1.  Правен Факултет
Tема: Битни елементи на договорите
СОДРЖИНА:
1.Видови битни елемнти на облигационите договори
2.Правно и деловно способни субјекти на договорот
3.Согласна изјава на договорените субјекти
4.Неслагање меѓу изјавата и волјата на странките
5.Reservatio mentalis и simulatio
6.Заблуда или error
7.Измама
8.Сила и страв
9.Aetas и laesio enormis
10.Толкување на волјата на странките
11.Предмет на договорот
12.Форма на договорот
ЛИТЕРАТУРА
Footnotes
1.Видови битни елементи на обиgационите договори
Облигационите договори или контракти биле извори на обигации што настанале со
спогдби меѓу правно и деловно способните лица,склучена во форма пропишана со
правото,доколку се работело за предмет подобен да биде предмет на обигациона
престација.Според тоа договор или контракт не можел да постои1) ако не бил склуцен
меѓу субјекти што биле правно и деловно способни за склучување обигациони договори
,2)ако не бил заснован врз основа на волјите на тие субјекти ,3)ако не бил заснован на
предмет на облигациона престација и 4)ако согласност на субјектите не била изразена во
форма пропишана со правото.
Со други зборови кај секој обигационен договор или контракт морале да постојат четири
битнни или есенцијални или конститутивни елементи и тоа:1)правно и деловно способни
субјекти на договорот,2)согласност на волјите на субјектите на договорот 3)предмет
способен за обигациона престација 4)со правото пропишана форма за изразување на
согласноста на субјектите.Секогаш кога не постоел некој од наведениве елементи , не
можел да постои ни договор како извор на облигации.
2.Правно и деловно способни субјекти на договорот
Правната и деловната способност на субјектите на обигационите договори била тесно
поврзана со прашањето за имотната и за деловната способност на оделните лица,како и за
прашањето дали се работело за договори предвидени со прописите на jus civile или за
договори предвидени во прописите на jus gentium.1
3.Согласна изјава на договорените страни.

2. Договорот како извор на обигации не можел да постои ако не бил заснован врз спогодба
на странките:nullum esse contractum,nullam obligationem,quae habet in se
conventionem.Спогодбата на странките или согласноста на изјавите на договорните
субјекти се нарекувала conventio или consensus или pactum.Римските правници сметале
дека convetum или consensus или pactum(спогодба) настанувала во оној момент кога
странките за определен предмет имале исто мислење: que ex duversis animi motibus in
unum consentiunt,id est in unam sententiam decurrunt.
a)При настанување на договорите било потребно една од странките да преземе
иницијатива за нивното склучување .Странката што ја презела иницијативата за
склучување на договорот била понудувач.Понудата за склучување договор (offerta) им
претходела на договорите (inter se agere,negotiationes).Преговорите можела да завршат или
без постигнување согласност или со постигнување согласност за склучување договор меѓу
понудувачот и понудениот.Согласноста за склучување договор се нарекувала pactum de
contrahendo.Pactum de contarhendo освен во случаите кога со пропис изрично било
одредено дека договорот настанува со проста согласност на волјите1не доведувал до
склучување договор се додека постигнатата согласност на содоговарачите не била
изразена или потврдена во форма пропишана со правото.
Reply

amfiteatarSep 25, 2009 02:41 AM
б)Согласноста на волјите можела да биде утврдена или ehpressis verbis или со
конклудендтни дејства.Expressis verbis означувало изрично изразување на согласноста на
странките .Согласноста била изразена со конклудендтни дејства тогаш кога странките на
каков и да било начин или со каков и да било знак ги покажувале своите еднакви
мислења2.Во римското право биле познати случаи на постигање согласност nutu,односно
со каков и да е телесен знак,па дури и tacite или молкум.Меѓутоа согласноста на волјите,
изразена tacite била правно релеванта само тогаш кога некој од содоговарачите бил
должен да изјави што мисли,а тој тоа не ќе го сторел, како и тогаш кога и без штета за
себе можњл да ја изјави вистинската волја, а сепак тој молчел3.Освен тоа кога договорите
се склучувале меѓу отсутни (inter absentes) согласноста можела да биде постигната и со
помош на гласник (nuntius) или со писмо (per epistolas).Како момент во кој се потигнувала
согласност меѓу отсутни содоговарачи се сметал моментот во кој била манифестирана
нивната интерна согласност .Кој бил тој момнет , во римското право не е точно одредено.4
4.Неслагања меѓу изјавата и волјата на странките
Во старото jus civile не постоел проблем околу неслагањето меѓу изјавата и волјата на
странките.Според прописите на jus civile важела секоја свечено изјавена волја,независно
од фактот дали странките го изјавиле токму она што навистина го сакале.Во тоа време
формата наполно ја консумирала волјата..
