
3.2 Χαρακτηριστικά των Start-ups επιχειρήσεων............................................................................................39
3.3 Κατηγοριοποίηση start-ups επιχειρήσεων.................................................................................................42
3.4 Τα στάδια της ζωής των start-ups επιχειρήσεων.......................................................................................44
3.5 Τα στάδια της διαδικασίας επιχειρηματικής εκκίνησης ..........................................................................45
3.6 Αναγκαίοι πόροι και ικανοτήτων των start-ups.......................................................................................47
3.7 Χρηματοδότηση των Start-ups.....................................................................................................................48
3.8 Ανθρώπινο δυναμικό και ανθρώπινο κεφάλαιο στις start-ups..............................................................53
3.9 Παράγοντες επιτυχίας και αποτυχίας των start-ups................................................................................54
3.10 Κίνητρα ώθησης για δημιουργία μίας start-up επιχείρησης.................................................................58
3.11 Ακαδημαϊκά start-ups: Ο ρόλος των πανεπιστημίων ............................................................................61
3.12 Διαδικασίες ίδρυσης της Start-up επιχείρησης στην Ελλάδα................................................................62
3.13 Start-up Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα.............................................................................................64
3.14 Προφίλ Επιχειρηματία Start-up Επιχειρήσεων στην Ελλάδα...............................................................71
3.15 Παράρτημα 1................................................................................................................................................72
3.16 Παράρτημα 2................................................................................................................................................74
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ..........................................................................................................................................................78
4 Στρατηγική των επιχειρήσεων........................................................................................................................78

3. 3
4.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Στρατηγικής .....................................................................................................78
4.2 Η έννοια της στρατηγικής ............................................................................................................................81
4.3 Τα στάδια του Στρατηγικού Μάνατζμεντ..................................................................................................83
4.4 Τα επίπεδα της στρατηγικής μέσα στην επιχείρηση .................................................................................84
4.5 Κατηγορίες επιχειρηματικών στρατηγικών...............................................................................................85
4.5.1 Stability Strategies-Στρατηγικές Σταθερότητας......................................................................................85
4.5.2 Growth Strategies-Στρατηγικές ανάπτυξης............................................................................................86
4.5.3 Turnaround strategy- Στρατηγική ανάκαμψης.....................................................................................88
4.5.4 Άλλες προσεγγίσεις για τις επιχειρηματικές στρατηγικές.....................................................................90
4.6 Ανταγωνισμός και Στρατηγικές ανταγωνισμού .......................................................................................92
4.6.1 Η στρατηγική ανταγωνισμού Ηγεσίας Κόστους (cost leadership)......................................................94
4.6.2 Η στρατηγική ανταγωνισμού Διαφοροποίησης (differentiation)........................................................95
4.6.3 Η στρατηγική εστίασης..............................................................................................................................96
4.7 Στρατηγικές των τουριστικών επιχειρήσεων .............................................................................................97
4.8 Στρατηγικές των Start-ups Επιχειρήσεων ..................................................................................................99
5Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ.......................................................................................................................................................105
5.1 Έρευνα σε key-informer..............................................................................................................................105
5.2 Μεθοδολογία................................................................................................................................................105
5.3. Ανάλυση.......................................................................................................................................................107
5.3.1 Αναζήτηση προς ένα ορισμό της Start-up επιχείρησης......................................................................108
5.3.2 Χαρακτηριστικά ελληνικών start-ups....................................................................................................114
5.3.3 Διερεύνηση ύπαρξης σχεδιασμένης στρατηγικής των start-ups στην Ελλάδα................................121
5.3.4 Στρατηγική των start-ups στον ελληνικό τουρισμό.............................................................................125
5.3.5 Ανάλυση SWOT για ελληνικά start-ups στον τουρισμό.....................................................................130
5.3.6 Σύγκριση στρατηγικών ανταγωνισμού start-ups στον τουρισμό με τις υπόλοιπες start-ups .......138
5.3.7 Ανάλυση στρατηγικής ανάπτυξης σύμφωνα με την θεωρία των τεσσάρων χρωμάτων του Thakor
..............................................................................................................................................................................141
5.4 Συμπεράσματα.............................................................................................................................................144
5.5 Παράρτημα...................................................................................................................................................145
6Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ.......................................................................................................................................................149
6.1 Έρευνα σε ξενοδοχεία .................................................................................................................................149
6.2 Μεθοδολογία................................................................................................................................................149
6.3 Ανάλυση........................................................................................................................................................155
6.3.1 Χαρακτηριστικά των start-up και των επιχειρηματιών τους..............................................................155

4. 4
6.3.2 Ενέργειες που προβαίνουν πριν την έναρξη της λειτουργίας της επιχείρησης..............................160
6.3.3 Ανάλυση των διαφόρων ενεργειών των star-ups κατά την φάση εισόδου της επιχείρησης στην
αγορά...................................................................................................................................................................167
6.3.4 Εμβάθυνση στις απαντήσεις των start-up επιχειρήσεων του ξενοδοχειακού κλάδου ....................173
6.3.5 Ανάλυση οράματος και της αποστολής της επιχείρησης ...................................................................187
6.3.6 Ανάλυση SWOT των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων. ...........................................................................189
6.3.7 Οι στρατηγικές των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων...............................................................................195
6.3.8 Ανάλυση για την στρατηγική των start-up επιχειρήσεων..................................................................219
6.4. Συμπεράσματα............................................................................................................................................228
6.5 Παράρτημα...................................................................................................................................................230
7Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ.......................................................................................................................................................235
7. Γενικά συμπεράσματα της έρευνας.............................................................................................................235
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .................................................................................................................................................238
Ξένη Βιβλιογραφία............................................................................................................................................238
Ελληνική Βιβλιογραφία....................................................................................................................................245
Ηλεκτρονικές Πηγές..........................................................................................................................................246

5. 5

6. 6
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών
Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Το θέμα
της εργασίας ήταν η διερεύνηση των στρατηγικών που εφαρμόζουν οι start-up επιχειρήσεις στον
τουρισμό. Οι start-up επιχειρήσεις αποτελούν μία έννοια που ακούγεται όλο και περισσότερο τα
τελευταία χρόνια. Παρόλο, που την τελευταία περίοδο έχουν ταυτιστεί με την επιχειρηματικότητα των
νέων τεχνολογιών και της καινοτομίας, είναι αναγκαίο να υπάρξει μία σημαντική διεύρυνση του όρου
ώστε να μπορέσει να γίνει χρήση και από άλλους κλάδους. Η διερεύνηση της στρατηγικής των start-up
επιχειρήσεων του ξενοδοχειακού κλάδου αποτέλεσε ένα σημαντικό εναρκτήριο βήμα για την ανάδειξη
πληροφοριών που αφορούν τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις στον τουρισμό. Είναι αλήθεια ότι μέχρι
σήμερα δεν έχει γίνει σχετική έρευνα στο συγκεκριμένο θέμα. Με ιδιαίτερη ευθύνη ανέλαβα να
διεκπεραιώσω το συγκεκριμένο θέμα, προσπαθώντας όσο είναι δυνατόν να μπορέσω να παρουσιάσω
πτυχές σε ένα ζήτημα που ακόμα βρίσκεται αδιερεύνητο.
Για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί όσον το δυνατόν καλύτερη προσέγγιση στο συγκεκριμένο ζήτημα,
η έρευνα περιλάμβανε δύο τμήματα. Το πρώτο αφορούσε την πραγματοποίηση μίας πρωτογενούς
έρευνας σε μία ομάδα key-informers, και το δεύτερο αφορούσε την πραγματοποίηση έρευνας σε start-up
επιχειρήσεις του ξενοδοχειακού κλάδου της Ελλάδας.
Η διάρθρωση της διπλωματικής εργασίας αποτελείται από 7 κεφάλαια. Τα πρώτα 4 κεφάλαια αφορούν
το θεωρητικό μέρος της εργασίας, ενώ τα επόμενα 3 αφορούν το πρακτικό μέρος της. Ειδικότερα, στο
πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνεται μία σύντομη θεωρητική προσέγγιση για τον τουρισμό και την
τουριστική επιχείρηση. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μία αναφορά στην θεωρητική προσέγγιση της
επιχειρηματικότητας. Ενώ, στο τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνεται μία αναλυτική θεωρητική αναφορά των
start-up επιχειρήσεων. Όσον αφορά, το τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται οι στρατηγικές που έχει
αναδείξει η βιβλιογραφική αναφορά. Στο επόμενο κεφάλαιο αφορά την έρευνα που πραγματοποιήθηκε
στους key-informers, και στο έκτο κεφάλαιο την έρευνα που αφορούσε τις start-up του ξενοδοχειακού
κλάδου. Τέλος, στο έβδομο παρουσιάζεται μία σύντομη σύγκριση των συμπερασμάτων των δύο ερευνών.
Με την παρούσα ευκαιρία θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέπων καθηγητή της διπλωματικής μου
εργασίας, κ. Σταυρινούδη Θεόδωρο, που με πραγματικό ενδιαφέρον με καθοδήγησε όλο αυτό το
χρονικό διάστημα κατά την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας μου. Επίσης, θα ήθελα να
ευχαριστήσω όλους όσους συμμετείχαν στην έρευνα μου, που αφιέρωσαν τον χρόνο τους για να
απαντήσουν το ερωτηματολόγιο μου, ώστε να πραγματοποιηθεί η συγκεκριμένη έρευνα. Επιπρόσθετα,
θα ήθελα να ευχαριστήσω και όλους αυτούς που με δεν δίστασαν να με βοηθήσουν παρέχοντας την
οποιαδήποτε βοήθεια για την διεκπεραίωση της.

