Celik_Yapilarin_Tasarim_Hesap_ve_Yapim_E.pdf

Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği-2016
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
ÇELİK YAPILARIN TASARIM, HESAP ve
YAPIM ESASLARI YÖNETMELİĞİ – 2016
EĞİTİM NOTLARI
Prof.Dr. Cavidan YORGUN (İTÜ)
Prof.Dr. Cem TOPKAYA (ODTÜ)
Yrd.Doç.Dr.Cüneyt VATANSEVER (İTÜ)
Nisan-2017
1

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2
GİRİŞ
Bilindiği gibi, ülkemizde yapısal çelik tasarımı ile ilgili TS 648 “Çelik Yapıların
Hesap ve Yapım Kuralları” standardı 1980 de yayımlanmıştır.
Bu standardın büyük bölümü güvenlik gerilmeleri ile tasarım yaklaşımına
dayanan Amerikan AISC/ASD (1978) yönetmeliğinin esasları çerçevesinde
hazırlanmış olup, yapısal çeliğin kullanımında son yıllarda ülkemizde
gözlenen hızlı gelişimin aksine günümüze kadar da güncellenmemiştir.

Yapısal çelik tasarımı ile ilgili 1980 standardının yetersizliği ve 1997 yılından
itibaren, bir önceki 1975 Afet Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında
Yönetmelik’in değiştirilmesi ile yürürlüğe giren deprem yönetmeliklerinden
sonra ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda, yapısal çelik tasarımında
güncel hesap ve uygulama kuralları ile yapım kontrol esaslarını düzenleyen
güncel bir Çelik Yapılar Yönetmeliği için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından 2015 yılının başında bir proje
başlatılmıştır.

 Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği,
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın desteklediği bu proje
kapsamında 2015 yılında hazırlanmış, 04 Şubat 2016 tarihinde Resmi
Gazete’de yayınlanmış ve 01 Eylül 2016 tarihinde kesinlik kazanarak
yürürlüğe girmiştir.
4

 Yönetmelik’in hazırlanmasını izleyen süreçte, T.C. Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’nın desteklediği diğer bir proje kapsamında, Yönetmelik’in
açıklamalarını ve 116 adet sayısal örneği içeren bir doküman hazırlanmıştır.
http://csb.gov.tr/gm/meslekihizmetler/index.php?Sayfa=duyurudetay&Id=193677

YÖNETMELİK BÖLÜMLERİ VE EKLER
BÖLÜM 1 Genel Esaslar
BÖLÜM 2 Malzeme
BÖLÜM 3 İmalat ve Montaj
BÖLÜM 4 Kalite Kontrolü
BÖLÜM 5 Tasarımda Temel İlkeler
BÖLÜM 6 Stabilite Tasarımı
BÖLÜM 7 Eksenel Çekme Kuvveti Etkisi
BÖLÜM 8 Eksenel Basınç Kuvveti Etkisi
BÖLÜM 9 Eğilme Momenti Etkisi
BÖLÜM 10 Kesme Kuvveti Etkisi
6

BÖLÜM 11 Bileşik Etkiler
BÖLÜM 12 Kompozit Elemanlar
BÖLÜM 13 Birleşimler ve Birleşim Araçları
BÖLÜM 14 Boru ve Kutu Enkesitli Elemanların Birleşimleri
BÖLÜM 15 Kullanılabilirlik Sınır Durumları İçin Tasarım
BÖLÜM 16 Yapısal Elemanlar İçin Stabilite Bağlantıları
EK 1 Su Birikmesi (Göllenme) Etkisi
EK 2 Yorulma Etkisi
EK 3 Diyaframlar ve Yük Aktarma Elemanları
EK 4 Kaynak Yayınlar
7

SİMGELER
ABM Kaynak uzunluğu boyunca esas metal yüzey alanı.
Ab Diş açılmamış bulon gövdesi karakteristik enkesit alanı.
Abi Bindirmeli K-birleşimde üstteki örgü elemanı enkesit alanı.
Abj Bindirmeli K-birleşimde alttaki örgü elemanı enkesit alanı.
Ac Beton enkesit alanı.
Ac Etkin genişlik içindeki beton döşemenin enkesit alanı.
Ae Etkin net enkesit alanı.
Ae Etkin alan.
……………………………..
………………………………………..

TANIMLAR
Akma Akma gerilmesine ulaşıldığında meydana gelen elastik olmayan
şekildeğiştirme.
Akma gerilmesi Malzemenin akma noktasına karşı gelen gerilme değeri.
Akma momenti Eğilme etkisindeki bir elemanda, en dış lifin akma gerilmesine
ulaştığı moment değeri.
Akma noktası Gerilme-şekildeğiştirme diyagramında, gerilme değerinde artış
olmaksızın, malzemede şekildeğiştirme artışının devam ettiği nokta.
Altlık levhası Tam penetrasyonlu küt kaynaklarda, kök bölgesine kaynak
uygulanamadığı durumlarda, kaynak uzunluğu boyunca kullanılan
levha, (karşılama levhası).
Ankraj donatısı Betonun kırılarak ayrılmasının önlenmesi amacıyla kullanılan
donatı.
…………………………………………………

BÖLÜM 1
GENEL ESASLAR
 Bu yönetmelik, yapısal çelik ve çelik-betonarme kompozit yapı elemanlarının
ve yapı sistemlerinin, kullanım amaçlarına uygun olarak, yeterli bir güvenlikle
tasarımına ve yapımına ilişkin yöntem, kural ve koşulları içermektedir.
10
Kapsam (1.1)
Bu bölümde çelik yapıların tasarım ve yapım kuralları yönetmeliğinin kapsamı ve
genel esasları açıklanarak, yönetmelikte doğrudan veya dolaylı olarak referans
verilen ulusal ve uluslararası standart, yönetmelik ve normlar sıralanmaktadır.

 Bu yönetmelikte verilen kurallar, esas olarak bina türü çelik yapı sistemlerini
kapsamakla beraber, düşey ve yatay yük taşıyıcı elemanlar içeren diğer yapı
sistemlerine de, Yönetmeliğin ilkeleri esas alınarak, benzer şekilde
uygulanabilmektedir.
 Bu yönetmelik, boru ve kutu profillerin karakteristik cidar kalınlıkları hariç olmak
üzere, eleman kalınlıkları en az 4.0mm olan çelik yapı sistemlerini kapsamaktadır.
 Boru ve kutu enkesitlerin karakteristik cidar kalınlığı 2.5mm den küçük olamaz.
 Deprem bölgelerindeki yapılacak çelik ve kompozit yapı sistemlerinin depreme
dayanıklı olarak tasarımında, bu yönetmelikte verilen kural ve koşullara ek olarak,
ilgili Deprem Yönetmeliği kuralları da yerine getirilmelidir.

İlgili Standart ve Yönetmelikler (1.3)
 Bu yönetmelik kapsamı içinde bulunan yapısal çelik ve çelik-betonarme
kompozit yapı elemanları ve yapı sistemlerinin tasarımında referans verilen
başlıca standart ve yönetmelikler aşağıda özetlenmiştir.
 TS 498: 1997 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin
Hesap Değerleri
 TS EN 1991-1-3: 2009 Kar yükleri
 TS EN 1991-1-4: 2005 Rüzgar etkileri
 Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik
(DBYBHY-2007)
 TS 500: 2000 Betonarme Tasarım ve Yapım Standardı
 Yapısal çelik malzemeler, bulonlar, kaynak ve başlıklı çelik elemanlar ile
ilgili TS EN standartları
12

1.3.2 – Sıcak Haddelenmiş Kaynaklanabilir Yapısal Çelik
TS EN 10025 – 1: 2004 Sıcak haddelenmiş yapısal çelik mamulleri – Bölüm 1:
Genel teknik teslim şartları
Alaşımsız yapısal çelikler için teknik teslim şartları
Normalize edilmiş/normalize edilirken haddelenmiş ve kaynaklanabilen ince taneli
yapısal çelikler için teknik teslim şartları
……………………..
1.3.3 – Yapısal Çelik Boru ve Kutu Profiller
TS EN 10210 – 1: 2006 Sıcak haddelenmiş alaşımsız ve ince taneli çeliklerden imal
edilmiş yapısal boru ve kutu profiller – Bölüm 1: Teknik teslim şartları
TS EN 10219 – 1: 2006 Soğuk şekillendirilmiş alaşımsız ve ince taneli çeliklerden
imal edilmiş yapısal boru ve kutu profiller – Bölüm 1: Teknik teslim şartları
……………………………………

1.3.5 –Bulonlar, Somunlar ve Pullar
TS EN 14399 – 1: 2006 Önyüklemeli yüksek mukavemetli yapısal
cıvatalama düzenekleri – Bölüm 1: Genel gereklilikler
cıvatalama düzenekleri – Bölüm 2: Önyükleme uygunluk deneyi
cıvatalama düzenekleri – Bölüm 3: HR Sistemi – Altıköşe başlı cıvata ve somun
düzenekleri………………………………….
1.3.6 – Kaynak Malzemesi ve Kaynak
TS EN ISO 2560: 2009 Kaynak sarf malzemeleri – Alaşımsız ve ince
taneli çeliklerin elle yapılan metal ark kaynağı için örtülü elektrotlar – Sınıflandırma
TS EN ISO 4063: 2010 Kaynak ve kaynakla ilgili işlemler – İşlemlerin
adlandırılması ve referans numaraları
TS EN ISO 9692-1: 2013 Kaynak ve benzer işlemler – Kaynak ağzı hazırlığı
için tavsiyeler – Bölüm 1: Çeliklerin el kaynağı, gaz kaynağı, TIG kaynağı ve demet
kaynağı …………………………………

1.3.7 – Başlıklı Çelik Ankrajlar ve Kaynak
TS EN ISO 13918: 2008 Kaynak – Saplama ark kaynağı için saplamalar ve
seramik yüksükler
TS EN ISO 14555: 2014 Kaynak – Metalik malzemelerin saplama ark kaynağı
1.3.8 – Yangına Karşı Koruma
BYKHY: 2015 Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
TS EN 13501–1: 2009 Yapı mamulleri ve yapı elemanları, yangın sınıflandırması
Bölüm 1: Yangın karşısındaki davranış deneylerinden elde edilen veriler kullanılarak
sınıflandırma
………………………………………………..

BÖLÜM 2
MALZEME
Bu bölümde yapı çeliği, birleşim araçları ve diğer çelik yapı malzemesinin özellikleri
ve ilgili standart, norm ve yönetmelikler yer almaktadır. Bu bölümde verilen malzeme
karakteristik değerleri üretim standartlarında verilen minimum değerlerdir.
Beton için TS 500 ve donatı çeliği için TS 708 standartlarında belirtilen ilgili malzeme
özellikleri geçerlidir.

Yapısal Çelik (2.1)
 Çelik yapı malzemesinin (çelik profiller, levhalar, borular ve kutu enkesitli
elemanlar) özellikleri, ilgili TS EN standartlarına uygun olacaktır.
17
Standart ve Çelik
Sınıfı
Karakteristik Kalınlık, t (mm)
t ≤ 40mm 40mm < t ≤ 80mm
Fy (N/mm2) Fu (N/mm2) Fy (N/mm2) Fu (N/mm2)
EN 10025-2
S235
S275
S355
S450
235
275
355
440
360
430
510
550
215
255
335
410
360
410
470
550
Bu yönetmelikteki kurallar Tablo 2.1A ve Tablo 2.1B de verilen çelik sınıfları için
geçerlidir. Tablo 2.1A ve Tablo 2.1B deki değerler, tasarım hesaplarında
kullanılacak karakteristik değerlerdir.
TABLO 2.1A – SICAK HADDELENMİŞ YAPISAL ÇELİKLERDE KARAKTERİSTİK AKMA
GERİLMESİ, Fy VE ÇEKME DAYANIMI, Fu

Tokluk (2.1.2)
 Çekme elemanlarında gevrek göçmenin önlenmesi amacıyla, yapının ömrü
boyunca oluşması muhtemel en düşük sıcaklıkta minimum çentik tokluğu (CVN,
Charpy – V – Notch) değeri 27J olacaktır
18
TABLO 2.1B – YAPISAL BORU VE KUTU PROFİLLERDE KARAKTERİSTİK AKMA
GERİLMESİ, Fy VE ÇEKME DAYANIMI, Fu
Standart ve Çelik
Sınıfı
Karakteristik Kalınlık, t (mm)
t ≤ 40mm 40mm < t ≤ 80mm
Fy (N/mm2) Fu (N/mm2) Fy (N/mm2) Fu (N/mm2)
EN 10210-1
S235 H
S275 H
S355 H
235
275
355
360
430
510
215
255
335
340
410
490

Bulonlar, Somunlar, Pullar ve Perçinler (2.2)
Bulonlar, somunlar ve pullar, Bölüm 1.3.5 te verilen standartlara uygun olacaktır. Bu
yönetmelikteki kurallar Tablo 2.2 de verilen bulon sınıfları için geçerlidir. Tablo 2.2
deki değerler, tasarım hesaplarında kullanılacak karakteristik değerlerdir.
19
Bulon sınıfı 4.6 4.8 5.6 5.8 6.8 8.8 10.9
Fyb 240 320 300 400 480 640 900
Fub 400 400 500 500 600 800 1000
TABLO 2.2 – BULONLARIN KARAKTERİSTİK AKMA GERİLMELERİ, Fyb VE ÇEKME
DAYANIMLARI, Fub, (MPa)
Perçin malzemesinin akma gerilmesi ve çekme dayanımı deneysel olarak
belirlenecektir.

