कोभिड-१९ महामारीपछिको सम्भावित विश्व परिस्थितीको आंकलन गर्नु यो लेखको मुख्य उद्देश्य हो। लेखको सुरुवात वर्तमान विश्वव्यवस्थामा कोभिड-१९ महामारीले पार्नसक्ने प्रभावको विश्लेषणबाट गरिएको छ। त्यसपछि कोभिड-१९ महामारीले विभिन्न मुलुकहरुको राष्ट्रिय राजनीतिमा पार्नसक्ने असरको चर्चा गरिएको छ। कोभिड-१९ महामारीकै कारण प्रजातन्त्र, व्यक्तिगत स्वतन्त्रता, गोपनीयता र राष्ट्रिय सुरक्षा कसरि प्रभावित हुनेछन् भन्ने विश्लेषणका साथै भुमण्डलीकरण, स्वतन्त्र-व्यापार र वैदेशिक सहायताजस्ता विषयहरुमा यसको कस्तो प्रभाव रहनेछ भन्ने आंकलन पनि लेखमा गरिएको छ। लेखको अन्त्यतिर कोभिड-१९ महामारीले सतहमा ल्याएको गहिरो सामाजिक असमानताको चर्चा गर्दै विभेदकारी पूँजीवादी अर्थव्यबस्थाको विकल्प खोज्न र विश्वलाई मौलिक रुपमै रुपान्तरण गर्न यो महामारी एउटा अभूतपूर्व अवसर हुनसक्छ भन्ने तर्क पेश गरिएको छ। An earlier version of this article "The World After COVID-19: An Opportunity for a New Beginning" was published in English in International Journal of Scientific and Research Publications (DOI: http://dx.doi.org/10.29322/IJSRP.10.05.2020.p10185)

1. ३ जेठ २०७७ | १महामारीप छका मानवह
य द को भड-१९ अथात कोरोना महामारीबारे
के ह कु रा न त छ भने यो हो - कु नै दन
यसको अ य नेछ। हामीलाई ा कै थाहा
छैन क हले, तर अ ततः मानवजा तले यो
महामारीका व वजय हा सल गनछ।
भा यवस हामीम ये के ह यसको सकार
नेछ , तर धेरै त यँ हनै रहने छ ।
महामारीप छका यावत सम याह को समाधान
गन र मानव इ तहासको नयाँ अ याय ले ने
काम हामी बाँ नेह को नेछ।
न यनै यो महामारीले हा ो आ थक र
राजनी तक भ व यलाई एउटा नयाँ आकार
दनेछ। साथसाथै यसले ग हरो सां कृ तक र
मनोवै ा नक भाव प न छोड्नेछ। हामी लामो
समयस म यो संकटको स झना ग ररहने छ -
यसलाई बु ने यास गद, यसबाट स ने यास
गद, र स वतः यसलाई बसने यास गद। यो
महामारीले हा ो वचार, हा ो अ भ , हा ो
कला र हा ो सा ह यलाई समेत फरक
बनाउनेछ। य ह महामारीका वरीप र
चल च ह बनाइनेछन्, पु तकह
ले खनेछन्, गीतह गाइनेछन्, र ती सबैले
हामीलाई यो भयानक समयको स झना
दलाउँनेछन् - एउटा य तो भयानक महामारी
जसले ए काईस शता द को मानवलाई
भ ैदे ख ह लाई दयो।
यो महामारी स कएसंगै हामीसँग आउँदो
पु तासँग साट्ने अनेकन कथा यथा र
स झनाह नेछन्।
जीतका कथा, पीडाका कथा, र ब लदानका
कथा। हामी स झनेछ लकडाउनमा प र
भ भ ै गु सनु परेको पडा। हामी स झनेछ
बेरोजगार नुपरेको र भोकभोकै रहनु परेको
पीडा। हामी स झनेछ बा हर चह कलो घाम
लागेको, चराह आकाशमा न फ भएर
उडेका, तर हामीचाँ ह साँघुरो कोठा भ
नशा सदै ई टरनेट र टभीमा झु डएर दन
बताएको।
तर यो संकटले हामीलाई के वल स झनाह
मा दएर जाने छैन। यसले हामीलाई एउटा
अ न त धरातलमा पुयाउने छ, र अ ततः हा ो
आ थक र राजनी तक भ व य नै पुनभा षत
गनछ।
कोरोना महामारीको संकट बढ्दै जाँदा हा ा
सामु धेरै ह ते सएका छन्। यो वप को
अ त भएप छ के छ? हामीलाई कसले नेतृ व
दान गछ? ापक बेरोजगारी र व ापी
आ थक म द का बीच हा ो भ व य कता
जा छ? हा ो जीवनमा के वल पडा र भयमा
नेछन् वा के ह आशाका करणह प न?