Проблемот околу неслагањето меѓу изјавата и волјата на странките се јавил заедно со
појавата на договорите bonae fidei. Договорите bona fidei настанале во она време кога во

3. римските економски односи надвладеало мислењето дека кај секоја правна работа треба
да се води сметка за условите поради кои и за условите под кои таа работа била
склучена.Тогаш се сметало како природно странките да стапуваат во одделни правни
работи заради точно определени цели да разбираат за што станува збор и слободно да се
решат за склучување определен договор.Врз основа на ова , а според начелата boan fidei,
за правно валидни се сметале само оние договори при кои странките знаеле за што станува
збор и при кои слободно се решиле за склучување на договорот .Спротивно на тоа за
неважечки се сметале сите договори за кои странките или не знаеле за што станува збор
или не биле слободни при нивното склучување.Во таквите случаи постоело неслагање
меѓу изјавата и волјата на странките.Тоа биле:reservatio mentalis, simulatio, error, dolus и vis
ac metus.
5.Reservatio mentalis и simulatio
Reservatio mentalis постоела во случаи кога странките свесно изјавувале дека сакаат нешто
што всушност не го сакале ,но ова прикривање или самоиницијативно или со оглед на
должноста за чување на професинонална тајна не им го соопштиле на
содоговарачите.Ваквото неслагање меѓу изјавената и вистинската волја на странките не
било правно релевантно.Секогаш важела изјавената волја.Симулацијата постоела во
случаите кога странките спогодбено изјавиле дека сакаат нешто што всушност не го
сакале, со цел да постигнат некој правен или вон правен ефект:aliud agitur et aliud sgi
simulator.5Симулацијата мозела да биде апсолутна и релативна.Кај апсолутната
симулација странките воопшто не сакале да го вклучат договорот туку сакале кај трети
лица да предизвикаат впечаток дека договорот е навистина склучен.6За релативна
симулација се зборувало тогаш кога странките навидум склучувале еден договор,а
Апосолитната сумулација немала никакви последици за правните односи меѓу странките
,но можела да доведе до новна солидарна одговорност спрема трети лица доколку овие
биле оштетени со симулираната работа.Во такви сличаи симулацијата можела да се смета
како деликт.Релативната симулација можела да биде извор на правни односи и меѓу
самите сранки.Ова се случувало тоаш,кога правната цел, што странките навистина ја
сакале ( negotium dissimulatum) била полноважна, бидејќи кај симулираната правна работа
бил исполнет минимумот на условите потребни за полноважност на дисимулираниот
договор.Тогаш се применувало начелото:plus velere quod agitur quam quod simulate
concipitur- повеќе чини она што навистина се прави од она што се симулира.7
6.Заблуда или error
Заблудата или error ( ignorantia) била погрешна претстава за некој факт од важност за
склучување на правната работа.Според тоа кај заблудата,или error не се работело за
неслагањето меѓу изјавената и внатрешната волја на содоговарачите.тука се работело за
формирње н волја спротивно на bonis moribus или aequitati. Тикму зато римските
правници сметале дека заблудата предизвикува неважност на правната работа:non
consentiunt qui errent; quid enim tam contratium consensui est,quam error, qui imeritiam detigit
– не постои согласност меѓу оние што грешат; навистина – што е поспротивно на
согласноста од заблуда што крие незнаење.8За правните работи склучени во заблуда

4. важело правилото:nulla voluntas errantis est.9
Па сепак ,не секоја заблуда или секоја погрешна претставаза некој факт од важност за
склучување на правната работа била правно релевантна.за да биде правно релевантна
заблудата требало да исполнува неколку услови: требало да биде поднослива,битна и да се
однесува на непознавање на факти (еerror facti).
