Epidemiology concepts

1. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒ
Epidemiology
ပဳစုသူ - ၿဖ ဳိဳးေ မာင္ေ မာင္ေ ကာ ္ (ကန္ ိဳးမာေ ရိဳးသပၸံ)

2. • ကန္ ိဳးမာေ ရိဳးစီမံကန္ ိဳးတြင္ ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒနွင္
ကန္ ိဳးမာေ ရိဳးစာရင္ ိဳးအင္ ိဳးေ ဗဒ၏ အခန္ ိဳးက႑
 ေ ရာဂါ ဖစစ္ာိဳးမွဳ - ေ ရာဂါပုိဳး၊ လကခံေ ကာင္၊ ပြ္ဝန္ ိဳးကင္
 ေ ရာဂါ ပန္႔ပပာိဳးမွဳ- အခန္ ္၊ ေ နရာ၊ လူ
 ေ ရာဂါြုင္ ိဳးြာ ခင္ ိဳး
 ေ စာင္ ကပ္ေ ထာကလွ မ္ ိဳး ခင္ ိဳး

3. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒ (Epidemiology) ၏ အနက္
• တိေက်ေသာလူထုအတတင္ ရိ က်ေန္ မာေ ရ နဲ႕ပတ္ေ သာေ သာ
ေအ ခေအနမ်ော ၏ ပန္႔နွံ႕မွဳနင္ ဖစ္ေ ေစသာေအၾကာင္ အရာ
မ်ော အာ ေ လလာ ခင္ ဖစၿပ က်ေန္ မာေ ရ ပႆနာမ်ော ကို ထိန္ ခ်ေ ွဳပ္
အသွံ ု ပွဳနိုငရန္ေ လလာေ သာ ဘာသာရပတစခု ဖစသည္။
• The study of the distribution and determinants of health-
related states or events in specified population, and the
application of this study to control of health problems.

4. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒ ၏ အနကအ ဓိပၸါယ္
• ေ လလာ ခင္ : ေ စာင္ ၾကည္ ေ ထာကလွ မ္ ခင္ ၊
ေ လလာ ခင္ ၊ စမ္ သပ္ေ တတ ေ တာ ခင္ ၊
သုေ တသနမ်ော ဖင္ ဆန္ စစ္ ခင္ ၊ ဓါတတခဲစမ္ သပ္ ခင္
• ၿပန္႔နွံ႕ ခင္ : အခ်ေ ိန္၊ ေ နရာ နင္ လူပုဂ ိ ွဳလ်ော အာ
ခခဲ ခမ္ စိတ္ ဖာေ လလာ ခင္
• လႊမ္ မို မွဳ: ရုပ္ိုင္ ဆိုငရာ၊ ဇဝဆိုငရာ၊ လူမုေ ရ ဆိုငရာ၊
ယဥ္ေ က်ေ မွဳဆိုငရာနင္ ေအလအက်ေင္ ဆိုငရာအခ်ေက်ော မ
က်ေန္ မာေ ရ အာ တလမ္ မို မွဳမ်ော

5. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒ ၏ အနကအ ဓိပၸါယ္
• တိေက်ေသာလူထု : ဝိေ သသလကၡဏာနင္ ေ ဖာ ္ထုတ္ ာ ေ သာ အုပစုမ်ော ပါေ သာ လူထု
• ထိန္ ခ်ေ ွဳပရန္ အသွံ ု ပွဳ ခင္ : ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒ၏ပန္ တိုငအာ ရည္ညြန္ ခင္ ၊
ထိုေအၾကာင္ အရာမ်ော မာ-
• ပညသူ႔က်ေန္ မာေ ရ အတတေကအ ရ ႀက ေ သာေ ရာဂါမ်ော အာ ခ်ေင္ ခ်ေ ိနစဥ္ စာ ခင္
• အ ရာယရိ ေ သာ လူထုအာ ေ ဖာ ္ထုတ္ ခင္
• ေ ရာဂါ ဖစစ္ာ ေ စသည္ ေအၾကာင္ အရင္ မ်ော အာ ေ ဖာ ္ထုတ္ ခင္
• ေ ရာဂါ၏ ေသဘာသဘာဝအာ ရာေ ေ ဖဖာ ္ထုတ္ ခင္
• ေ ရာဂါ ထိန္ ခ်ေ ွဳပ္ေ ရ နင္ ကာတကယ္ေ ရ မ်ော အာ ပနလညသွံ ု သပ္ ခင္