Kaynak Malzemesi (2.4)
Kaynak malzemesi (kaynak metali) özellikleri, ilgili TS EN standartlarına uygun
olacaktır (1.3.6). Ayrıca, kaynak metalinin akma gerilmesi ve çekme dayanımı,
kopmaya karşı gelen uzama oranı ve minimum çentik tokluğu değerleri, uygulandığı
esas metalin benzer değerlerinden daha az olmayacaktır.
20
Ankraj Çubukları (2.3)
Ankraj çubuklarının malzeme özellikleri, Bölüm 1.3.2 ve Bölüm 1.3.5 te verilen
standartlara uygun olacaktır. Ankraj çubuklarının karakteristik çekme dayanımı 1000
N/mm2 değerini aşmayacaktır. Çekme testi ile belirlenen toplam uzama oranı en az
%16, enkesit azalma oranı da en az %30 olacaktır. Çekme dayanımı 800 N/mm2
değerini aşmayan ankraj çubuklarının çapları 100 mm değerini, bunun dışındaki
durumlarda ise 75 mm değerini aşmayacaktır.

BÖLÜM 3
İMALAT VE MONTAJ
Genel (3.1)
Çelik yapı sistemleri ve çelik-betonarme kompozit yapıların yapısal çelik elemanlarının
imalat ve montaj aşamalarına ait genel ve teknik esasların uygulamalarında ilgili Türk
standardında (TS EN 1090-2) belirtilen koşullara uyulması zorunludur.
Yapısal çelik elemanların imalat ve montajında uygulanması gereken genel ve teknik
esaslar, kalite kontrol ve yönetim ölçütleri TS EN 1090 – 2 de tanımlanan uygulama
sınıflarına göre verilmektedir. Uygulama sınıfı proje müellifi tarafından belirlenecektir.
Uygulama sınıfı belirlenirken TS EN 1090 – 2 de verilen kurallara uyulacaktır.
21
Hesap raporu ve uygulama projeleri ile imalat ve montaj (yerinde uygulama) işlerinde
bu bölümde belirtilen kurallar esas alınacaktır.

Proje Hesap Raporu (3.2.1)
 Proje hesap raporunun başında projeye ait Tasarım İlkeleri verilir. Tasarım ilkeleri
en az aşağıdaki bilgileri içermelidir.
 Yapının taşıyıcı sistemini açıklayan krokiler.
 Tasarımda kullanılan standart ve yönetmelikler ile diğer ilgili doküman bilgileri.
 Tasarıma esas olan yük bilgileri.
 Deprem parametreleri (deprem tehlikesi sınıfı, tasarım deprem spektrumu,
taşıyıcı sistem davranış katsayısı, bina önem katsayısı vb.).
 Uygulanan tasarım yöntemi (YDKT veya GKT) ve ilgili yük birleşimleri.
 Malzeme bilgileri (yapı çeliği, bulonlar, kaynak).
 Temel zemini ile ilgili parametreler.
 Yapı sisteminin analiz ve boyutlandırma hesapları, stabilite (kararlılık) kontrolleri
ile birleşim ve ek detaylarına ait hesaplar hesap raporunda açık ve izlenebilir bir
şekilde yer almalıdır.
22

Uygulama Projesi Çizimlerine İlişkin Kurallar (3.2.2)
 Çelik uygulama projesinde şu çizimler bulunacaktır.
 Çatı döşemesi ve kat döşemelerine ait, geometrik boyutları ve kotları içeren
genel konstrüksiyon planları.
 Kolon aplikasyon (yerleşim) planları.
 Ankraj planı ve detayları.
 Yeterli sayıda kesitler ve cephe görünüşleri.
 Tüm yapısal elemanlara (kirişler, kolonlar, çaprazlar vs.) ait uygulama
resimleri.
 Birleşim ve eklerin prensip detayları.
23

 Uygulama projesi çizimlerinde şu bilgiler yer alacaktır.
 Pafta ölçekleri, ölçü birimleri.
 Deprem parametreleri.
 Projede kullanılan profiller ve çelik levhalar ile bunların karakteristik
dayanımları.
 Bulonlu birleşim ve ek detaylarında, kullanılan bulon sınıfı, bulon ve delik
çapları, rondela ve somun özellikleri ile bulonlara uygulanacak öngerme
kuvvetleri.
 Kaynaklı birleşim ve ek detaylarında, kaynak türü, kaynak kalınlığı ve
uzunluğu ile, küt kaynaklarda kaynak ağzının geometrik boyutları.
 Gerekli olan durumlarda, elemanlara uygulanacak ters sehim ile ilgili
bilgiler.
 Eleman boya bilgileri.
 Sürtünme yüzeyi uygulamaları ile ilgili bilgiler.
24

BÖLÜM 4
KALİTE KONTROLÜ
 Bu bölüm yapısal çelik ve çelik – betonarme kompozit yapı sistemlerinin ve
elemanlarının kalite kontrolü ve güvencesi için gerekli minimum kuralları
içermektedir.
Genel (4.1)
 İmalat ve montaj aşamalarındaki işlerin kalite kontrolü ilgili Türk Standardına (TS
EN 1090-2) uygun olarak gerçekleştirilecektir. Kalite güvencesi, gerekli yetkinliğe
sahip olan bağımsız denetim kuruluşu tarafından sağlanacaktır.
25

Malzemenin, imalatın ve montajın denetimi, testler ve varsa düzeltme işlemleri TS
EN 1090 – 2 Bölüm 12 de belirtilen esaslar dahilinde yapılacaktır.
İmalatçı ve yüklenicinin kalite kontrol denetimcileri, aşağıdaki uygulamaların TS EN
1090 – 2 ye uygun olarak gerçekleşmesini denetleyecektir.
Kalite kontrolünde başlıca şu uygulamalar denetlenecektir.
 Kullanılacak malzemenin projede tanımlanan özelliklere uygunluğu.
 İmalat ve şantiye koşulları.
 Kaynak ve bulonların uygulama koşulları.
 İmalat aşamaları ile ilgili kesim işlemleri ve yüzey hazırlığı.
 Boya uygulama koşulları ve yöntemi.
 İmalat ve montaj aşamalarında izin verilen hata sınırları.

BÖLÜM 5
TASARIMDA TEMEL İLKELER
Genel Esaslar (5.1)
 Yapı sistemini oluşturan elemanların ve birleşimlerin tasarımı, yapısal analizin
temel varsayımları ve yapı için öngörülen kullanım ve davranış özellikleri ile
uyumlu olmalıdır.
Tasarım Prensipleri (5.2)
 Çelik yapı elemanlarının ve birleşimlerin tasarımı Yük ve Dayanım Katsayıları ile
Tasarım (YDKT) veya Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT) yaklaşımlarından
biri uygulanarak gerçekleştirilebilir.
27
Bu bölümde çelik yapıların analiz ve boyutlandırılmasında uygulanan ve
yönetmeliğin tüm bölümleri için geçerli olan temel ilkeler açıklanmaktadır.

Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım (YDKT) (5.2.2)
 Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım (YDKT), tüm yapısal elemanlar için,
tasarım dayanımı,  Rn nin bu tasarım yöntemi için öngörülen yük birleşimleri
altında hesaplanan gerekli dayanım, Ru değerine eşit veya daha büyük olması
prensibine dayanır.
 Buna göre tasarım aşağıdaki denkleme uygun olarak gerçekleştirilir.
Ru : YDKT yük birleşimi ile belirlenen gerekli dayanım
Rn : karakteristik dayanım
 : dayanım katsayısı
 Rn : tasarım dayanımı (=Rd )
 Karakteristik dayanım, Rn, ve dayanım katsayısı,  , yönetmeliğin ilgili
bölümlerinde açıklanmaktadır.
Denk.(5.1)
28

Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT) (5.2.3)
 Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT), tüm yapısal elemanlar için, güvenli
dayanım, Rn/  nın bu tasarım yöntemi için öngörülen yük birleşimleri altında
hesaplanan gerekli dayanım, Ra değerine eşit veya daha büyük olması
prensibine dayanır.
 Buna göre tasarım aşağıdaki denkleme uygun olarak gerçekleştirilir.
Ra : GKT yük birleşimi ile belirlenen gerekli dayanım
Rn : karakteristik dayanım
 : güvenlik katsayısı
Rn/  : güvenli dayanım(=Rg )
 Karakteristik dayanım, Rn, ve güvenlik katsayısı, , yönetmeliğin ilgili
bölümlerinde açıklanmaktadır.
Denk.(5.2)
29

Yükler ve Yük Birleşimleri (5.3)
 Yapı sisteminin tasarımında esas alınan tasarım yükü değerleri, kar, rüzgar ve
deprem hariç olmak üzere, TS 498 Standardına uygun olarak belirlenecektir.
 Kar yükleri için TS EN 1991-1-3 te verilen koşullar gözönüne alınacaktır.
 Rüzgar yükleri için TS EN 1991-1-4 te verilen koşullar gözönüne alınacaktır.
 Deprem etkilerinin tanımı için yürürlükteki deprem yönetmeliği koşulları
gözönüne alınacaktır.
30

 Gerekli dayanımı belirlemek için karakteristik yüklere uygulanacak yük
birleşimleri, seçilen tasarım yöntemine bağlı olarak ayrı ayrı verilmiştir.
 Bu yük birleşimlerinde yer alan yükler aşağıda tanımlanmıştır.
G : sabit yük
Q : hareketli yük
Qr : çatı hareketli yükü
S : kar yükü
R : yağmur yükü
W : rüzgar yükü
E : deprem etkisi
F : akışkan madde basınç yükü
T : sıcaklık değişmesi ve/veya mesnet çökmesi etkileri
H : yatay zemin basıncı, zemin suyu basıncı, yığılı madde basıncı
31

Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım – YDKT (5.3.1)
 Bu tasarım yönteminde gerekli dayanım, Ru aşağıdaki yük birleşimleri ile
belirlenecektir.
(1) 1.4G
(2a) 1.2G + 1.6(Qr veya S veya R)
(2b) 1.2G + 1.6Q + 0.5(Qr veya S veya R)
(3) 1.2G + 1.6(Qr veya S veya R) + (Q veya 0.8W)
(4) 1.2G + 1.0Q + 0.5(Qr veya S veya R) + 1.6W
(5) 1.2G + 1.0Q + 0.2S + 1.0E
(6) 0.9G + 1.6W
(7) 0.9G + 1.0E
32

Güvenlik Katsayıları ile Tasarım – GKT (5.3.2)
 Bu tasarım yönteminde gerekli dayanım, Ra aşağıdaki yük birleşimleri ile
belirlenecektir.
(1) G
(2) G + Q
(3) G + (Qr veya S veya R)
(4) G + 0.75Q + 0.75(Qr veya S veya R)
(5a) G + 1.0W
(5b) G + 0.7E
(6a) G + 0.75Q + 0.75(Qr veya S veya R) + 0.75W
(6b) G + 0.75Q + 0.75(Qr veya S veya R) + 0.75(0.7E)
(7) 0.6G + W
(8) 0.6G + 0.7E
33

Not:
F akışkan madde basınç yükünün, H yatay kuvvetinin ve T sıcaklık değişmesi
ve/veya mesnet çökmesi etkilerinin mevcut olması halinde, bu etkilerin
birleşimlere hangi katsayılar ile gireceği yönetmelikte belirtilmiştir.
34

