1. LLOJET E TË LIGJËSUARËS TE HANEFIJTË
Hanefijtë, veprën e të ngarkuarit, e cila është e ndërlidhur me ligjin e Allahut,
e kanë ndarë në katër lloje:
1. Çka është e drejtë e plotë dhe e pastër ndaj Allahut.
2. Çka është e drejtë e plotë dhe e pastër ndaj robit.
3. E drejta, në të cilën janë të ndërlidhura të dy të drejtat, mirëpo dominon e
drejta e Allahut.
4. E drejta në të cilën janë të ndërlidhura të dy të drejtat, mirëpo dominon e
drejta e robit. 244
Qëllimi me termin “ e drejtë e Allahut” është ajo që ka të bëjë me dobinë e
përgjithshme të botës, pa qenë e veçuar për askënd po të titullohet vetëm për Allahun
e Lartmadhëruar, për shkak të rëndësisë madhështore dhe dobinë gjithëpërfshirëse.
Kjo do të thotë se është e drejtë e shoqërisë dhe ligji është ligjësuar për interesin e
përgjithshëm, e jo për interes personal. Kjo është e drejta që ka të bëjë me interesin e
përgjithshëm dhe anashkalon interesin personal.
Qëllimi me termin “e drejtë e robit” është ajo çka ka të bëjë me interesin
individual, si: pasuria është e drejtë personale dhe është e ndaluar për çdokënd tjetër.
Me këtë na del në shesh se është e paimagjinueshme që të ketë lloj tjetër, ku
bashkohen e drejta e Allahut me të drejtën e robit në mënyrë të barabartë sipas
Ligjvënësit. Por, duhet shikuar të dy llojet e të drejtave, interesi i robërve në
përgjithësi dhe interesi personal, e nuk ka diçka që është në anën e Allahut.
Do t’i sqaroj këto lloje veç e veç.
Lloji i parë:
E drejta e plotë dhe e pastër e Allahut:
Dispozita e këtij lloji është se njeriu nuk ka të drejtë të lëshojë pe, ose t’i
anashkalojë e të mos i zbatojë. Ky lloj ndahet në tetë nënlloje:
1.Adhurime të pastra, si besimi (imani) dhe pesë shtyllat e islamit. Qëllimi i
këtyre adhurimeve është qëndrueshmëria e fesë. Është e domosdoshme që të
sigurohet sistemi shoqëror.
2. Adhurimet që kanë kuptim donacioni. Donacioni është taksë, e cila jepet
për të ruajtur shëndetin apo pasurinë, si f.v. sadekatul fitri është ibadet i atij lloji që
ofron tek Allahu duke u dhënë sadaka të gjorëve dhe të varfërve; nga ky shkak, kusht
është mjeti për dhënien e saj, ndërsa, është donacion për arsye se është obligim për të
ngarkuarin, për shkak të tjetrit, të cilin e ka përsipër të përkujdeset për të dhe është
kujdestar i tij, si f.v. shërbëtori dhe djali i tij i vogël, sikurse e ka për obligim të
shpenzojë për të. Për këtë arsye, nuk është kusht që ai të ketë imunitet të plotë, sikurse
është kusht në ibadetet e plota; është vaxhib prej pasurisë së fëmijës dhe të çmendurit.
“Esenca e donacionit” për të ngarkuarin është se është ligjësuar si falënderim ndaj
Allahut të Lartmadhëruar për të jetuar dhe për të qenë i siguruar, si dhe të ketë

2. mundësi të kryejë farzin e agjërimit. Në të është edhe kuptimi si taksë personale, për
të ruajtur personalitetin dhe shëndetin.
3. Donacioni që ka kuptim adhurimi si 10 % (dhjetë përqindëshi), 5 %
(pesë përqindëshi i zekatit që kultivohet prej toke, si pemët dhe perimet). Sa i përket
“Donacionit” është e qartë, sepse është donacion i diçkaje për të mbetur ajo vet. Kjo
taksë jepet për të mbetur toka në dorë të pronarëve të vet dhe që ajo tokë të mbetet e
pëlleshme, frytdhënëse dhe e mbrojtur nga çdo sulm i jashtëm. Po të mos paguhej
10% (dhjetë përqindëshi), nuk do të kishte rrugë për zhvillim të agronomisë dhe
armiku do ta kishte grabitur vendin tonë. Po ashtu, e ka kuptimin e adhurimit, sepse
ka të bëjë me shtimin e prodhimit, sikurse është zekati për shtimin e pasurisë. Për këtë
jepet në kategori të zekatit.