अक तफ यो महामारीले हा ा मानकह र
हा ा स ा तह लाई क तो असर पानछ भ े
ह प न छन्। हामीले योग गद आएको
वत ताको भ व य के नेछ? के हा ो
गोपनीयता र अ भ वत ताको हक
सुर त र हरहने छ? के हा ा लोकत ह यो
महामारीको आघातबाट ब न स म नेछन्?
यो वप को अ त भएप छ
के छ? हामीलाई कसले
नेतृ व दान गछ? ापक
बेरोजगारी र व ापी
आ थक म द का बीच हा ो
भ व य कता जा छ?
महामारीप छका
मानवह
कोरोना महामारीले मानवजा तलाई एक नौलो इ तहास
र ने अवसर ददैछ। तर के यसका ला ग हामी तैयार छ ?
मनोज भुसाल
Photo Ingo Joseph

2. ३ जेठ २०७७ | २महामारीप छका मानवह
य ता ह धेरै छन्। कोरोना
महामारीप छको व मा ब प ीयता र
भूम डलीकरणको अव ा के नेछ? के प हले
ज तै वत ापार नबाध पमा च लरहने
छ? लगभग पुरै व महामारीले आ ा त
भएको अव ामा कसलाई कसले सहयोग
गनछ? के यो महामारी संगै ग रब देशह ले
पाउँदै आएको वकास सहायता समा त नेछ?
अ न यो महामारीले व व ा र
अ तरा य श संरचनाह मा क तो
प रवतन गनछ? व व ाको उ ानमा
को ब ने छ? के हामी अमे रकाको पतन र
चीनको अ या शत उदय दे नेछ ? यसो हो
भने पूँजीवादको भ व य चाँ ह क तो नेछ? के
महामारीले थला परेको पूँजीवाद फे र तं ने छ?
वा हामी पूँजीवादको वक प खो नेछ , एउटा
य तो वक प जसमा समानता र सामा जक
याय प न नेछ। य द यसो हो भने, यो
वक प के नेछ?
कोरोनाको महामारी स कएप न जलवायु
प रवतनको महामारी मानवजातीको अ त वमै
संकट पान हसाबले देखा पनछ। के यो
महामारीसंगै हा ो जलवायु प रवतन हेन आँखा
प न बद लने छ? के महामारीप छका
मानवह को यान म यांकमा भ दा व ान र
त यह मा बढ पनछ?
य ता ह धेरै छन् र क ठन प न। य प
महामारीप छका मानवह अथात हा ो पु ताले
यी ह को सामना नग र सुखै छैन। हामीसँग
समय थोरै छ, र वक प प न थोरै।
वतमान व व ामा
कोरोना महामारीको भाव
कोरोना महामारीले व श संरचनाह मा
ठूलै उथलपुथल याउने दे ख छ, र
महामारीप छको व व ा ब ुवीय ने
दे ख छ।
अमे रक वा यकम ह पीपीईको
अभावमा फोहोर फा ने ला कलाई
सुर ाकवचको पमा योग गरेका त वरह
ई टरनेटमा भाइरल भइरहदा चीनले भने
आफू लाई कोरोनायु को वजेताको पमा
तुत ग ररहेको छ। यसको मनोवै ा नक
भाव धेरै समयस म रहनेछ। अमे रका अब
प हलेको ज तो “शवश ” यसैप न छैन, र यो
महामारीको सु दे ख नै शासनको
कमजोर दशनीले अमे रकाको अ तरा य
शाखलाई झ झन् कमजोर बनाउँदै गएको छ।
कोरोना महामारी प छको व मा चीन र
अमे रकाले एक अका त क तो रवैया
अपनाउनेछन् यो अझै छैन। य प यी ई
देशह बीचको खचातानी, यापार यु र
वच वको दौड अझै ती ँदै जान स छ।
तर यो महामारीले अमे रका र चीनलाई
श ुको पमा नभई साझेदारको पमा काम
गन लभ अवसर प न दान गरेको छ।
अमे रका र चीनबीच साझेदारीका के ही
कोरोना महामारीले व
श संरचनाह मा ठूलै