7. 7
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1.1.Εννοιολογικό Περιεχόμενο του Τουρισμού
Έχουν καταγραφεί αρκετές προσπάθειες για την ύπαρξη ενός ορισμού για τον τουρισμό από τις αρχές
του 20ου αιώνα. Είναι αλήθεια ότι έχουν υπάρξει πληθώρα ορισμών που έχουν δοθεί από ερευνητές,
κυβερνητικούς φορείς, τουριστικούς οργανισμούς και επιχειρηματικοί φορείς. Σύμφωνα με τον Lieper
(1979) έχει κατατάξει τους ορισμούς σε τρεις κατηγορίες, οικονομικοί (economic), τεχνικοί (technical),
και ολιστικοί (holistic) ανάλογα με την οπτική που είχε ο κάθε ένας.1 Παρακάτω παραθέτονται μερικοί
ορισμοί που είχαν μία σχετική αποδοχή από τον χώρο του τουρισμού.
Αρχικά ένας ορισμός για τον τουρισμό, ο οποίος είχε εστιαστεί από την πλευρά ζήτηση και έχει δοθεί
από τον National Tourism Policy Study το 1975. Ο συγκεκριμένος ορισμός αναφέρει ότι «τουρισμός είναι
η ενέργεια και οι δραστηριότητες των ανθρώπων που πραγματοποιούν ταξίδια σε ένα μέρος ή σε μέρη εκτός τιε οικίες
κοινότητες για οποιοδήποτε σκοπό εκτός από την καθημερινή μετακίνηση από και προς την εργασία»2. Ο ορισμός
του Jafari (1977) (όπως αναφ. Smith 1988) θα επισημάνει ότι «ο τουρισμός είναι η μελέτη του ανθρώπου που
βρίσκεται μακριά από το συνηθισμένο φυσικό περιβάλλον, του [τουριστικού] κλάδου, που ανταποκρίνεται στις
ανάγκες του, και των επιδράσεων τόσο του ατόμου όσο και του [τουριστικού] κλάδου στο φυσικό, οικονομικό και
κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον στον χώρο που τον φιλοξενεί»3.
Θα ακολουθήσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (World Tourism Organization - WTO) που θα
ορίσει ότι ο τουρισμός «…περιλαμβάνει δραστηριότητες των ατόμων που ταξιδεύουν και διαμένουν σε περιοχές
εκτός του συνήθη περιβάλλοντος τους, όχι συνεχόμενα για περισσότερο από ένα έτος, για ανάπαυση, για δουλειά ή
άλλους σκοπούς…»4. Ενώ, θα συμπληρώσει ότι το σύνηθες περιβάλλον του ατόμου είναι «…μία
συγκεκριμένη περιοχή γύρω από τον τόπο διαμονής του συμπεριλαμβανομένου όλες τις άλλες περιοχές που
επισκέπτεται συχνά..»5. Άλλος ένας ορισμός, αυτή τη φορά από την σκοπιά της τουριστικής προσφοράς,
αναφέρεται από τον Smith (1988) όπου τουρισμός «είναι το σύνολο όλων των επιχειρήσεων, οι οποίες
προσφέρουν άμεσα προϊόντα ή υπηρεσίες ώστε να διευκολύνουν τις δραστηριότητες δουλειάς, αναψυχής και
ανάπαυσης μακριά από το σπιτικό περιβάλλον»6.
Το διεθνές Συνέδριο Στατιστικής για τα ταξίδια κα τον τουρισμό που πραγματοποιήθηκε στην Οττάβα
το 1991, θα αναφέρει τον ακόλουθο ορισμό. Ο τουρισμός «περιλαμβάνει τις δραστηριότητες που συσχετίζονται
με τον ελεύθερο χρόνο, το επάγγελμα, κ.α. των ανθρώπων που ταξιδεύουν και παραμένουν σε περιοχές εκτός του
συνηθισμένου περιβάλλοντος όπου ζουν, για όχι περισσότερο από ένα έτος»7. Παράλληλα, τα Ηνωμένα Έθνη
(United Nations) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού θα ορίσουν από κοινού τον τουρισμό το
1994. Σύμφωνα, με τον συγκεκριμένο ορισμό θα αναφερθεί ότι «ο τουρισμός αποτελείται από τις
δραστηριότητες των ατόμων που ταξιδεύουν και διαμένουν σε περιοχές πέρα του συνήθη περιβάλλοντος τους για όχι
περισσότερο από ένα συνεχόμενο έτος για αναψυχή, εργασία ή άλλους σκοπούς»8.
Αλλά και ο Λαγός (2005) θα δώσει τον δικό του ορισμό και θα σημειώσει ότι τουρισμός είναι «ένα
πολυπρισματικό οικονομικό και κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο συμβαίνει όταν τα άτομα αλλάζουν φυσικό
περιβάλλον και ρυθμούς ζωής που τους ικανοποιούν ψυχοσωματικές ανάγκες και πνευματικές περιέργειες, μέσα από
συνειδητή και αποκλειστικά για το σκοπό αυτό πρόσκαιρη μετακίνηση σε ξένο γεωγραφικό χώρο και παραμονή τους
1 Lelper N., 1979, The Framework of Tourism: Towards a Definition of Tourism, Tourist, and the Tourist Industry, Annals
of Tourism Research, σελ 392. {390-407}
2 Smith S., 1988, Defining Tourism: A Supply-Side View, Annals of Tourism Research, 15, σελ. 182. {179-190}
3 Στο ίδιο, σελ. 180. {179-190}
4 World Tourism Organization (WTO) 1995, Concepts, Definitions and Classifications for Tourism Statistics, World
Tourism Organization (WTO), Madrid, Spain, σελ. 12.
5 Στο ίδιο, σελ. 20.
6 Smith S., 1988, Defining Tourism: A Supply-Side View, Annals of Tourism Research, 15, σελ. 183. {179-190}
7 Λαγός Δ., 2005, Τουριστική Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 41
8 United Nations, 1994, Recommendations of Tourism Statistics, United Nations Department for Economic and Social
Information and Policy Analysis Statistical Division and World Tourism Organization, Statistical Papers Series M
No. 83, New York, σελ. 5.

8. 8
σ΄αυτόν για χρονικό διάστημα μέχρι ένα έτος, όπου αναπτύσσονται συγκεκριμένες δραστηριότητες αναψυχής,
διακοπών, επιχειρηματικές, θρησκευτικές κ.λπ.»9.
1.2. Μορφές Τουρισμού
Ο τουρισμός αποτελείται από επιμέρους διαφορετικές μορφές. Ο τουρισμός δεν μπορεί να εννοηθεί ως
κάτι το ενιαίο αφού περιλαμβάνει μία ευρεία γκάμα χαρακτηριστικών τα οποία διαμορφώνουν ένα
σύνθετο τουριστικό προϊόν. Με βάση τα χαρακτηριστικά που συναντά κανείς στην τουριστική αγορά
μπορούν να αναδειχθούν διάφορες μορφές τουρισμού και να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις γενικές
κατηγορίες. Οι τρεις αυτές βασικές κατηγορίες είναι ο μαζικός τουρισμός (mass tourism), ο τουρισμός
ειδικών ενδιαφερόντων (special interest tourism) και ο εναλλακτικός τουρισμός (alternative tourism). Ο
μαζικός τουρισμός είναι η παραδοσιακή μορφή διακοπών, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των
τουριστών που αναζητούν στις διακοπές τους την διασκέδαση, την ξεκούραση που συνδυάζονται σε
περιοχές με ήλιο και θάλασσα10. Η συγκεκριμένη μορφή αποτελεί την κυρίαρχη μορφή στον τουρισμό.
Όμως, έχει δεχθεί αρκετή κριτική όσον αφορά τις συνέπειες σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και
περιβαλλοντικό επίπεδος της περιοχής. Δεν είναι λίγοι οι συγγραφείς που έχουν υπογραμμίζει την
σημασία για ενός βιώσιμου και αειφορικού μοντέλου ανάπτυξης των τουριστικών περιοχών. Ενός
μοντέλου που δεν θα εξαντλεί τους πόρους της περιοχής και θα δημιουργεί ένα βιώσιμο περιβάλλον
τόσο για τις τωρινές όσο και για τις μελλοντικές γενιές. Την απάντηση σε αυτό το μοντέλο έρχονται να
την δώσουν οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού.
Συνήθως υπάρχει μία ταύτιση μεταξύ του τουρισμού ειδικών ενδιαφερόντων με τον εναλλακτικό
τουρισμό. Όμως, κάτι τέτοιο δεν είναι ορθό. Την διάκριση μεταξύ του τουρισμού ειδικών ενδιαφερόντων
και του εναλλακτικού τουρισμού την έχει επισημάνει εύστοχα οι Σωτηριάδης & Φαρσάρη (2009). Θα
σημειώσουν ότι το κίνητρο αυτών που πραγματοποιούν κάποια ειδική μορφή τουρισμού ωθούνται από
την συμμετοχή τους να λάβουν μέρος σε μία δραστηριότητα ή να επισκεφθούν ένα συγκεκριμένο τόπο ή
σημείο ενδιαφέροντος, παραμερίζοντας το γεγονός αν το συγκεκριμένο είδος είναι υπεύθυνος
τουρισμός11. Αντίθετα, ο εναλλακτικός τουρισμός εμπεριέχει μία υπευθυνότητα του τουρίστα στο τόπο
που επισκέπτεται σεβόμενος την περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση της περιοχής.
Σύμφωνα με τα παραπάνω μπορεί να δοθεί ο ορισμός των δύο αυτών μορφών. Αρχικά, ο τουρισμός
ειδικών ενδιαφερόντων (special interest tourism) ορίζεται «όταν το κίνητρο του ταξιδιώτη και η διαδικασία
απόφασης του είναι πρωταρχικώς καθορισμένα από ένα ιδιαίτερα συγκεκριμένο ενδιαφέρον με εστίαση είτε στις
δραστηριότητες, είτε στους προορισμούς, είτε ακόμα και στις συνθήκες»12. Συνεπώς, ο τουρισμός ειδικών
ενδιαφερόντων έχει να κάνει με ειδικά ενδιαφέρονται των ανθρώπων, όπως αθλητικά, πολιτιστικά,
επαγγελματικά, θρησκευτικά, εκπαιδευτικά κ.α. Ο τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων περιλαμβάνει τα
ταξίδια που κάνουν οι άνθρωποι με συγκεκριμένα συμφέροντα (κίνητρα), τα οποία μπορούν να
ικανοποιηθούν σε συγκεκριμένη περιοχή ή σε συγκεκριμένο τόπο.
Αντίθετα, ο εναλλακτικός τουρισμός (alternative tourism) «περιλαμβάνει μορφές τουρισμού οι οποίες
δεν αντιβαίνουν τις ευρύτερες κοινωνικές και κοινοτικές αξίες, καθώς και τις αξίες που σχετίζονται με τη
φύση, αλλά παρέχουν στους υποδοχείς και στους τουρίστες την ευκαιρία για θετικές αναδράσεις, καθώς
και για απόκτηση κοινών εμπειριών»13. Ο ορισμός που δόθηκε από τον Eadington & Smith το 1992 θα
ορίσει τον εναλλακτικό τουρισμό ως « μορφές τουρισμού που είναι συμβατές με τις περιβαλλοντικές και
9 Λαγός Δ., 2005, Τουριστική Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 42.
10 Στο ίδιο, σελ. 62.
11 Σωτηριάδης Μ. & Φαρσάρη Ι., 2009, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Σχεδιασμός Management και
Marketing, εκδόσεις Interbooks, Αθήνα, σελ. 47.
12 Trauer B., 2006, Conceptualizing special interest tourism—frameworks for analysis, Tourism Management, 27 (2), σελ.
186. {183–200}
13 Λαγός Δ., 2005, Τουριστική Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 75.

