5. • O trompo é un xoguete cun corpo de
forma cónica circular ou oval, cunha
punta ou craviño no cal xira ou dá
voltas. A esta punta chámaselle ferrón.
O cordel con que se envolve ao trompo
para o facer bailar chámaselle piola
zumbel ou látego. Cando lanzamos o
trompo e este se pon en movemento no
chan ou en calquera outra superficie,
diremos que o trompo baila; e cando ao
tiralo non baila dise que fai pállaras ou
nobelos.
6. • Así, chamamos pullazo a calquera
golpe que lle dá un trompo a outro que
se atope bailando nese momento;
porén, recibe o nome de queque ou
cachar cando, ao tiralo a bailar, dálle
co ferrón a algún dos trompos que se
atopan no chan e déixao ferido; pique
cando se ten bailando na man e se
bota contra o outro. Ao movemento de
translación que se lle dá coa man
chámaselle recanteo.
7. HISTORIA DA BUXAINA
• A buxaina ou a súa variante, o
trompo, son un dos xoguetes máis
antigos da humanidade. Segundo
antropólogos, a buxaina semella que
nun principio formou parte dun
instrumento análogo ao uso actual,
que se utilizaba para obter lume
mediante o xogo semirrotativo dun
eixo vertical, que esfragaba nunha
madeira horizontal.
• Grande parte das civilizacións teñen
na buxaina un dos primeiros xogos
infantís.
8. Exipto
• En Exipto, as buxainas estaban decoradas con
vistosas cores. Durante a Iª dinastía, a artesanía
atinxiu un esplendor que non se volvería repetir.
Fabricáronse adornos, xoias, buxainas, pezas
de xogo e recipientes cunha enorme variedade
de materiais e cun elevadísimo nivel técnico e
un alto grao de refinamento. Existen mostras de
buxainas de louza vidrada no Museo Británico,
datadas no 1250 a.de C.
África
• En África gravábanse a miúdo rañuras para que
asubiasen ao xirar.
9. América
• Este xogo estaba moi estendido entre os
amerindios do Norte e do Sur, antes da
chegada dos primeiros colonos. De feito
semella haber constancia de trompos en
Perú desde tempos prehistóricos.
• En América do Norte xogábase, sobre
todo en inverno, no xeo. Os inuits
trataban de lles facer dar a volta ás
cousas coas súas buxainas antes de que
parasen. Os indios Hopi, despois de as
botar a rodar, mantiñan a rotación dos
trompos cun látigo, co cal azoutaban con
rápidos movementos a punta inferior do
trompo.
22. Buxainas de dedos
• Este tipo de buxainas son de
pequeno tamaño e
caracterízanse porque se
utilizan os dedos para bailalas.
Para iso, apáñase o eixo da
buxaina entre os dedos índice e
polgar, apóiase no acostumo
ou nunha superficie lisa e, cun
forte impulso, imprímeselle un
xiro no sentido das agullas do
reloxo.
23.
24. Buxainas de mans
• Outro tipo de buxainas de
maior tamaño son as
buxainas de mans que,
aínda que de deseño
semellante ás buxainas de
dedos, se caracterizan
porque utilizamos a palma
das mans para facelas
bailar; é dicir como se
estivésemos quentando as
mans.
25. Buxaina de látego
• Son un dos tipos máis antigos de buxainas.
Existen referencias delas desde tempos
gregos e son unha constante en moitas
obras de arte ao longo da historia. Para
xogar con este tipo de buxainas necesítanse
a propia buxaina e un látego para azoutalas .
• Unha vez feita xirar a buxaina utilízase o
látego para que, con el e con pericia, se
poda prolongar o movemento da buxaina
por tempo indefinido, podéndose mesmo
facer carreiras de ata un ou dous
quilómetros de distancia. Moitas destas
carreiras facíanse camiño do colexio, onde
xogadores peritos as facían percorrer ata 15
metros dun só lategazo e chegaban a
alzalas, ás veces e por desgracia, ata os
cristais das xanelas.
26. Buxaina con suporte
• Constan dun mecanismo
auxiliar (cordel, corda,
resorte...) que facilita a
transmisión á buxaina da
forza que provoca o seu
movemento.
• Este mecanismo auxiliar
pode ser un cordel xunto
cun lanzador. Enrodélase a
corda sobre o pau da
buxaina.
27.
28. Trompo
• É un xoguete torneado de forma
semicircular e cunha punta
metálica que, ao ser lanzado por
medio dun cordel, dá voltas sobre
o seu propio eixo, logrando un
movemento cinético de alta
velocidade. Algúns trompos
posúen liñas ben definidas ao seu
arredor, as cales guían ao
afeccionado ou aprendiz a
enrodelar a corda sobre a súa
superficie. Quizais é a buxaina
máis popular de España.
29. Outros tipos de buxainas
• Neste grupo atopámonos con buxainas
especiais, froito moitas elas da
imaxinación do artesán construtor,
froito dun desenvolvemento
tecnolóxico ou simplemente froito dun
desexo de sorprender.
30. Xiroscopios
• Outro tipo de buxainas son os
xiroscopios. Inventado polo
científico francés Jean Bernard
Foucault, o xiroscopio toma a
forma dun disco rodeado por
aneis, nos que a maior parte da
masa do xiroscopio debería
estar tan lonxe do centro como
fose posíbel. Cando o
xiroscopio non xira,
compórtase como calquera
outro obxecto; porén, cando se
lle fai xirar sobre o seu eixo a
grande velocidade, prodúcense
feitos gravitatorios.
31. O levitron
• Esta buxaina, como o seu nome
indica, xira aboiando no aire,
sosténdose sen apoio en ningunha
superficie grazas a un equilibrio de
forza de atracción-rexeitamento do
potente imán que posúe, xunto ás
propias forzas centrífuga e
centrípeta da propia buxaina. Este
equilibrio de forzas fai que a
buxaina se poida manter xirando
no aire por espazo de varios
minutos.
32. Buxainas musicais
• Tamén existen
buxainas musicais
(estas, ao xiraren,
tocan unha
melodía), buxainas
que, para as facer
xirar, é necesario
soprar sobre un
orificio interior.
34. Buxainas comestibles
• Xeado da compañía
Camy, que
representa unha
buxaina. Consta dun
mecanismo de
tracción que, ao
activalo, fai xirar o
xeado e así, coa
lingua, ímolo
saboreando.
35. Zooloxía e buxainas
• Na natureza existen uns
pequenos caracois que son
coñecidos vulgarmente co nome
de buxainas e trompos. Son as
outras "buxainas", esas
"buxainas" que moitas veces
descoñecemos e que os nosos
mares nos ofrecen para deleite
dos nosos ollos. Velaquí algúns
exemplos deestas buxainas.
58. A collela.
• Bailar o peón por
orde e pillalo na man.
Se non baila ou cae
da man, eliminado/a.
59. A carreira co peón
• Por parellas.
Un/unha lánzao,
outro/a corre con el
bailándoo sobre a
cunca da man.
60. O dobre círculo
Trázanse dous círculos
concéntricos. Os/as
xogadores/as han de
tentar poñer a buxaina
dentro do círculo
interior. Se non o
conseguen, porque a
buxaina sae bailando,
os/as outros/as
xogadores/as han de
facer entrar petando
coas súas.
61. Á cruz
Trázase unha cruz no chan.
A graza do xogo consiste
en facer bailar a buxaina o
máis preto posible do
vértice que se poida. O
peón que foi máis lonxe
perde.