Eleman Enkesit Özellikleri (5.4)
 Eksenel basınç etkisindeki enkesit parçaları, yerel burkulma sınır durumu esas
alınarak narin ve narin olmayan olarak ikiye ayrılırlar.
 Benzer şekilde, eğilme momenti etkisindeki enkesit parçaları, yerel burkulma
sınır durumu esas alınarak kompakt, kompakt olmayan ve narin olarak üçe
ayrılırlar.
 Bu sınıflandırma eleman enkesitini oluşturan enkesit parçalarının genişlik(çap)
/ kalınlık oranlarına bağlı olarak tanımlanır.
 Yönetmelikte, rijitleştirilmemiş ve rijitleştirilmiş enkesit parçaları için yukarıdaki
sınıflandırmaya ait sınır değerler tablolar halinde verilmiştir.
35

1. GENEL ESASLAR
2. İKİNCİ MERTEBE TEORİSİNİN DAYANDIĞI ESASLAR
3. GENEL ANALİZ YÖNTEMİ İLE TASARIM
4. BURKULMA BOYU YÖNTEMİ İLE TASARIM
5. YAKLAŞIK İKİNCİ MERTEBE ANALİZİ
36
BÖLÜM 6
STABİLİTE TASARIMI

Genel Esaslar (6.1)
 Yapı sistemlerinin stabilite tasarımı, eleman bazındaki ve sistem genelindeki
geometri değişimlerinin (yerdeğiştirmelerin) denge denklemlerine etkisini
gözönüne alan ikinci mertebe teorisi ’ne göre analiz yapılmasını ve hesaplanan
iç kuvvetlerin elemanların mevcut dayanımları ile karşılaştırılmasını
öngörmektedir.
 Yapı sistemlerinin stabilitesini etkileyen başlıca faktörler aşağıda sıralanmıştır.
 Elemanların eğilme, kayma ve eksenel şekildeğiştirmeleri ile birlikte yapı
sisteminin yerdeğiştirmesinde etkili olan diğer tüm şekildeğiştirmeler.
 Eleman şekildeğiştirmesine ait (P – δ) ve sistem yerdeğiştirmesine ait
(P – Δ) ikinci mertebe etkileri.
 Geometrik ön kusurlar (ilkel kusurlar).
 Doğrusal olmayan şekildeğiştirmeler.
37

sistem ekseni şekildeğiştirmiş eksen
 İkinci mertebe teorisinde denge denklemleri yapı sisteminin şekildeğiştirmiş
ekseni üzerinde yazılmaktadır. Yapı sisteminin şekildeğiştirmiş ekseni analizin
başında bilinmediğinden, ikinci mertebe teorisi doğrusal (lineer) değildir.
38

 İkinci mertebe teorisi doğrusal olmadığından süperpozisyon prensibi geçerli
değildir. Bu nedenle, işletme(servis) yüklerinin ilgili yük katsayıları ile
çarpımından oluşan toplam yükler altında sistem ikinci mertebe teorisine göre
hesaplanır.
 Toplam yükler, YDKT yük birleşimlerinden elde edilen yüklemeden veya GKT
yük birleşiminin 1.6 katına eşit bir yüklemeden elde edilirler.
• Yapısal stabiliteyi etkileyen yukarıdaki faktörleri gözönüne alan genel
(doğrudan) analiz yöntemi ve burkulma boyu (etkin uzunluk) yöntemi ile
stabilite tasarımının esasları sırasıyla, Yönetmelik 6.3 ve 6.4 de
açıklanmaktadır.
• Ayrıca, ikinci mertebe etkilerin yaklaşık olarak hesaba katıldığı yaklaşık ikinci
mertebe analizi nin esasları da Yönetmelik 6.5 te verilmektedir.
39

 Bu bölümde, geometri değişimlerinin denge denklemlerine etkisini gözönüne
alan ikinci mertebe teorisinin dayandığı esaslar ve bunların sistem analizinde
nasıl gözönüne alınabileceği incelenecektir.
İkinci Mertebe Teorisinin Dayandığı Esaslar (6.2)
Yapısal Analizin Esasları (6.2.1)
 İkinci mertebe teorisine göre yapısal analiz aşağıdaki koşulları sağlayacaktır.
(a) Analizde, sistemin yerdeğiştirmelerine katkıda bulunan tüm şekildeğiştirmeler
gözönüne alınacaktır. Bu şekildeğiştirmelerin doğrusal olmayan bileşenlerinin
ikinci mertebe analizine etkilerini yaklaşık olarak gözönüne almak üzere, eleman
rijitlikleri uygun şekilde azaltılacaktır.
40

Geometrik Ön Kusurların Gözönüne Alınması (6.2.2)
 Geometrik ön kusurların yapısal stabiliteye etkileri doğrudan doğruya
modellenebildiği gibi, fiktif kuvvetler kullanarak da hesaba katılabilir. Yapısal
stabilite analizinde gözönüne alınan sistem ön kusurları, düğüm noktalarının
konumundaki geometrik ön kusurlar olarak tanımlanmaktadır.
 Geometrik ön kusurların modellenmesinin genel yöntemi, bu sistem ön
kusurlarının analizde doğrudan doğruya gözönüne alınmasıdır. Bunun için yapı
sistemi, düğüm noktalarının yerdeğiştirmiş konumları esas alınarak analiz edilir.
 Geometrik ön kusurların modellenmesinde, bunların sistemde dış yüklerden
oluşan yerdeğiştirme durumu ve olası burkulma modu ile benzer olması
öngörülmelidir. Ön kusurları temsil eden yerdeğiştirmelerin değerleri, eğer
biliniyorsa yapı sisteminin gerçek ön kusurlarına eşit olarak alınmalı veya ilgili
yönetmeliklerin öngördüğü yapım toleransları kullanılmalıdır.
41

Geometrik Ön Kusurların Gözönüne Alınması (6.2.2) - devam
 Düşey yüklerin düşey çerçeve, kolon ve perdeler tarafından taşındığı yapı
sistemlerinde düğüm noktalarının konumundaki geometrik ön kusurların aşağıda
tanımlandığı şekilde belirlenen yatay fiktif yükler ile gözönüne alınmasına izin
verilebilir.
 Sistem ön kusurlarını temsil eden bu fiktif yükler şekildeğiştirmemiş orijinal
sistem üzerine etkitilecektir.
(a) Fiktif yükler her kat düzeyinde sisteme etkitilecektir. Bu yükler yapı
sistemine etkiyen tüm düşey ve yatay yük birleşimlerine eklenecektir.
Ancak, YDKT yük birleşimlerinden veya GKT yük birleşimlerinin 1.6 katına eşit
yüklemelerden dolayı ve azaltılmış rijitlikler kullanılarak hesaplanan ikinci
mertebe yerdeğiştirmelerin birinci mertebe yerdeğiştirmelere oranının 1.7
değerine eşit veya daha küçük olması halinde, geometrik ön kusurların yatay
yükleri içermeyen düşey yük birleşimlerinde hesaba katılması yeterlidir.
42

Geometrik Ön Kusurların Gözönüne Alınması (6.2.2) - devam
 Yatay fiktif yükler Denk.(6.1) ile hesaplanacaktır.
 Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
 = 1.0 (YDKT) veya  = 1.6 (GKT) değerindeki katsayılar.
Ni : (i) kat düzeyine etkitilecek yatay fiktif yük.
Yi : YDKT veya GKT yük birleşimleri ile belirlenen, (i) katı döşemesine
etkiyen toplam düşey yük.
(b) Her kat düzeyindeki düğüm noktalarına etkitilen fiktif yükler, yapısal stabilite
açısından sistemde en elverişsiz etkileri oluşturacak doğrultu ve yönde
uygulanacaktır.
(c) Denk.(6.1) de yer alan 0.002 katsayısı, katlar arasında yapım toleransına
bağlı olarak tanımlanan 1/500 oranındaki bir sistem ön kusuruna karşı
gelmektedir.
Denk.(6.1)
43

 Genel analiz yöntemi ile ikinci mertebe teorisine göre hesapta, doğrusal olmayan
şekildeğiştirmelerin stabilite analizine etkisini yaklaşık olarak gözönüne almak
üzere, eleman rijitlikleri aşağıda açıklandığı şekilde azaltılacaktır.
(a) Tüm yapı elemanlarının eğilme, kayma ve eksenel rijitlikleri 0.80 katsayısı ile
çarpılarak azaltılacaktır.
(b) Eğilme rijitliklerinin yapısal stabilite üzerinde etkili olduğu tüm elemanlarda,
eksenel kuvvet düzeyine bağlı olarak, eğilme rijitlikleri ayrıca bir katsayısı ile
çarpılarak azaltılacaktır.
Azaltılmış Rijitliklerin Gözönüne Alınması (6.2.3)
44

Azaltılmış Rijitliklerin Gözönüne Alınması (6.2.3) - devam
denklemleri ile hesaplanacaktır.
Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
Pr : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli eksenel basınç
kuvveti dayanımı.
Pns : Elemanın enkesit basınç kuvveti dayanımı (=FyAg).
Bu katsayı
(1)
(2)
Denk.(6.2)
Denk.(6.3)
45

Genel Analiz Yöntemi İle Tasarım (6.3)
Yöntemin Uygulama Sınırları (6.3.1)
Genel analiz yöntemi, sınırlama olmaksızın, tüm çelik yapı sistemlerinin stabilite
tasarımına uygulanabilmektedir.
Gerekli Dayanımın Hesabı (6.3.2)
Bu yöntem ile gerekli dayanımın hesabı, esasları Bölüm 6.2.1 de açıklanan ikinci
mertebe hesabı uygulanarak elde edilir. Sistem hesabında, geometrik ön kusurları
temsil eden fiktif yükler Bölüm 6.2.2 de, doğrusal olmayan şekildeğiştirmeleri temsil
eden rijitlik azaltılması ise Bölüm 6.2.3 te belirtildiği şekilde hesaba katılacaktır.
Stabilite Kontrolleri (6.3.3)
Geometri değişimlerinin denge denklemlerine etkilerinin genel analiz yöntemi ile
hesaba katıldığı yapı sistemlerinin eleman ve birleşimlerinin stabilite kontrollerinde,
burkulma boyu katsayıları (burkulma boyunun eleman boyuna oranı) K = 1.0 olarak
alınacaktır.
46

Burkulma Boyu (Etkin Uzunluk) Yöntemi İle Tasarım (6.4)
Yöntemin Uygulama Sınırları (6.4.1)
Aşağıdaki sınırlar içinde, burkulma boyu (etkin uzunluk) yöntemi, genel analiz
yönteminin yerine kullanılabilir.
(a) Yöntem, düşey yüklerin düşey çerçeveler, kolonlar ve perdeler tarafından
taşındığı yapı sistemlerine uygulanabilir.
(b) Tüm katlarda, YDKT yük birleşimlerinden veya GKT yük birleşimlerinin
1.6 katına olan eşit yüklemelerden oluşan ikinci mertebe göreli kat
ötelemelerinin birinci mertebe göreli kat ötelemelerine oranı 1.5 değerine
eşit veya daha küçük olmalıdır.
Gerekli Dayanımın Hesabı (6.4.2)
Bu yöntem ile gerekli dayanımın hesabı, rijitlik azaltılması gözönüne alınmaksızın,
ikinci mertebe hesabı uygulanarak elde edilir. Sistem hesabında geometrik ön
kusurların fiktif yüklerle temsil edilmesi halinde, bu yükler sadece düşey yükleri
içeren yük birleşimlerinde hesaba katılacaktır.
47

Burkulma Boyu (Etkin Uzunluk) Yöntemi İle Tasarım (6.4) - devam
Stabilite Kontrolleri (6.4.3)
Geometri değişimlerinin denge denklemlerine etkilerinin burkulma boyu yöntemi ile
hesaba katıldığı yapı sistemlerinin eleman ve birleşimlerinin stabilite kontrollerinde,
basınç etkisindeki elemanların stabilite kontrolleri için burkulma boyu katsayısı, K,
aşağıda açıklandığı şekilde belirlenir.
(a) Çaprazlı çerçeve sistemler, perdeli sistemler ve yatay yüklerin taşınmasının
kolonların eğilme rijitliklerinden bağımsız olduğu benzeri sistemlerde burkulma
boyu katsayısı, daha küçük bir değer kullanılması geçerli bir yaklaşımla
kanıtlanmadığı sürece, K=1.0 olarak alınır.
(b) Kolonların eğilme rijitliklerinin sistemin yatay yük taşıma kapasitesine
ve yanal stabilitesine katkı sağladığı moment aktaran çerçeveler ve benzeri
sistemlerde burkulma boyu katsayısı, K, ilgili denklemlerden veya
nomogramlardan yararlanarak hesaplanabilir.
48