9. 9
κοινωνικές αξίες της περιοχής και οι οποίες επιτρέπουν τόσο στην κοινωνία υποδοχής όσο και στους επισκέπτες να
απολαμβάνουν μία θετική και αξιόλογη αλληλεπίδραση και κοινές εμπειρίες»14.
Οι περισσότερο αναγνωρισμένες ειδικές μορφές τουρισμού είναι : α)κοινωνικός τουρισμός, β)τουρισμός
υγείας, γ)θρησκευτικός τουρισμός, δ) συνεδριακός τουρισμός, ε)εκθεσιακός τουρισμός, στ) τουρισμός
κινήτρων, ζ) επαγγελματικός τουρισμός, η) θεματικός τουρισμός, και ι)αστικός τουρισμός ή τουρισμός
πόλεων. Ενώ, οι κυριότερες μορφές εναλλακτικού τουρισμού είναι: α) αγροτουρισμός, β) τουρισμός
υπαίθρου, γ)αθλητικός τουρισμός, δ)περιηγητικός τουρισμός, ε)θαλάσσιος τουρισμός, στ) οικοτουρισμός
ή οικολογικός τουρισμός, ζ)πολιτιστικός τουρισμός, η)ορεινός τουρισμός, θ) χειμερινός τουρισμός,
ι)ορειβατικός τουρισμός και κ) τουρισμός περιπέτειας15.
Οι διαφορές ανάμεσα στον οργανωμένο μαζικό τουρισμό διακοπών (ΟΜΤΔ) και των ειδικών και
εναλλακτικών μορφών τουρισμού μπορούν να κωδικοποιηθούν στα ακόλουθα. Ο μαζικός τουρισμός
ασκεί σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβαλλοντικό όσο και στο κοινωνικό και πολιτιστικό
επίπεδο της περιοχής λόγω της απουσίας ελέγχου. Οι μεγάλες σε έκταση υποδομές που απαιτούνται για
την ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού (ξενοδοχεία, δρόμοι, αεροδρόμια, λιμάνια κ.α.) δημιουργούν
συγκρούσεις με άλλες χρήσεις γης. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μαζικού τουρισμού είναι η
οργάνωση του τουριστικού ταξιδιού και η προσφορά του ως τουριστικό πακέτο. Η εποχικότητα που
συνδέεται με το κυρίαρχο κίνητρο των διακοπών αναψυχής και ξεκούρασης σε ηλιόλουστα μέρη, η
μαζικότητα, και η διεθνοποίηση του αποτελούν ακόμα τρία βασικά γνωρίσματα του συγκεκριμένου
τουρισμού. Παράλληλα, δεν πρέπει να αγνοηθεί και η ισχυρή επίδραση που ασκούν οι tour operators
στο τουριστικό προϊόν ελέγχοντας το και η έντονη εμπορευματοποίηση του16.
Οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού έχουν αναγνωριστεί ως το μοντέλο ανάπτυξης που
μπορεί να συντελέσει στην βιώσιμη ανάπτυξη σεβόμενος ταυτόχρονα τόσο την οικονομική, κοινωνική
περιβαλλοντική και πολιτιστική διάσταση του τόπου. Συνεπώς, οι υποδομές που αναπτύσσονται είναι
ενταγμένες στην τοπική κλίμακα και υπάρχει σύνδεση μεταξύ τοπικότητας και περιβάλλοντος. Ενώ
παράλληλα, μπορούν να αναπτυχθούν δραστηριότητες με βάση το κίνητρο του τουρίστα
δημιουργώντας ένα πλέγμα δραστηριοτήτων. Σίγουρα, οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού
προσφέρουν στον τουρίστα να αποκτά ποιοτικότερες τουριστικές εμπειρίες, με μία ενεργητική στάση
στις διακοπές του. Από την άλλη, ο τόπος υποδοχής τέτοιων τουριστών μπορεί να αναπτυχθεί σε ετήσια
βάση, να δώσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία στις τουριστικές επιχειρήσεις από tour operators και το μεγάλο
πλήθος τουριστικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται μπορεί να δίνει μεγάλες χωρικές επιλογές
στους επισκέπτες τους17.
Οι Κοκκώσης, Τσάρτας & Γκρίμπα (2011) θα ομαδοποιήσουν τις ειδικές και εναλλακτικές μορφές
τουρισμού με βάση το κίνητρο του τουρίστα. Αυτό μπορεί να αποτελέσει ως βάση για την ανάπτυξη
τουριστικών περιοχών με συνδυασμό διαφόρων μορφών τουρισμού. Ειδικότερα, θα προτείνουν 7
ομάδες μορφών τουρισμού, οι οποίες είναι:
 α)γνωριμία με την φύση κα την ύπαιθρο (οικοτουρισμός, χιονοδρομικός τουρισμός, χειμερινός
τουρισμός, ορεινός τουρισμός και ορειβατικός τουρισμός),
 β) πολιτισμός, θρησκεία, επιστήμη και εκπαίδευση, προβολή προϊόντων και υπηρεσιών (πολιτιστικός
τουρισμός, θρησκευτικός τουρισμός, εκπαιδευτικός τουρισμός, επιστημονικός τουρισμός, αστικός
τουρισμός),
 γ)επαγγελματικοί λόγοι (συνεδριακός, εκθεσιακός τουρισμός, τουρισμός κινήτρων και ατομικό
επαγγελματικό ταξίδι,
 δ)θάλασσα (θαλάσσιος τουρισμός, τουρισμός γιότινγκ και ιστιοπλοΐας, τουρισμός κρουαζιέρας,
τουρισμός θαλασσίων σπορ/ ναυταθλητισμός,
14 Σωτηριάδης Μ. & Φαρσάρη Ι., 2009, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Σχεδιασμός Management και
Marketing, εκδόσεις Interbooks, Αθήνα, σελ. 42.
15 Λαγός Δ., 2005, Τουριστική Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 68-82.
16 Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π. & Γκρίμπα Ε., 2011, Ειδικές και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού: Ζήτηση και Προσφορά
νέων Προϊόντων Τουρισμού, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 101-109.
17 Στο ίδιο, σελ. 110-116.

10. 10
 ε)κοινωνικοί λόγοι, υγεία και ποιότητα ζωής, κοινωνικά πρότυπα (ιατρικός τουρισμός, τουρισμός
ευεξίας, τουρισμός ατόμων με ειδικές ανάγκες, τουρισμός τόμων τρίτης ηλικίας)
 στ)χόμπι, συνδυασμός ελεύθερου χρόνου και τουρισμού (τουρισμός καζίνο, τουρισμός θεματικών
πάρκων, τουρισμός γκολφ, τουρισμός περιπέτειας, mega events)
 ζ) οργανωμένο real estate εξοχικών κατοικιών και χρονομίσθωση (παραθερισμός, οργανωμένο real
estate εξοχικών κατοικιών, χρονομερισματική μίσθωση (timesharing)18.
Συμπερασματικά, οι μορφές τουρισμού διαμορφώνουν ένα εντελώς διαφορετικό επιχειρηματικό
περιβάλλον για κάθε επιχείρηση. Αφού, η κάθε μορφή έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά τα οποία
πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τις νέες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται.
1.3. H τουριστική επιχείρηση στην Ελλάδα
Η τουριστική επιχείρηση αποτελεί ζωτικής σημασίας συστατικό του τουρισμού και έρχεται να
εκπληρώσει τις ανάγκες των τουριστών. Με τον όρο τουριστική επιχείρηση ορίζετε η επιχείρηση που
έχει σχεδιαστεί να παράγει υπηρεσίες στον τουρίστα. Με βάση αυτόν τον ευρύ ορισμό, μπορεί κανείς να
χωρίσει τις τουριστικές επιχειρήσεις στους ακόλουθους τομείς19:
 Ο τομέας των καταλυμάτων,
 Ο τομέας των μεσαζόντων,
 Ο τομέας των επιχειρήσεων παροχής ψυχαγωγίας,
 Ο τομέας των επιχειρήσεων παροχής λοιπών υπηρεσιών.
Οι παραπάνω τομείς αθροίζουν το σύνολο των τουριστικών επιχειρήσεων στον τουρισμό. Συνεπώς, μέσα
από το σύνολο των τουριστικών επιχειρήσεων πραγματοποιείται η προσφορά του τουριστικού
προϊόντος- υπηρεσία στον τουρίστα. Το τουριστικό προϊόν έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία
διαμορφώνουν και την τουριστική προσφορά. Τα κύρια χαρακτηριστικά της τουριστικής προσφοράς
μπορούν να κωδικοποιηθούν στα ακόλουθα:
 Δεν αποθηκεύεται το τουριστικό προϊόν που προσφέρουν οι τουριστικές υπηρεσίες,
 Δεν εξετάζεται το προϊόν ή η υπηρεσία που προσφέρεται πριν από την αγορά,
 Απαιτείται η μετακίνηση του τουρίστα προς το προϊόν,
 Αποτελείται τόσο από φυσικά όσο και από ανθρωπογενή στοιχεία για την σύνθεση του,
 Αποτελείται από άλλα προϊόντα και υπηρεσίες
 Είναι σύνθετο προϊόν και απαιτεί τη συνεργασία μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων (τουριστικών
και μη),
 Είναι δύσκολος ο σαφής προσδιορισμός των αμιγώς τουριστικών επιχειρήσεων20.
Επίσης, η τουριστική επιχείρηση μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε διάφορους κλάδους ανάλογα με τις
υπηρεσίες που προσφέρει. Οι κλάδοι αυτοί, σύμφωνα με τον Λαγό (2005) είναι οι ακόλουθοι:
 ο κλάδος των υπηρεσιών φιλοξενίας,
 ο κλάδος της εστίασης,
 ο κλάδος των ενδιάμεσων φορέων,
 ο κλάδος των μεταφορών,
 ο κλάδος των θεαμάτων,
 ο κλάδος της διάθεσης τροφίμων και
 ο κλάδος της ενοικίασης αυτοκινήτων.
Ο κλάδος των υπηρεσιών φιλοξενίας περικλείει το σύνολο των μονάδων που παρέχουν υπηρεσίες
φιλοξενίας. Για παράδειγμα περιλαμβάνει ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, κάμπινγκ, τροχόσπιτα,
κέντρα διακοπών, χρονομίσθωση.
Ο κλάδος της εστίασης περιλαμβάνει τόσο μονάδες εστίασης που βρίσκονται μέσα σε ξενοδοχεία όσο και
μονάδες που βρίσκονται εκτός. Οι συνήθεις μονάδες που βρίσκονται μέσα σε ένα ξενοδοχείο είναι: α)
18 Στο ίδιο, σελ. 126-127.
19 Σταυρινούδης Θ., Σημειώσεις Μαθήματος Τουριστική Οικονομική,
20 Στο ίδιο.

