1. FORMULAZIOA
Balentzia zera da: atomo batek hartu, ematen edo konpartitzen duen elektroi kopurua
zortzikotea osatzeko. Honen ondorioz taula periodikoari begira balentzia batzuk jakin
ditzakegu. Beste batzuk azaltzeko, ordea, gauza gehiago jakin beharko genuke eta ikasi
besterik ez dugu egingo.
1 2 13 14 15 16 17 18
H He
Li Be C N O F Ne
Na Mg Al Si P S Cl Ar
K Ca Fe Co Ni Cu Zn As Se Br Kr
Rb Ag Cd Sn Sb Te I Xe
Au Hg Pb
Metalak. Elektroiak ematen dituzte eta positibo geratzen dira
Balentzia
+1 +2 +3 +1 eta +3
Li
Na
K
Rb
Ag
Litioa
Sodioa
Potasioa
Rubidioa
Zilarra
Be
Mg
Ca
Zn
Cd
Berilioa
Magnesioa
Kaltzioa
Zinka
Kadmioa
Al Aluminioa Au Urrea
Balentziak +1 eta +2 +2 eta +3 +2 eta +4
Cu
Hg
Kobrea
Merkurioa
Fe
Co
Ni
Burdina
Kobaltoa
Nikela
Sn
Pb
Eztainua
Beruna
Ez-metalek lotura kobalentea dutenean balentzia positiboa dute.
ELEMENTUAK IKURRAK BALENTZIAK ELEMENTUAK IKURRAK BALENTZIAK
Hidrógeno
Fluor
H
F
-1 / +1
-1
Nitrogenoa
Fosforoa
N
P -3 / +1,+3,+5
Kloroa
Bromoa
Iodoa
Cl
Br
I
-1 /
+1,+3,+5,+7
Artsenikoa
Antimonioa
As
Sb
-3 / +3,+5
Oxigenoa O -2 Karbonoa
Silizioa
C
Si
-4 / +2,+4
-4 / +4
Sufrea
Selenioa
Telurioa
S
Se
Te
-2 / +2,+4,+6
1
2. FORMULAZIOA
Formula kimiko batek adierazten digu zein elementu motaz osatuta dagoen substantzia bat
eta zenbaki azpindizeen bidez zein proportziotan agertzen diren elementu horiek.
Elementu bakoitzak ikur bat dauka. Hauetan lehenengo letra maiuskulaz eta bigarrena
(egonez gero) minuskulaz idazten da: CL txarto - Cl ondo
Substantzia sinpleak edo elementuak.
• Gas geldoen molekulak monoatomikoak dira. Molekula hauen izena eta formula
badira atomoen sinbolo eta izena bezalakoak.
Helioa He Neona Ne Argona Ar
• Metalak formulatzen dira monoatomikoak balira bezala, nahiz eta errealitatean sare
atomikoak osatu. Karbonoa era berean formulatzen da.
Sodioa Na Karbonoa C Burdina Fe
• Ez-metal batzuk molekula diatomikoak dira:
Hidrogenoa H2 Fluorra F2 Kloroa Cl2 Bromoa Br2
Iodoa I2 Oxigenoa O2 Nitrogenoa N2
OXIDOAK
Oxigenoak (-2) + beste elementu batek (balentzia positiboa) eratutakoak
Formulak egiteko hurrengo hauek kontuan hartu behar ditugu:
Formula idaztean eta izendatzean positibo ezkerraldean eta negatiboa
(oxigenoa gure kasuan) eskuinaldean idatziko dira.
Molekulak eratzeko molekula osatzen duten elementuen balentziak elkarrekin trukatzen
dira eta azpindize bezala agertuko dira: Al (+3) eta O (-2) Al2O3
Azpindizeak sinplifikatu egingo ditugu, ahal izanez gero (1 ez da idazten):
Ca2O2 CaO
Oxidoetan bi nomenklatura erabiltzen dira :
Stock-en nomenklatura:
Konposatuen elementuren baten balentzia adierazteko, zenbaki erromatarrak idazten
dira parentesi artean. Elementu horrek balentzia bakarra badu, ez da adierazten.
Nomenklatura sistematikoa:
Zenbakizko zenbait aurrizki erabiltzen dira konposatuen formuletan elementu bakoitzetik
zenbat atomo dauden adierazteko (mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-)
2
6. 6.- Eman itzazu izenak:
IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA
Al2O3
Na2O
CoO
CuO
Cu2O
FeO
Fe2O3
CdO
ZnO
K2O
CaO
CO2
BeO
Au2O3
BeO
MgO
HgO
Hg2O
K2O
Ni2O3
Co2O3
Li2O
Ag2O
HIDRUROAK
1.- Hidruro metalikoak
Hidrogenoak (-1) + metal batek eratutakoak
Formulak egiteko hurrengo hauek kontuan hartu behar ditugu:
Formula idaztean eta izendatzean positibo ezkerraldean eta negatiboa
(hidrogenoa gure kasuan) eskuinaldean idatziko dira.
Molekulak eratzeko molekula osatzen duten elementuen balentziak elkarrekin trukatzen
dira eta azpindize bezala agertuko dira: Al (+3) eta H (-1) AlH3
Bi nomenklatura erabiltzen dira:
Stock-en nomenklatura:
6
7. Konposatuen elementuren baten balentzia adierazteko, zenbaki erromatarrak idazten
dira parentesi artean. Elementu horrek balentzia bakarra badu, ez da adierazten.