उथलपुथल याउने दे ख छ, र
महामारीप छको
व व ा ब ुवीय ने
दे ख छ।
संके तह प न नदे खएका होेइनन्। गत म हना
चीनले अमे रकालाई १,००० थान
भे ट लेटरह सहयोग व प दान गय भने
अमे रक हावड व व ालय र च नयाँ
वै ा नकह ले कोरोनाभाइरसको संयु
अनुस ान प न सु गरेका छन्।
व ज टल अव ाबाट गु रहेको
अव ामा चीन र अमे रकाबीचको साझेदारी
अझै ापक नुपन हो, तर हालको अमे रक
शासन साझेदारीको भाषा खासै बु दैन, र
बो दैन प न। अमे रक रा प त डोना
सहयोग र साझेदारीमा होइन टकरावमा
रमाउँछन्। प छ लो समय शासनको
कू टनी तक दशनी य त फतलो दे ख छ क
चीनज ता त ध ह त परै जाउन्
अमे रकाले आ ना म ह सँग प न सुमधुर
संब रा न सके को छैन। गत म हना ा स र
जमनीतफ जाँदै गरेका अ याव यक मे डकल
सामा ीका ढुवानीह अमे रकाले बच बाटोमै
“जफत” गरी आ नो मुलुक तर फकायो। ा स
र जमनीले अमे रकालाई “मोडन पाईरेसी”
अथात "आधु नक डकै ती” गरेको आरोप
लगाए।
सन् २०२१ अथात अक वष अमे रक ह ले
डोना को स ा डेमो या टक पाट का जो
बाइडेनलाई नयाँ रा प तको पमा चुने भने
यसले व राजनी तलाई के ह राहत दान
गनछ। डोना नै रा प त चु नएप न
वै ा नक र शै क टह मा अ तरा य
साझेदारी चाँ ह जारी र हरहने दे ख छ।
कोरोना महामारीले थ लएको अमे रका
महामारीप छ प न आ थक र मान सक पमा
कमजोर चाँ ह दे खनेछ। य प अमे रका
कमजोर ँदैमा व मा चीनको वच व वत:
कायम ने भ े ँदैन। चीनका आ नै सम या र
सीमाह छन्। कोरोना महामारीले चीनको
नयात-के त अथत लाई ठूलै ध का
पुयाएको छ र ४० बषमा प हलोपटक चीनीयाँ
अथत खु चेको छ। व गं भर आ थक
म द मा फ दा चीन ए लै चोखो रहन स दैन।
जब सगो संसार संकटमा धके ल छ, चीन ए लै
समृ र हरहन प न स दैन।
प हलो पटक चीनको वुहानमा दे खएको
नोभेल कोरोनाभाइरसको बारेमा पया त
जानकारी न दएको र कोरोना महामारीले
चीनमा पुयाएको वा त वक तका बारे स ह
रपोटह न दएको आरोप चीनले खे परहेको
छ।यसका अलावा चीनमा मानव अ धकारको
कमजोर त, वाक वत तामा लगाईएको
कडा से सर शप र अ पसं यक र
आलोचकह त चीनले देखाउँदै आएको
असं ह णुताका बारेमा प न चीनको ापक
आलोचना ँदै आएको छ।
यस अथमा व अ हले नै चीनको पो टोमा
प रहा ने दे खदैन। ब कमजोर ँदै गएको
अमे रका, अझै पूणत: ब लयो र सवमा य
भइनसके को चीन, आफ भ वभा जत ईयु, र
स, भारत, र ा जलज ता उद यमान
श ह को प न व लाई नेतृ व गन स ने

3. श नभएको अव ामा हामी व व ाको
य तो चरणमा वेश गदछ जहाँ कु नै एक
रा को दवदवा नेछैन। व एकधु ीय वा
धु ीय हैन, ब धु ीय नेछ।
ब धु ीय व के ह अ त त दे खन स छ
र यो धेरै लामो समयस म नरहन प न स छ।
य प ब धु ीय व मा संयु रा संघ ज ता
सं ाह ले अझ बढ अथपूण भू मका खे न
स नेछन् र नेपाल ज ता साना र तुलना मक
पमा कमजोर रा ह ले प न अ तरा य
मह वका मु ाह मा के ह ब ढ भाव पान