11. 11
εστιατόριο πρωινών, εστιατόριο table d’hote, εστιατόριο a la carte, ταβέρνα, εστιατόριο εθνικής
κουζίνας, grill room, snack bar, εστιατόριο banquet. Θα πρέπει να προστεθούν και οι διάφορες μονάδες
καφέ και μπαρ που περιλαμβάνει ένα ξενοδοχείο.
Όσον αφορά τον κλάδο ενδιάμεσων φορέων περιλαμβάνονται όλοι οι μεσάζοντες που λειτουργούν στην
διανομή του τουριστικού προϊόντος, όπως οι tour operators και τα τουριστικά πρακτορεία. Ενώ, ο
κλάδος των μεταφορών θα περικλείει όλους τους τρόπους μεταφοράς των τουριστών, όπως το
αεροπλάνο, το πλοίο, το λεωφορείο, και το τρένο21.
Θα ακολουθήσει ο κλάδος των θεαμάτων που περικλείει τις επιχειρήσεις που προσφέρουν διασκέδαση,
ψυχαγωγία και άθληση. Έτσι, επιχειρήσεις που εντάσσονται στον συγκεκριμένο κλάδο είναι οι αίθουσες
αναψυχής, τα θεματικά πάρκα, τα καζίνο, τα τυχερά παιχνίδια, τα καλλιτεχνικά προγράμματα, οι
συναυλίες, τουρνουά τένις, αθλητικοί αγώνες, επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους,
παραστάσεις θεάτρου, κ.α. Ο συγκεκριμένος κλάδος είναι αρκετά πλούσιος σε εύρος δραστηριοτήτων
και υπηρεσιών. Ο επόμενος κλάδος είναι ο κλάδος της διάθεσης τροφίμων περιλαμβάνει τη
δραστηριότητα των επιχειρήσεων που προσφέρουν φαγητό ή ποτό εκτός οικίας. Έτσι, περιλαμβάνονται
τα εστιατόρια, εστιατόρια γρήγορου φαγητού, μπαρ, καφετέριες, ταβέρνες, κ.α. Τέλος, ο κλάδος της
ενοικίασης αυτοκινήτων περιλαμβάνονται όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις που λειτουργούν με franchise
αλλά και οι μικρές ανεξάρτητες επιχειρήσεις που ενοικιάζουν αυτοκίνητα σε τουρίστες22.
1.4. Στατιστικά Στοιχεία Τουρισμού
Στο συγκεκριμένο τμήμα θα παρουσιαστούν στατιστικά στοιχεία τουρισμού για την σκιαγράφηση τόσο
της διεθνούς τάσης που παρουσιάζεται συνολικά όσο και για την σκιαγράφηση του εγχώριου τουρισμού.
Η διεθνής αποτύπωση θα παρουσιαστεί εν συντομία δίνοντας έμφαση στην τάση που έχει το φαινόμενο
του τουρισμού. Ενώ, τα στοιχεία που αφορούν τον τουρισμός στην Ελλάδα παρουσιάζονται με σκοπό να
αναδειχθούν χαρακτηριστικά για την πορεία του. Τα στοιχεία αυτά θα συμβάλουν να προσεγγιστεί το
περιβάλλον της τουριστικής επιχείρησης στην Ελλάδα. Για τον λόγο αυτό θεωρείται κρίσιμο το τμήμα
αυτό της παρούσας μελέτης.
1.4.1 Στοιχεία τουρισμού διεθνώς
Η τάση του τουρισμού διεθνώς παρουσιάζει σημαντική αύξηση την τελευταία τριετία. Μέσα στο χρονικό
διάστημα από 2000 έως 2011 οι διεθνείς αφίξεις αυξήθηκαν κατά 53%. Η εξέλιξη αυτή συνεχίστηκε
παρόλο που το έτος 2009 παρουσιάστηκε μία μικρή μείωση των διεθνών αφίξεων λόγω της οικονομικής
κρίσης που έπληξε τον τουρισμός παγκοσμίως. Από το 2010 σημειώθηκε ανάκαμψη των διεθνών αφίξεων
σημειώνοντας ρεκόρ αφίξεων για την συγκεκριμένη χρονιά. Το 2011 οι αφίξεις θα σημειώσουν ένα νέο
υψηλό ρεκόρ φτάνοντας τα 990 εκατ. διεθνών αφίξεων. Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα είναι
εμφανή η ανοδική τάση από έτος σε έτος, φανερώνοντας την δυναμική που έχει το φαινόμενο του
τουρισμού και επιφυλάσσοντας μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων για το μέλλον.
21 Λαγός Δ., 2005, Τουριστική Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 316-325
22 Στο ίδιο, σελ. 326-327.

12. 12
Γράφημα 1: Διεθνείς Αφίξεις για το χρονικό διάστημα 2000-2011 σε εκατ.
Σε συνέχεια της θετικής πορείας των διεθνών αφίξεων, παρόμοια εικόνα μπορεί να αναγνωριστεί και
στις τουριστικές εισπράξεις. Στο παρακάτω γράφημα απεικονίζεται η εξέλιξη των τουριστικών
εισπράξεων στην τελευταία δεκαετία παγκοσμίως. Η τάση της πορείας των διεθνών εισπράξεων
καταγράφεται να είναι έντονα θετική. Έτσι, εκτιμώντας την εξέλιξη της τάσης αυτής από την περίοδο
2000-2011 μπορεί να αναπαρασταθεί με μία γραμμική συνάρτηση που εκφράζει την εξέλιξη των διεθνών
τουριστικών εισπράξεων με την πάροδο των ετών. Η γραμμική συνάρτηση έχει την μορφή y = 54,962x +
361,17, όπου y το ετήσιο σύνολο των διεθνών εισπράξεων από τον τουρισμό και χ το έτος. Είναι εμφανή
ότι η ετήσια αύξηση των τουριστικών εισπράξεων από έτος σε έτος φτάνει σχεδόν τα 55 δις $. Έτσι για το
2012, πραγματοποιώντας μία πρόβλεψη, οι τουριστικές εισπράξεις θα φτάσουν τα 1.075,8 δις $. Μέσα
στην δεκαετία 2000-2011 οι διεθνείς τουριστικές εισπράξεις αυξήθηκαν σχεδόν 93%. Το 2009 αποτέλεσε
μία χρονιά στην οποία ο τουρισμός υπέστη καθίζηση, λόγω της οικονομικής κρίσης. Πρέπει να
αναφερθεί ότι η οικονομική κρίση του 2009 επέφερε μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση στις διεθνείς
τουριστικές εισπράξεις από ότι στις τουριστικές αφίξεις. Όμως, από το 2010 παρουσιάζεται μία τάση
ανάκαμψης και συνεχίζεται προς αυτή την κατεύθυνση και για τα επόμενα έτη.
Γράφημα 2: Διεθνείς τουριστικές εισπράξεις σε δις δολάρια για το χρονικό διάστημα 2000-2011.
1.4.2 Στοιχεία τουρισμού στην Ελλάδα
Ο τουρισμός στην Ελλάδα συνεισφέρει καταλυτικά στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας
αποτελώντας το 16,5% του συνολικού για το 2011. Παγκοσμίως, η Ελλάδα αποτελεί την 17η δύναμη σε
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
647,0 684,1 702,6 689,0
764,0 800,0 842,0
898,0 928,0
885,0
943,0
990,0
Πηγή: ΣΕΤΕ
475,0 464,0 482,0
529,0
633,0
679,0
744,0
859,0
942,0
853,0
928,0
1033,0
y = 54,962x + 361,17
R² = 0,9473
0,0
200,0
400,0
600,0
800,0
1000,0
1200,0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

