1. VLEFSHMËRIA, PEZULLIMI (NGRIRJA) DHE PAVLEFSHMËRIA
Vlefshmëria, gjuhësisht, është e kundërta e sëmurjes, ndërsa në sheriatin
islam ndonjëherë titullohen ibadetet, e ndonjëherë veprimtaritë e tjera. Ndërkaq, te
usulijinët është të realizuarit e veprimit në të dy anët, në përputhshmëri si e parasheh
sheriati.158
Dy anët (aspektet) janë: pajtueshmëria e çështjes së sheriatit dhe
kundërshtia e tij. E, kjo nënkupton domosdoshmërinë se, nëse veprimi ka vetëm
njërën anë, nuk titullohet me të, si, fjala vjen, imani nuk mund të jetë përpos nëse
është në përputhshmëri si e parasheh Ligjvënësi; nëse e kundërshton atë, nuk quhet
iman.
Vlefshmëria quhet ajo, e cila i plotëson ruknet dhe shartet e sheriatit. Nga kjo
kuptohet se veprimet mes njerëzve realizohen nga qëllimet e kërkuara prej saj.
Rezultati i veprimit: ajo për çka është kontraktuar (ligjësuar) shitblerja, bëhet
për t’u pronësuar-shpronësuar malli. Bartja e mallit është gjurma. Ndërsa, qëllimi i
vlefshmërisë së kontratës është e drejta e asaj gjurme. E drejta e asaj gjurme është se
për çka është kontraktuar (ligjësuar), si, fjala vjen:
-E drejta për lejimin e shfrytëzimit të mallit të blerë
-E drejta e marrëdhënieve intime në aktin e kurorëzimit.159
Sa i përket pajtueshmërisë së çështjes së Ligjvënësit në ibadete (adhurime), ajo
është të liruarit nga detyra pas kryerjes së adhurimit, pra, pajtueshmëria e çështjes.
Edhe nëse bëhet obligative, të ripërsëritet edhe ndonjëherë tjetër.160
Mirëpo, ky është
mendimi i mutekeliminëve. Fukahatë thonë se realizimi në atë formë nuk kërkohet të
ripërsëritet.161
Shembull: “Fale namazin”,
Te fukahatë nënkuptohet se: namazi kryhet nëse janë përmbushur ruknet dhe
shartet. E, nëse nuk përmbushen, mbetet borxh. Ndërsa:
Mutekeliminët thonë: namazi është i kryer nëse janë përmbushur shartet
dhe ruknet në bazë të mundësive dhe aftësive, e kjo do të thotë të kryejë vaxhibin
duke i plotësuar shartet dhe ruknet sipas mendjes së tij. Mirëpo, nëse më vonë e
kupton se nuk i ka kryer si duhet dhe ashtu siç ka qenë e kërkuar, atëherë prapë
kërkohet veprimi prej tij, por me argument tjetër. Ndërsa, kërkesa e parë është kryer
me veprimin e mëparshëm.
Si rezultati i mendimeve të ndryshme del se: ai i cili e ka falur namazin
duke menduar se ka qenë me abdes, mirëpo më vonë e kupton se ka qenë pa abdes,
-Sipas mendimit të mutekeliminëve, namazi ka qenë në rregull, sepse njeriu
është i urdhëruar të falet me abdes, pa marrë parasysh se a e ka ditur se është me
abdes apo jo, ndërsa:
- Te fukahatë konsiderohet namaz i papranuar dhe llogaritet se nuk e ka falur.
-Fukahatë thonë: “Argumentimi i obligueshmërisë qëndron edhe nëse e falë
namazin e rregullt sipas urdhrit paraprak.” Ndërsa:
-Mutekeliminët thonë: “Nëse i ngarkuari e ka falur, sipas mendimit të tij,
namazin në rregull, ai argument është i kryer; për të qenë i obligueshëm nevojitet
argument tjetër, e jo argumenti paraprak.”

2. Që të dy grupet pajtohen se është obligative për ta falur më vonë, nëse i
ngarkuar, i cili e ka kryer detyrën, e zbulon se e ka falur jo të plotë. E, kjo do të thotë
se në praktikë ka përputhshmëri në mes të mendimeve. Shpjegimi i fukahave
kundërshtohet me namazin e falësit, i cili nuk është udhëtar me tejemum, kur nuk ka
ujë, dhe atij, i cili falet me tejemum për shkak të acarit dhe atij i cili i mbath mestet
pa i pastruar këmbët. Ato llogariten namaze të plota, por prapëseprapë vaxhib është të
falen edhe një herë. Po ashtu, namazi i xhumasë llogaritet i plotë dhe i pranuar, e nuk
falet për së dyti.
I vlefshëm është veprimi që kryhet prej të ngarkuarit, duke i plotësuar shartet
dhe ruknet, sipas mënyrës së kërkuar dhe rezultojnë rezultatet siç i kërkon sheriati.