स नेछन्।
व संकटमा गु रहेको अव ामा
श शाली मुलुकह एक ठाउँमा आएर काम
ग न् भ े आशा नु वभा वक हो, तर
अ तरा य राजनी त यसरी च दैन।
यसअ घका महामारीह ले अ तरा य
श संघषका “ नयम”ह मा कु नै मौ लक
प रवतन गन सके नन् र यो महामारीले प न यो
गन स ावना युन छ।
रा य राजनी त, लोकत , र
गत वत तामा कोरोना
महामारीको भाव
कोरोना महामारीले अ हले दे ख नै धेरै
मुलुकह को आ त रक राजनी त भा वत
बनाईरहेको छ। यो महामारीसंग जु न नसके का
राजनी तकम ह का ला ग यो महामारी महँगो
सा बत नेछ। यो महामारीले के ह
राजनी त को त राजनै तक क रअर नै समा त
गनछ। तर जसले यो संकटलाई तुलना मक
पमा रा ोसँग ा ल गन सफल नेछन्
उनीह ले यो सफलताको याज लामो
समयस म खानेछन्।
भा यवस, कोरोना संगसंगै के ह
मुलुकह मा उ रा वाद र दमनकारी शासनको
उदय प न नेछ।धेरै देशह मा लोकत र
ब लवाद खतरामा पनछन्। तानाशाही मनोवृ ी
भएका शासकह ले यो अवसरलाई आफू मा
श के त गन र आ नो अ धनायकवाद
अ भ पुरा गन मौकाको पमा योग गनछन्।
के ही देशह मा य ता तानाशाही अ यासह
सु प न भइसके का छन्। गत म हना
कोरोनाभाइरसको खतरा देखाउँदै हंगेरीका
धानम ी भ टर ओबनले संसद भंग गरे।
उनले हंगेरीमा अ न तका लन संकटकालको
घोषणा गद संसदले पास गरेको कानुन हैन
आ नो “ ड ” वा “आदेश” नै कानुन ब े
व ा मलाए। उनी हंगेरीज तो तुलना मक
पमा सबल युरो पयन जात मा स ूण
नवाचनह नल बन गन सफल भए र
अ भ वत ता दबाउन कडा कानुनह
प न याए। धानम ी ओबानलाई धेरैले
ईयुको “प हलो तानाशाह” भ सु ग रसके का
छन् तर हंगेरी भ ै चाँ ह उनको खासै ठूलो
बरोध भएको दे ख । कारण - कोरोनाको
ाश।
हंगेरीमा ज तै जताततै तानाशाही शासन
नउदाए प न यो महामारीले धेरै मुलुकका
जाता क याह मा खलल् पुयाउने छ।
संकटकालमा का वैय क अ धकारह
खु चने त छन् नै, धेरै नवाचनह पर सन वा
गत नेछन्। कोरोनाकै कारण आगामी
नोभे बरका ला ग तो कएको अमे रक रा प त
नवाचन प न कसरी स गन भ े अ यौलता
दे ख छ।
एका तर ा पत लोकत ह ले
अ तरा वादतफ मो डन घरेलु दबाबको सामना
गनुपदा अक तफ इरान र स रया ज ता ब द र
दमनकारी शासनह ले खुलापन, पारद शता र
लोकता क सुधारका ला ग आ त रक
दबाबको सामना गनुपन नस छ। तसथ सन्
२०२१ मा हामीले नयाँ "अरब ग" अथवा
“भ वेट रभोलुशन” दे य भने आ यजनक
ने छैन।
नाग रकको नगरानी,
गोपनीयता र रा ीय सुर ा को
नयाँ प रभाषा
यसैप न यो महामारीको दौरानमा वधीको
ापक योग भैरहेको छ। उदाहरणका ला ग,
चीनले भाइरस फै लावटको “ याटन” बु न
माटफोन ए सह को योग गर्यो, सले
लकडाउन तब को उ लघंन कम गन
अनुहार प हचान गन स ने स सट भीको
योग गय भने ु न सयाले चाँ ह सडकह मा
ह डरहेका मा नसह लाई के रकार गन “रोबोट
पु लस” खटायो। द ण भारतमा लकडाउन
नगरानीका ला ग मा नभई मा छेको शरीरको
