Sara1022

1. ‫‪sco‬‬
‫كانــون آرمــان شــريعتـي‬
‫شناسیم‬
‫"فانون"ی كه ما می‬
‫‪Sco1385@Gmail.com‬‬
‫ســارا شريعتی‬
‫2201‬ ‫شماره مقالـه :‬
‫4‬ ‫تعـداد صفحـه :‬
‫60/78‬ ‫آخرين بررسی :‬
‫0000‬ ‫تاريــخ تحـرير :‬
‫‪www.shandel.org‬‬
‫موضـوع : ـــــ‬
‫‪Print‬‬ ‫‪search‬‬ ‫‪Prev‬‬ ‫1‬ ‫‪Next‬‬ ‫‪Full‬‬ ‫‪Exit‬‬

2. ‫"فانون"ی‌که‌ما‌می‌شناسیم‬
‫فانونی که ما ( ایرانیان شناخته شده به نسل انقالب ) میشناسیم، قبل از هر چیز، فانون آخرین دورهٔ زندگی اوست. فانون "مغضوبین روی زمین"،‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫فانون الجزایری، مبارز، جهان سومی. یکی از اصلیترین تئوریسینهای مبارزه با استعمار و آزادی بخشی جهان سوم. پزشک آنتیلی و روانپزشک نامداری‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫که از کارش استعفا میدهد، بیمارستان و آیندهٔ شغلیاش را ترک میکند و به مبارزهٔ آزادی بخش الجزایر میپیوندد. مجاهدِ سازمان آزادی بخش میشود،‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫سر دبیرِ اَلْمجاهد میشود، نمایندهٔ دولت موقت جمهوری الجزایر، و این همه بی آنکه در پیروزی رویائی که زندگیاش را بر سرِ تحققاش داد، حضور داشته‬
‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫باشد.( او چند ماه قبل از استقالل الجزایر درگذشت ). فانونی که برای ما شناخته شده است، فانونی است که آزادی بخشی را با مرگ سیستم استعماری‬
‫ِ‬
‫و گشایش راهِ جدیدی اعالم میکند.‬
‫ِ‬
‫امروزی بودن تفکرِ فانون نیز در همین جاست. در نفی این بدیل واحد، در نفی دو راهیهایی که هر بار پیش پای مستعمرهٔ دیروز و جهانی زدهٔ امروز،‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫قرار میدهند. دو راهی دیروز میان سیستم سرمایه داری یا سیستم سوسیالیسم بود و فانون از انتخاب میان این دو، سر باز زد و به ابداعِ راهِ دیگری خواند و‬
‫َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫امروز همان بدیل واحد در شکل دیگری صورت بندی شده است : انتخاب میان اونیورسالیسمی که توسط صاحبان قدرت تصاحب شده و یا هویت گراییای‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫که ما را در خود میبندد و فلج میکند. هویت گراییای که به گفته فانون، نه تنها در برابرِ تاریخ، که حتی در برابرِ منافع مردمِ خودمان نیز قرارمان خواهد‬
‫ِ‬ ‫ٔ‬
‫داد. این چهرهٔ سیاسی "فانون"ی است که ما میشناسیم.‬
‫ِ‬
‫اما فانونی که شریعتی به ما معرفی کرده است، چهرهٔ جذابتر و برانگیزانندهترِ دیگری هم برای نسل انقالبی داشت. چهرهٔ " انسان جدید". انسانی که‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫میگفت : "من خود بنیان خودم هستم. حجم تاریخ هیچ یک از کنشهایم را تعیین نمیکند و بدین ترتیب در دایرهٔ آزادی خویش، وارد میشوم".‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫" آغازِ دوبارهٔ تاریخ انسان"، این رویای فانون بود. "وقت مان را در تقلیدهای مُهَوَّع تلف نکنیم، برای اروپا، برای خودمان، برای بشریت، رُفقا، باید پوست‬
‫ِ‬
‫‪Print‬‬ ‫‪search‬‬ ‫‪Prev‬‬ ‫2‬ ‫‪Next‬‬ ‫‪Home‬‬ ‫‪Full‬‬ ‫‪Exit‬‬