I pavlefshëm është veprimi jo në këtë mënyrë, pa marrë parasysh se a nuk
plotësohet një rukn prej rukneve apo një shart prej sharteve, dhe pa marrë parasysh se
a është prej adhurimeve, kontratave apo prej veprimtarive tjera. E, kjo përfshin të
pezulluarën dhe të prishurën dhe që të dyja janë në ibadat dhe veprimtari tjera.
Namazi i pezulluar është sikurse namazi i prishur, nuk lirohet njeriu nga vaxhibi dhe
nuk e ka të kryer borxhin.
Shitblerja e pezulluar është si shitblerja e prishur, nuk mund të bëhet ndërrimi i
mallrave dhe nuk rezultojnë të drejta legjitime sheriatike. Ky lloj i dytë, pra ndarja dyl
lojesh, është sipas mendimit të shumicës së dijetarëve.
Hanefijtë thonë se ndarja dy llojesh është në ibadatë (Ligjet e adhurimit),
sepse në ibadatë vepra ose është e vlefshme, ose është e pavlefshme. Ndërsa, në
kontrata dhe veprimtari ndërnjerëzore, ndarja është tri llojesh, sepse akti ose është i
vlefshëm, ose i pezulluar, ose i prishur.163
I prishur është kur akti është i prishur në rrënjë, pra në bazë, që do të
thotë në formulimin, në kontraktuesit ose në të kontraktuarën, e që nga ai akt nuk
rezulton asgjë, si, fjala vjen, të jetë akti prej të çmendurit ose prej fëmijës. Me fjalë të
tjera:
I prishur është akti, i cili nuk është i ligjësuar as për nga esenca, as për
nga atributi, si, fjala vjen, shitblerja e asaj çka është në barkun e kafshëve, qoftë të
gjinisë femërore, qoftë të gjinisë mashkullore.164
Fjala “në bazën e aktit” ka për qëllim “ruknin (shtyllën)” ose (ofertën dhe
kërkesën) për të qenë e lejuar, ndërsa:
Fjala “ligjësimi i ruknit” ka kuptimin që të mos ketë pengesë për të qenë e
lejuar. Ndërsa:
Fjala “ligjësimi i të lejuarës” ka për qëllim që të jetë malli me vlerë. Fjala
“në titullimin e aktit” është ajo çka është jashtë (përpos) ruknit dhe të lejuarës, si,
fjala vjen, kushti është e kundërta e fuqizimit të aktit, ose pamundësia e dorëzimit të
mallit, ose e të hollave, sepse ajo është cilësi bashkëngjitëse e aktit, edhe pse
shitblerja bazohet në dorëzimin e mallit. Nga kjo buron se akti i shitblerjes prishet në
momentin e prishjes së mallit, e jo të prishjes së të hollave, sepse qëllimi nuk është te
të hollat, ngaqë të hollat janë mjet për të arritur te shfrytëzimi i mallrave.
Ndërsa “e pezulluar” quhet kur mangësia qëndron në një cilësi prej
cilësive të aktit, si, fjala vjen, mangësia qëndron në një kusht prej kushteve që janë
jashtë qenies së vet aktit, apo të shtyllave kryesore të aktit. Në këtë akt rezultojnë disa
çështje, nëse plotësohen ruknet e shfrytëzimit dhe të çështjeve kryesore.

3. Me fjalë tjera “e pezulluar” quhet ajo çka në esencë është e ligjësuar (e
fuqishme), por atë ligjësim e pengon një cilësi e rastit, aksidentale. Për shembull:
shitblerja e mendjelehtit, fëmijës tepër të vogël ose blerja e të paqenit prezent (të
paekzistuarës), ose pa pasur të holla (në momentin e aktit).
Shitblerje e pezulluar quhet shitblerja me çmim të papërcaktuar, ose kur
shitblerjes i bashkëngjitet një kusht i padrejtë.
Martesa e fëmijës tepër të vogël, apo martesa me të ndaluarat, është martesë e
paligjësuar (e prishur). Ndërsa, martesa pa dëshmitarë është martesë e pezulluar.
Në të parën nuk rezulton kurrfarë e drejte, as kurrfarë obligimi, ndërsa sa i
përket martesës së pezulluar rezultojnë disa të drejta, e për këtë arsye është obligative
mehri dhe numërimi i idetit. Po ashtu, nëse ka ndodhur kontaktimi seksual gjatë
martesës së pezulluar, rezulton e drejta e trashëgimisë.
Sa i përket shitblerjes së pezulluar, nëse vetëm ka kaluar pronësia në palën
tjetër, rezulton pronësimi i padrejtë.
Marrur nga “Usuli fikhu islam” i autorit Dr. Vehbetu Zuhejli.
Përktheu: Dr. Musli Vërbani.