Yaklaşık ikinci mertebe analizi yöntemi, birinci mertebe analizi yapılarak elde
edilen iç kuvvetlerin belirli katsayılarla arttırılması prensibine dayanmaktadır.
Uygulama Sınırları (6.5.1)
Doğrusal olmayan sistem analizini gerektirmeyen bu yaklaşım düşey yüklerin
düşey çerçeveler, kolonlar ve perdeler tarafından taşındığı yapı sistemleri
için uygulanabilir.
Yaklaşık İkinci Mertebe Analizi (6.5)
49

r 1 nt 2 lt
M B M B M
 
r nt 2 lt
P P B P
 
Hesap Esasları (6.5.2)
Sistem elemanlarının ikinci mertebe etkilerini içeren gerekli eğilme momenti
dayanımı, Mr ve gerekli eksenel kuvvet dayanımı, Pr aşağıdaki denklemler ile
hesaplanacaktır.
B1 : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemin elemanlarındaki (P-δ) etkilerini
gözönüne alan bir arttırma katsayısıdır. Bu katsayı, eğilme ve basınç etkisindeki
elemanlar için, aşağıda açıklandığı şekilde hesaplanır. Basınç etkisinde olmayan
elemanlarda B1 katsayısı 1.0 olarak alınır.
B2 : Yatay ötelenmesi önlenmemiş sistem genelindeki (P-Δ) etkilerini
gözönüne alan bir arttırma katsayısıdır. Bu katsayı, yapı sisteminin her katı için,
aşağıda açıklandığı şekilde hesaplanır.
Denk.(6.7)
Denk.(6.8)
50

Mr : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında hesaplanan, ikinci mertebe etkilerini
içeren gerekli eğilme momenti dayanımı.
Pr : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında hesaplanan, ikinci mertebe etkilerini
içeren gerekli eksenel kuvvet dayanımı.
Mnt : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında
hesaplanan, birinci mertebe eğilme momenti.
Pnt : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında
hesaplanan, birinci mertebe eksenel kuvvet.
Mlt : Yapı sisteminin yatay yerdeğiştirmelerinden dolayı, YDKT veya GKT yük
birleşimleri altında hesaplanan, birinci mertebe eğilme momenti.
Plt : Yapı sisteminin yatay yerdeğiştirmelerinden dolayı, YDKT veya GKT yük
birleşimleri altında hesaplanan, birinci mertebe eksenel kuvvet.
51

m
1
r
el
1
C
B
P
P



P- δ Etkileri İçin B1 Arttırma Katsayısı (6.5.2.1)
Eğilme momenti ve eksenel basınç kuvveti etkisindeki elemanlar için, elemanın
her iki eğilme doğrultusunda uygulanacak B1 arttırma katsayısı Denk.(6.9) ile
hesaplanacaktır.
Cm : Eşdeğer sabit moment yayılışına dönüştürme katsayısı. Bu katsayı
yanal doğrultuda yerdeğiştirme yapmadığı varsayılan sistemlerin
elemanlarında aşağıdaki şekilde hesaplanır.
Denk.(6.9)
52

1
m
2
0.6 0.4
M
C
M
 
   
 
(a) Eğilme düzleminde mesnetler arasında yanal yüklerin etkimediği
elemanlarda:
Burada M1 ve M2 , elemanın uçlarında birinci mertebe analizi ile hesaplanan,
sırasıyla küçük ve büyük eğilme momentlerini göstermektedir. M1/M2 büyüklüğü
tek eğrilikli eğilmede negatif, çift eğrilikli eğilmede ise pozitif olarak alınacaktır.
(b) Eğilme düzleminde mesnetler arasında yanal yüklerin etkidiği elemanlarda,
güvenli yönde kalmak üzere, Cm=1.0 değeri kullanılabilir.
Pel : Elemanın uç noktalarının yanal yerdeğiştirme yapmadığı varsayımı altında,
eğilme düzlemindeki elastik burkulma yüküdür ve Denk.(6.11) ile hesaplanır.
Denk.(6.10)
53
( - ) ( + )
M1
M2
M1
M2

EI* : Genel analiz yöntemi ile tasarımda, Bölüm 6.2.3’e göre hesaplanan azaltılmış
rijitlik. Burkulma boyu yöntemi ile tasarımda ise EI* = EI olarak alınacaktır.
E : Yapısal çelik elastisite modülü (200000 MPa).
I : Eleman enkesitinin eğilme düzlemindeki atalet momenti.
L : Eleman boyu.
K1 : Elemanın uç noktalarının yanal yerdeğiştirme yapmadığı varsayımı altında,
eğilme düzlemindeki burkulma boyu katsayısı. Daha küçük bir değer aldığı geçerli
bir yaklaşımla kanıtlanmadığı sürece K1=1.0 olarak alınacaktır.
Denk.(6.9) daki Pr büyüklüğü için, birinci mertebe yaklaşımına ait Pr = Pnt + P1t
ifadesinin kullanılmasına izin verilebilir.
 
2
el 2
1
EI
P
K L
 
 Denk.(6.11)
54

2
kat
e,kat
1
1.0
1
B
P
P

 

P - Δ Etkileri İçin B2 Arttırma Katsayısı (6.5.2.2)
Sistemin her katında, her iki yanal yerdeğiştirme doğrultusunda uygulanacak B2
arttırma katsayısı Denk.(6.12) ile hesaplanacaktır.
Pkat : YDKT veya GKT yük birleşimleri için, söz konusu katın tüm düşey
taşıyıcı elemanlarına (yatay yük taşıyıcı sistemin dışında olan elemanlar
da dahil olmak üzere) etkiyen toplam düşey yük.
Pe,kat : Gözönüne alınan yanal yerdeğiştirme doğrultusunda, söz konusu kata
ait elastik burkulma yükü. Bu büyüklük burkulma analizi ile veya Denk.(6.13)
ile hesaplanacaktır.
Denk.(6.12)
55

RM : P-δ nın P-Δ üzerindeki etkisini gözönüne alan katsayı.
L : Kat yüksekliği.
Pmf : Gözönüne alınan doğrultuda moment aktaran çerçeveler bulunması halinde,
bu çerçevelerin kat kolonlarına etkiyen toplam düşey yük, (çaprazlı çerçevelerde
bu değer sıfır alınacaktır).
ΔH : Gözönüne alınan doğrultuda, seçilen yatay yükler altında, sistem rijitliği
kullanılarak hesaplanan birinci mertebe göreli kat ötelemesi.
H : Gözönüne alınan doğrultuda, ΔH göreli kat ötelemesini hesaplamak için
kullanılan, yatay yüklerden oluşan kat kesme kuvveti.
Denk.(6.13)
RM = 1 - 0.15(Pmf / Pkat ) Denk.(6.14)
56
e,kat M
H
HL
P R



ÖRNEK 1
Geometrisi, kiriş ve kolon enkesit profilleri, servis (işletme) yükleri aşağıda
verilen sistemin, ikinci mertebe teorisine göre gerekli dayanımı Genel Analiz
Yöntemi ile hesaplanacaktır.
Malzeme: S355 (Fy =355 Mpa)
(C)
(A) (B)
HE280A
PG = 30 kN
PQ
= 90 kN
PG = 30 kN
PQ
= 90 kN
PG = 120 kN
PQ
= 360 kN
IPE360
HE280A
wG = 6 kN/m
wQ
= 18 kN/m
6
m
10 m 10 m
57

(C) Aksındaki kolon ve (B) - (C) aksları arasındaki kiriş iki ucu mafsallı çubuklar
olduğundan sistem stabilitesine katkıları bulunmamaktadır. Bu nedenle, (C) aksındaki
kolonun kesit hesapları, eksenel kuvvetine bağlı olarak ve K=1.0 alınarak yapılır.
Buna karşılık, (A) – (B) aksları arasındaki tek açıklıklı mafsallı çerçeve düşey sabit ve
hareketli yükler altında ikinci mertebe teorisine göre analiz edilerek, YDKT ve GKT
yöntemlerine göre gerekli dayanımları hesaplanacaktır.
YDKT ve GKT yüklemeleri için (A-B) kirişinde oluşan yayılı yükler ile (A), (B) aksları
kolonlarına ve (C) aksı kolonuna etkiyen düşey yükler aşağıdaki tablolarda hesaplanmıştır.
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
1.2 1.6
1.2 6 1.6 18 36.0 kN/m
u G Q
u
w w w
w
 
     6 18 24kN/m
a G Q
a
w w w
w
 
  
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
1
2
1.2 1.6
1.2 30 1.6 90 180 kN
1.2 120 1.6 360 720 kN
u G Q
u
u
P P P
P
P
 
    
    
1
2
30 90 120 kN
120 360 480 kN
a G Q
a
a
P P P
P
P
 
  
  
58

Bu yükler, sistem analizinde kullanılmak üzere, YDKT için 1.0 katsayısı ile, GKT yüklemesi
için 1.6 katsayısı ile çarpılmış ve aşağıdaki tabloda topluca özetlenmiştir.
Sistemin düğüm noktalarının konumundaki geometrik ön kusurları temsil eden yatay fiktif
yükler , YDKT ve GKT yük birleşimleri için ayrı ayrı olmak üzere, aşağıda hesaplanmıştır.
YDKT (6.1) GKT (6.1)
1
2
1.0 36 36.0 kN/m
1.0 180 180 kN
1.0 720 720 kN
u
u
u
w
P
P
  
  
  
1
2
1.6 24 =38.4kN/m
1.6 120 192kN
1.6 480 768kN
a
a
a
w
P
P
 
  
  
YDKT (6.2.2.2) GKT (6.2.2.2)
1.0
36 10 2 180 720 1440kN
0.002 1.0 1440 2.88kN
i
i
Y
N
 
     
   
1.6
24 10 2 120 480 960kN
0.002 1.6 960 3.072kN
i
i
Y
N
 
     
   
59

YDKT ve GKT yük birleşimleri için yukarıda hesaplanan düşey yükler ile yatay
fiktif yükler aşağıdaki sistem şemaları üzerinde topluca gösterilmiştir.
Bu sistemlerin öncelikle birinci mertebe teorisine göre analizi yapılarak eleman
uç momentleri ve mesnet tepkileri ile düğüm noktası yatay yerdeğiştirmeleri
hesaplanmıştır.
HE280A
180 kN
36 kN/m
HE280A
IPE360
180 kN 720 kN
YDKT
sistem ve yükler
2.88 kN
HE280A
192 kN
38.4 kN/m
HE280A
IPE360
3.072 kN
192 kN 768 kN
GKT
60

YDKT ve GKT yük birleşimleri için yukarıda belirtildiği şekilde hesaplanan
mesnet momentleri ve mesnet tepkileri ile düğüm noktası yatay yerdeğiştirmeleri
aşağıdaki sistem şemaları üzerinde topluca gösterilmiştir.
GKT yüklemesi için hesapta yüklerin 1.60 katsayısı ile arttırılması nedeniyle,
elde edilen iç kuvvetler ve mesnet tepkileri diyagramda 1.60 katsayısı ile
bölünerek gösterilmiştir. Buna karşılık, birinci ve ikinci mertebe
yerdeğiştirmelerinin karşılaştırılması amacıyla, yatay yerdeğiştirme değeri
azaltılmaksızın verilmiştir.
YDKT GKT
210.9
kNm
193.6
kNm
32.3 kN
358.3 kN 361.7 kN
35.2 kN 21.5 kN
129.1
kNm
140.6
kNm
23.4 kN
241.1 kN
238.9 kN
1=0.686 cm
1=0.643 cm
61

Genel Analiz Yöntemi ile sistemin ikinci mertebe teorisine göre analizinde,
doğrusal olmayan şekildeğiştirmelerin etkisini yaklaşık olarak gözönüne almak
üzere, eleman rijitliklerinin azaltılması gerekmektedir.
Başlangıçta, kolon eksenel kuvvetlerinin eksenel kuvvet kapasitelerine
oranlarının αPr / Pns ≤ 0.5 koşulunu sağladığı varsayımı ile, elemanların eğilme,
kesme ve eksenel rijitlikleri 0.80 katsayısı ile çarpılarak azaltılmıştır.
Analizin sonunda, yukarıdaki koşulun sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilecek ve
gerekli olması halinde eğilme rijitlikleri Denk.(6.3) uyarınca yeniden azaltılarak
analiz tekrarlanacaktır.
62

