2012. lop-chuyen-de-4

[ ]Tháng 07 năm 2013 / Khóa học Tam Đảo 2012 / © AFD 277
Biểu diễn một hệ thống thực tế và phức tạp
để nghiên cứu và đo lường các diễn biến có
thể xảy ra hoặc thiết kế và đề xuất các giải
pháp quy hoạch phù hợp chính là một trong
những mục tiêu đề ra cho công tác mô hình
hóa, đặc biệt là mô hình hóa dựa trên tác tử.
Mang tính chất bổ sung cho các phương
pháp phân tích truyền thống, mô hình hóa
dựa trên tác tử cho phép thiết kế các mô
hình mô tả sự tác động qua lại lẫn nhau giữa
những mô phỏng tin học đại diện các thực
thể của hệ thống được nghiên cứu và mô
hình hóa (tác nhân, thể chế, môi trường, thực
thể sinh học hoặc phi sinh học). Mô hình này
là công cụ hữu hiệu thực hiện các mô phỏng,
tại đó những tác động qua lại được nghiên
cứu một cách chi tiết và chủ trương tương tác
với người sử dụng mô hình.
Lớp học sử dụng phần mềm mô hình hóa
GAMA – Gis and Agent-Based Modeling
Architecture, xem http://gama-platform.
googlecode.com –, do Viện Nghiên cứu Phát
triển (IRD) và các đơn vị đối tác xây dựng,
kèm theo đó là một trang điện tử mã nguồn
mở do Trung tâm hợp tác quốc tế về nghiên
cứu phát triển nông nghiệp (CIRARD) xây
dựng trên cơ sở trò chơi nhập vai liên quan
đến quản lý nước – « Wat-A-Game », xem
http://sites.google.com/site/waghistory/home.
Mục tiêu của lớp học là giúp học viên tìm
hiểu và khám phá mô hình hóa dựa trên tác
tử và các ứng dụng của nó thông qua việc
cùng thiết kế và xây dựng các mô hình với độ
phức tạp tăng dần nhằm quản lý nguồn nước
với các tác nhân đa dạng : nhà quản trị, chủ
cơ sở sản xuất sử dụng nước, cơ quan kiểm
tra, v.v..
Nhiều chủ đề đa dạng được giới thiệu đi kèm
với việc làm quen ứng dụng GAMA, tiếp đó
là xây dựng hành vi con người « thực » trên
cơ sở phối hợp dữ liệu môi trường và xã hội.
2.4. Tiếp cận ứng dụng cho mô
hình hóa dựa trên tác tử
Alexis Drogoul – IRD, Benoit Gaudou – Đại học Toulouse,
Arnaud Grignard – Đại học Paris 6, Patrick Taillandier – Đại học Rouen,
Võ Đức Ân, Viện Tin học Pháp ngữ (MSI-IFI)

