Xiiqdu waxay dhib ku haysaa umad badan oo somaliyeed wax ka ogow xanuunka xiiqda

1. Waa maxay xiiqdu?
Xiiqdu waa caabuq joogto ah ama daba dheerada oo aan lahayn daawo rasmi ah kaasi oo haleela
ama ku dhaca marinada hawada ee ku dahaadhan jidhka kuwaasi oo sababa in xuubabka xabka
ee jidhku bixiyaan uu muujiyo dareen diidmo ah too uu kaga jawaabayo isbedeladan ku dhacay
marinada hawada ee jidhka taasi oo sababta in qofku hawada si fiican u qaadan waayo laguna
arki qufac.
Dadka qaba xiiqdu aad bay u dareeman una dhibsadaan (xasaasiyad, Cabida sigaarka dhaska ama
boodhka , hawada wasakhaysan, ceeryaanta (dhedo) hawada qallalan, dhaxanta, gaasta ama
shidaalka, urta adag, daalka, dawooyin, jidhka oo laga shaqaysiiyo, infekshan sababa ) dadka
qaba xiiqdu neef qaadashadu waa wax marna qabta marna sii daayaa.
Xiiqdada oo aad kantarooli weydaa waxay sababtaa inaad saxiib ama daris la ahaato mar walba
ku soo noqnoqoshada qaybaha gargaarka degdega ah ee cusbitaalada, sidoo kale daweynta xiiqta
iyo kantarool la’aanteedu waxay sababtaa dhimasho.

2. Waa maxay sababta keenta cidhiidhiga?
Sida la sheego ama cilmiyahanada caafimaadku tilmaaman xiiqda waxa kicin kara waxyaabo
kala duwan ilaa imika se wax cad oo loo aaneyo ma jirto waxaase sabab looga dhigaa in lagu
kala dhaxlo hidaha aa genetics waxaanay aad ugu badan tahay inay xiiqdu haleesho badanaa
caruurta leh xasaasiyada, waxyaalaha kale ee loo anayn karo inay sababaan xiiqda waxa ka mid
ah
Xasaasiyada , caabuqa ku dhaca sambabada qaar iyo deegaanka aad ku nooshahay oo anay ahayn
hawadiisu mid saafi ah ama nadiif ah .
Maxaa ku dhaca hawo-mareenka?
waxa muhiim ah caadi ahaan inaad taqaano sambabadaadu siday u shaqeeyaan si aad u ogaato
caadi ahaan waxa dhaca marka ay neeftu ku qabato.
Markaad neef qaadato hawadu waxay ka soo gashaa jidhkaaga sanka iyo afka ka dib waxay uga
gudubtaa oo hoos u raacdaa hunguriga cad Windpipe iyadoo sii dhex mareysa kiishashka hawada
ka dib hawadu waxay raacdaa dhiiga iyadoo lagu bedelayo hawadii la isticmaalay ee jidhkaaga
dibada looga soo sarayo ama CO2 loo yaqaan
Hadaba inta ay socot xaalada neef qabashada ama naqasku ku hayo way adag tahay inuu qofku
neefsado maxaa yeelay waxa dhaca :
isku soo dhawaansho ku yimaada muruqyada neef-mareenka ku xeeran kuwaaso cidhiidhi
geliya neef qaadashada.
Caabuq ku yimaada xuubabka xabka ee neef-mareenka taasi oo ay ugu wacan tahay
infection ku dhacay xuubabkaas. Caabuqani wuxuu keenaa barar ku yimaaada xuubka xabka
taasi oo sababta in laabta qofka ay cidhiidhi gasho. Shaqada jidhku samaynayo ee hawada uu
ku soo qaadanayo ay badato, taasi oo keentaa in qofku dareemo neefsashada oo ku adkaata.
xab ku ururay neef -mareenka.
Astaamaha Xiiqda
Waxa ka mid ah
Qufac
Neef qaadasho yar
Hiinraag
Laabta oo soo tagan ama adkaata