Jomusilmani nuk e ka prej fillimit dhjetëpërqindëshin dhe nuk i mbetet ashtu
tërë vitin.
Nëse pabesimtari e blen tokën e dhjetëpërqindëshit prej muslimanit, ajo tokë
automatikisht shëndrrohet në tokë të haraxhit.
4- Donacioni që ka kuptimin e dënimit. Këtë e kanë ilustruar me
“Haraxhin”. Kanë thënë: “Është donacion”, pasi që llogaritet taksë e tokës, e cila
është e ngjashme me të, e cila duhet të jetë e siguruar që të mbetet në pronësi të
pronarit të saj dhe sigurimi i saj prej armikut.
Ndërsa, është “dënimi” për shkak se pronari i asaj toke merr pjesë në mbrojtje
të drejtpërdrejtë të shtetit (ushtri), e që gjatë asaj kohe pronari angazhohet për
punimin e tokës. E, në esencë është poshtërim dhe zvogëlim. Për këtë arsye, nuk e ka
vaxhib prej fillimit muslimani, por është farz për muslimanin, pasi të bëhet bartja e
pronës në pronësi të tij; dhe se : dhënia donacion është më e fuqishme se pagimi i
dënimit.
Te medhhebi Hanefij: Muslimani e ka vaxhib në këtë rast të japë vetëm
“haraxhin” e jo 10% dhjetëpërqindëshin.
Unë nuk mendoj se haraxhi ka kuptim të dënimit, sepse në esencë këtë vendim
e ka marrë Omeri r.a. për tokat e çliruara, ku një vendim i tillë ka qenë për interesin e
përgjithshëm të muslimanëve. Kjo për të rritur fondin e bankës qendrore (bejtul
malë), nga ku investohen projektet e domosdoshme dhe të nevojshme, të interesit të
përgjithshëm, si: investimi në ushtri, forcimin e kufijve, ndërtimin e infrastrukturës së
qyteteve, si rrugët, urat dhe objektet shtetërore. E, kjo pra është vetëm donacion
(tatim), e nuk ka kuptim adhurimi, e as dënimi.
5- Dënimi i plotë si f.v. : dënimi për prostitucion, dënimi për vjedhje; dënimi
për pirje të alkoolit, dënimi për krime dhe kundërvajtje, të gjitha këto, te Hanefijtë
janë dënime të pastra për Allah, sepse ligjësimi i tyre është për interes të
përgjithshëm; për këtë arsye, në këto dënime nuk ka zbritje dënimi nga askush, apo
nuk lejohet anashkalimi i tyre dhe se i zbaton “shteti, e jo i dëmtuari.
6. Dënimi jo i plotë. – si: moslejimi në trashëgimi për vrasësin e trashëgimtarit.
Ky dënim është dënim i mëngët në kuptim të dënimit, sepse është i përkufizuar në

3. moslejimin e të drejtës së pronësimit të ri, edhe pse ekziston shkaku i të drejtës së
trashëgimisë (pronësimit) vrasësit në trupin e tij e as në pakësim në pasurinë e tij.
Pasi që ndalesa dhe dënimi janë ndëshkim, për shkak të vrasjes, pasi që vet e
ka kryer veprën, kjo nuk zbatohet në të drejtën e fëmijës, nëse vret trashëgimtarin e
tij, me qëllim ose pa qëllim, sepse veprimi i tij nuk cilësohet se e ka ndaluar, sepse
fëmija nuk është ligjësuar. E, dënimi është për shkak të kryerjes së veprës së ndaluar.