ताप म ना समेत ोनह को योग ग रयो।
द ण को रयाले भाईरसको फै लावट रो न
आ ना नाग रकह ला नाडीमा लाउने “ र ट
या ड”को योग गन लगायो।
यी वा य तै कारका अ यासह कोरोना
महामारी प छ प न र हरहन स छन्।
सरकारह ले "रा य सुर ा" वा "सावज नक
वा य”का नाममा बैधा नक पमै
नाग रकह को जासुसी गन, यां कग गन वा
यसो गन य ह प ह रन नाग रकह लाई
बा य पान स ने खतरा उ कै दे ख छ। य ता
उपायह वशेष गरी राजनी तक
त ह को जासूसी गन र असहम तको
आवाजलाई दबाउन योग ग रने खतरा छ।
के ह देशह मा त अ हले नै नाग रकह लाई
“ गत सुर ा” वा “ गत वत ता”
बीच एउटा छनौट गन बा य पा रदछ। यो नकै
च ताको वषय हो।
य तै खतरातफ संके त गद यात च तक
युवल नोह हरारीले फाइना सयल टाई स
प कामा लेखे: “क पना गनुहोस कु नै एक
सरकार जसले येक नाग रकको शरीरको
ताप म र मुटुको चाल २४ सै घ टा नगरानी
गन बायोमे क ेसलेट लगाउन बा य पाछ।
अ न यसको डेटा र न तजा सरकारी
ए गो रदम ारा व ेषण ग र छ, र तपा
आफै ले थाहा पाउनु भ दा अगा ड नै सरकारले
थाहा पाउँछ क तपा बरामी नु छ। यो
संगसंगै यो प न थाहा छ क तपा कहाँकहाँ
जानुभएको थयो र कसकसलाई भेट्नु भएको
थयो।”
यो महामारी प छ 'रा य सुर ा' को
अवधारणामा प न ापक प रवतन ने
दे ख छ। अब रा य सुर ाका बारेमा सो दा
धा मक क रप ी, आतंकवाद वा आ नो
त ध मुलुक भ दा पर पुगेर सो नु पनछ।
यो महामारीले देखाईस यो क एउटा नांगो
आँखाले दे नस म नस कने वषाणु प न
स जलै रा ीय सुर ा खतरा ब स दोरहेछ।
यसले गदा अ तरा य जासुजी र खु फया
एजे सीह को काम गन शैलीप न प रवतन
नेछ। अब वदेशी भू ममा युरे नयम संवधन
के र आरण वक े या ह को खोजी मा
हैन कु नै रदराजमा त ग तमा फै लरहेको
रोगतफ प न ग र यान पुयाउनु पन छ।
कोरोना महामारीले के देखायो भने
भूम डलीकृ त संसारमा एउटा ापक पमा
फै लने भाइरस नकै खतरनाक ँदोरहेछ। यो
उदाहरण देखेका देशह म ये के हले य तै
कारका जै वक ह तयारह वकास गन
लाला यत भए भने? जै वक ह तयार वा जै वक-
आतंकवाद खासै नयाँ कु रा त होइनन्, तर
कोरोनाप छको व मा तनीह को योग बढ्न
स छ। अथात महामारी प छको व मा
आण वक संवधन के ह त नेछन् नै, यसका
अलावा जै वक ह तयार नमाण गन भाइरस
"संवधन” के ह को प न वृ नस छ।
३ जेठ २०७७ | ३महामारीप छका मानवह
सले लकडाउन तब को
उ लघंन कम गन अनुहार
प हचान गन स ने
स सट भीको योग गय भने
ु न सयाले चाँ ह
सडकह मा ह डरहेका
मा नसह लाई के रकार गन
“रोबोट पु लस” खटायो।

4. भूम डलीकरण, वत -
ापार र वैदे शक सहायता
कोरोना महामारीको आ थक असर भीमकाय
नेमा कु नै ईमत छैन। संयु रा संघले
कोरोना महामारीकै कारण व मा अ रता र
बढ्ने चेतावनी दइसके को छ। परोपकारी
सं ा अ सफामका अनुसार यो महामारीले
अब मा नसह लाई ग रबीमा धके नेछ। व
