2. Kokapena:
Hartz arrea: Alaskan, Canadanen iparraldean eta mendebaldean,
Estatu Batuetako iparmendebaldearen zati txiki batean, Iberiar
penintsularen iparraldean, esate baterako, Cantabrian, Asturiasen,
Catalunian eta Aragonen, Italiaren erdialdean, Eslovenian,
Bosnia-Herzegovinan, Kroazian, Montenegron, Poloniaren
hegoaldean, Txekian, Eslovakian, Hungarian, Moldavian,
Letonian, Estonian, Bielorrusian, Ukraniaren mendebaldean,
Finlandian, Suedian, Norvegian, Errusia osoan, Turkian, Sirian,
Iraken, Iranen, Afganistanen, Turkmenistanen, Uzbekistanen,
Tajikistanen, Kirgizistanen, Txinaren erdialdean eta
iparekialdearen zati txiki batean eta Japonian bizi da.
3. Hartz arrearen ezaugarriak:
Pisua: 100 eta 600 kg artean
Luzera: 1,8 eta 2 metro arten
Altuera: 0,8 eta1,5 metro artean
Bizi iraupena: 25 eta 30 urte bitartean, 45 urteraino
gatibutasunean
Non bizi den: belardietan, tundretan, basoetan, ohianetan…
Zer jaten du: orojalea da, tuberkuluak, belarra, sustraiak, baiak,
marraskariak, arrainak, eztia, sarraskia…
Ugalketa: umaldiak 8 hilabete. 2 eta 3 kumeen arten izaten
dituzte.
4. Biotopoa:
Hartz arraren biotopoan harri asko daude menditan gune
harriztatuetan bizitzen direlako. Ura gazia izaten da. Aireak
nagusiki karbono dioxidoa (CO2) eta oxigenoa (O2) dira.
Alaskan eta Errusian ez dago argi asko, baina Europaren
erdialdean eta Asiaren erdialdean eta mendebaldean argitsuagoa
da, Europaren iparradean, berriz, ez.
Ekosistema parkea izaten da.
5. Biozenosia:
Urtegietan Canadako arratoia eta katagorria bizi dira. 1.mailako
kontsumitaileak, Canadako arratoia orajalea eta katagorria
belarjalea.
Basoetan basurdeak eta oreinak bizi dira. Basurdea orojalea eta
2.mailako kontsumitzailea da. Oreina, berriz, belarjalea eta
1.mailako kontsumitzailea da. Basoetan ere otsoak, azeriak,
katamotzak eta bisontak bizi dira. Otsoak haragijaleak eta
3.mailako kontsumitzaileak dira. Azeriak, berriz, haragijaleak
eta 1.mailako kontsumitzailek dira. Katamotzak haragijaleak
eta 3.mailako ekoizleak dira. Bisonteak belarjaleak eta
1.mailako kontsumitzaileak dira.
Basoetan ere baina airean, hegazti asko bizitzen dira, gehienak
2. edo 3. malako kontsumitzaileak eta haragijaleak.
Baso horitan ere, animalia txikiagoak bizi dira, muskerrak,
sugeak eta dordokak bezala. Muskerrak haragijaleak eta
2.mailako kontsumitzaileak dira. Sugeak, haragijaleak eta 3.
mailako kontsumitzaileak dira. Dordokak belarjaleak eta
1.mailako kontsumitzaileak dira.
Asiako basoetan, ussuriko tigreak, leopardoak, azeriak eta
oreinak bizi dira. Ussuriko tigreak haragijaleak eta 3. mailako
kontsumitzaileak dira. Leopardoak era haragijaleak eta 3.
mailako kontsumitzaileak dira. Marmotak, hamsterrak,
ipurtatsak, antilopeak eta azeri tartaroak bizi dira ere.
Marmotak belarjaleak eta 1.mailako kontsumitzaileak dira.
Hamsterrak ere belarjaleak eta 1.mailako kontsumitzaileak dira.
Ipurtatsak orojaleak eta 2.mailako kontsumitzaleak dira.
Antilopeak belarjaleak eta 1. mailako kontsumitzaileak dira.
Azeri tartaroak haragijaleak eta 2.mailako kontsumitzaileak
dira.
Hegazti-faunan kuriloak, aranoak eta belatzak daude. Kuriloak
belarjaleak eta 1.mailako kontsumitzaileak dira. Arranoak
haragijaleak eta 3.mailako kontsumitzaileak dira. Belatzak
haragijaleak eta 2.mailako kontsumitzaileak dira.
6. Pinuzko, izeiezko, alertzezko, balaztazko, makalezko, urkiezko
basoak daude Errusiaren iparraldean Findlandiako golfotik Ural
mendietaraino. Hauek ekoizleak dira.
Goroldiozko, likenezko eta urkiezko basoak daude ere Errusian,
baina glaziar artikoan udan temperatura 6 Cº heltzen denean,
neguan temperatura baxuenak zero azpitiak40 Cº-ak baitira.
Hauek ekoizleak dira.
Deskonposatzaile ugarienak Errusian eta Alaskan onddoak dira.
7. HARTZ ARREAREN KATE
TROFIKO BATZUK
Belarra---------------oreina--------------hartz harrea
Belarra------------matsinsaltoa------------hartz harrea
Uretako kakalardoa-------------izokina-----------hartz harrea---------
----------gizaki
8. ZERGATIK HARTZ ARREA
DESAGERTZEKO ZORIAN DAGO?
Urteak pasa ahala, hartz arrea murriztuz joan da, honen
arduraduna gizakia da, isilpiko ehiza dela eta, gizakiak jarri
dituzten harrapagailuengandik hartz arrearen habitetan eta
gizakiak erabili dituen pozoiak hartz arreari kalteak egiten dietela.
Orain esaten da mundu osoan berrehun mila eta berrehun mila eta
berrogeita hamar hartz arreak daudela. Hartz arrearen zenbaki
ahin murriztua ere bere habitataren arabera da, horregatik
eskatzen da, ez botatzea zaborra baetara edo hartz arrea bizi ahal
diren beste leku batzuetara.