Kështu, te Hanefijtë nuk zbatohet ky dënim, nëse vrasja bëhet me ndërmjetësues (me
shkak), pra nëse ia hap gropën jashtë pronësisë së të mbyturit, apo dëshmon në
vrasjen e trashëgimtarit dhe vritet, e pastaj kthehet dëshmia e tij, sepse ndërmjetësimi
në vrasje nuk është si vrasja e vërtetë. Sa i përket vrasjes pa qëllim (gabim), si f.v.:
Gjuan gjahun dhe e qëllon njeriun (trashëgimtarë), apo çka bën pjesë në mbytje, atë ai
e ka të ndaluar të trashëgojë, sepse i rrituri cilësohet i paimunitet. Vetëm se Allahu ka
hequr gjykimin për gabimisht në disa raste, si vlerësim të arsyeshëm, ndërsa nuk e ka
hequr për vrasje ( të drejtpërdrejtë), për shkak të rëndësisë së gjakut. Ndërsa, vrasja
me ndërmjetësim (me shkaktarë) nuk është vrasje e vërtetë. Te Shafijët dhe te Imam
Ibn Hambeli, vrasësi, në çfarëdolloj vrasje, nuk ka të drejtë trashëgimie.
7. Dënimi që ka kuptim adhurimi. –Janë të drejtat që janë ne mes të
adhurimit dhe dënimit, si f.v.: Kefaretet (kompensimi). Shembull : Kefareti
(kompensimi) i përbetimit, Kefareti (kompensimi) i dhiharit, Kefareti (kompensimi)
i vrasjes pa qëllim.
8. Dënimet që anon ana e adhurimit, përpos kefareti (kompensimi) i
prishjes së agjërimit të Ramazanit me qëllim. Te Hanefijtë anon ana e dënimit më
shumë se sa ana e adhurimit (ibadeti); është përfshirë me kuptim adhurimi (ibadeti),
sepse kryhet për atë që është ibadet, si f.v agjërimi, lirimi dhe ushqimi. Njeriu e
paguan për veten e tij sikurse në adhurim (ibadet). Ndërsa, po ashtu është përfshirë
në kuptim dënimi, sepse janë të obliguar për shkak të kryerjes së veprimit të ndaluar.
Për këtë arsye quhen kefarete (mbulim-kompensimi) të gabimit.
Duke shikuar animin e anës së ibadetit (adhurimit) në Kefarete: është
obligative për personat me arsyetim si për gabimtarin, të paqëllimshmin, dhe të
detyruarin, ndërsa sa i përket kefaretit (kompensimit), për shkak të prishjes së
ramazanit, anon ana e dënimit në të, nuk është obligative për gabimtarin dha
harrestarin. Dhe, bie (dënimi) në çdo rast ku paraqitet dyshimi dhe lejohet
mosagjërimi.
E drejta e vendosur nga vetvetja. –Nuk ka të bëjë me detyrën e robit që ta
kryejë se është adhurim. Këtu bëjnë pjesë: Një e pesta, xehet dhe thesaret. Pasi që nuk
është obligueshmëri, ibadeti “një e pesta”, për këtë arsye, edhe nuk është kusht nijeti,
sepse nuk është qëllim veprimi, por ajo çka ka të bëjë me veprimin: e ajo është
pasuria. Një e pesta investohet për interesat e përgjithshme, të cilat janë të
përmendura në ajetin e luftës.
Lloji i dytë:
Të drejtat e robit

4. Siç kemi përmendur më parë, janë ato, të cilat kanë për qëllim ruajtjen dhe
sigurimin e interesit të individit. Shembull: e drejta e mallit të blerë, e drejta e të
hollave, e drejta e mjetit peng nga pengmarrësi, e të ngjashme, të cilat janë të drejta
personale të pasurisë.
Dispozita e këtij lloji është që pronari ka të drejtën e zbritjes së dënimit dhe të
faljes në tërësi.
Lloji i tretë: -
E drejta, në të cilën janë të dy të drejtat, mirëpo dominon e drejta e
Allahut.
Këtu bën pjesë dënimi për shpifje, e kjo nga shkaku se llogaritet prej dobisë së
përgjithshme. Këtu bën pjesë ruajtja e nderit të njerëzve dhe sigurimi i shoqërisë nga
e keqja, deformimi dhe shkatërrimi. Për këtë arsye, është e drejtë e Allahut të
Lartmadhëruar dhe nga shkaku se llogaritet largimi i turpit nga i(e) shpifuri-(a) dhe
vërtetësia e nderit dhe fisnikërisë së tij është e drejtë personale.
Mirëpo, me këtë dënim më shumë peshon ana e parë dhe nuk bie me faljen e të
shpifurve(ës).