Забуладата била поднослива (error tolerabilis или error justus) кога не можела да и се
пропише на крајната негрижа на лицето што се наоѓало во неа.Заблудата била битна (error
essentialis) кога се однесувала на непознавање на битни факти од значење на за
содржината на договорот.Доколку се работело за непознавање на не битни или не важни
факти се применувло прљвилото: de minimis non curat praetor- судијата не суди за ситници
Заблудата не смеела да се однесува на непознавање на прописите на правниот поредок
(error juris) бидејќи важела правна претпоставка дека сите граѓани го познаваат
правото:juris quidem ignorantiam cuique nocere – секому му штети непознавањето на
правото.10По исклучок ,војниците, жените, малолетниците и некои неучени луѓе
понекогаш можеле да се повикуваат на секому му штети непознавањето на правото.По
исклучок ,војниците, жените, малолетниците и некои неучени луѓе понекогаш можеле да
се повикуваат на error juris како основа за поништување на правната работа.
Според тоа за да биде правно релевентна,заблудата требало да се однесува на непознавање
факти важни за склучување на договорот (error facti).Error facti или заблудата за фактите
била правно релевантен доколку едновремено била и tolerabilis и essentialis: facti vero
ingnorantiam non nocere – никому нему штети непознавањето на фактите.11
Подносливата и битна заблуда за факти важни за склучување на правната работа ( error
facti) се делела на неколку вида.
Error in nogotio била заблуда за суштината и за содржината на правната работа.Ваква
заблуда се јавувала кога меѓу странките не биле точно и согласно утврдени елементите на
договорот што тие имале намера да го склучат ( едната странка мислела дека се работи за
договор за заем,а другата за договор за подарок).Постигната согалснот во таквите случаи
била привидна и затоа не доаѓало до склучување на правната работа.
Error in persona била заблуда за битните својства на содоговарачите или личноста на
странката со кој асе скличувал договорот.Оваа заблуда била од значење кај правните
работи institutu personae како и кај правните работи од наследното и брачното право.
Error in objecto или error in corpore била заблуда за предметот на престацијата.до ваква
заблуда доаѓало кога странките при склучување на договорот не мислеле не еден ист
предмет,односно на иста престација ( оверителот мислел на куќа во Рим, а должмикот на
куќа во околината нја Рим).Error in obejecto не постоел кога странките мислеле на една
иста ствар иако погрешно ја опшале: falsa demonstratio non nocet – погрешно о пишување
на предметот не штети.12
Error substantia била заблудата за суштината или за битието за предметот на
престацијата,односно за материјата од која бил направен предметот( купувачот мислел
дека купува залтен пехар,а пехарот била позлатен).Класичните правници на ваквите
заблуди гледале доста не доверливо,но надвладеало мислењето дека вакците заблуди
можат да предизвикаат неважност на договорите.
7.Измама

5. Измамата или dolus се состоела во предизвикување погрешни претстави кај содоговарачот
со намера тој да биде наведен да склучи некој договор што бил штетен за него:dolu malo
pactum fit,quotiens circumscribendi alliud agitur et alliud agi simulatur – договорот е склучен
со измама секогаш кога поради заведување на содоговарачот се прави едно а се прикажува
дека се прави друго.13Измамата или намерното доведување на содоговарачот во заблуда
настанувало со лукавство претворање и лажно прикажување на фактите – calliditatibus,
fallaciis et machinationibus.14
Според тоа ни кај измамата (dolus) не се работело за неслагање меѓу изјавената и
внатрешната волја на странките: се работело за намерно потикнување на содоговарачот да
формира волја каква што тој не ќе сакал да формира кога би ги познавал фактите.
Со оглед на тоа дека долусот им бил спротивен на начелата bonae fidei, измамените лица
кај договорите bonae fidei биле заштитени.Важело начелото: eхceptio doli inest bonae fidei
judicibus.15За да бидат заштитени и кај договорите stricti juris, требало да биде
здоговорена посебна clausula doli.16За заштита на измамените лица служеле правните
средства:eхceptio doli и actio doli.