Nomenklatura sistematikoa:
Zenbakizko zenbait aurrizki erabiltzen dira konposatuen formuletan elementu bakoitzetik
zenbat atomo dauden adierazteko (mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-)
HIDRURO METALIKOAK: metala + H
-
MHm
STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA
Metal (balentzia)+ HIDRUROA
FeH3 burdina (III) hidruroa
MONO-
Metal + DI- HIDRUROA
TRI-
TETRA-
FeH3 burdin trihidruroa
2.- Hidruro ez metalikoak: H +
+ ez-metala (balentzia negatiboarekin) HxX
STOCK IZENA-IZEN SISTEMATIKOA IZEN TRADIZIONALA
HF
HCl
HBr
HI
H2S
H2Se
H2Te
Hidrogeno fluoruroa
Hidrogeno kloruroa
Hidrogeno bromuroa
Hidrogeno ioduroa
Hidrogeno sulfuroa
Hidrogeno seleniuroa
Hidrogeno teluriuroa
Azido fluorhidrikoa
Azido klorhidrikoa
Azido bromhidrikoa
Azido iodhidrikoa
Azido sulfhidrikoa
Azido selenhidrikoa
Azido telurhidrikoa
Batzuk, alderantziz idazteaz gain, izen berezia dute:
H2O ura NH3 amoniakoa
PH3 fosfanoa / fosfina AsH3 artsanoa /artsina
SbH3 estibanoa / estibina CH4 metanoa
SiH4 silanoa BH3 boranoa
7.- Eman izenak:
IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA
CuH
CuH2
AuH3
NaH
ZnH2
AlH3
CoH2
BeH2
CdH2
CoH3
SnH2
SnH4
7
8. 8.- Eman formulak:
Potasio hidruroa
Burdin (II) hidruroa
Aluminio hidruroa
Zilar hidruroa
Kaltzio hidruroa
Magnesio hidruroa
Eztainu (IV) hidruroa
Sodio hidruroa
Hidrogeno bromuroa
Hidrogeno teluriuroa
Hidrogeno ioduroa
Hidrogeno fluoruroa
Hidrogeno kloruroa
Merkurio (I) hidruroa
Hidrogeno sulfuroa
Berun (II) hidruroa
9.- Eman izenak:
IZEN TRADIZIONALA
NH3
PH3
AsH3
SbH3
CH4
SiH4
BH3
10.- Eman formula:
Zilar oxidoa
Cadmio hidruroa
Burdina (III) oxidoa
Kobre (II) oxidoa
Amoniakoa
Kaltzio oxidoa
Berun (II) hidruroa
Dimerkurio monoxidoa
Hidrogeno fluoruroa
Dikobalto trioxidoa
Sufre (IV) oxidoa
Azido sulfhidrikoa
Fosforo (V) oxidoa
Estibina
Nitrogeno (V) oxidoa
Azido iodhidrikoa
Kloro (I) oxidoa
Dikloro pentaoxidoa
Rubidio hidruroa
Nitrogeno (I) oxidoa
11.- Eman izenak
IZEN SISTEMATIKOA STOCK IZENA
Cl2O
SnH4
FeH3
l2O7
SeO
8
11. Metal batek + ez-metal batek eratutatoak (lotura ionikoa) MxXm
Formulak egiteko hurrengo hauek kontuan hartu behar ditugu:
Formula idaztean eta izendatzean metala (balentzia positiboa) ezkerraldean eta
ez-metala (balentzia negatiboa) eskuinaldean idatziko dira.
Molekulak eratzeko molekula osatzen duten elementuen balentziak elkarrekin trukatzen
dira eta azpindize bezala agertuko dira: Al (+3) eta Cl (-1) AlCl3
Bi nomenklatura erabiltzen dira:
Stock-en nomenklatura:
Konposatuen elementuren baten balentzia adierazteko, zenbaki erromatarrak idazten
dira parentesi artean. Elementu horrek balentzia bakarra badu, ez da adierazten.
Nomenklatura sistematikoa:
Zenbakizko zenbait aurrizki erabiltzen dira konposatuen formuletan elementu bakoitzetik
zenbat atomo dauden adierazteko (mono-, di-, tri-, tetra-, penta-, hexa-, hepta-)
Hauek izango dira gatzik ezagunenak:
1 – 2 - 3 - 4 -
F fluoruroa
Cl kloruroa
Br bromuroa
I ioduroa
S sulfuroa
Se seleniuroa
Te teluriuroa
N
P
As
Sb
C
Si
STOCK IZENA IZEN SISTEMATIKOA
Metal (balentzia)+ ez-metal-UROA
Fe2S3 burdin (III) sulfuroa
DI- MONO-
TRI- metal +DI- ez-metal-UROA
TETRA- TRI-
Fe2S3 diburdin trisulfuroa
13.- Eman formula:
Kobre (II) fluoruroa
Potasio sulfuroa
Kobalto (III) sulfuroa
Burdin trikloruroa
Kobre dibromuroa CuBr2
Eztainu tetrafluoruroa SnF4
Burdin (II) kloruroa FeCl2
Sodio bromuroa NaBr
Kaltzio fluoruroa CaF2
Aluminio kloruroa AlCl3
14.- Eman izenak:
11