6. Epidemiology
• Epi + demos + logy
• Descriptive epidemiology
• Analytic epidemiology
• Clinical epidemiology
• Infectious disease epidemiology

7. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒအာ အသွံ ု ပွဳ ခင္
1. ေ ရာဂါ(သု႔) ထခုက္ွဳမာိဳး၏ေအ ကာင္ ိဳးအရာမာိဳးကု ကာတကယ္ရနန ွင္ ဆံ ု ိဳး ဖြသ ြ္ွြရန္
2. လူထုအတြင္ ိဳးရ ွ ေ ရာဂါမာိဳး၏အြြအ ကမာိဳး၊ သမုင္ ိဳးကာလအတြင္ ိဳး ဖစစ္ာိဳးမွဳမာိဳးကု
ေ လလာရန္
3. ေ ရာဂါအသစ္ာိဳး၏ကူိဳးစကရာလမ္ ိဳးေ ကာင္ ိဳးမာိဳးကု ရွာေ ေပဖလလာရန္
4. ေ ရာဂါမာိဳး၏ ေသဘာသဘာဝအာိဳး သြ္ွြဆ ံ ု ိဳး ဖြရန္
5. ေ ရာဂါမာိဳး၏ ဇီဝဆုငရာ ဆက္ ဖာမွဳမာိဳးအာိဳး ေ လလာရန္
6. လူပုဂ ဳလ္ာိဳးြစ္္ီိဳးခင္ ိဳးအလုက္ အႏ ရာယ္န ွင္ အပခင္ အလမ္ ိဳးမာိဳးအာိဳး ဆန္ ိဳးစစ္ ခင္ ိဳး
7. ေ ရာဂါလကၡဏာစုမာိဳးအာိဳး အနကသ ြ္ွြ္ ခင္ ိဳးနွင္ ခခြဲ ခာိဳးစစ္ေ ဆိဳးရန္
8. ပည္ သူကန္ ိဳးမာေ ရိဳးလုပငန္ ိဳးမာိဳးအာိဳး အစီအစဥ္ဆြဲရနန ွင္ ဆန္ ိဳးစစရန္။
9. ေ ရာဂါထန္ ိဳးခ ဳပရာတြင္ ္ီိဳးစာိဳးေ ပိဳးေအ ကာင္ ိဳးအရာမာိဳးအာိဳးခမွြရန္
10.ေ ရာဂါ ကုေသရိဳးအတြက္ ေ ရာဂါရွာေ ပဖ ခင္ ိဳး၊ ကုသ ခင္ ိဳးနွင္
ေ ရာဂါေ ရွ႕အလာိဳးအလာမာိဳးအာိဳး ြုိဳးြြရန္
11.ကန္ ိဳးမာေ ရိဳးဝန္ေ ဆာင္ွဳနွင္ သုေ ြသနမာိဳးအာိဳး ြုိဳးြြ္ေ စရန္

8. ေ ရာဂါေသဘာသဘာဝအခ်ေ ိနူေ ဘာင္
Source: Centers for Disease Control and Prevention. Principles of epidemiology, 2nd ed. Atlanta: U.S. Department of
Health and Human Services;1992.

10. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒအရ သံ ု ိဳးေ မာင္ံ ုစံ
ေ ရာဂါ ဖစစ္ာိဳးမွဳပံ ုစံ

11. ေ ရာဂါပို (Agent)
 လကခွံသူတတင္ ေ ရာဂါ ဖစစ္ာ ေ စရန္
ထိုအရာသည္ လိုအပသ ည္
သဘာဝအရ- သကရ ွနွင္
(သု႔) သက္ြဲ
• ဇီဝဆုငရာ
• ရုပ္ိုင္ ိဳးဆုငရာ
• ဓါြုဆုငရာ
• စကယ ႏ ရာိဳးဆုငရာ
• အာဟာရဆုငရာ- ပုလွွ်ံ/ခ ဳ႕ြြဲ
• လူမွဳေ ရိဳးဆုငရာ
ဝေ သသလကၡဏာမာိဳး:
• ကူိဳးစကနိုင္ေ သာ
• ကိဳးေ ကာ ္ဝင္ေ ရာကခ ြဲ႕တထငနိုင္ေ
သာ
• အပစမ္ ိဳးအစရ ွေ သာ
• ေ ရာဂါေ ဝဒနာ ဖစ္ေ စနုင္ေ သာ
• ခုခံပစမ္ ိဳးအာိဳးကု
ေ ပာင္ ိဳးလြဲလွံ ဳေ ဆာ ္နု င္ေ
သာ
• အဆေပအြာက္ ဖစ္ေ ေစသာ…
• ေ ဆိဳးdose; အခနအြုင္ ိဳးအြာ