खा काय म (ड यूएफपी) ले कोरोना
महामारीका कारण मानवजा तले क ह यै
नभोगेको भोकमरीको सामना गनुपन र
भोकम रकै कारण दनमा ३ लाखस म मा छे
मनस ने चेतावनी देएको छ। संयु
रा संघको ापार तथा वकास सं ा
(यूएनसीट एडी)को ेपण अनुसार कोरोना
महामारीले व अथत लाई १ लयन डलर
भ दा बढ को नो सान पुयाउने छ। अ तरा य
मु ा कोष (आईएमएफ)का अनुसार यो
महामारीसंगै व ले सन् १९३० दशकको
महाम द प छको सबैभ दा खराब आ थक
म द को सामना गनु पनछ।
यी के वल अनुमानह न्। कोरोना
महामारीको वा त वक असर र यसले
न याउने आ थक संकटको वा त वक च
क तो नेछ कसैलाई थाहा छैन्। जब
महामारीको कोप अझै मडा रदै जानेछ, यी
डरला दा अनुमानह अझै भयावह ँदै
जानेछन्।
कोरोना महामारी पूँजीवाद
व ापीकरणका ला ग एउटा ठूलो चोट
नेछ। तर कोरोनासंगै व ापीकरणको
अ य चाँ ह प कै नेछैन। पूँजीवाद
व ापीकरणको ग त र ती तामा के ही
समयको ला ग सु तता दे खनेछ, तर ढलो वा
चाँडो व ापीकरण तं नेछ र फे र त
नेछ। जबस म पूँजीवादको वच र हरह छ,
व ापीकरणको अ य अस व ाय: छ।
युरोप तथा अमे रकामा रहेका क नीह ले
वदेशबाट आ ना उ पादन के ह आ नै
देशमा फता गरेका समाचारह आईरहेका
छन्। यी कदमह बढ्दो अ न तता, आपू त
ृंखलामा आएको अवरोध र घट्दो नाफाका
बीचमा उठाईएका अ ायी कदमह मा
नस छन्।
पूँजीवाद र व ापीकरणको भ व य खासै
खतरामा नदे खए प न कोरोना महामारीका
कारण ब प ीयता र व साझेदारीले ग ीर
आघातको सामना गनुपन दे ख छ। अमे रक
रा प त डोना ले व वा य संगठन
(ड यूएचओ) लाई अमे रकाले ददै आएको
रकम रो का गनु प न व साझेदारी खतरामा
रहेको संके त हो।
प मा धनी देशह कोरोनाको कहरले आफै
आ ा त छन्। महामारी स कएको लामो
समयस म उनीह को यान आ नै मुलुकका
आ थक र सामा जक असरह र तनको
समाधानमा के त नेछ। य तो अव ामा
रदराजका ग रब देशका सम याह मा
उनीह को यान कम जान स छ। फल व प
नेपालज ता ते ो व का ग रब देशह को
वैदे शक सहायतामा कटौ त ने स ावना
दे ख छ। य तो कटौतीले वकासो मुख व मा
नकारा मक भाव पानछ। के ही मुलुकह ले
भने वैदे शक सहायताको अभाव नै आ नो
आ त रक अथत लाई सु ढ पान,
सुशासनलाई मजबुत बनाउने र अ ततः
वैदे शक नभरताको चंगुलबाट मु ने
अवसरको पमा योग गन स नेछन्। यो काम
नेपालले प न गनस छ।
कोरोना महामारी प छको व मा
मुलुकह का बच एक कारको राजनी तक
री प न कायम रहन स छ। वक सत
लोकत ह द णप ी अ तवाद र
उ रा वादको शकार ब स छन्। फल व प
महामारीका दौरानमा ब द भएका के ह
समानाह फे र क ह यै नखु न स छन। के ह
मुलुकह ले बा हरी व सँगको स कलाई
सी मत गन वा ब दै गन दशा तर प न जान
स छन् जसले गदा व साझेदारीता र
ब प ीयतामा असर पु नेछ।
आ थक क ठनाइ र आम बेरोजगारीले
थ लएका प मा देशह द णप ी अ तवाद,
उ रा वाद र रंगभेदका उवर भू म ब स ने