Bir bilgisayar yazılımından yararlanarak, bu şekilde tanımlanan sistemin P - Δ
ve P-δ etkilerini içerecek şekilde ikinci mertebe analizi yapılmış, YDKT ve GKT
yük birleşimleri için elde edilen eğilme momentleri, mesnet tepkileri ve düğüm
noktası yatay yerdeğiştirmeleri aşağıdaki diyagramlarda verilmiştir.
Not: Birinci mertebe iç kuvvetler ile ikinci mertebe iç kuvvetler arasındaki farkı
belirgin olarak göstermek amacıyla Δ2 / Δ1 oranının büyük olması sağlanmıştır.
172.8
kNm
227.8
kNm
30.4 kN
354.5 kN
36.3 kN
365.5 kN
110.6
kNm
156.3
kNm
24.6 kN
244.6 kN
235.4 kN
19.8 kN
YDKT GKT
2=2.660 cm
2 1 2.660 0.643 4.14
   
2=3.554 cm
2 1 3.554 0.686 5.18
   
63

GKT yüklemesi için hesapta yüklerin 1.60 katsayısı ile arttırılması nedeniyle,
elde edilen iç kuvvetler ve mesnet tepkileri diyagramda 1.60 katsayısı ile
bölünerek gösterilmiştir. Buna karşılık, birinci ve ikinci mertebe
yerdeğiştirmelerinin karşılaştırılması amacıyla, yatay yerdeğiştirme değeri
azaltılmaksızın verilmiştir.
Başlangıçta, kolon eksenel kuvvetlerinin eksenel kuvvet kapasitelerine
oranlarının αPr / Pns ≤ 0.5 koşulunu sağlayıp sağlamadığı, YDKT ve GKT yük
birleşimleri için aşağıda kontrol edilecektir.
HE280A profilinin enkesit alanı: A=97.3 cm2
Pns =Fy Ag =355 × 9730 × 10-3 =3454 kN
YDKT için: αPr / Pns = 1.0 × 365.5 / 3454 = 0.106 < 0.50
GKT için : αPr / Pns = 1.6 × 244.6 / 3454 = 0.113 < 0.50
Görüldüğü gibi, seçilen eğilme rijitliklerinin ayrıca azaltılmasına gerek
olmamaktadır.
64

1.GENEL ESASLAR
2. KAYNAKLAR
3. BULONLAR
4. ELEMANLARIN BİRLEŞEN ENKESİT PARÇALARI VE BİRLEŞİM ELEMANLARININ DAYANIMLARI
5. BESLEME LEVHALARI
6. MESNETTE EZİLME DAYANIMI
7. KOLON AYAKLARI VE BETON ÜZERİNE MESNETLENME
8. ANKRAJ ÇUBUKLARI VE BETONA YERLEŞİM
9. BÖLGESEL KUVVETLER ETKİSİNDEKİ BAŞLIK VE GÖVDE ENKESİT PARÇALARININ DAYANIMLARI
10. ÇEKME ELEMANLARININ MİL BİRLEŞİMLERİ
BÖLÜM 13
BİRLEŞİMLER VE BİRLEŞİM ARAÇLARI

1. GENEL ESASLAR (13.1)
Birleşim araçları ve elemanları ile birleşim bölgeleri dikkate alınarak, birleşen
elemanların tasarımı Bölüm 13 te belirtilen kurallara göre yapılacaktır.
Tasarım Esasları (13.1.1)
Birleşimlerin tasarım dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli dayanımı, Rn/ (GKT)
Bölüm 13 ve Bölüm 5 te verilen kurallara uygun olarak hesaplanacaktır.
Birleşimlerin gerekli dayanımı, tasarım yükleri altında gerçekleştirilen yapısal analiz
sonucunda veya ilgili alt bölümlerde tanımlanması durumunda, birleşen elemanların
gerekli dayanımının belirli bir oranı olarak belirlenecektir.
Eksenel yüklü elemanların düşey eksenlerinin ortak bir noktada kesişmemesi
halinde, dışmerkezlik etkisi gözönüne alınacaktır.

Rijit
Mafsallı
Dönme
Moment

Kaynak ve Bulonların Yerleşimi (13.1.7)
Dışmerkezlik etkisi dikkate alınmadığı sürece, eksenel kuvvet aktarmak amacıyla
boyutlandırılacak uç birleşimlerde, kaynak veya bulon grubu ağırlık merkezlerinin
birleşen eleman ağırlık merkezi ile üst üste düşmesi sağlanacaktır.
Bu durum, tek ve çift korniyerler ile benzer elemanların uç birleşimleri için geçerli
değildir.
t = 20 mm I
I
2U260 U 260 U 260
I - I Kesiti
100
100
35 100 35
70
60
60
70
35 50 50 50 50 50 50 35
20
M16-8.8

Bulonların Kaynaklarla Birlikte Kullanımı (13.1.8)
Bulon ve kaynakların, aynı kuvveti veya bir kuvvetin aynı bileşenini ortak olarak
aktaracak şekilde boyutlandırılmasına izin verilmez.
Yüksek Dayanımlı Bulonların Perçinlerle Birlikte Kullanımı (13.1.9)
Mevcut yapıların yenileme ve revizyon çalışmalarında, 13.3.11 e göre boyutlandırılan
sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimlerin kullanılması koşuluyla, yüksek
dayanımlı bulonların mevcut perçinlerle birlikte gözönüne alınmasına izin verilir.

Bulonlu ve Kaynaklı Birleşimlerde Sınırlamalar (13.1.10)
Aksi belirtilmedikçe, birleşimlerin normal bulonlar ve basit sıkılan yüksek dayanımlı
bulonlar kullanılarak teşkil edilmesine izin verilebilir.
Aşağıdaki birleşimler, önçekme verilen yüksek dayanımlı bulonlar veya kaynak
kullanılarak teşkil edilecektir.
(a) Yüksekliği 40m yi aşan tüm çok katlı yapıların kolon ekleri.
(b) Yüksekliği 40m yi aşan yapılarda tüm kirişlerin kolona bağlantıları ve kolonların
yanal doğrultuda desteklenmesini sağlayan diğer kirişlerin bağlantıları.
(c) Kapasitesi 5 ton (50 kN) u aşan krenlerin bulunduğu tüm yapılarda, kafes kiriş
ekleri, kafes kirişin kolonlara bağlantıları, kolon ekleri, stabilite elemanı
birleşimleri ve kren mesnetleri.
(d) Makinelerin mesnetleri ve tekrarlı veya darbe etkili yüklerin aktarıldığı birleşimler.

2. KAYNAKLAR (13.2)
Kaynak, aynı veya benzer alaşımlı metal parçaların ısı etkisiyle birleştirilmesi
işlemidir.
Bu işlemde; benzer alaşımlı metal parçaları arasında bağlantıyı sağlamak amacıyla
kullanılan malzeme kaynak metali, birleştirilen elemanlar ise esas metal olarak
adlandırılmaktadır.
Esas metal
Esas metal
Kaynak metali

Kaynaklar üç ana grupta incelenecektir.
Küt Kaynaklar (13.2.1)
Köşe Kaynaklar (13.2.2)
Dairesel ve Oval Dolgu Kaynaklar (13.2.3)
Küt kaynak uygulaması Köşe kaynak uygulaması
Dairesel ve dolgu kaynak uygulaması

Küt Kaynaklar (13.2.1)
Etkin Alan (13.2.1.1)
Küt kaynakların etkin alanı, kaynak uzunluğu ile etkin kaynak kalınlığının çarpımı
olarak dikkate alınacaktır.
Tam penetrasyonlu küt kaynakların etkin kalınlığı, birleşen parçalardan ince olanının
kalınlığına eşit alınacaktır.
Tipik Tam Penetrasyonlu Küt Kaynak Uygulamaları
a = t1
t1 < t2
t1
t2

Kısmi penetrasyonlu küt kaynakların etkin kalınlıkları, kaynak konumuna ve kaynak
ağzının tipine göre Tablo 13.1 de verilmiştir. Buna göre,
Etkin kaynak kalınlığı = kaynak ağzı derinliği
veya
Etkin kaynak kalınlığı = kaynak ağzı derinliği – 3mm
olmak üzere iki şekilde belirlenmektedir.
Tipik Kısmi Penetrasyonlu Küt Kaynak Uygulamaları

Sınırlamalar (13.2.1.2)
Kısmi penetrasyonlu küt kaynağın minimum etkin kalınlığı, hesaplanan kuvvetin güvenle
aktarılmasını sağlayacak kaynak kalınlığından ve Tablo 13.3 te verilen minimum kalınlıklardan
az olamaz.
Minimum kaynak kalınlığı, birleşen iki parçanın ince olanı esas alınarak belirlenecektir.
Birleşen İnce Elemanın Kalınlığı, t
[mm]
Minimum Kaynak Kalınlığı,
[mm]
6  t
13  t > 6
19  t > 13
38  t > 19
57  t > 38
150  t > 57
t > 150
3
5
6
8
10
13
16
TABLO 13.3 – KISMİ PENETRASYONLU KÜT KAYNAKLARIN MİNİMUM ETKİN
KALINLIKLARI

Köşe Kaynaklar (13.2.2)
Birleştirdiği elemanlar arasındaki açı 60 ile 120 arasında olan kaynaklar, köşe
kaynak olarak dikkate alınacaktır. Bu açının 60 den küçük olması halinde bu
kaynaklar, kısmi penetrasyonlu küt kaynak olarak değerlendirilecektir.
Köşe kaynak uzunluğu, uygulanan kaynak uzunluğundan kaynak başlangıç ve bitiş
noktalarının her biri için kaynak kalınlığı, a, kadar uzunlukta krater kaybı çıkarılarak
hesaplanabilir.
Tipik Köşe Kaynak Uygulamaları

Etkin Alan (13.2.2.1)
Bir köşe kaynağın etkin alanı, kaynak etkin uzunluğu ile etkin kalınlığı çarpılarak elde
edilecektir.
Köşe kaynağın etkin kalınlığı, a, kaynak kökünden kaynak yüzeyine olan en kısa
uzunluk (kaynak enkesiti içine çizilebilen üçgenin yüksekliği) olarak dikkate
alınacaktır.
Köşe Kaynak Etkin Kalınlığı

Sınırlamalar (13.2.2.2)
Köşe kaynakların minimum etkin kalınlığı, hesaplanan kuvvetin güvenle aktarılmasını
sağlayacak kaynak kalınlığından ve Tablo 13.4 te verilen minimum kalınlıklardan az
olamaz. Bu koşullar, kısmi ve tam penetrasyonlu küt kaynakların takviye edilmesi
amacıyla kullanılan köşe kaynaklar için geçerli değildir.
Birleşen İnce Elemanın Kalınlığı, t
[mm]
Minimum Köşe Kaynak
Kalınlığı,a [mm]
6  t
13  t > 6
19  t > 13
38  t > 19
3.0
3.5
4.0
5.5
a: Tek geçişli kaynaklar kullanılmalıdır.
TABLO 13.4 – KÖŞE KAYNAKLARIN MİNİMUM KALINLIKLARI

Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı, t, olmak üzere, köşe kaynakların maksimum
kalınlığı için aşağıdaki koşullar gözönüne alınacaktır.
(a) Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı 6mm veya daha ince ise 0.7t kalınlığından
büyük olamaz.
(b) Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı 6mm den daha kalın ise, öngörülen kaynak
kalınlığının sağlanabilmesi amacıyla, 0.7(t – 2mm) şeklinde belirlenecektir.
t  6 mm
amaks = 0.7t
t > 6 mm
amaks = 0.7(t – 2 mm)
2 mm
t
t
a a

Köşe kaynakların minimum etkin uzunluğu, kaynak kalınlığının 6 katından veya
40mm den az olamaz. Bu koşulun sağlanamadığı durumda, kaynağın etkin kalınlığı,
kaynak uzunluğunun 1/6 sı olarak gözönüne alınacaktır. Lamadan teşkil edilen bir
çelik çekme elemanın uç birleşiminde sadece boyuna doğrultuda köşe kaynaklar
kullanılması halinde, bu kaynakların her birinin uzunluğu kaynaklar arası dik
uzaklıktan daha küçük olamaz.
L
L
b
t
L  b
Kaynaklanan
eleman

Elemanların kaynaklı uç birleşimlerinde etkin kaynak uzunluğu aşağıdaki koşullar
dikkate alınarak hesaplanacaktır.
150 için e
L a L L
 
150 400 için β
e
a L a L L
    
β=1.2 0.0014 1.0
L a
 
400 için 250
e
a L L a
 
L : Kaynak uzunluğu.
Le : Etkin kaynak uzunluğu.
a : Etkin kaynak kalınlığı (kaynak enkesiti içine çizilebilen üçgenin yüksekliği).
 : Azaltma katsayısı.