13. 13
αφίξεις, την 19η σε εισπράξεις και την 29η θέση23 στην ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος της.
Επίσης κατέχει το 3,3% της ευρωπαϊκής αγοράς και το 1,7% της παγκόσμιας σε εισπράξεις. Η συμμετοχή
στην απασχόληση του τουρισμού το 2011 έφτασε στο 18,4%, δηλαδή απασχολούνται άμεσα και έμμεσα
στον τουρισμό 758.300 εργαζόμενοι. Οι τουριστικές αφίξεις για το ίδιο έτος ανήλθαν στα 16.427.247
τουριστών και η συνολική τουριστική δαπάνη άγγιξε τα 10,5 δις ευρώ. Τα 2/3 των συνολικών
ξενοδοχειακών κλινών συγκεντρώνονται στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα, στην Μακεδονία και στην
Στερεά Ελλάδα. Ενώ, το ξενοδοχειακό δυναμικό για το 2011 διαμορφώνεται στα 9.648 ξενοδοχεία24. Το
πρόβλημα της εποχικότητας στην Ελλάδα είναι έντονο αφού το 55% των συνολικών αφίξεων έρχονται
τους μήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο.
Η άμεση συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ αναμένετε να φτάσει το 2021 τα 18,7 δις και θα
συνεισφέρει στο συνολικό ΑΕΠ γύρω στο 6,7% του συνολικού. Η συνολική συνεισφορά των ταξιδιών και
του τουρισμού στο ΑΕΠ προβλέπεται από 16,5%% που είναι το 2011 να αγγίξει το 18,5% το 2021.
Παράλληλα, η άμεση συνεισφορά στην απασχόληση θα φτάσει στο 9,2% το 2021. Ενώ, η συνολική
συνεισφορά στην απασχόληση θα αγγίξει το 21,7% το 2021. Η δαπάνη για αναψυχή θα σημειώσει
αύξηση 2 ποσοστιαίων μονάδων στην συνολική δαπάνη της χώρας. Έτσι, από 9,6% το 2011 αναμένεται
το 2021 να φτάσει το 11,5%. Οι επενδύσεις κεφαλαίων θα σημειώσουν συνεχή αύξηση στον τουρισμό
όπου το 2021 θα περιμένουμε να πλησιάσει το 14,6%. Παράλληλα, η συνεισφορά του τουρισμού στην
Ευρώπη θα είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με την Ελλάδα. Η ανάπτυξη της συνεισφοράς του τουρισμού
στην Ευρώπης το 2021 θα παραμείνει σταθερή στο 2,9%, ελάχιστα πιο πάνω από το 2,8% στο ΑΕΠ της
Ευρώπης φέτος25.
Γράφημα 3: Σύνολο διεθνών αφίξεων στην Ελλάδα για την περίοδο 2005-2011
Οι συνολικές αφίξεις το 2011 σημείωσαν σημαντική αύξηση λόγω της πολιτικής κρίσης στην βόρεια
Αφρική. Αυτό συνετέλεσε στο να σημειωθεί ρεκόρ ξεπερνώντας τα 16,4 εκατ. αφίξεις. Η ποσοστιαία
αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος αγγίζει το 9,5%. Αν εξαιρέσει κανείς το 2011, λόγω ειδικών
συνθηκών που ευνοήθηκε ο ελληνικός τουρισμός, παρατηρείται από το 2008 και μετά μίας συνεχούς
μείωση των αφίξεων. Η οικονομική κρίση φαίνεται να έχει επηρεάσει σημαντικά τις αφίξεις στην χώρα
23 Blanke J. & Chiesa T., 2011, The Travel & Tourism: Competitiveness Report 2011, Beyond the Downturn, World
Economic Forum, Geneva, Switzerland, σελ. XV.
24 ΣΕΤΕ, 2012, Ελληνικός Τουρισμός: Στοιχεία & Αριθμοί, Έκδοση 2012, Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών
Επιχειρήσεων, http://www.sete.gr/files/Media/Ebook/2012/Facts%20%20Figures%202012%20teliko.pdf,
πρόσβαση στις 15/10/2012.
25 World Travel & Tourism Council, 2011, Travel & Tourism Economic Impact 2011: Greece, World Travel & Tourism
Council, London.
13.000.000
13.500.000
14.000.000
14.500.000
15.000.000
15.500.000
16.000.000
16.500.000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
14.388.182
15.226.241
16.165.265
15.938.806
14.914.537
15.007.493
16.427.247
Πηγή: ΣΕΤΕ

14. 14
μας. Η ανασφάλεια που γεννά στους τουρίστες έχει στρέψει το ενδιαφέρον τους προς ανταγωνιστικούς
προορισμούς. Ανάλογη εικόνα παρουσιάζουν και οι τουριστικές εισπράξεις των τελευταίων ετών. Θα
πρέπει να επισημανθεί ότι δεν παρουσιάζεται ρεκόρ εισπράξεων, παρόλο που σημειώνεται ρεκόρ
αφίξεων. Η διαχρονική μείωση της δαπάνη ανά ταξίδι, όπως θα αναλυθεί παρακάτω, έχει καθοριστικό
ρόλο σε αυτό. Η καλύτερη χρονιά από θέμα επιδόσεων στις τουριστικές εισπράξεις πραγματοποιείται το
2008 με 11,6 δις ευρώ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ποιο θα είναι το μέγεθος των τουριστικών εισπράξεων
που θα πραγματοποιηθούν τα επόμενα χρόνια. Ώστε να μπορέσει να γίνει μία συνολική μελέτη για την
επίδραση που είχε η οικονομική κρίση στον ελληνικό τουρισμό.
Γράφημα 4: Ετήσιες τουριστικές εισπράξεις για την περίοδο 2000-2011 (εκατ. ευρώ).
Ειδικά, για τον ξενοδοχειακό κλάδο θα ακολουθήσουν στατιστικά δεδομένα που θα αποτυπώνουν την
εικόνα που επικρατεί σε αυτόν. Αρχικά θα παρουσιαστεί η κατανομή των ξενοδοχείων ανά κατηγορία
αστεριών. Έτσι, σημειώνεται ότι το 49% των ξενοδοχειακών κλινών ανήκει σε ξενοδοχεία τεσσάρων ή
πέντε αστέρων για το 2011. Ενώ, το 37% των ξενοδοχειακών κλινών στην Ελλάδα είναι κατηγορίας
μικρότερης των δύο αστέρων. Στην μεσαία κατηγορία των τριών αστέρων βρίσκονται σχεδόν ένα στα
τέσσερα ξενοδοχεία.
Γράφημα 5: Κατανομή κλινών ανά κατηγορία αστεριών στην Ελλάδα για το 2011.
0,0
2.000,0
4.000,0
6.000,0
8.000,0
10.000,0
12.000,0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
10.061,2
10.579,9
10.284,7
9.495,3
10.347,8
10.729,5
11.356,711.319,2
11.635,9
10.400,2
9.611,3
10.504,7
Πηγή: ΣΕΤΕ
5*****
108.552
14%
4****
193.381
25%
3***
180.365
24%
2**
226.539
30%
1*
54.831
7%
Πηγή: ΣΕΤΕ

15. 15
Από το παρακάτω γράφημα παρατηρείται η πορεία του αριθμού των ξενοδοχειακών μονάδων από το
2001 έως το 2011. Είναι εμφανής η μείωση του αριθμού των ξενοδοχειακών μονάδων που ανήκουν στις
κατηγορίες δύο και ενός αστέρων. Η μείωση αυτή καταγράφεται μετά το 2005 και μετά. Όπου, οι
μονάδες ξενοδοχείων κατηγορίας ενός αστεριού σημειώνουν σχεδόν 14% μείωση από το 2005 έως το
2011. Για την ίδια χρονική περίοδο η μείωση των ξενοδοχείων δύο αστέρων είναι σχεδόν 5%.
Παράλληλα, και οι δύο κατηγορίες έχουν βρεθεί σε επίπεδα πριν του 2002. Η κατηγορία ξενοδοχειακών
μονάδων τριών αστέρων έχει σημειώσει μέσα στην δεκαετία 2001-2011 αύξηση των μονάδων 48,4%.
Ανοδική τάση ακολούθησε και ο αριθμός των ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων και πέντε αστέρων.
Έτσι, οι ξενοδοχειακές μονάδες τεσσάρων αστέρων σημειώνουν, για την εξεταζόμενη δεκαετία, 51%
αύξηση. Τέλος, την μεγαλύτερη αύξηση την σημείωσαν τα ξενοδοχεία πέντε αστέρων. Αφού μέσα στην
δεκαετία 2001-2011 υπήρξε αύξηση 270% των ξενοδοχειακών μονάδων της συγκεκριμένης κατηγορίας
αστέρων. Είναι φανερό ότι υπάρχει μία σημαντική αύξηση του αριθμού των ξενοδοχειακών μονάδων
τριών, τεσσάρων και πέντε αστέρων με παράλληλα μείωση των μονάδων μικρότερων κατηγοριών.
Μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία τάση των ξενοδόχων να προσφέρουν υψηλότερης ποιότητας
υπηρεσίες.
Γράφημα 6: Ξενοδοχειακές μονάδες ανά κατηγορία για τα έτη 2001-2011
Όμως και ο αριθμός των ξενοδοχειακών κλινών σημειώνει ανάλογη εικόνα. Ειδικότερα, ο αριθμός των
ξενοδοχειακών κλινών ενός αστεριού σημείωσε μείωση 3% από το 2005-2011. Ο αριθμός των
ξενοδοχειακών κλινών δύο αστέρων σημειώνει μείωση σχεδόν 8% από το 2004-2011. Αντίθετα, οι
υπόλοιπες κατηγορίες ξενοδοχειακών κλινών σημείωσαν σημαντική αύξηση. Ειδικότερα, η κατηγορία
κλινών τριών αστέρων σημείωσε αύξηση 23,3% για την περίοδο 2001-2011. Την ίδια περίοδο η αύξηση
των κλινών σε ξενοδοχεία τεσσάρων αστέρων έφτασε το 24,4%, ενώ σε ξενοδοχεία πέντε αστέρων η
αύξηση άγγιξε το 186%. Γενικά, η εικόνα που παρουσιάζει ο αριθμός των ξενοδοχειακών μονάδων είναι
παρόμοια με την εικόνα του αριθμού των κλινών. Οι δύο μικρότερες κατηγορίες (ενός και δύο αστέρων)
σημειώνουν μείωση από το 2005 και μετά, ενώ οι μεγαλύτερες κατηγορίες (τριών, τεσσάρων και πέντε
αστέρων) καταγράφουν αυξητικές τάσεις από έτος σε έτος.
90 97 104 118 155 176 199 230 280 312 334
817 844 870 907 944 994 1.048 1.102 1.164 1.234 1.234
1.542 1.583 1.613 1.648 1.712
1.804 1.900
2.058 2.179 2.268 2.289
4.191 4.342 4.403 4.447 4.496 4.460 4.403 4.387 4.368 4.349 4.274
1.645 1.661 1.699 1.722 1.729
1.677 1.657 1.608
1.568 1.569 1.517
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
5.000
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
5***** 4**** 3*** 2** 1*

