6. QYTETI OSE FSHATI ME POPULLSI
ME TE MADHE TE SHQIPTAREVE
•
DOMËTHËNË SHQIPTARËT E ITALISË, I QUAJTUR EDHE ITALO-SHQIPTARË,
JANË PAKICA ETNO-GJUHËSORE SHQIPTARE VENDOSUR HISTORIKISHT NË JUG TË ITALISË.
• ATA JETOJNË NË ITALI NGA SHEKULLI XV, KU KA QËNË MËRGATA ARBËRESHE
DERI SHEKULLIT XVIII, NË RAJONET E ABRUCOT, KAMPANIËS, PULIAS, VEÇANËRISHT
NË BAZILIKAT, MOLIZ, KALABRI DHE SICILI.
• JANË EMËRTUAR SI ARBËRESHË, PASI NË KOHËN KUR U LARGUAN NGA SHQIPËRIA, AJO
QUHEJ ARBËRIA. ARBËRESHËT U VENDOSËN NË ITALI NË SHEKUJT E PESËMBËDHJETË DHE
TËMBËDHJETË, PAS VDEKJES SË HEROIT KOMBËTAR SHQIPTAR GJERGJ KASTRIOTI
SKËNDERBEU DHE PUSHTIMIT GRADUAL TË SHQIPËRISË DHE TË GJITHË PERANDORISË
BIZANTINE NGA TURQIT OSMANE. NJIHEN SHTATË EKSODE TË MËDHA QË NISIN QË NGA
KOHA MENJËHERË PAS VDEKJES SË GJERGJ KASTRIOTIT, DERI NGA FUNDI I SHEK.
XVIII (1780-1790). NGULIMET E FUNDIT TË ARBËRESHËVE JANË NË ITALINË QENDRORE-
VERIORE, SI NË PROVINCËN E PAVIAS DHE TË PIAÇENCËS, PO ASHTU NJË GRUP I MADH I'U
DREJTUA RAJONIT QENDROR TË ABRUCOS.
7. NË ITALI SOT NUMËROHEN MBI 260.000 NJERËZ QË FLASIN GJUHËN ARBËRORE. QYTETET KU BANOJNË
ARBËRESHËT MBAJNË DY EMRA, NJË NË SHQIP DHE TJETRIN ITALISHT, KY I FUNDIT PËRDORUR SIDOMOS NGA
TË HUAJT.
ARBËRESHËT NUK E KANË HARRUAR VENDIN E TË PARËVE DHE RUAJNË TË GJALLA ZAKONAT E TYRE TË
PASURA, SI GJUHËN, VESHJET DHE RITET E DOKET QË KISHIN NË MËMËDHE. NJË NGA VEÇORITË QË
KARAKTERIZON SHUMË KËTË POPULL ËSHTË, PËRVEÇ GJUHËN DHE VESHJET POPULLORE, QË RUAJTËN ME
HEROIZËM DERI SOT EDHE RITIN FETARË KRISHTERË ORTHODOKS-BIZANTIN. GJATË SHEKUJVE ARBËRESHËT
KANË ARRITUR TË RUAJNË DHE ZHVILLOJNË IDENTITETIN E TYRE, NË SAJË TË KËMBËNGULJES SË TYRE DHE
VLERAVE KULTURORE TË USHTRUARA KRYESISHT NGA DY KOMUNITETE FETARE TË KISHËS ARBËRESHE
BIZANTINE-ORTODOKSE: BAZUAR NË KALABRI "KOLEGJIN KORSINI" (1732) NË SHËN BENEDHIT, PASTAJ
"KOLEGJI SHËN ADRIANI" TRASFERUAR NË 1794 NË SHËN MITRI, DHE NË SICILI "SEMINARIN ITALO-
SHQIPTAR" TË PALERMOS (1735), QË U TRANSFERUA NË HORËN E ARBËRESHËVET NË 1945. SHUMICA E
PESËDHJETË KOMUNITETEVE ARBËRESHË RUAJNË FENË KRISHTERE ORTODOKSE. ATA I PËRKASIN
DY DIOQEZAVE: UNGRA PËR ARBËRESHËT E ITALISË JUGORE DHE HORA E ARBËRESHËVET PËR ARBËRESHËT
E SICILISË. LIDHUR HISTORIKISHT ME KOMUNITETIN ARBËRESH ËSHTË MANASTIRI I
GROTAFERRATËS NË ROMË, KU KA SHUMË MURG ARBËRESHË. EPARKIT BIZANTINE, ME MURGJIT DHE
PRIFTËRINJTË E TYRE, ME NGA NJË BASHKËSI SHQIPFOLËSE NË ITALI, JANË PJESA MË E RËNDËSISHME PËR
TË RUAJTUR DHE PËR TË MBAJTUR TRADITAT ETNIKE, GJUHËSORE, FETARE, TRADICIONALE DHE IDENTITETIN
E PAKICËS ETNIKE SHQIPTARE.