Kaynaklı Birleşimlerin Dayanımı (13.2.4)
Kaynaklı birleşimlerin tasarım dayanımı, Rn veya güvenli dayanımı, Rn/, esas
metalin çekme ve kayma etkisinde kırılma sınır durumları ile kaynak metalinin kırılma
sınır durumuna göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır.
Esas metal karakteristik dayanımı, RnBM, ve kaynak metali karakteristik dayanımı,
Rnw, sırasıyla, Denk.(13.1) ve Denk.(13.2) kullanılarak hesaplanacaktır.
nBM nBM BM
R F A

nw nw we
R F A

Denk.(13.1)
Denk.(13.2)
FnBM : Esas metal karakteristik gerilmesi.
Fnw : Kaynak metali karakteristik gerilmesi.
ABM : Kaynak uzunluğu boyunca esas metal yüzey alanı.
Awe : Etkin kaynak alanı.

, , FnBM ve Fnw nin değerleri Tablo 13.5 te verilmiştir.
Köşe kaynakların karakteristik gerilmesi, Fnw, köşe kaynakların boyuna eksenlerinin kuvvet
doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne alınmaksızın, Tablo 13.5 ten alınabilir.
Köşe kaynakların boyuna eksenlerinin kuvvet doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne alındığında
ise kaynakların mevcut dayanımları (tasarım dayanımı, Rnw veya güvenli dayanımı, Rnw/),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak, aşağıda verildiği şekilde de hesaplanabilir.
(a) Ağırlık merkezinden geçen eksenel yük etkisindeki, birbirine paralel veya aynı eksen
üzerindeki üniform kalınlıklı köşe kaynak grubunun karakteristik dayanımı Denk.(13.3) ve
Denk.(13.4) kullanılarak hesaplanabilir.
nw nw we
R F A
 Denk.(13.3)
 
1.5
nw E
0.60 1.0 0.50sin θ
F F
  Denk.(13.4)

(b) Ağırlık merkezinden geçen eksenel yük etkisindeki, eksenine paralel ve eksenine dik yük
etkisindeki köşe kaynaklardan oluşan üniform kalınlıklı kaynak grubunun karakteristik dayanımı,
Denk.(13.5) ve Denk.(13.6) ile hesaplanan değerlerin büyüğüne eşit alınacaktır.
nw nwl nwt
R R R
 
nw nwl nwt
0.85 1.5
R R R
 
Denk.(13.5)
Denk.(13.6)
FE : Kaynak metali karakteristik çekme dayanımı.
 : Kaynak boyuna ekseni ile yük doğrultusunun oluşturduğu açı (derece).
Rnwl : Eksenine paralel yük etkisindeki köşe kaynakların toplam karakteristik dayanımı.
Rnwt : Eksenine dik yük etkisindeki köşe kaynakların toplam karakteristik dayanımı.
Rnwl ve Rnwt, köşe kaynakların boyuna eksenlerinin kuvvet doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne
alınmaksızın hesaplanan toplam karakteristik dayanımlardır.

Esas metalin kayma etkisinde kırılma durumları
(A) Kaynak Eksenine
Paralel Kuvvet Etkisi
(B) Kayma Gerilmeleri Altında
Esas Metalin Kırılma Durumu
(C) Kayma Gerilmeleri Altında
(A) Kaynak Eksenine
Paralel Kuvvet Etkisi
(B) Kayma Gerilmeleri Altında
(C) Kayma Gerilmeleri Altında

ÖRNEK 1. Aşağıda köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilen, 14200 enkesit
boyutlarına sahip eleman, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 100kN ve
PQ = 250kN eksenel çekme kuvvetleri etkisindedir.
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi.
b. Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT).
c. Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT).
Malzeme (Tablo 2.1A)
S 355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 510 N/mm2
Enkesit
14200 t = 14.0 mm b = 200 mm
Kaynak metali (1.3.6)
FE = 550 N/mm2 > Fu = 510 N/mm2 (2.4)

200
250 14200
250
6
t = 16
14
16
6 250

Çözüm
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi,
Birleşen eleman kenarı ile birleşilen yüzey arasındaki 90 lik açının uygunluğu,
60  90  120  (13.2.2)
Köşe kaynağın etkin kalınlığı, a (13.2.2.2)
13 mm < t = 14 mm  19 mm amin = 4 mm < a = 6 mm  (Tablo 13.4)
amaks = 0.7(14.0 – 2.0) = 8.4 mm < a = 6 mm 
Köşe kaynağın etkin uzunluğu, Le (13.2.2.2)
L = 250 – 2a = 250 – 2(6) = 238 mm (13.2.2)
L = 238 mm  Maks.(6  6.0 = 36 mm; 40 mm) = 40 mm 
L = 238 mm  b = 200 mm 
L = 238 mm  150(6.0) = 900 mm olduğundan Le = 238 mm

Köşe kaynağın etkin alanı, Awe (13.2.2.1)
Köşe kaynaklı birleşimin karakteristik dayanımı,
Dayanım, aşağıda gösterildiği gibi birim kaynak uzunluğu kullanılarak hesaplanabilir.
   2
6.0 238 1428 mm
we e
A aL
  
nw E
nw nw
0.60
6.0 mm
F F
R F a
a



 
  
  
2
nw
3
nw
nw
0.60 550 330 N/mm
330 6.0 10 1.980 kN/mm
2 1.980 238 942.48 kN
F
R
R

 
 
 

Esas metal karakteristik dayanımı, RnBM (13.4.2)
Dayanım, aşağıda gösterildiği gibi birim uzunluk kullanılarak hesaplanabilir.
Kayma etkisinde kırılma sınır durumu için
nBM u
nBM nBM
0.60
F F
R F t


  
  
3
nBM
nBM
0.60 510 14.0 10 4.284 kN/mm
2 4.284 238 2039.18 kN
R
R

 
 
Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesinde, kaynak metali dayanımı
belirleyicidir.
   
n nw nBM
n
Min. ; Min. 4.284;1.980 1.980 kN/mm
942.48 kN
R R R
R
  


YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli çekme kuvveti dayanımı (5.3.1) Gerekli çekme kuvveti dayanımı (5.3.2)
Tasarım dayanımı
(Tablo 13.5)
Güvenli dayanım
(Tablo 13.5)
   
1.2 1.6
1.2 100 +1.6 250 =520 kN
u G Q
P P P
 
 100 250 350 kN
a G Q
P P P
 
  
nw 0.75(942.48) 706.86 kN
d
R R
   
520
0.74 1.0
706.86
u
d
P
R
  
350
0.74 1.0
471.24
a
g
P
R
  
nw 942.48 2.00 471.24 kN
g
R R
   

ÖRNEK 2. Aşağıdaki şekilde köşe kaynaklı birleşim detayı verilen düğüm noktası
levhası, sabit ve hareketli yükler altında sırasıyla, PG = 300kN ve PQ = 750kN
eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a.Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi
b.Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT)
c.Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT)
S 355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 510 N/mm2
Bağlanan elemanların kalınlıkları
tf = 18.0 mm t = 10.0 mm
FE = 550 N/mm2 > Fu = 510 N/mm2 (2.4)

HE 280 B
18
A
A
5 720
5 720
A
360
360
t = 10
720
60.0°
A-A KESİTİ
PG = 300kN
PQ
= 750kN

Çözüm
60  90  120  (13.2.2)
6 mm < t = 10 mm  13 mm amin = 3.5 mm < a = 5 mm  (Tablo 13.4)
L = 720 – 2a = 720 – 2(5) = 710 mm (13.2.2)
L = 710 mm  Maks.(6  5.0 = 30 mm; 40 mm) = 40 mm 

Köşe kaynağın etkin alanı, Awe (13.2.2.1)
Köşe kaynaklı birleşimin karakteristik dayanımı, köşe kaynakların boyuna ekseninin
kuvvet doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne alınarak hesaplanabilir.
   2
2 5.0 710 7100 mm
we e
A aL
  
 
1.5
nw E
nw nw we
0.60 1.0 0.50sin θ
F F
R F A
 

  
  
  
  
1.5 o 2
nw
3
nw
3
nw
nw
0.60 550 1.0 0.5sin 60 462.98 N/mm
462.98 7100 10 3287.30 kN
462.98 5.0 10 2.315 kN/
vey
mm
2 2.315 710 328
a
7.30 kN
F
R
R
R


  
 
 
 

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Tasarım dayanımı
(Tablo 13.5)
Güvenli dayanım
(Tablo 13.5)
   
1.2 1.6
1.2 300 +1.6 750 =1560 kN
u G Q
P P P
 
 300 750 1050 kN
a G Q
P P P
 
  
nw 0.75(3287.30) 2465.48 kN
d
R R
   
1560
0.63 1.0
2465.48
u
d
P
R
  
1050
0.64 1.0
1643.65
a
g
P
R
  
nw 3287.30 2.00 1643.65 kN
g
R R
   

ÖRNEK 3. Aşağıda köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilen, UPE 240 enkesitli
eleman, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 130kN ve PQ = 300kN
eksenel çekme kuvvetleri etkisindedir.
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi.
b. Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT).
c. Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT).
S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2
Enkesit
UPE 240 d = 240 mm tf = 12.5 mm tw = 7 mm
FE = 550 N/mm2 > Fu = 430 N/mm2 (2.4)

240
240
240
UPE 240
UPE 240
10
t=10
7
3.5

Çözüm
60  90  120  (13.2.2)
6 mm < t = 7 mm  13 mm amin = 3.5 mm  a = 3.5 mm  (Tablo 13.4)
amaks = 0.7(7.0 – 2.0) = 3.5 mm  a = 3.5 mm 
Köşe kaynaklı birleşimin karakteristik dayanımı,
Kaynak metali karakteristik dayanımı, Rnw (13.2.4(b))
nw nwl nwt
nw nwl nwt
0.85 1.5
R R R
R R R
 
 
Denk.(13.5)
Denk.(13.6)

Kuvvete paralel köşe kaynaklar için
L = 240 – a = 240 – 3.5 = 236.5 mm (13.2.2)
L = 236.5 mm  Maks.(6  3.5 = 21 mm; 40 mm) = 40 mm 
L = 236.5 mm  150(3.5) = 525 mm olduğundan Le = 236.5 mm
Kuvvete dik köşe kaynak için
L = 240 (Köşe bölgelerde kaynağın sürekliliğinin devam ettiği varsayılmıştır)
L = 240 mm  Maks.(6  3.5 = 21 mm; 40 mm) = 40 mm 
  
  
3
nwl nw we E
3
nwt nw we E
0.60 2 3.5 236.5 10 546.32 kN
0.60 3.5 240 10 277.20 kN
R F A F
R F A F


    
   

13.2.4(b) uyarınca, üniform kalınlıklı kaynak grubunun karakteristik dayanımı,
Denk.(13.5) ve Denk.(13.6) ile hesaplanan değerlerin büyüğüne eşit alınacaktır.
   
nw
nw
nw
546.32 277.20 823.52 kN
0.85 546.32 1.5 277.20 880.17 kN
880.17 kN
R
R
R
  
  


YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Tasarım dayanımı
(Tablo 13.5)
Güvenli dayanım
(Tablo 13.5)
   
1.2 1.6
1.2 130 1.6 300 636 kN
u G Q
P P P
 
   130 300 430 kN
a G Q
P P P
 
  
nw 0.75(880.17) 660.13 kN
d
R R
   
636
0.96 1.0
660.13
u
d
P
R
  
430
0.98 1.0
440.09
a
g
P
R
  
nw 880.17 2.00 440.09 kN
g
R R
   

ÖRNEK 4. Aşağıda IPE enkesitli elemanın köşe kaynaklı uç birleşim detayı
verilmektedir. Kaynak grubuna e = 300mm dışmerkezlik ile etkiyen sabit ve hareketli
yükler, sırasıyla, PG = 30kN ve PQ = 70 kN dur.
a. Kaynak grubunun (YDKT) ve (GKT) esaslarıyla gerekli kontrolleri
S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2
Enkesit
IPE 300 d = 300 mm tf = 10.7 mm bf =150 mm tw = 7.1 mm
Kolon tf = 20 mm
FE = 480 N/mm2 > Fu = 430 N/mm2 (2.4)

P = 100 kN
4 200
x
x
y
y
4 150
4 50
4 200
e = 300mm
10.7
300
10.7
150
139.3
150
tf = 20 mm

Çözüm
6 mm < t = 7.1 mm  13 mm amin = 3.5 mm  a = 4.0 mm  (Tablo 13.4)
Kesme kuvvetinin sadece gövdedeki köşe kaynaklar ile, dışmerkezlik momentinin ise
tüm kaynak dikişleri ile aktarıldığı varsayılabilir.
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli dayanım (5.3.1) Gerekli dayanım (5.3.2)
   
 
1.2 1.6
1.2 30 1.6 70 148 kN
148 0.30 44.40kNm
u G Q
u u
P P P
M P e
 
  
    
30 70 100 kN
M 100 0.30 30kNm
a G Q
a a
P P P
P e
 
  
  

Dışmerkezlik momenti etkisi için kaynak kontrolü,
Atalet momenti birim kaynak kalınlığı için hesaplanabilir.
   