16. 16
Γράφημα 7: Κλίνες ανά κατηγορία για τα έτη 2001-2011
Όμως, φαίνεται ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τα έσοδα του ξενοδοχειακού κλάδου. Ο κύκλος
εργασιών στον τουρισμό σε τρέχουσες τιμές (έτος βάση 2005:100) μπορεί να αναδείξει ακόμα
περισσότερα για την πορεία των ξενοδοχείων και των εστιατορίων στην Ελλάδα. Ειδικότερα, ο κύκλος
εργασιών παρουσιάζει άνοδο από το 2006-2008. Η άνοδος αυτή θα φτάσει στην κορύφωση της το 2008 με
113,9 μονάδες σε σύγκριση με το 2005. Ενώ, από το 2009 και μετά η πορεία του κύκλου εργασιών είναι
συνεχής. Εντύπωση προκαλεί ότι παρόλο της αύξησης τόσο των αφίξεων όσο και των τουριστικών
εισπράξεων για το 2011, αυτή δεν αντικατοπτρίζεται στο κύκλο εργασιών των ξενοδοχείων και
εστιατορίων. Με αποτέλεσμα να έχουν χαθεί 25,9 μονάδες σε σχέση με το 2008 και 12 μονάδες σε σχέση
με το 2005. Ο κύκλος εργασιών έχει επιστρέψει σε επίπεδα πριν του 2005. Μεγάλο ενδιαφέρον προκαλεί
για την πορεία του κύκλου εργασιών το τέταρτο έτος (2012) της κρίσης στην Ελλάδα και κατά πόσο
συνεχίζει να επηρεάζεται από αυτήν.
Γράφημα 8: Κύκλος εργασιών στον τουρισμό σε τρέχουσες τιμές (Έτος δείκτης 2005=100)
Μία από τις σημαντικές επιδράσεις που ασκήθηκαν στις τουριστικές επιχειρήσεις κατά την κρίση ήταν η
μείωση της χρηματοδότηση. Η ροή χρηματοδότησης από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχει μειωθεί
σημαντικά προς τις τουριστικές επιχειρήσεις, αφού οι τράπεζες έχουν μειώσει τις χρηματοδοτήσεις λόγω
αύξηση της αβεβαιότητας της ελληνικής οικονομίας. Παράλληλα, αυτό έχει παγώσει σε σημαντικό
βαθμό τις επενδύσεις στον τουριστικό χώρο καθηλώνοντας τον στάσιμο. Ειδικότερα, από 1,147 δις. ευρώ
37.936 39.337 42.372 44.865
56.888
64.913
70.198
78.464 91.770
102.429 108.552
155.911 161.761 167.822 172.411 173.431 176.631 181.476 183.900 187.494
196.862 193.381
146.218 150.167 153.410 156.492 159.351 163.077 163.729 169.841 171.202 177.923 180.365
214.870 220.976 225.104 227.960 233.315 231.333 228.404 227.146 226.707 230.358 226.539
53.169 54.673 57.190 59.251 59.065
57.298 57.126 56.406 55.106 55.835 54.831
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
5***** 4**** 3*** 2** 1*
Πηγή: ΣΕΤΕ
0
20
40
60
80
100
120
2006 2007 2008 2009 2010 2011
103,7
110,4
113,9
103,9
95
88
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

17. 17
χρηματοδοτήσεων από τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα το 2007, οι χρηματοδοτήσεις έπεσαν στα 212
εκατομμύρια για το 201026. Ενώ, το 2011 η Τράπεζα της Ελλάδος σημειώνει αρνητικό μέγεθος
χρηματοδοτικών ροών προς τον τουριστικό χώρο. Αυτό σημαίνει ότι την χρονιά αυτή οι τουριστικές
επιχειρήσεις επέστρεψαν περισσότερα κεφάλαια (π.χ. δάνεια προηγούμενων ετών) προς τις τράπεζες
από ότι οι τράπεζες προς τις τουριστικές επιχειρήσεις. Αυτό σηματοδοτεί ένα ασφυκτικό πλαίσιο μέσα
στο οποίο πρέπει οι τουριστικές επιχειρήσεις να αναζητήσουν από άλλες πηγές χρηματοδότηση. Βέβαια,
είναι αντιληπτό το μέγεθος της δυσκολίας που αντιμετωπίζουν start-up τουριστικές επιχειρήσεις. Αφού,
χωρίς προηγούμενη παρουσία και έλλειψης φήμης είναι δύσκολο να αποκτήσουν αξιοπιστία για να
λάβουν χρηματοδότηση.
Γράφημα 9: Ροή χρηματοδότησης των εγχωρίων τουριστικών επιχειρήσεων από εγχώρια νομισματικά
χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε εκατ. ευρώ
Η συμβολή του τουρισμού είναι καθοριστική στην συνολική οικονομία της χώρας. Ο τουρισμός
συμβάλει με το 18,4% στην συνολική απασχόληση της χώρας. Η συμβολή του στην απασχόληση είναι
τόσο άμεση όσο και έμμεση. Η άμεση απασχόληση έχει δημιουργήσει 349,2 χιλιάδες θέσεις εργασίας το
2011. Ενώ, η έμμεση και άμεση απασχόληση συμβάλει με την δημιουργία και διατήρηση 758,3 χιλιάδων
θέσεων εργασίας. Όμως, από το 2006-2010 η συμβολή του τουρισμού είχε παρουσιάσει μία συνεχόμενη
μείωση τόσο στην άμεση όσο και στην έμμεση απασχόληση. Η μείωση αυτή ανακόπτεται το 2011, λόγω
της αύξησης του αριθμού των αφίξεων στην χώρα μας. Το ποσοστό μείωσης της συνολικής απασχόλησης
από τον τουρισμό έφτασε το 16,3% για το προαναφερθέν χρονικό διάστημα. Ενώ, το ποσοστό της
μείωση της άμεσης απασχόλησης θα κινηθεί στο 11,5%. Η έμμεση απασχόληση φαίνεται να επηρεάζεται
περισσότερο σε σχέση με την άμεση. Τα αίτια που συνέβαλαν σε αυτό θα απαιτηθεί να υπάρξει
περισσότερη έρευνα μελλοντικά. Μία πρόχειρη προσέγγιση, θα μπορούσε να εντάξει στα αίτια την
οικονομική κρίση, τον έντονο ανταγωνισμό στον τουρισμό, τη μείωση του ποσοστού κερδοφορίας και το
μη μισθολογικό κόστος.
26 Τράπεζα της Ελλάδος, 2012, Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, τεύχος 145, Ιούλιος- Αύγουστος 2012,
Τράπεζα της Ελλάδος, Ευρωσύστημα, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών, Διεύθυνση Στατιστικής, σελ.109.
-200
0
200
400
600
800
1.000
1.200
2007 2008 2009 2010 2011
1.147 1.166
545
212
-167
Πηγή:Τράπεζα της Ελλάδας

18. 18
Γράφημα 10: Θέσεις άμεσης και έμμεσης απασχόλησης σε χιλ. για τα έτη 2000-2011.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το προφίλ των τουριστών που έχει προσελκύσει η ελληνική τουριστική
επιχείρηση. Στο παρακάτω γράφημα γίνεται μία σύντομη σύγκριση μεταξύ του συνολικού αριθμού
μεμονωμένων ταξιδιωτών με τον αντίστοιχο που προσέρχεται οργανωμένα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της
Τράπεζα της Ελλάδος το σύνολο των μεμονωμένων είναι αισθητά μεγαλύτερο από το σύνολο των
οργανωμένων τουριστών.
Γράφημα 11: Σύνολο Αφίξεων ανά τρόπος ταξιδιού (μεμονωμένοι ταξιδιώτες ή οργανωμένα ταξίδια) για το
χρονικό διάστημα 2005-2011.
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
344,2 337,8 336,8 322,4 320,6 355,1 366,5 365 357,6 325,8 328,8 349,2
782,4 789,7 789,1 766,7 775,8
844,8 877,7 877,5 847,4
787,6 754,4 758,3
Άμεση Απασχόληση Συνολική (Άμεση & Έμμεση) Απασχόληση
Πηγή: ΣΕΤΕ
0,0
2.000,0
4.000,0
6.000,0
8.000,0
10.000,0
12.000,0
14.000,0
16.000,0
18.000,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
14.388,2
15.226,2
16.165,3 15.938,8
14.914,5 15.007,5
16.427,2
10.712,2 11.410,0 11.712,4 11.228,2 10.656,9 10.998,3
11.948,4
3.676,0 3.816,2 4.452,9 4.710,6 4.257,6 4.009,2 4.478,8
Σύνολο Μεμονωμένοι ταξιδιώτες Οργανωμένα ταξίδια
Πηγή: Τράπεζα της
Ελλάδος