3. Hurdada habeenkii oo ku adag qofka iyadoo anay jirin calaamado ka muuqda
Qufac iyo hiinraag dheerad ah haddii uu sababay jeermiska fayraska ee mararka qaar
sababa
Ma jiraan calaamado kaaga digi kara neef qabashada
Neef qaadashada oo adkaata ama yaraata mararka qaar waxay ku timaada si kama’ ah ama lama
filaan ah hadaba waxa jira waxyaabo ama calaamado kuu sheegaya inay neeftu kugu adkaanayso
ama naqasku ku qabanayo waana muhiim inaad astaamaha aad u taqaana waxaan ka mid ah
Duuf badan oo soo dareeraya
Qufac
Neefsasho gaaban
Hurdo la’aan habeenkii ah
Cunto xumo
Cabirka hawo marida oo hoos u dhaca peak flow meter
Yey xiiqdu ku dhacdaa?
Xiiqdu waxay noqon kartaa mid la kala dhaxlo waxaanay badanaaba wadataa canbaar iyo
xasaasiyad waana dadka badanaa halista ugu jira uguna badan inay ku dhacdaa waa dadka
eheladooda ama qoyskoodu xanuunkan qabaan sidoo kale caruurta leh xasaasiyadu aad bay halis
ugu jiraan inay ku dhacdo xanuunkan xiiqdu .
Xiiqda nooca aan dhaxalka ahayn waxaa sabab u ah qofka oo infekshan ama caabuq kaga dhaco
hab dhiska neef-mareenka, ama waxyeelo ay ku keentay hawo wasakhaysani ah iyo weliba
sigaar cabida kuwaasi oo ah dadka ay fursada ay ku qadi karaan xanuunkani badan tahay .
Sida xiiqda loo daweeyo
Ujeeddada laga leeyahay daweeynta xiiqdu waa in uu qofku la noolaado isaga oo aan dareemeyn
dhibaatada xiiqda sidoo kale laga hor tago caqabado ama khalkhal ku yimaada nolol
maalmeedkiisa, sidoo kale soo ujeedada laga leeyahay daaweynta waxa ka mid ah soo
booditaanka xiiqda oo yaraada iyo sambabada oo si fiican u shaqeeya.

4. Hadaba Nuugitaanka dawooyinka xiiqda ayaa ah kuwa la isticmaalo marka la daweeynayo
xanuunkan. Daaweyntu waa in ay noqotaa mid loo qiyaasay qofka qaadanaya oo loogu talagalay,
marka ay noqoto qiyaasta iyo inta goor ee uu nuugayo dawada.
Daawooyinka muddada gaaban wax tara. Waxaa la isticmaali karaa marka qofka uu naqasku
qabto ee neefsashadu ku adkaato. Waxaa kale oo uu qofku isticmaali karaa ka hor inta aanu
samayn hawl jidhka firfircooni galinaysa oo khibrad ahaan ka mid ah sababaha keena in qofka
naqasku ku adkaado. Daawadani waxa ay shaqeysaa muddo 3-4 saacadood ah.
Daawooyinka muddada dheer shaqeeya. Waa kuwo qofka xiiqda qaba ka joojin kara
kicitaanka xiiqda muddo dhan ilaa 12 saacadood.
Dawada xiiqda ee ka hortaga. ”Kortison” oo la nuugo, subaxdii iyo habeenkii ayaa la qaataa
(maalin kasta). “Kortison” oo sidan loo qaataa waxay keenaysaa in aanay dhicin in uu qofku
dareemo waxyeelada dawadu keento ee laga qaadi karo “kortison” marka loo isticmaalo kiiniin
ahaan.
Dawada xiiqda ee ka hortaga. ”Leukotrien-antagonist” waxaa keliya oo la helaa iyada oo
kiniin ah, waxaa la liqaa maalintii hal mar. Waxaana ay wax ka tartaa caabuqa ku dhaca xuub-
xabeedka sanka ee loo yaqaano „rhinits“.
Dawooyinka isku jirka ah waa qaar isku dar ah oo ka kooban kuwa ka hortaga iyo kuwa
difaac waxaanay kuwada jiraan weel keliya
Qofka xiiqda nooca khatarta ah leh waxaa muhiim u noqon karta in uu isticmaalo ”kortison”
nooca kiniinka ah. Waxaa arintan loo samayn karaa iyada oo qofka la siiyo daaweyn la soo
habeeyey ama mararka qaarkood dawo isku ilaalin marka ay xiiqdu tahay mid khatar ah.
Daaweynta noocan ahi waxay si weyn wax uga tartaa caabuqa hawo-mareenka. Inta badan
dawada la soo habeeyey waxaa ay socotaa laba toddobaad.
Sidee loo ogaan karaa in xiiqdu xakamaysan tahay ?
Qofka si fiican neeftiisu u xakamaysan tahay ama ilaaliya xiiqdiisu waxa uu dareema
Waxa uu dareema firfircooni dheerada ah waxaanu uga qayb qaata jimicsiyada iyo ciyaaraha
sida qofka caadiga ah
Inaad si fiican u seexato habeenkii oo anad dareemin wax hurdo xumo ah ama neef qabada
sida qufac , hiinraag iyo cabudh
Hadaba markaad isla hesho dawo tayo leh iyo ka hor tag wanaagsan waxa aad awooda
Inaad si fiican uga hor tagto neef qabatinka