खतरा प न उ कै छ।
तर महामारीप छका मानवको भ व य मैले
यहाँ च ण गरेको ज तो नराश र भयावह न न
प न स छ। र य ता के ह आशाका करणह
खो न इ तहास उपयोगी छ।
प हलो व यु प छको व उ -रा वाद,
संर णवाद र आ थक म द ले त थयो।
व मा सहयोग र स ावना भ दा र
होडबाजी ा त थयो। तर दो ो व यु प छ
यसको ठ क उ टो भयो। दो ो व यु प छ
व सहयोग र साझेदारीको बाटोमा ह ो।
व यु को भ नावशेषबाट व ापी
सहयोगको एउटा नयाँ युगको सु वात भयो।
संयु रा संघ, व बक र अ तरा य मु ा
कोष (आईएमएफ) ज ता सं ाह नमाण
ग रए। सन् १९५० को दशक प छ प न के ह
रा ह बच श को होडबाजी र ह देखा
त परे तर व मा एक क समको साझेदारी,
सहयोग र भाइचाराको भावना नर तर र ो।
कोरोना महामारीले व ापी तरको
अभूतपूव सहकायको ला ग फे र य तै अवसर
दान गरेको छ।
व ापी सहकाय र साझेदारी
कोरोनाज ता महामारीका व मा हैन
जलवायु प रवतनबाट उ प नस ने संकटको
सामनाका न त समेत आव यक छ। बेलैमा
नचे ने हो भने जलवायु प रवतनबाट उ प
नस ने संकट कोरोना महामारीभ दा अझै
भयानक नेछ। कोरोनाको समाधान त
वारे टाइन, लकडाउन, अ तालमा उपचार र
अ तत: खोपको मा यमबाट न के ला, तर
जलवायु प रवतनको ला ग कु नै छोटो र स जलो
समाधान उपल छैन। कोरोनाको संकटबाट
गु ेका मानवले जलवायु प रवतनले पानस ने
ग र संकटका बारेमा बेलैमा वचार पुयाउन
३ जेठ २०७७ | ४महामारीप छका मानवह
कोरोना महामारी पूँजीवाद
व ापीकरणका ला ग
एउटा ठूलो चोट नेछ। तर
कोरोनासंगै
व ापीकरणको अ य
चाँ ह प कै नेछैन।
सके मानवजा तको अ त व र ाका ला ग यो
नकै रा ो नेछ।
मौ लक प रवतनको अवसर
यस लेखको सु मा भ नएझ एक दन यो
महामारी समा त नेछ र हामी एउटा नयाँ
अ यायमा वेश गनछ । कोरोनाको शोकलाई
रचना मक श मा पा तरण गन अवसर
महामारीप छका मानवह ले पाउँनेछन्। यो
या ा न य प न लामो र ज टल नेछ। यसका
न त हा ा आनीबानीह र व ास प तीमा
प रवतन ज री छ। मानवजातीको साझा
हतका न त हामीले के ह गत यागह
प न गनुपला, तर यो महामारीले हामीला
हामीले हड्दै आएको बाटो छोडेर एउटा फरक
तर यायपूण नयाँ बाटो समा ने अनुपम अवसर
प न दनेछ।
कोरोना महामारी प छको संसार एउटा फरक
संसार नेछ। हा ो राजनी त, हा ो सं कृ त,
हा ो अथ व ामा आउने भाव र
फे रबदलले महामारीप छका मानवह प न एक
क समले प रव तत मानवह नेछन्। र
श ा, घरबाटै ग रने “ ड ा स-वक” र
टे लमे ड सन ज ता अ यासह अझै ापक
ँदै जानेछन्। ड जटल वधीको े मा
अभूतपूव वृ र उ पादन र सेवा े मा
वचा लत मे सनह को योग प न बढ्न
स छ। यसले अ तत: मा नसको उपभोग र
आ थक वहारको ढाँचामा ठूलो प रवतन
याउन स छ। वा य सेवा णालीह मा प न
पा तरण दे ने स कनेछ भने म या भ दा
व ान र त यह मा व ास गन मा छेह धेरै
नेछन्।

5. य द यसो हो भने के व एक पूण र मौ लक
प रवतनको संघारमा छ त?