Право на eхceptio doli имале измамените лица што се уште не ја извршиле ветената
престација.Eхceptio doli била општа (eхceptio doli generalis seu doli praesentis) кога
оштетеното лице истакнувало дека исплатата на долгот би била спротивна на начелата
bonae fidei поради факти што биле остварени во моментот кога извршувањето било
побарано.17Eхceptio doli била специјална ( eхceptio dli specijalis seu doliu praeterit) кога
измамената страна истакнувала дека кај договорот уште во моментот на неговото
засновање биле сторени дејства на измама.18
Actio doli можеле да ја употребат лицата што немале друг начин да обезбедат реституција
на на вече извршената престација во полза на несовесниот содоговарач.Несовесниот
содоговарач, што ни по clasusula arbitraria ( налог да му ја реституирал сторната
престација на оштетеното лице) не ќе ја реституирал сторената престација, бил осудуван
да ја надомести штетата и бил прогалсуван за инфамно лице.19
8.Сила и страв
Силата или принудата (vis) претставувала против правно дејствие врз телото на
содоговарачот со цел тој физички да биде принуден да склучи договор што инаку не би го
склучил: necessitas imposita contraria volintati.20Дејствијата на принуда врз содоговарачот
се делеле на дејствиа на јавна ( vis publica ) и дејствиа на приватна принуда (vis
privata).Ако принудениот не можел да им се спротистави на дејствијата на принуда без
се4риозна опасност за сопствениот живот ,се зборувало за vis apsoluta.Употребата на сила
или принуда не доведувала до полноважна правна работа, се секое насилство било строго
санкционирано.
Од времето на Адријан, поимот сила или принуда се повеќе бил изедначуван со поимот
страв ( metus).се сметало дека стравот лежи во основата насекјоа принуда.Отогаш
терминот vis се уоптребувал со значење на јавен деликт на насилство, а терминот metus со
значење на приватен деликт што можел да настане со закана или со примена на физички
притисок.
Metus или страв, од времето на Адријан претставувало се она што се манифестирало како

6. противправна закана сторена со цел содоговарачот да се неведе да се согалси на
нешто,што инаку не го сакал: si leberum esset noluissem,sed coactus volui.21Според тоа ни
кај metus не било во прашање неслагање меѓу изјавената и внатрешната волја, туку за
формирање волја спротивно на правните прописи.
За стравот да биде правно релавантен било потребно да бидат против правни дејствијата
што го предизвикале.Тие морале да претставуваат закана со големо зло и требало да бидат
преземени сериозно; понатаму, тие требале да претставуваат закана со непосредно зло за
содоговарачот лично или за членовите на неговото најблиско семејство.Во такви сличаи
односно на случаи на vis impulsiva правните работи преземени propter trepidationem mentis
causa instantis vel futuri perculi- поради вознемиреност од сегашна или идна опасност22 –
не биле правовалидни: quod metus causa gestum erit ratum non habebo23.
Кон крајот на републиката, правните работи склучени под влијаниое на страв можеле да
бидат поништени со помош на formula Octaviana, а од времето на Адријанили по пат на
restitutio in integrum или со помош на actio quod metus casa24 или по пат на eхceptio со исто
име.
9.Aetas и laesio enormis
Во некои случаи склучените договори биле неважечки и поради малолетноста на
содоговарачот или поради оштетување за преку половина (laesio enormis)иако
содоговарачите неможеле да наведат ниедна од досега наведените мани на волјата како
причина за неважност на договорот.Право да бараат поништување на договорот поради
недораснатост имале и лицата помлади од 25 години,доколку по повод склучениот
договор птерпеле поголема штета.Со ова право,но дури во посткласичното право, се
здобиле и други содоговарачи,доколку при склучувањето на договорот за купопродажба
биле оштетени за преку половина од вредноста на продадената ствар (laesio enormis).
10.Толкување на волјата на странките
Се до појавата на договорите bonae fidei толкувањето на волјата на странките кај
склучените договори не задавало никакви тешкотии.Имено,внатрешната волја на
странките се сметала за правно ирелевантна: важела само изјавената волја (теорија на
изјавата): interpretatio secundum verba25.Изјавената волја била сознавана од низа
објективни факти,штоја сочинувале формата на правните работи.
Со појавата на договорите bonae fidei во римското право започнала да продира теоријата
на волјата или теорија според која кај склучените договори не треба да се цени толку она
што странките го изјавиле ,туку пред се она што странките навистина го сакале,стапувајчи
во договорни односи: interpretatio secundum voluntatem.