19. 19
Γράφημα 12: Σύνολο αφίξεων ανά κατηγορία προέλευσης σε χιλ. ταξιδιώτες για το χρονικό διάστημα 2005-
2011.
Η προέλευση των τουριστών φαίνεται να έχει διαφοροποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Είναι
αντιληπτό ότι από το 2007 και μετά έχει υπάρξει μία διαφοροποίηση ως προς την προέλευση των
τουριστών στην χώρα μας. Έτσι, οι αφίξεις τουριστών από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 έχουν
παρουσιάσει σημαντική μείωση από το 2007-2010, αγγίζοντας το 22,2%. Το 2011 σημειώθηκε ανάκαμψη
των αφίξεων από τις χώρες μέλη της Ε.Ε. 27. Όμως, οι αφίξεις του 2011 έχουν επηρεαστεί από τα
γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις χώρες της Βόρειας Αφρικής. Συνεπώς, θα πρέπει με σύνεση να
χρησιμοποιηθούν τα στοιχεία του 2011 στα όποια συμπεράσματα, λόγω των έκτακτων γεγονότων.
Παράλληλα, πτώση των αφίξεων σημειώνεται και στις χώρες της ευρωζώνη που αγγίζει το 24,3%. Ενώ, η
μείωση από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) εκτός του ευρώ είναι λίγο πιο ήπια, αφού αγγίζει το
19%. Αντίθετα, οι λοιπές χώρες παρουσιάζουν μία εντυπωσιακή πορεία από το 2005 μέχρι το 2011. Η
συνολική αύξηση των αφίξεων από τις προαναφερθέντες χώρες ισούται με 81% από το 2005-2011.
Φαίνεται ότι ο ελληνικός τουρισμός έχει αρχίσει να πραγματοποιεί μία σημαντική αλλαγή. Στρέφεται
όλο και περισσότερο σε χώρες εκτός ευρώ, ενώ οι αφίξεις από χώρες της Ε.Ε. συνεχώς ελαττώνεται τα
τελευταία χρόνια.
Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια και πρέπει να λάβει
υπόψη της τόσο η ξενοδοχειακή όσο τουριστική επιχείρηση είναι η συνεχής μείωσης των ημερών
παραμονής στην Ελλάδα. Συνολικά από το 2005 μέχρι το 2011 η μείωση στην μέση διάρκεια παραμονής
στην Ελλάδα έχει φτάσει την 1,5 ημέρα ή 16,3%. Αυτό σηματοδοτεί την ανάγκη για αναπλήρωση των
μειώσεων παραμονής στην χώρα με περισσότερες αφίξεις. Οι τουρίστες που προέρχονται από χώρα της
ευρωζώνης διαμένουν κατά μέσο όρο 11,1 ημέρες για το 2011. Ακολουθούν, όσοι ανήκουν σε χώρα από
την Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 συνολικά με 10,1 ημέρες. Ακολουθούν όσοι προέρχονται από χώρα εκτός
ζώνης του ευρώ με 8,4 ημέρες. Ενώ, ο αριθμός των ημερών που μένουν όσοι προέρχονται από τις λοιπές
χώρες φτάνει τις 7,5 ημέρες για το 2011. Ίσως, η απόσταση από την χώρα προέλευσης να επηρεάζει
σημαντικά τον χρόνο παραμονής στην χώρα μας. Ένα σημαντικό συμπέρασμα που θα κληθεί να
αντιμετωπίσει η τουριστική επιχείρηση είναι ότι όλο και περισσότερο αυξάνεται ο αριθμός των
τουριστών που μένουν λιγότερο (π.χ. από λοιπές χώρες), ενώ μειώνεται χρόνο με τον χρόνο ο αριθμός
των τουριστών που μένουν περισσότερο. (π.χ. από χώρες της ευρωζώνης). Ένας τουρίστας που χάνεται
για την Ελλάδα από χώρα της ευρωζώνης και αντικαθίσταται από χώρα εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα
αποφέρει μία συνολική απώλεια 3,6 ημερών. Η τάση θα πρέπει να εξεταστεί και μελλοντικά για να
αναδειχθούν τα αίτια αυτής.
3.170,0 3.315,9 3.702,8
4.123,6 4.027,0
4.807,6 5.729,24.149,3 4.319,5
4.867,1 4.641,7 4.288,8
4.090,7 4.097,8
11.218,1
11.910,3
12.462,5
11.815,3
10.887,5
10.199,9
10.698,0
7.068,9
7.590,8 7.595,3
7.173,5
6.598,7
6.109,2
6.600,2
0,0
2.000,0
4.000,0
6.000,0
8.000,0
10.000,0
12.000,0
14.000,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Λοιπές Χώρες Χώρες EE εκτός ζώνης ευρώ
Χώρες ΕΕ - 27 Χώρες ζώνης ευρώ
Πηγή: Τράπεζα της
Ελλάδος

20. 20
Γράφημα 13: Μέση διάρκεια παραμονής ανά ταξίδι μη κατοίκων στην Ελλάδα ανά κατηγορία χωρών ( αριθμό
διανυκτερεύσεων).
Ένα πολύ ενδιαφέρον γράφημα είναι και το επόμενο. Όπου συνοψίζεται η δαπάνη που πραγματοποιεί
ο εισερχόμενος τουρίστας ανά ταξίδι στην χώρα μας. Είναι αντιληπτό ότι όσοι προέρχονται από την
Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), και ειδικά από την ευρωζώνη, δαπανούν περισσότερα από όσους προέρχονται
από χώρα εκτός της Ε.Ε. ή εκτός ευρωζώνης. Συνολικά, η δαπάνη έχει επηρεαστεί από την οικονομική
κρίση παρουσιάζοντας μείωση που φτάνει το 14,2%. Ειδικά, για την δαπάνη χωρών που προέρχεται από
τουρίστες της Ευρωζώνης η μείωση είναι της τάξεως του 7,1%. Ενώ, η μείωση της δαπάνης ανά ταξίδι
από οποιαδήποτε χώρα της Ε.Ε. φτάνει το 12,7%. Όσοι προέρχονται από χώρα εκτός της Ε.Ε. ή από χώρα
εκτός της ευρωζώνης πραγματοποιούν μειωμένη δαπάνη από το 2006 και μετά. Η μείωση που
καταγράφεται για την περίοδο 2006-2011 για όσους προέρχονται από μη χώρα της ευρωζώνης φτάνει το
34,5%, ενώ η αντίστοιχη των λοιπών χωρών ξεπερνά το 26,7%. Συμπερασματικά, η κρίση έχει επηρεάσει
σημαντικά την δαπάνη ανά ταξίδι προς την χώρα μας. Λιγότερη επίδραση παρατηρείται όσοι έχουν
προέλευση από χώρα της ευρωζώνης, ενώ μεγαλύτερη όσοι προέρχονται από χώρα μη ευρωζώνης ή από
μη ευρωπαϊκή χώρα.
9,6
9,8
9,0 8,9 8,7 8,7
8,4
8,8 8,8
8,2
7,7 7,5 7,6 7,5
10,7 10,7
10,0 9,6 9,5 9,3 9,2
11,2 11,2
10,6
10,3 10,3 10,1 10,1
12,1
11,9
11,6
11,2 11,3 11,1 11,1
7,0
8,0
9,0
10,0
11,0
12,0
13,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Χώρες EE εκτός ζώνης ευρώ Λοιπές Χώρες
Σύνολο Χώρες ΕΕ - 27
Χώρες ζώνης ευρώ
Πηγή: Τράπεζα της

21. 21
Γράφημα 14: Δαπάνη ανά ταξίδι μη κατοίκων στην Ελλάδα ανά κατηγορία χωρών προέλευσης (σε ευρώ).
Γράφημα 15: Δαπάνη ανά διανυκτέρευση μη κατοίκων στην Ελλάδα ανά κατηγορία χωρών προέλευσης (σε
ευρώ).
Από το παραπάνω γράφημα είναι παρουσιάζεται η δαπάνη εισερχόμενων τουριστών ανά κατηγορία
χωρών προέλευσης. Μπορούν να εξαχθούν δύο σημαντικά συμπεράσματα. Το πρώτο συμπέρασμα είναι
ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σημαντικά την δαπάνη ανά διανυκτέρευση. Η μείωση συνολικά
αγγίζει το 9,6% ανά ημέρα παραμονής από το 2008-2011 στην χώρα μας. Αρκετά μεγάλη μείωση
καταγράφει η δαπάνη ανά διανυκτέρευση τουριστών που προέρχονται από χώρα εκτός της Ε.Ε. (Λοιπές
Χώρες), όπου ξεπερνά το 11,3%. Ενώ, οι τουρίστες χωρών της ευρωζώνης παρουσιάζουν μείωση δαπάνης
6,6%. Την μεγαλύτερη μείωση την καταγράφει για την ίδια περίοδο η δαπάνη που προέρχεται από
τουρίστες χωρών της Ε..Ε αλλά όχι της ευρωζώνης. Η συγκεκριμένη μείωση φτάνει το 19,8%. Το δεύτερο
συμπέρασμα έχει να κάνει ότι οι τουρίστες που προέρχονται από μη ευρωπαϊκή χώρα (Λοιπές Χώρες)
παρουσιάζουν σημαντικά μεγαλύτερη δαπάνη αυτούς που προέρχονται από την Ε.Ε. Η διαφορά φτάνει
τα 14 ευρώ δαπάνης ανά διανυκτέρευση ανάμεσα στις χώρες εκτός και εντός Ε.Ε για το 2011.
692,9 699,4 666,8
658,7
623,2
530,5 520,2
718,4 734,5
641,7
685,2
632,1
604,7
595,4
745,7
745,9
700,2
730,0
697,3
640,4 639,5
753,4 749,0
719,8
747,4
723,3
657,3 663,1
789,0
777,3
754,5
805,3 789,5
742,2
751,8
500,0
550,0
600,0
650,0
700,0
750,0
800,0
850,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Χώρες EE εκτός ζώνης ευρώ Λοιπές Χώρες
Σύνολο Χώρες ΕΕ - 27
Χώρες ζώνης ευρώ
Πηγή: Τράπεζα
της Ελλάδος
72,3
71,0
74,3 73,8
71,3
60,9
61,6
81,6
83,1
78,0
88,6
84,4
79,2 79,6
69,7 70,0
70,2
76,3
73,5
68,6
69,6
67,3 67,2 68,2
72,7
70,4
64,8
65,6
65,0 65,3 65,1
72,0
69,9 66,8 67,5
60,0
65,0
70,0
75,0
80,0
85,0
90,0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Χώρες EE εκτός ζώνης ευρώ Λοιπές Χώρες
Σύνολο Χώρες ΕΕ - 27
Χώρες ζώνης ευρώ
Πηγή: Τράπεζα της
Ελλάδος