5. Inaad ka maaranto la saxiibka ama booqashada qolalka degdega ah
Iyo in xiiqda laguu dhigo cusbitaal ama laguu jiifiyo si lagaga daweeyo
Ka hortaga xiiqda
Adiga iyo caruurtaaduba waa inaad taqaanan waxyaalo fara badan oo la xidhiidha xiiqda si aad u
xakamayn kartaan ugana hor tagi kartaan
Sababaha ugu wacnaan kara in xiiq la qaado ayaa ah qaar kala duwan. Xasaasiyaddu waa qayb
muhiim ah, waxaana jirta in inta ugu badan ee carruurta xiiqda leh ay sidoo kale leeyihiin
xasaasiyad. Waxaa arintan ugu wacnaan kara hidde. Xiiqda carruurta marka ay yaryar yihiin ku
dhacda marka la barbar dhigo ta ku dhacda dadka waaweyn waxyaabo badan ayay ku kala
duwan yihiin. Laakiin sigaarka oo uu qofku hawada ka qaato, iyo infekshanada ayaa ah khatar ay
isaga mid yihiin.
Cilmi baadhayaashu weli ma oga sababta ay u badanayso xiiqdu dadka ay ku dhacaysaa.
Lakiinse waxay u aaneeyaan sababo la xidhiidha xagga deegaanka , iyo qaar xagga hab
nololeedka ahba.
Talo muhiim ah oo lagaga hortagi karo in ilmaha xasaasiyadi ku dhacdo isla markaana ay sii
noqoto xiiq, waxa weeye in laga fogaado cabida sigaarka aan lagu ag cabin sidoo kale laga
fogeeyo wixii wasakh ah ee la soo gudboonaan kara deegaanka uu ku nool yahay.
Carruurta ka soo jeeda walidiinta qaba xiiqda waxa loogu yeedho caruuraha khatarta sare ugu
jira qaaditaanka xiiqda, taasi oo ay ugu wacan tahay iyadoo dhaxalku qayb muhiim ah ka yahay
qaaditaanka xiiqda sidoo kalena ilmahasi qaadi karo xasaasiyad.
Ka digtoonow cabida sigaarka, qiiqa hawada wasakhaysan iyo wixii kugu kicin kara xasaasiyada
sida daawoyinka qaar , cuntada iyo cadarada la marsado
.
v Guntii iyo gabagabadii waxaad samayn kartaa daaweyntan adiga oo gurigaaga
jooga
Inaad isku uumiso biyo diiran
Sidoo kale aad joogtayso isticmaalka malabka haddii anad ku lahayn xasaasiyad
Jimicsi sahlan
Isticmaalka toonta iyo sinjibisha
Cabitaanka bunka
Iyo inaad jidhka mariso saliid diiran

6. Diyaarintii Mohamed Shucayb Ahmed Marty
Waxaan rabi swt uga baryayaa inta xanuunkan la nool ba inuu ka badbaadiyo dhibaatada
xanuunkan waxaan bukaan walba kula dardaarmayaa inuu xasuusnaado allah swt taladana saarto
dawada loo soo qorana si fiican u qaato