Во класичното право теоријата на волјата сеуште била секундарна.Таа доаѓала до примена
само тогаш кога изјавената волја не била наполно јасна: cum in verbis nuila ambigutas
est,non debet admitti voluntatis quaestio – кога не постои сомневање во значењето на
изјавата, не треба да се допушта изпитување на внтарешната волја на странките.26
Сепак теоријата на волјата постепено надвладувала.Таа наполно се зацврстила во времето
на Јустинијан: in conventionibus contrahentium voluntatem potius quem verba spectari placuit
– во спогодбите на содоговарачите повеќе треба да се цени волјата отколку зборовите што

7. биле употребени.27Оттогаш,граматичката смисла на изјавата била појдовна точка при
утврдувањето на содржината на договорените обврски,а вистинската волја на странките
.та според тоа и нивна вистинска содржина, била утврдена врз основа на целиот сплет на
околности што му претходела и што го следеле договорот.
11.Предмет на договорот
Предмет на договорот можеле да бидат сите оние ствари што можеле да бидат предмет на
престација на облигационите односи воопшто.Според овој елемент договорите не се
разликувале од другите облигациони односи: тие биле само еден од видовите облигации.
12.Форма на договорот
Четвртиот битен елемент на секој договор била неговата форма.Формата била еден од
најважните елементи,бидејќи особено старото римско право стоело на гледиштето: forma
dat esse rei – формата ја сочинува суштината на стварта.Иако ова гледиште на старото
право било ублажувано, и во класичното и во посткалсичното право се уште се сметало:
mutata forma propr interemit substantiam rei28 измената на формата речиси ја поништува
супстанцијата на стварта.
Начелниот став на римското право за вонредната важност на формата при правните
работи воопшто,а при договорите посебно,бил истакнат во правните правила ,што
дословно се применувале во старото право,а со низа исклучоци и во класичниот и во
посткласичниот период.Основното правило гласело: convrtiones quaedam actiones
pariunt…quae pariunt actiones in suo nomine non stant,sed transeunt in proprium nomen
contarctus- некои спогодби раѓаат тужби... спогодбите што раѓаат тужби не се викаат
спогодби туку добиваат сопствено име – договори.29само спогодбите што раѓале тужби
(договорите) биле извоти на облигации.Тоа биле спогодби склучени во форма пропишана
со правото.Спогодбите склучени со проста изјава на волја на содоговарачите или голите
спогодби – спогодби при кои странките согласноста на волјите не ја изразиле во форма
пропишана со правото – не раѓале тужби ,та според тоа и не биле извор на облигации:
nuda pactio obligationem non parit 30или eх nudo pacto obligatio non nascitur.Врз основа на
голите спогодби настанувале: pacta de contarhendo или морални обврски договорот да биде
склучен.31
Формите предвидени за склучување на договорите биле многу бројни.Во старото право
договорите се склучувале на строго формалистички начин.Дејствијата на странките при
склучувањето на договорот биле проткаени со свечени зборови,симболични гестви и јавни
изјави,дадени во присуство на потребен број сведоци.Формата на договорите во старото
право била gestum per aes et libram.
Кога големиот форамализам на договорите склучувани во форма per aes et libram станал
кочница на стопанскиот живот,во Рим се јавила вербалната форма на склучување
договори.Кај вербалната форма отпаднале симболичните гестови и јавните изјави.Се
задржале само свечените зборови.Се сметало дека договорот е склучен кога должникот на
свеченото прашање на доверителот свечено ќе изјавел дека ја прифаќа обврската.
Со појават на реланата форма на договорите – околу третиот век од старата ера -
формализмот на старото право бил сериозно загрозен.Реланата форма на договорите не

8. содржела ни трага од поранешните формалности: кај реланта форма немало ни свечени
зборови,ни симболични гестови,ниту пак јавни изјави.Таа се состоела од просто
предавање на стварта.
Малку време по настанувањето на првите реални договори во Рим била воведена и
летерарната форма на склучување договори ,односно форма при која се сметало дека
договорот е склучен кога странките ќе составеле пропишан документ или пропишана
исправа за постигнатата спогодба .Оваа форма во Рим никогаш не била особено
проширена. Нејзината појава била врзана за организацијата и делувањето на стопанските
претпријатија.
Од сите форми на договори најдоцна се јавила консенсуалнта форма.Тоа била форма без
форма: консенсуалните договори настанувале сосогласност на волјата на содоговарачите
пстигната на кој и да било начин(eхpressis verbis,nuti tacite,per nuntium,per
epistolam).Имено се сметало дека кај ти е договори формата нема посебно значење и дека
за нив е важна само согласноста меѓу страните .Овој став значел отфрлање на
поранешното правило: ех nudo pacto oblicatio non nascitur. Па сепак отфрлањето на ова
првило не било целосно: тоа се протегало на само четири случаи договори – догворот за
купопродажба(emptio venditio)договорот за наем(locatio conductio)договорот за
заедница(societas)и договорот за полномошно(mandatum).