12. လကခွံေ ကာင္ (Host)
 ေ ရာဂါပို ၏အက်ေ ိ ွဳဆကအ ာ လကခွံနိုင္ေ သာ
ပုဂ ိ ွဳလ္/ သကရိ
 ေအ ခေအန- လကခွံနိုင္ေ ခ၊ ခုခွံ စမ္ အာ ၊
ကူ စက္ိုငွွဳ
 ထိေ တတ႕ၿပ တုန္႔ ပန္ ္ေ ရာငစဥတန္
– အက်ေ ိ ွဳသက္ေ ရာကွွဳမရိ
– လကၡဏာမ ပဘဲ ငုပလ်ေ ိ ွဳေ န
– တမူထူ ခာ လာ ခင္
– ဖစ္ေ ပၚလာ ခင္
– ပင္ ထန္ ခင္

13. လကခံေ ကာငအာိဳး ခခြဲ ခမ္ ိဳးစြ္ ဖာ ခင္ ိဳး
1. လူ္ီိဳးေ ရဆုငရာေအ ခေအန
• အသက္
• လင္
• လူမ ဳိဳး
• ဘာသာေ ရိဳး စသည္
2. ဇီဝဆုငရာေအ ခေအန
• မ ဳိဳးရုိဳးဗီဇအခကအ လက္
• ေ တသိဳးေအ ခေအန
(ေ တသိဳးတြင္ ိဳးရွကုလေကေြာ၊
ေ တသိဳးအခ ဳဓါြ္)
• ေ တသိဳးအုပေို
• ဇီဝကမၼဆုငရာေအ ခေအန- ္ပမာ-
ေ တသိဳးေ ပါငခန္
3. လူမွဳနွင္ စီိဳးပပာိဳးဆုငရာေအ ခေအန
• လူမွဳစီိဳးပပာိဳးအဆင္ ေအ ခေအန
• ပညာေ ရိဳး
• အလုပအကုင္
• အမရာ
• စြဖစီိဳးမွဳ
4. လူေ နမွဳစနစ္:
• လူြစ္္ီိဳးခင္ ိဳး၏ဝေ သသ
• ေအလအကင္ (ကန္ ိဳးမာေ သာ သု႔
မကန္ ္ ိဳးမာေ သာ)
• အမူအကင္ ဆုငရာပံ ုစံမာိဳး

14. ပါတ္ဝန္ က်ေင္ Environment
 ေ ဘ ပတ္ဝန္ က်ေေငအ ခေအန/ ေ ရာဂါပို သို႔
လကခွံေ ကာငအာ တလမ္ မို ေ သာအပိ ိုင္
 ပါဝင္ေ သာေအ ကာင္ ိဳးအရာမာိဳး
 ရုပ္ိုင္ ိဳးဆု ငရာ
 ဇီဝပုင္ ိဳးဆုငရာ
 ဓါြုပုင္ ိဳးဆုငရာ
 ရာသီ္ြုပုင္ ိဳးဆုငရာ
 လူမွဳေ ရိဳး/ စီိဳးပပာိဳးေ ရိဳး (လူမွဳ ဒႆနက) ဆုငရာ

15. လူမွဳ- ဒႆနက ပြ္ဝန္ ိဳးကင္
• ယ္္္ေ ကိဳးမွဳ ြနဖိုိဳးမာိဳး
• ေဓလထံ ု ိဳးြမ္ ိဳး
• ဘာသာေ ရိဳး
• လူေ နမွဳပံ ုစံ
• ေအလအထ
• ယ္ံ ု ကည္ွဳ
• ခံယ္ူခက္
• စြခံစာိဳးခက္
• ပညာေ ရိဳး
• ကန္ ိဳးမာေ ရိဳးဝန္ေ ဆာင္ွဳ
• လူမွဳေ ရိဳးနွင္
နုငငံေ ရိဳးဆုငရာ
အခဖြဲ႕အစည္ ိဳးမာိဳး
• …

16. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒအရ သံ ု ိဳးေ မာင္ံ ုစံ
ေ ရာဂါ ဖစစ္ာိဳးမွဳပံ ုစံ

17. ကပ္ေ ရာဂါေ ဗဒအရ သံ ု ိဳးေ မာင္ံ ု
ေ ရာဂါ ပန္႔နွံ႕မွဳ ပံ ုစံ
Time
Place Person

18. Hmawbi
• Total midwife =35
• Total population = 199993
• Population/MW = 5714

19. Common diseases in DUNS, Hmawbi Township
Disease 2012 2013 2014
/100,000
pop
Morbidity
R
Mortality
R
Morbidity
R
Mortality
R
Morbidity
R
Mortality
R
Malaria 88 0 55 0 18 0
ARI < 5
children
6751 15 5764 10 7060 0
Diarrhoea 678 0 686 0 995 0.5
TB
(Sputum +)
90 5.7 101 2 94 5
Snake bite 41 2.6 37 0.5 44 3.5

20. ARI (/100,000 pop) Under 5 children
RHC/Sub-RHC Morbidity Rate
(ARI)
Mortality Rate
(ARI)
MCH 8062 0
Warnet Chaung 5123 0
Myaung Tagar NA in profile NA
Shwe Hlay Gyi 2173 0
Ye Kyaw 12210 0
Satthadaw 2090 0

21. ေ ရာဂါမ်ော အာ တို ္င္ တာ ခင္
( ဖစစ္ာ မွဳအာ တိုင္ တာ ခင္ )

22. • အြုင္ ိဳးအြာ၃ ခုစလံ ု ိဳးသည္ ြူညီေ သာေ ဖာ ္ မလာရ ွသည္:
Tools of trade in epidemiology:
ratios, proportions, and rates.

23. Prevalence - ေ ရာဂါတညရိ ခင္
• referred to as prevalence rate
• is the proportion of persons in a population who have a particular
disease or attribute at a specified point in time or over a specified
period of time

24. Incidence
• Incidence Rate
• Cumulative Incidence

25. မ်ေက္ေ ခမ ပတ္ေ လလာ ခင္ -
SURVEILLANCE

26. မ်ေက္ေ ခမ ပတ္ေ လလာ ခင္ ဝိေ
သသ
• မ်ေက္ေ ခမ ပတ္ေ လလာ ခင္ သည္ စဥဆကမျ ပတ္ အခ်ေကအ လက်ော ေ ကာကယ ူ ခင္ ၊
ေ ပါင္ စ ခင္ ၊ ဆန္ စစ္ ခင္ နင္ အဓိပၸါယ္ယြင္ ဆို ခင္ မ်ော အာ
စနစတက်ေဆကလ ကလ ုပ္ေ ဆာင္ေ န ခင္ ဖစၿပ လိုအပ္ါက တုန္႔ ပနလုပ္ေ ဆာငရနအတတက္
သတင္ မ်ော ဖန္ေ႔ဝ ခင္ နင္
ပနသွံ ု သပ္ ခင္ မ်ော တပါတည္ ပွဳလုပ္ေ ဆာစငရက္ ခင္ ဖစသည္
• တုန္႔ ပနလုပ္ေ ဆာငရနအတတေကအ ခခွံေက်ေသာအခ်ေက္
အလက်ော ဖစၿပ အစရငခွံတင္ ပဖို႔ရန္ ွင္
ေ ဖာ ္ ပရနအတတကသ ာမဟုတ္ေ ပ။

27. မ်ေက္ေ ခမ ပတ္ေ လလာ ခင္ အသွံ
ု ပွဳ ခင္
• အဆင္ တိုင္ တတငအသွံ ု ပွဳနိုငသည္
• ကနဥ အခ်ေကအ လက်ော ေ ဖာ ္ထုတ္ေ ပ နို ္င္ ခင္
• ပန္ တိုငခ်ေမတ္ိုင္ ခင္
• ဥ တညခ်ေက်ော ၿပ ေ မာက္ ခင္ အာ
လကလွ မ္ မ ေ စ ခင္
• ကပ္ေ ရာဂါမ်ော အာ ႀကိ ွဳတငယူဆနို ္င္ ခင္
• အ ရာယရိ ေ သာ အုပစုမ်ော ကို

29. THANK YOU