Zbatimin e këtij dënimi e kryen (Veliju Emiri) organi përgjegjës. Shafijët për
këtë rast mendojnë se e drejta e robit është dominante.
Lloji i katërt:
- E drejta në të cilën janë të ndërlidhura të dy të drejtat, mirëpo
domonion e drejta e robit.
Është Kisasi (hakmarrja) nga vrasësi, me qëllim dhe armiqësisht. Duhet
llogaritur se me këtë të drejtë është interesi i përgjithshëm, siç është ruajtja prej
gjakderdhjes, ruajtja e sigurisë, dhe minimizimi i krimit.
Është e drejtë e Allahut të Lartmadhëruar, ndërsa në vete përmban edhe të
drejtën e robit, nga shkaku se Kisasi realizon të drejtën e familjarëve të viktimës, i
shëron plagët e zemrave të tyre dhe e fik zjarrin shpërthyes, duke e ndëshkuar
vrasësin.
Pasi që vrasja më shumë e prek të dëmtuarin se sa shoqërinë dhe sistemin, e
drejta e robit dominon, sepse obligueshmëria e hakmarrjes është e të njëjtës masë, e
këto janë balancim dhe barazi në zgjedhjen e problemit. Dijetari Taftazaniju, autor i
librit “Telvijh alet Tevdij” ka thënë: “Allahu ka të drejtë në të drejtën e robit
(shoqërisë), e robi ka të drejtë ta përjetojë jetën dhe ta ruajë atë”. Në ligjësimin e
Kisasit është zbatimi i të drejtave të përbashkëta.
Pasi që e drejta e robit peshon: “Nuk bëhet ekzekutimi i vrasësit, përveç se me
kërkesën e kujdestarit të të vrarit”. Ai ka të drejtë ta zbresë dënimin, që të mos
ekzekutohet, ose mund të kërkojë kompensim me të holla. E, udhëheqësi (Qeveritari)

5. e zbaton hakmarrjen (ekzekutimin), nën përkujdesjen e kujdestarit (familjarit) të të
vrarit, ose e falë, pas faljes së familjes së të vrarit.
Në ligjet e njerëzve, përkundër asaj se lejohet që t’i falet vrasësit, bie e drejta e
personit (individit) dhe mbetet e drejta e shoqërisë, e cila përfaqëson të drejtën e
përgjithshme. Ai vetëm ka të drejtë të ngre aktpadinë të kodit penal, ose akuzën për ta
dënuar sipas ligjit të shoqërisë (shtetërore),
Sa i përket krimit për prostitucion, i është dhënë e drejta burrit të prostitutës
për ta dënuar me ligj, si dhe i lejohet burrit ta falë gruan e tij për prostitucion. Kisasi
(hakmarrja), sipas ligjit njerëzor, është e drejtë e shoqërisë, ndërsa prostitucioni e
drejtë e njeriut (personale), që është krejtësisht e kundërt me sheriatin Islam.
Marrur nga “Usuli fikhu islam” i autorit Dr. Vehbetu Zuhejli.
Përktheu: Dr. Musli Vërbani.

6. e zbaton hakmarrjen (ekzekutimin), nën përkujdesjen e kujdestarit (familjarit) të të
vrarit, ose e falë, pas faljes së familjes së të vrarit.
Në ligjet e njerëzve, përkundër asaj se lejohet që t’i falet vrasësit, bie e drejta e
personit (individit) dhe mbetet e drejta e shoqërisë, e cila përfaqëson të drejtën e
përgjithshme. Ai vetëm ka të drejtë të ngre aktpadinë të kodit penal, ose akuzën për ta
dënuar sipas ligjit të shoqërisë (shtetërore),
Sa i përket krimit për prostitucion, i është dhënë e drejta burrit të prostitutës
për ta dënuar me ligj, si dhe i lejohet burrit ta falë gruan e tij për prostitucion. Kisasi
(hakmarrja), sipas ligjit njerëzor, është e drejtë e shoqërisë, ndërsa prostitucioni e
drejtë e njeriut (personale), që është krejtësisht e kundërt me sheriatin Islam.
Marrur nga “Usuli fikhu islam” i autorit Dr. Vehbetu Zuhejli.
Përktheu: Dr. Musli Vërbani.