स वतः छैन, र यो नै मू य सम या हो।
कोरोना महामारीले हामीलाई फे र एकपटक
व मा रहेको ग हरो असमानता र वभेदको
न मठो च देखाई दएको छ। हो यो
महामारीका ममा हामीले मानवीय सहयोग,
दया र अनुक ाका असं य उदाहरणह प न
दे य । आ नो यान जो खममा राखेर अ को
यान बचाउँन महामारीको टलाईनमा
दनरात खटेका वा यकम ह को मेहनत र
प सना प न दे य । तर यो संगसंगै यो प न
दे य क सामा जक री कायम गनु सबैको
सु वधाको वषय रहेन, र घरबाटै काम गन वा
लामो बदा ब ने सु वधा सबैलाई थएन।
हामीले भारतका औ ो गक शहरह बाट
छटप टदै सडकमा ब े त न के का
मज रह का उदा सन त वरह प न दे य ।
सय कलो मटर हडेर, महाकाली नद तरेर
आ नो घर फकदै गरेका ग रखाने नेपालीह को
पीडा प न दे य । कोरोना सन भ दाप न
रोजगारी गु नेभो भ े च तामा रहेका उडान
प रचा रकाह को था प न सु य । भाइरसले
भ दा अगा ड भोकले म रने होक भ े पीडामा
छटप टएका ग रखाने ग रबह का बेदना प न
मन य सु य ।
यी ख:द्कथाह कु नै खास मुलुक वा कु नै
खास े मा सी मत छैनन्। यी जताततै छन्।
मु बईदे ख यानह नस म, म नलादे ख
मधेशस म। कोरोना संकटले खासग र शहरी
मज रह , आ वासी, र जरो आवर
क याकमा काम गन र शै क कजा र े डट
काड बलमा थ चएका “ मले नय स”ह का
सम याह सतहमा याइ दएको छ।
तर ःखको कु रा, यो नै हामी बाँ चरहेको
संसार हो। य तो संसार जहाँ गोलीग ा र
ह तयारको आपू तमा कु नै सम या छैन, तर
मा छेको यान बचाउने भे टलेटर र गत
सुर ा उपकरण (पीपीई) ह को हाहाकार छ।
र नक मा संरचनाह लाई “बेल आउट”
ग र बचाउन श त पैसा छ, तर
वा यकम ह लाई उ चत तलब भु ानी गन
बजेटको अभाव छ। हामीले नमाण गरेको
संसार य ह हो; य तो संसार जहाँ ग रब,
आ वासी र कालो जातीको भएकै कारण
कोरोना ज ता रोगबाट मन स ावना बढ
छ। य तो संसार जहाँ मजीवीको मह व
उसले गन म, उसले बगाउने प सनामा हैन
उसले नका ने नाफासंग जोडेर हे र छ।
सतही पमा हेदा यी सम याह कोरोना
महामारीका उपज ज ता ला छन्, तर यसो
होइन। कोरोना त एउटा रोग/भाईरस मा हो।
यी सम याह चाँ ह णालीगत वफलताका
प रणाम न्। यो महामारीका ममा दे खएको
वभेद, चौतफ नराशा र अ मताका पछा ड
नवउदारवाद कप रेट पूँजीवादको भीमकाय
संरचना ज मेवार छ।कप रेट पूँजीवादले हामी
सबैलाई फे र एकपटक नराश र पंगु बनाएको
छ, तर योसंगको हा ो लगाव व च को छ।
महामारीप छका मानवह ले नवउदारवाद
कप रेट पूँजीवादको भीमकाय संरचनालाई के
गलान? यो नै कोरोना महामारी प छको
सबैभ दा मह वपूण हो। हो, फे र प न
पूँजीवादलाई लगाम बनाको घोडा ज तो
खु ला छोड्ने, यसले गन शोषण र यसमा
अ तर न हत अनेक कमजोरीह त आँखा
च लन त स क छ, तर एउटा छु ै बैक पक
संरचना नमाण गन अवसर प न ा त ँदैछ।
एउटा य तो बैक पक संरचना जुन समावेशी,
समतामूलक र धेरैका न त यायपूण नेछ।
यो अथमा कोरोना महामारी एउटा अवसर
हो - नयाँ संरचना को जग बसाउने अवसर;
पुराना काम नलागेका णालीह लाई उखे ने र
यां ने अवसर।
के महामारी प छका मानवह य तो नयाँ र
ब कु लै फरक बाटोमा हड्ने ह मत गलान?
यो कु रा समयले नै बताउने छ। तर यसो गन
सके भने इ तहासले उनीह लाई याबासी
दनेछ। (Twitter: @mbhusal)
यो महामारीका ममा
दे खएको वभेद, चौतफ
नराशा र अ मताका पछा ड
नवउदारवाद कप रेट
पूँजीवादको भीमकाय
संरचना ज मेवार छ।कप रेट
पूँजीवादले हामी सबैलाई फे र
एकपटक नराश र पंगु
बनाएको छ, तर योसंगको
हा ो लगाव व च को छ।
३ जेठ २०७७ | ५महामारीप छका मानवह