3. ‫جدیدی آفرید، اندیشه جدیدی بنا کرد، انسان جدیدی را ساخت". چرا که هدف، از نظرِ وی، نه "رسیدن به کسی"، بلکه برداشتن گامی به پیش است.‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٔ‬
‫برای اینکه "بشریت، به سطح دیگری از آنچه اروپا تاکنون نمایانده است، برسد".‬
‫ِ‬
‫با مطالعه نتایج انسانی خشونت استعماری، فانون، تئور ِ" الیناسیون روان پریشانه" را ‪ ،alienation psychotic‬همچون مهمترین نتیجه روندِ "سفید ساز ِ"‬
‫ی‬ ‫ٔ‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫ِ‬ ‫ٔ ِ ِ‬
‫انسان سیاه، و "شبیه ساز ِ" انتلکتویل جهان سوم، ارائه میکند. از سوی دیگر، از خود بیگانگی زدایی، از نظرِ فانون، جز با نفی این روند و خود آگاهی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ی‬ ‫ِ‬
‫مستقیم نسبت به واقعیتهای اقتصادی و سیاسی ممکن نیست. و این چنین، انسان جدید، بر اساس تفاوتهای خود، به جهان شمولیت دست مییابد،‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫نه با وام گیری خالص و سادهٔ کالمِ دیگران، بلکه با ابداعِ پیامِ خوبش مبتنی بر تاریخ، فرهنگ و زبان خویش. بدین ترتیب است که انسان خودآگاه، با به‬
‫رسمیت شناختن ریشههایش، از آن فاصله میگیرد، بی آنکه هیچگاه از خود سلب شان کند. مدرنیته انسان جدید، در نتیجه، نه در برابر و علیهِ سنتاش،‬
‫ٔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫که مبتنی بر آن شکل میگیرد. این برنامه رهایی بخش اما، در نزدِ فانون به هیچ عنوان ساختاری دگماتیک نمییابد، چرا که انسان جدید، قبل از هر چیز،‬
‫ِ‬ ‫ٔ‬
‫پرسش گر است، تا " آخرین نیایش" خود : " آه ! تن من ! کاری کن که تا آخرین لحظه، انسانی پرسش گر باقی بمانم ! ".‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫شریعتی، روشنفکرِ جوان ایرانی که در سالهای شصت، در پاریس میزیست، با اندیشههای فانون آشنا میشود. وی به شدت از این پیامِ آزادی بخش‬
‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫و هم از شخصیت فانون متاثر میشود و اندیشههای او را به ایران معرفی میکند. ترجمه بخشی از آثارِ وی و همچنین مقدمه سارتر بر کتاب فانون، از‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫این جهت است. او همچون فانون معتقد است که در جوامع جهان سوم، این نه اَشکال تولیدِ بومی، بلکه استعمار و سرمایه داری وارداتی است که زیر بنای‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اقتصادی را میسازند. او همچون فانون به نقش محوری روشنفکر در جوامع جهان سوم تاکید دارد. او همچون فانون به افشای روندِ شبیه سازی روشنفکر‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫و از خود بیگانگی، به عنوان مهمترین نتیجه خشونت استعماری، میپردازد.‬
‫ٔ‬ ‫ِ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫با این حال، دینامیزمِ روابط شریعتی و فانون، مبتنی بر یک تفاوت است : "تخمین جایگاه و نقش اجتماعی مذهب". آگاه به اینکه در جوامع تیپ‬
‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫شرقی، مذهب در عین حال، شکل انحصاری جهان بینی، اصل سازماندهٔ زندگی اجتماعی و هم مبنای مشروعیت قدرت است و هرگونه مبارزهٔ طبقاتی و یا‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪Print‬‬ ‫‪search‬‬ ‫‪Prev‬‬ ‫3‬ ‫‪Next‬‬ ‫‪Home‬‬ ‫‪Full‬‬ ‫‪Exit‬‬

4. ‫ِ ِ‬
‫مبارزهٔ سیاسی با زبان مذهبی است که بیان میشود و در شکل جنگ مذهبی است که نمود مییابد.‬
‫ِ‬
‫شریعتی به روشنفکران مذهبی و غیرِ مذهبی، پیشنهاد میکند که امرِ دینی و مشخصاً اسالم را مقدمتاً همچون یک پدیدهٔ اجتماعی موردِ تحلیل قرار‬
‫ِ‬
‫دهند.‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫شریعتی همچون وِبِر و تحت تاثیرِ جامعه شناسی دینی وی، به اهمیت ساخت درونی حوزهٔ دینی واقف است و برای نقش این حوزه، هم از نظرِ تئوریک‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫( باز نمودِ جهان و همچنین منطق ایدئولوژیک آن ) و هم از منظرِ تکامل تاریخی و واقعیتهای اجتماعیای که مذهب بدان ارجاع میدهد، اهمیت فراوانی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫قائل میشود، بی آنکه بخواهد یک بینش انحصارگرایانه از دین ارائه دهد. شریعتی در مذهب " افیونی" را میبیند که، به نسبت دورههای مختلف تاریخی‬
‫ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫( تصلب یافتگی و نهاد سازی ثبوتی و یا نو آوری دینامیک )، هم مخدر است و هم درمان کننده. علت مستقلی که میتواند هم نقش استحماری ایفا کند‬
‫ِ‬
‫و هم نقش آگاهی بخش . از نظرِ او، در جوامع مذهبی و مشخصاً مسلمان، هیچ تحول اجتماعی و سیاسی نمیتواند نهادینه شود جز با ساختار شکنی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫مقدماتی و باز سازی خودِ مذهب. در نتیجه، آزادی دین از زندان ارتجاع و تاریک اندیشی، رسالتی است که شریعتی پیش پای روشنفکران جهان سوم قرار‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫میدهد. رسالتی که از نظرِ وی، به آزادی فکری همچون تضمین همه اَشکال رهایی بخشی ـ سیاسی، اقتصادی و ملی،... ـ میانجامد. و این، محورِ مکاتبات‬
‫ِ ٔ ِ‬ ‫ِ‬
‫شریعتی و فانون است. در حالی که فانون، بر مبارزهٔ آزادی بخش ضدِ استعماری تاکید دارد، شریعتی ضمن تائیدِ این مبارزه، اصالح مذهبی را همچون در‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫تاریخ اروپا، مبنای پروژهٔ اجتماعی و سیاسی خویش قرار میدهد.‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫شریعتی و فانون اما، همدیگر را باز مییابند و همراه میشوند. در ارادهٔ مشترک شان برای گشایش راهِ جدید، ابداعِ الگویی تازه، هر کدام با دادههای فرهنگی‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫خود، برای دست یابی به جهان شمولیتی که، فراسوی هرگونه تشخص ملی، پیوندِ شان میدهد.... تا " انسان جدید" از خالل این تجربه سر برآرَد.‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪Print‬‬ ‫‪search‬‬ ‫‪Prev‬‬ ‫4‬ ‫‪Next‬‬ ‫‪Home‬‬ ‫‪Full‬‬ ‫‪Exit‬‬