По воведувањето на консенсуалните догогвори во системот на римското право (некаде
кон крајот на републиката ) не било тешко да довијат правна заштита и некои други голи
спогодби или pacta nuda.Тогаш голите спогдби- спогодбите без форма – биле поделени на
две групи: pacta nuda и pacta vestitia,односно спогодби без правна заштита и на спогодби
заштитени со тужби.Спогодбите заштитени со тужби биле pactaadjecta,pacta praetoria
иpacta legitima.
И покрај давањето заштита на многу неформални спогодби, од кои едни ја сочинувале
групата на консенсуални договори а други групата на заштитените пакти или pacta
vestita,ни во Јутинијановата кодификација не било сосема отфрлено начелото – ех nudo
pacto obligatio non nascitur.Се сметало дека ова начело било дерогирано само за точно
претвидени случаи.Другите дпгпвори и понатаму морале да бидат склучени или во
вербална или во релана или во летерарна форма.
ЛИТЕРАТУРА:
Римско право – Д-р.Иво Пухан и Д-р.Мирјана поленак-Аќимовска
Footnotes:
1 .тоа биле случаите на т.н консенсуални договори и спогодби или pacta заштитени со
посебни прописи(pacta vendita).Наваедните сличаи претставувале отстапување од општото
правило ех nudo pacto obigatio non nascitur.
2 употребениот знак доведувал до изнесубање на инетрната волја.Интербата волја што не
била покажана со некој надворешен занк не била правно релавентна.Важело правилото de
internis non judicat prator.
3 Според тоа правилото qui tacet consentire videtur не било римско.Тоа не важело
секогаш.Римското правило гласело:qui tacet non utique fatetur sed temen verum est eum non
negere – оној што молчи не значи дека се согласува,вистина е само дека не се
спротиставува.

9. 4 Со оглед на неслагањата во изворите на римското право меѓу пандектистите се јавиле
три теории за прашањето кога ќе се смета дека меѓу отсутни лица е постигната согласност
по повод склучување одреден договор.Според теоријата на изјава се сметало дека
договорот е склучен во моментото кога понудениот изјавил дека ја прифача
понудата.Според теоријата на прием кога понудаувачот добил писмо за прифачање на
понудата,а според теоријата на сознание кога ја сознал содржината на писмото односно
кога го прочитал писмото.
5 D 2,14,7,9
6 Многу слични на апсолутната симулација биле изјавите за склучување правни работи
сторени на шега, в театар,на училиштште и слично(D 44,7,3,2).Разликата меѓу овие изјави
и апсолитната симулација била во тоа што кај апсолутната симулација постоела намера кај
симулатите да доведат во заблуда трети лица,а кај изјавите дадени во наведените
околности не постоеле вакви намери,то требало да се види од низа околности под кои
изјавите биле дадени.
7 C 4,22
8 D 4,22
9 D 39,3,20
10 D 22,6,9pr
11 D 22,6,9,pr.C 1,18,7.
12 D 35,1,33 pr.
13 D2,14,7,9.
14 D 4,3,1,2.D 2,14,7,9.
15 D 19,1,6,9,
16 D 45,1,22.D 45,1,121.
17 D 44,4,2,5.
18 I 4,13,1,.D 45,1,36.
19 Тужбата била супидијарна (D 4,3,1,4) и не им била допуштена на лицата од понизок
општесвен ранг против лицата од повисок општесвен ранг( 4,3,11,1).
20 D 2,4,1.
21 D 4,2,21,5
22 D 4,2,1
23 D 4,2,1
24 Actio quid causa или in rem scripta, а тоа знаци дека можела да биде поднесена и против
лица што не биле виновни за предизвиканиот страв, но имале владение врз предметот.
25 Ова правило било изразено уште во законот на 12 таблици.
26 D 32,25,1,
27 50 ,16,219,D 35,1,101 pr D 50,17,12.
28 D 41,1,7,5.
29 D 41,2,14,7,pr.
30 C 2,3,20 C 4,65,27,D 2,14,6,
31 Juris gentium( D 2,14,7, pr) (D 2,14,7,4, in fine)