22. 22
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
2.1.Εννοιολογική Προσέγγιση της Επιχειρηματικότητας και του Επιχειρηματία
Υπάρχει εκτενής αναφορά στην επιστημονική βιβλιογραφία για τον επιχειρηματία και την απόφαση
του να αρχίσει μία επιχείρηση. Τα τελευταία χρόνια η έρευνα πάνω στην επιχειρηματικότητα έχει
αυξηθεί σε σύγκριση με το κοντινό παρελθόν. Η επιστημονική βιβλιογραφία αναφέρεται στους
παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση του επιχειρηματία αυτή αλλά και στα εμπόδια που
αντιμετωπίζει27. Τα εμπόδια έχουν να κάνουν με περιορισμούς στην χρηματοδότηση, στο ανθρώπινο
δυναμικό, στη γεωγραφική τοποθεσία, στις αντιληπτές προκαταλήψεις και στην εθνικότητα28.
Παράλληλα, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η επιστημονική αναφορά και η εμπειρική αποτύπωση για την
επιχειρηματικότητα στον τουρισμό δεν έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία29.
Οι Bygrave και Hofer (1991) έχουν σωστά επισημάνει ότι η καλή επιστήμη πρέπει να ξεκινά με καλούς
ορισμούς30. Με τον τρόπο αυτό ένας τομέας έρευνας μπορεί να χτίσει το δικό του πεδίο από
γειτνιάζοντες χώρους31 στηριζόμενος στην ορθή εννοιολογική οριοθέτηση του. Η συγκεκριμένη εργασία
θα ακολουθήσει αυτή την συγκεκριμένη αρχή για τον προσδιορισμό των εννοιών της
επιχειρηματικότητας. Έτσι, θα γίνει προσδιορισμός της έννοιας της επιχειρηματικότητας και του
επιχειρηματία.
Η προσέγγιση προσδιορισμού των συγκεκριμένων εννοιών από την οικονομική θεωρεία θα αργήσει
αρκετά, αφού η νεοκλασική θεωρία της οικονομικής επιστήμης θα δώσει τον ρόλο του συντονιστή των
συντελεστών παραγωγής32. Οι οικονομολόγοι προσέγγισαν τον όρο «επιχειρηματία» με διαφορετικές
οπτικές εντάσσοντας τον στο πλαίσιο της οικονομικής τους θεώρησης. Ο Γάλλος οικονομολόγος Catylon
το 1732 προσδιόρισε την επιχειρηματικότητα ως την προθυμία των ατόμων να διεξάγουν εμπορικές
δραστηριότητες αναλαμβάνοντας τον οικονομικό κίνδυνο από μία νέα επιχειρηματική προσπάθεια33.
Συγκεκριμένα, όριζε την δραστηριότητα που προκύπτει από την αγορά αγαθών σε συγκεκριμένες τιμές
και πώλησης στο μέλλον σε αβέβαιες τιμές34. Αργότερα, ο Say θα αποδώσει την θέση του οργανωτή των
συντελεστών παραγωγής και εμμέσως ως καταλύτη οικονομικής αλλαγής.
27 Simon C. Parker, C. Mirjam van Praag, 2010, The entrepreneur’s mode of entry: Business takeover or new
venture start?, Journal of Business Venturing 27, σελ. 31-32 {31-46}
28 Στο ίδιο, σελ. 32.
29 Lan li, 2008, A review of entrepreneurship research published in the hospitality and tourism management
journals, Tourism Management 29 σελ. 1013 {1013-1022}
30 Bygrave W.D., Hofer C.W., 1991. Theorising about entrepreneurship. Entrepreneurship Theory and Practice,
16(2) σελ.15 {3–22}.
31 Bruyat Christian, Julin Pierre-Andre, 2000, Defining the field of research in entrepreneurship, Journal of
Business Venturing 16, {165–180}
32 Deakinks David, Freel Marks, 2007, Επιχειρηματικότητα, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 40.
33 Minniti Maria, Levesque Moren, 2008, Recent developments in the economics of entrepreneurship, Journal
of Business Venturing 23, σελ. 603 {603-612}
34 Ahmad Nadim, Seymour Richard, 2008, Defining Entrepreneurship activity: Definitions Supporting
Framework for Data Collection, OECD Statistics Working Paper, σελ. 1-2. {1-22}

23. 23
Την μεγαλύτερη επίδραση για τον ορισμό της επιχειρηματικότητας την άσκησε ο Schumpeter35. Ο κατά
Schumpeter επιχειρηματίας είναι μία ηρωική μορφή που επιφέρει την αλλαγή με την εισαγωγή νέων
τεχνολογιών. Έτσι, ο επιχειρηματίας για τον Schumpeter είναι ο καινοτόμος που μεταβάλλει τις
παραγωγικές δυνατότητες και, κατ’ επέκταση, τους παραγωγικούς συντελεστές36. Ο επιχειρηματίας είναι
ο καινοτόμος που εκτελεί αλλαγή εντός των αγορών, μέσω νέων συνδυασμών. Συνεπώς, ο
επιχειρηματίας είναι ένας παράγοντας αλλαγής και πηγή της θεωρίας της δημιουργικής καταστροφής
του Schumpeter. Ενώ, ο επιχειρηματίας καταφέρνει μέσα από την καινοτομία του να εισάγει ένα νέο
προϊόν ή μία νέα μέθοδος παραγωγής, να εισάγει μία νέα αγορά ή να ανακαλύψει μία νέα πηγή
ζήτησης, ή ακόμα να πραγματοποιήσει μία νέα εσωτερική οργάνωση μίας επιχείρησης37. Συνεπώς για
την Schumpeterian επιχειρηματικότητα θα πρέπει να τονιστεί ότι ζωτικής σημασία ζήτημα είναι η
επιχειρηματική ιδέα. Η επιχειρηματική ιδέα που μπορεί να διαταράξει την υπάρχουσα κατάσταση,
φέρνοντας ως ένα βαθμό την επανάσταση. Αυτή λοιπόν η αντίληψη διαπνέει την επιχειρηματικότητα
του Schumpeter. Παράλληλα, το ζήτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι πως η επιχειρηματική ιδέα
προκύπτει. Για τους Braguinsky, Klepper & Atsushi (2009) η επιχειρηματική ιδέα αναπτύσσεται
περισσότερο από τους εργαζόμενους που προσπαθούν να βελτιώσουν τα πράγματα. Είναι, λοιπόν, η
αντίληψη της εσωτερική επιχειρηματικότητας που προωθεί και παράγει τις ιδέες38.
Ο Knight το 1921 θα απαντήσει στο ζήτημα τι ωθεί τον επιχειρηματία προς την επιχειρηματική
δραστηριότητα, και δεν είναι άλλο από το κέρδος για το ρίσκο που έχει αναλάβει. Δηλαδή, είναι μία
ανταμοιβή ως προς το επιχειρηματικό ρίσκο. Ενώ ο Knight θα ορίσει τον επιχειρηματία ως το άτομο που
αναλαμβάνει την αβεβαιότητα των δυνάμεων της αγοράς. Με τον τρόπο αυτό ο επιχειρηματίας
προσπαθεί να προβλέψει και να ενεργήσει σύμφωνα με τις αλλαγές που συμβαίνουν στην αγορά39.
Ο Kirzner (1973) θα θεωρήσει ότι ο επιχειρηματίας έχει την ικανότητα να διακρίνει τις ευκαιρίες και να
βρίσκεται σε δημιουργική εγρήγορση. Ενώ, αντιλαμβάνεται τον επιχειρηματία ως ένα μεσάζων ανάμεσα
στους προμηθευτές και στους καταναλωτές που προσπαθεί να αντιληφθεί τις ευκαιρίες που υπάρχουν.
Ο Kirzner έρχεται να αποσυνδέσει τον ρόλο του επιχειρηματία που κατέχει μέσα παραγωγής και του
δίνει απλώς τον ρόλο του οπορτουνιστή ως ενδιάμεσο κρίκο40. Ενώ, ο Casson βλέπει τον επιχειρηματία
ως ένα συντονιστή που οργανώνει τους πόρους της επιχείρησης και αποτελεί το παράγοντα επιρροής
στο περιβάλλον41. Παρόλο που όλοι έχουν κριτικές αποφάσεις μόνο ο επιχειρηματίας ειδικεύεται στην
πράξη σε αυτές. Για τον λόγο αυτό ο Casson δίνει ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στον επιχειρηματία την
κριτική λήψη αποφάσεων42. Αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του επιχειρηματία είναι αναγκαίο να
35 Audretsch D., 2003, Entrepreneurship: A Servey of the Literature, European Commission (Enterprise
Directorate –General), Enterprise papers No 14, Brussels, σελ. 3.
36 Deakinks David &Freel Marks, 2007, Επιχειρηματικότητα, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 43-45.
37 Braguinsky S., Klepper S. & Ohyama A., 2009, Shcumpeterian Entrepreneurship, Atlanta Competitive
Advantage Conference Paper, σελ. 2 {1-40}
38 Στο ίδιο, σελ. 31.
39 Ahmad Nadim & Seymour Richard, 2008, Defining Entrepreneurship activity: Definitions Supporting
Framework for Data Collection, OECD Statistics Working Paper, σελ. 8. {1-22}
40 Deakinks David & Freel Marks, 2007, Επιχειρηματικότητα, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, σελ. 42-43.
41 Στο ίδιο, σελ. 49-51.
42 Casson Mark, 2005, An entrepreneurial Theory of the Firm, Journal of Economic Behaviour and
Organization, 58, σελ.327-329. {327-348}.