   
   
3
2
2 4
200 2 4 1
2 4 50 2 4 1 139.3 ....
12
... 2 150 2 4 1 150 10853047mm / mm
w
I
 
      
    
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
nw
2
0.75(0.6 ) 216 N/mm
480
v
F F
   
 nw
2
(0.6 480) 2.00 144 N/mm
v
F F
    
 
0.614 kN/mm
44400
150
10853047
t
u
w
f
M
c
I
 

0.614 kN/mm
kN/mm
0.216 4 0.864
t
v
f
F

   
 
0.415 kN/mm
30000
150
10853047
t
a
w
f
M
c
I
 

0.415 kN/mm
kN/mm
0.144 4 0.576
t
v
f
F

   

Gövde kaynaklarının kesme kuvveti için yeterliliğinin kontrolü
*
 
 
  
nw nw wg
2
nw E
2
wg
3
nw
0.60 0.60 480 288 N/mm
2 4 200 2 4 1536 mm
288 1536 10 442.37 kN
e
R F A
F F
A aL
R 

  
     
 
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Tasarım dayanımı
(Tablo 13.5)
Güvenli dayanım
(Tablo 13.5)
nw 0.75(442.37) 331.78 kN
d
R R
    nw 442.37 2.00 221.19 kN
g
R R
   
148
0.45 1.0
331.78
u
d
P
R
  
100
0.45 1.0
221.19
a
g
P
R
  

(*) Gövde kaynaklarının kesme kuvveti etkisi için kontrolü gerilme esaslı olarak
yapılabilir.
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
nw
2
0.75(0.6 ) 216 N/mm
480
v
F F
   

3 2
96.35 N/mm
148
10
1536
v
u
wg
f
P
A
  
2 2
96.35 N/mm N/mm
216
v v
f F
  
nw
2
(0.6 480) 2.00 144 N/mm
v
F F
    
3 2
65.10 N/mm
100
10
1536
v
a
wg
f
P
A
  
2 2
65.10 N/mm N/mm
144
v v
f F
  

Gövde kaynağında kesme kuvveti+ dışmerkezlik momenti etkisi için kontrol,
Kontrol birim kaynak kalınlığı için yapılabilir.
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
nw
2
0.75(0.6 ) 216 N/mm
480
v
F F
   
 nw
2
(0.6 480) 2.00 144 N/mm
v
F F
    
 
0.265 kN/mm
200 2 4
30000
10853047 2
t
a
w
f
M
c
I
 

 
2 2
kN/mm
kN/mm
0.393 0.385 0.550
0.216 4 0.864
r
v
f
F
  
   
  
0.385 kN/mm
148
2 1 200 2 4
v
u
wg
f
P
A
 

 
 
0.393 kN/mm
200 2 4
44400
10853047 2
t
u
w
f
M
c
I
 

 
  
0.260 kN/mm
100
2 1 200 2 4
v
a
wg
f
P
A
 

 
2 2
kN/mm
kN/mm
0.265 0.260 0.371
0.144 4 0.576
r
v
f
F
  
   

ÖRNEK 5. Aşağıda mesnet elemanın köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilmektedir.
Kaynak grubunun ağırlık merkezine e dışmerkezliği ile etkiyen sabit ve hareketli yükler,
sırasıyla,
PG = 15kN ve PQ = 20 kN dur.
a. Kaynak grubunun (YDKT) ve (GKT) esaslarıyla yeterliliğinin kontrolü
S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2
FE = 480 N/mm2 > Fu = 430 N/mm2 (2.4)

4
4
4
250
t=10mm
110
PG
PQ
250
x
x
y
y
xg e
110
tf = 20 mm
e=220mm

6 mm < t = 10 mm  13 mm amin = 3.5 mm  a = 4.0 mm  (Tablo 13.4)
amaks= 0.7(t-2mm)=0.7(10-2)=5.6 mm  a = 4.0 mm 
Kaynak grubunun dayanım kontrolünde elastik yöntem ile birim kaynak kalınlığı için
hesap yapılabilir. Krater kayıpları ihmal edilmiştir.
    2
2 110 1 250 1 470mm
w
A      
  
2 110 1 110 / 2
25.74mm
470
g
x
 
 
Kaynak grubu kesme kuvveti ve burulma momenti etkisinde olduğundan, elastik
yöntemde burulma momenti etkisi aşağıdaki genel ifade ile göz önüne alınabilir.
T
M d
f
J


   
  
3
2 4
250 1
2 110 1 125 4739583.33mm / mm
12
x
I     
   
  
  
3
2
2 4
110 1
2 2 110 1 55 25.74 ....
12
..... 250 1 25.74 575822.71mm / mm
y
I       
  
4
4739583.33 575822.71 5315406mm / mm
x y
J I I
    

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli dayanım (5.3.1) Gerekli dayanım (5.3.2)
   
 
1.2 1.6
1.2 15 1.6 20 50 kN
50 84.26 220 15213kNmm
u G Q
u u
P P P
M P e
 
  

    
15 20 35 kN
M
35 84.26 220 10649kNmm
a G Q
a a
P P P
P e
 
  

  

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
 2
2
kN/mm
0.358 0.241 0.106
0.499
r
f   

0.106 kN/mm
50
470
v
u
w
f
P
A
  
0.358 kN/mm
15213
125
5315406
x
Tu
w
f
M
y
I
  
0.241 kN/mm
15213
84.26
5315406
y
Tu
w
f
M
x
I
  
0.251 kN/mm
10649
125
5315406
x
Ta
w
f
M
y
I
  
0.169 kN/mm
10649
84.26
5315406
y
Ta
w
f
M
x
I
  
0.074 kN/mm
35
470
v
a
w
f
P
A
  
 2
2
kN/mm
0.251 0.169 0.074
0.349
r
f   


YDKT GKT
nw
2
0.75(0.6 ) 216 N/mm
480
v
F F
   

kN/mm
kN/mm
0.499
0.216 4 0.864
r
v
f
F

   
nw
2
(0.6 480) 2.00 144 N/mm
v
F F
    
0.349kN/mm
kN/mm
0.144 4 0.576
r
v
f
F

   
mm
0.499
2.31mm 4
0.216
r
v
f
a
F
a

   mm
0.349
2.42mm 4
0.144
r
v
f
a
F
a

  
Kaynak grubunun yeterliliğinin kontrolü yukarıda gösterildiği gibi, dayanım kontrolü
veya kaynak kalınlığı kontrolü şeklinde yapılabilir.

3. BULONLAR (13.3)
Bulonlar (cıvatalar), altıgen başlıklı, silindirik gövdeli birleşim araçlarıdır. Bir bulonlu
birleşim, birleştirilecek parçalarda açılan deliğe bulonların yerleştirilmesinden sonra
diş açılmış gövde kısımlarına tutturulan somunların döndürülerek sıkılmasıyla teşkil
edilmektedir.

Bir bulonu oluşturan elemanlar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

Genel (13.3.1)
Tüm bulonlar, somunlar ve pulların 1.2.5 te verilen ilgili standartlara uygun olması
sağlanacaktır. Bu standartlarda belirtilen esaslar 2.2 de verilen bulon sınıfları için
geçerlidir. Ayrıca, bu bölümde verilen kurallar diş açılmış çubuklar için de
uygulanacaktır.
Normal Bulonlar (13.3.2)
Tablo 2.2 de verilen 4.6, 4.8, 5.6, 5.8 ve 6.8 bulon sınıfları normal bulonlar olarak
dikkate alınacak ve bu bulonlar, 1.2.5 te verilen ilgili standartlarda belirtilen koşullara
uygun olarak kullanılacaktır.
Bu tür bulonlar basit sıkma yönteminin uygulandığı ezilme etkili birleşimlerde
kullanılacak ve montajları sırasında öngerme kuvveti uygulanmayacaktır.

Yüksek Dayanımlı Bulonlar (13.3.3)
Tablo 2.2 de verilen 8.8 ve 10.9 bulon sınıfları yüksek dayanımlı bulonlar olarak
tanımlanacak ve bu bulonlar, 1.2.5 te verilen ilgili standartlarda belirtilen koşullara
uygun olarak kullanılacaktır.
Montaj sırasında tüm düğüm noktası yüzeyleri, yüzey pullarından temizlenecektir.
Bu tür bulonlar basit sıkma yönteminin uygulandığı ezilme etkili birleşimlerde de
kullanılabilir.
Bulonlara uygulanacak sıkma yöntemi proje çizimleri üzerinde açık olarak
tanımlanacaktır.
Önçekme verilerek kullanılacak tüm yüksek dayanımlı bulonlara, Tablo 13.6 da
verilen çekme kuvvetlerinden az olmayacak şekilde önçekme uygulanacaktır.
Önçekme kuvveti uygulamasında, somun döndürme, çekme kuvvetini doğrudan
belirten göstergeç, çekme kontrollü bulon, göstergeli sıkma anahtarı yöntemlerinden
biri kullanılabilir.

Bulon gövdesinde kesme kırılması sınır durumu Bulon deliğinde ezilme sınır durumu
Yönetmelikte bulonlu birleşimler,
 Ezilme etkili birleşimler
 Sürtünme etkili(kayma kontrollü) birleşimler
olarak sınıflandırılmaktadır.
Ezilme etkili birleşimlerde sınır durumlar

Ezilme etkili birleşimin bir bulonunun karakteristik dayanımı, kayma
etkisinde bulon gövdesi kırılma sınır durumu için Denk.(13.10b) kullanılarak
hesaplanan karakteristik kesme kuvveti dayanımı ile Bölüm 13.3.13 e göre
hesaplanan, bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımlarının
küçüğü olarak alınacaktır. Birleşimin dayanımı ise, birleşimdeki her bir
bulonun dayanımlarının toplamı alınarak hesaplanacaktır, (Bölüm 13.3.9)
Sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimler, birleşen parçaların temas
yüzeyleri arasında kaymayı önleyecek şekilde ve ezilme etkili birleşimler için
tanımlanan bulon gövdesi kırılma sınır durumu ve bulon deliği ezilme sınır
durumu dikkate alınarak boyutlandırılacaktır, (Bölüm 13.3.11).

Bulonların Karakteristik Çekme ve Kayma Gerilmesi Dayanımları (13.3.4)
Bulonların karakteristik çekme gerilmesi dayanımı, Fnt, Tablo 2.2 de verilen bulon
malzemesi karakteristik çekme dayanımı, Fub ye bağlı olarak, Denk.(13.7) ile
hesaplanacaktır.
nt ub
0.75
F F
 Denk.(13.7)
Bulonların karakteristik kayma gerilmesi dayanımı, Fnv, aşağıdaki iki durum dikkate
alınarak elde edilecektir.
(a) Bulonun diş açılmış gövde bölümü kayma düzlemi içinde ise Denk.(13.8) ile
hesaplanacaktır.
(b) Bulonun diş açılmış gövde bölümü kayma düzlemi dışında ise Denk.(13.9) ile
hesaplanacaktır
nv ub
0.450
F F
 Denk.(13.8)
nv ub
0.563
F F
 Denk.(13.9)

Her bir bulon sınıfı için karakteristik çekme ve kayma dayanımları Tablo 13.7 de
verilmiştir. Normal bulonların (4.6, 4.8, 5.6, 5.8 ve 6.8) karakteristik kayma
dayanımları, diş açılmış gövde bölümünün konumundan bağımsız olarak sadece
Denk.(13.8) ile hesaplanacaktır.
Perçin malzemesinin akma gerilmesi ve çekme dayanımının deneysel olarak
belirlenmesi koşuluyla, perçinlerin karakteristik çekme gerilmesi dayanımı
Denk.(13.7), kayma gerilmesi dayanımı ise Denk.(13.9) ile belirlenecektir.
Perçinlerin güvenli dayanımları, ezilme etkili bulonlar için verilen esaslar kullanılarak
hesaplanacaktır.

Bulon Deliği Boyutları ve Uygulaması (13.3.5)
Bulonlar için maksimum delik boyutları Tablo 13.8 de verilmiştir. Diğer kural ve
koşullar için Bkz. 13.3.5.
Bulon
Delik Boyutları
Standart
Dairesel
Delik Çapları
Büyük Dairesel
Delik Çapları
Kısa Oval Delik
(Genişlik ×
Uzunluk)
Uzun Oval
Delik
(Genişlik ×
Uzunluk)
M16
M20
M22
M24
M27
M30
 M36
18
22
24
26
30
33
d + 3
20
24
28
30
35
38
d + 8
18 × 22
22 × 26
24 × 30
26 × 32
30 × 37
33 × 40
(d + 3) × (d + 10)
18 × 40
22 × 50
24 × 55
26 × 60
30 × 67
33 × 75
(d + 3) × 2.5d
TABLO 13.8 – KARAKTERİSTİK DELİK BOYUTLARI, (mm)

Minimum Bulon Aralığı (13.3.6)
Standart dairesel, büyük dairesel ve oval deliklerin merkezleri arasındaki uzaklık, s,
karakteristik bulon çapı d nin 3 katından az olmamalıdır, (s  3d).
Ancak yerinde uygulanabilirliğinin gösterilmesi koşuluyla, bu uzaklığın, s < 3d olarak
belirlenmesine izin verilebilir.
Eleman Kenarına Minimum Uzaklık (13.3.7)
Standart dairesel delik çapı merkezinden itibaren parça kenarına uzaklık, herhangi
bir doğrultuda olmak üzere, Tablo 13.9 da verilen veya 13.3.13 ün gerektirdiği
değerden az olamaz.
Büyük dairesel delik veya oval delik merkezinden itibaren parça kenarına uzaklık,
standart dairesel delik çapının gerektirdiği değere, Tablo 13.10 da verilen
uygulanabilir C değeri ilave edilerek hesaplanan uzaklıktan az olamaz

Bulon Çapı Kenara Olan Minimum Uzaklık
16
20
22
24
27
30
36
> 36
22
26
29
32
36
40
48
1.30d
a: Büyük dairesel delik çapı veya oval delik çaplarına uygulanacak
artım değerleri için Bkz. Tablo 13.10.
TABLO 13.9 – STANDART DAİRESEL DELİK ÇAPIa MERKEZİNDEN
PARÇA KENARINA OLAN MİNİMUM UZAKLIK, (mm)

Maksimum Bulon Aralığı ve Kenara Uzaklık (13.3.8)
Herhangi bir bulonun merkezinin en yakın kenara olan maksimum uzaklığı, bağladığı
parçanın kalınlığının 12 katını ve 150mm yi aşamaz.
Boyalı veya korozyon etkisinde olmayan boyasız elemanlarda, bir profil ile bir levhayı
veya iki levhayı sürekli olarak birbirine bağlayan bulonların kuvvet doğrultusundaki
aralıkları, birleşen ince parçanın kalınlığının 14 katını ve 200mm yi aşamaz.
Bu boyutlar, temas halindeki iki profilin birbirine sürekli olarak bağlantısını sağlayan
bulonlu birleşimler için geçerli değildir.

Bulonların Çekme ve Kesme Kuvveti Dayanımları (13.3.9)
Öngermeli yüksek dayanımlı bulonların, basit sıkılan bulonların ve diş açılan
çubukların karakteristik çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, çekme
etkisinde kopma veya kayma etkisinde kırılma sınır durumları esas alınarak,
hesaplanacaktır.

n nt nt b
R R F A
 
n nv nv sp b
R R F n A
 
Denk.(13.10a)
Denk.(13.10b)
Tasarım çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli
çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, Rn/ (GKT),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak belirlenecektir.
Ab : Diş açılmamış bulon gövdesi karakteristik enkesit alanı.
Fnt : Tablo 13.7 de verilen karakteristik çekme gerilmesi dayanımı.
Fnv : Tablo 13.7 de verilen karakteristik kayma gerilmesi dayanımı.
Rnt : Karakteristik çekme kuvveti dayanımı.
Rnv : Karakteristik kesme kuvveti dayanımı.
nsp : Kayma düzlemi sayısı.

Gerekli çekme kuvveti dayanımı, birleşim parçasının şekildeğiştirmesi nedeniyle
meydana gelen bulon boyuna eksenine paralel ilave kaldırma kuvvetini de
kapsayacaktır.
Etkiyen kuvvet
Bulon eksenel kuvveti
Kaldırma
kuvveti

Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Ezilme Etkili Birleşimler (13.3.10)
Çekme ve kesme kuvvetinin ortak etkisindeki bir bulonun karakteristik çekme kuvveti dayanımı
kopma sınır durumu için Denk.(13.11) ile hesaplanacaktır.
n nt b
R F A

 Denk.(13.11)
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Rn/
(GKT),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak belirlenecektir. Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
Fnt : Kesme kuvveti etkisi dikkate alınarak elde edilen azaltılmış karakteristik çekme gerilmesi.
Fnt : Tablo 13.7 de verilen karakteristik çekme gerilmesi dayanımı.
Fnv : Tablo 13.7 de verilen karakteristik kayma gerilmesi dayanımı.
frv: YDKT veya GKT yük birleşimleri altında bulonun karakteristik gövde alanındaki en büyük
kayma gerilmesi
nt
nt rv nt
nv
1.3 nt
F
F F f F
F
   

nt
nt rv nt
nv
1.3 nt
F
F F f F
F

   
(YDKT) (GKT)

Gerekli kayma gerilmesi, fv
Gerekli
çekme
gerilmesi,
f
t
Bulondaki kayma gerilmesi, fv, kayma tasarım veya güvenlik gerilmesinin %30’una eşit veya
daha küçük ( fv  0.30Fv ) ise, etkilerin birlikte dikkate alınmasına gerek yoktur.
Çekme ve kesme kuvveti etkileşimi

Birleşimdeki her bir bulon için karakteristik gövde alanı gözönüne alınarak
hesaplanan en büyük kayma gerilmesi, frv, değeri,
YDKT için tasarım kayma gerilmesi (=Fnv) veya
GKT için güvenli kayma gerilmesi (=Fnv/) değerine eşit veya daha küçük olmalıdır.
Sürtünme Etkili Birleşimlerde Yüksek Dayanımlı Bulonlar (13.3.11)
Sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimler, birleşen parçaların temas yüzeyleri
arasında kaymayı önleyecek şekilde ve ezilme etkili birleşimlerin sınır durumları
dikkate alınarak boyutlandırılacaktır.
Sürtünme etkili birleşimlerin bulonlarının besleme levhasını da bağladığı durumlarda,
kayma etkisindeki tüm yüzeyler mevcut kayma dayanımını sağlayacak şekilde
hazırlanacaktır.

Bir bulon için sürtünme etkili karakteristik kayma kuvveti dayanımı, sürtünme etkili kayma sınır
durumu esas alınarak Denk.(13.12) ile hesaplanacaktır.
n u f b s
R D h T n
  Denk.(13.12)
Sürtünme etkili tasarım kayma kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya sürtünme etkili güvenli
kayma kuvveti dayanımı, Rn/ (GKT), aşağıda tanımlanan durumlara göre,
(a) Standart dairesel delikler ve boyuna ekseni yük doğrultusuna dik oval delikler için
 = 1.00 (YDKT) veya  = 1.50 (GKT)
(b) Büyük dairesel delikler ve boyuna ekseni yük doğrultusuna paralel kısa oval delikler için
 = 0.85 (YDKT) veya  = 1.76 (GKT)
(c) Uzun oval delikler için
 = 0.70 (YDKT) veya  = 2.14 (GKT)
alınarak belirlenecektir. Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
Du : Bulon montajı sırasında uygulanan ortalama önçekme kuvvetinin karakteristik minimum önçekme
kuvvetine oranını gösteren bir katsayı olarak tanımlanır ve 1.0 değerine eşit alınacaktır. Uygunluğu
gösterilmek koşuluyla, Du  1.13 olmak üzere, farklı değerler de kullanılabilir.
ns : Sürtünme etkili kayma düzlemi sayısı.
Tb : Tablo 13.6 da verilen minimum bulon önçekme kuvveti.
 : Tablo 13.11 de A, B, C ve D Sınıfı yüzeyler için verilen veya deneysel olarak belirlenen ortalama
sürtünme katsayısı (0.20  0.50).
hf : Aşağıda tanımlandığı şekilde belirlenen besleme levhası katsayısı (1.0 veya 0.85).

Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Sürtünme Etkili Birleşimler
(13.3.12)
Bir sürtünme etkili birleşime ayrıca bir dış çekme kuvveti etkimesi halinde, her bir
bulon için Bölüm 13.3.11 de hesaplanan sürtünme etkili mevcut kayma kuvveti
dayanımı (YDKT için sürtünme etkili tasarım kayma kuvveti dayanımı veya GKT için
sürtünme etkili güvenli kayma kuvveti dayanımı) aşağıdaki şekilde elde edilecek ksc
katsayısı ile çarpılarak azaltılacaktır.
u
sc
u b b
1
T
k
D T n
  a
sc
u b b
1.5
1
T
k
D T n
 
(YDKT) (GKT) Denk.(13.13)
Ta : GKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli çekme kuvveti dayanımı.
Tu : YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli çekme kuvveti dayanımı.
nb : Çekme kuvveti etkisindeki bulon sayısı.

Levhada (bulon deliklerinde) ezilme sınır durumu,
Bulon gövdesi ile levha kenarı temas ettiğinde, bu iki yüzey arasında basınç
gerilmeleri oluşmasıyla, bulon gövdesinde ve/veya levhada ezilme, başka bir deyişle,
plastik şekildeğiştirmeler meydana gelecektir.
Ezilme etkisinde
plastik şekildeğiştirme

Bulon gövdesi ve delik kenarında ezilme gerilmelerinin gerçek dağılımı
bilinmediğinden, basınç etkisindeki bu yüzeyde gerilmelerin düzgün dağıldığı
varsayımı ile silindirik ezilme yüzeyi yerine (d×t) dikdörtgen düzlem alanı gözönüne
alınır. Burada, d ve t sırasıyla bulon gövdesi karakteristik çapı ile birleştirilen eleman
kalınlığını göstermektedir.

Bulon deliğinin ovalleşmesi,
n u
2.4
R dtF

Levhada kesme kırılması,
n c u
1.2
R l tF


h
e
ce d
L
L 0.5


h
ci d
s
L 

s : Bulon delik merkezleri arasındaki
uzaklık
Le :Bulon deliği merkezinin birleştirilen
eleman kenarına uzaklığı
dh :Bulon deliği çapı

Bulon Deliği Ezilme Kuvveti Dayanımı (13.3.13)
Bir bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımı, Rn, kayma etkisinde ezilme sınır
durumu esas alınarak, aşağıda açıklandığı şekilde belirlenecektir.
(a) Yükün doğrultusundan bağımsız olarak, standart dairesel, büyük dairesel delikler ve kısa
oval deliklerde veya oval boyuna ekseni yük doğrultusuna paralel olan uzun oval deliklerden
teşkil edilen birleşimler için Denk.(13.14a) ile hesaplanacaktır.
(b) Oval boyuna ekseni yük doğrultusuna dik uzun oval deliklerden teşkil edilen birleşimler için
Denk.(13.14b) ile hesaplanacaktır.
Tasarım ezilme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli ezilme kuvveti dayanımı, Rn/
(GKT),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak hesaplanacaktır.
n c u u
1.2 2.4
R l tF dtF
  Denk.(13.14a)
n c u u
1.0 2.0
R l tF dtF
  Denk.(13.14b)

Celik_Yapilarin_Tasarim_Hesap_ve_Yapim_E.pdf

Celik_Yapilarin_Tasarim_Hesap_ve_Yapim_E.pdf

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Celik_Yapilarin_Tasarim_Hesap_ve_Yapim_E.pdf