[ ] Tháng 07 năm 2013 / Khóa học Tam Đảo 2012 / © AFD278
Phương pháp này cho phép đưa ra các kịch
bản đa dạng và cụ thể. Khóa học dành một
phần thời lượng cho thiết kế và viết mô hình.
Ngoài ra, lớp học cũng dành thời gian tương
đối cho thảo luận về việc lựa chọn khái niệm
và cách thức biểu diễn mô hình dựa trên
phần hướng dẫn. Ngày học cuối cùng, học
viên đưa ra, thử nghiệm và so sánh các giải
pháp biểu diễn cơ chế ra quyết định trong
mô hình.
(Nội dung gỡ băng)
Ngày 1, thứ hai 16/7
2.4.1. Mô hình hóa ứng dụng trong
quản lý nước
[Alexis Drogoul]
Chúng ta sẽ cùng học cách xây dựng mô
hình tác tử với mục tiêu là ứng dụng mô hình
trong quản lý nước. Trước tiên, chúng tôi sẽ
giới thiệu với các bạn mục tiêu của lớp học và
giải thích phương pháp và cách thức chúng
ta sẽ tiến hành nhằm đạt được những mục
tiêu này. Phần thứ hai, chúng tôi sẽ mời từng
thành viên tham gia lớp học giới thiệu về bản
thân, đề tài và phương pháp nghiên cứu và
lý do vì sao các bạn đăng ký tham gia lớp
chuyên đề này. Chúng tôi cũng muốn biết
các bạn mong muốn mô hình hóa nghiên
cứu gì và các bạn đã từng được học về lập
trình tin học hay chưa.
Phần giới thiệu các giảng viên và học viên
(xemlýlịchgiảngviênvàdanhsáchhọcviên
ở cuối chương)
Có thể thấy, mỗi thành viên trong lớp đều có
những mong đợi và kinh nghiệm khác nhau
về mô hình hóa và trong số các bạn rất ít
người đã quen thuộc với mô hình hóa.
Trong khuôn khổ khóa học này, chúng tôi sẽ
hướng dẫn các bạn từng bước làm quen với
mô hình hóa, trên cơ sở đó các bạn sẽ gắn
nó với các nội dung, đề tài mà mình đang
nghiên cứu theo đuổi. Để thực hiện việc này,
chúng ta sẽ cùng tìm hiểu phương pháp mô
hình hóa dựa trên tác tử, một phương pháp
giúp các bạn xây dựng mô hình theo từng
bước tuần tự. Trong giai đoạn đầu, mô hình
được xây dựng trên cơ sở các thực thể cơ sở.
Tiếp đó, trong các giai đoạn tiếp theo, mô
hình được bổ sung và hoàn thiện bằng các
phương pháp như thêm các cấu phần, thay
đổi các cấu phần có sẵn để xây dựng mô hình
phức tạp hơn.
Sau phần giới thiệu tổng quan, ngay trong
buổi chiều nay chúng ta sẽ bắt tay vào xây
dựng mô hình. Chúng tôi mong muốn các
bạn bắt tay vào thực hành ngay lập tức để có
thể làm việc một cách độc lập trong cả tuần
học : các bạn cần học cách sử dụng phần
mềm tin học và phải làm quen với ngôn ngữ
lập trình.
Chúng ta có thể hình dung mô hình như một
vở kịch : chúng ta có phần trang trí sân khấu,
các diễn viên, các kịch bản và các mối quan
hệ qua lại. Hai ngày đầu của lớp học sẽ dành
cho việc xây dựng bối cảnh sân khấu của
mô hình. Tiếp theo đó, chúng ta sẽ đưa các
nhân vật vào, mỗi nhân vật sẽ có các hành vi,
hoạt động độc lập và các giả thiết cụ thể.Việc
phân vai cho các diễn viên sẽ không được
thực hiện một cách hoàn chỉnh ngay từ đầu :
các bạn sẽ từng bước xây dựng và hoàn thiện
mô hình bằng cách sử dụng công cụ tin học
để mô tả hành vi của các diễn viên, ví dụ như
đưa vào các bản kế hoạch hay chiến lược. Khi
ta đưa dần các dữ liệu vào thì ta có thể tiến

hành các thực nghiệm khác nhau và so sánh
kết quả. Kết thúc khóa học, chắc chắn mỗi
bạn học viên sẽ xây dựng những vở kịch và
các kịch bản khác nhau.
Chúng ta sẽ cử hai thành viên lớp xung
phong báo cáo kết quả lớp học tại phiên họp
tổng kết vào thứ bảy. Các bạn có nhiệm vụ
ghi chép lại nội dung khóa học, tổng hợp ý
kiến, cảm nghĩ của các thành viên trong lớp
và nhất là các vấn đề còn chưa được trình bày.
Học viên cài phần mềm GAMA vào máy tính
cá nhân. Chuyển cho học viên các slides giới
thiệu lớp học và file dữ liệu thông tin địa lý.
Benoit Gaudou sẽ giới thiệu vắn tắt với các
bạn phần mềm GAMA và mô hình « Wat-A-
Game » trước đây vốn không phải là mô hình
tin học.
[Benoit Gaudou]
Dự án MAELIA mà các bạn đã được nghe ở
phiên học toàn thể cũng sử dụng phần mềm
GAMA, nó cho phép mô hình hóa dựa trên
tác tử với những mô hình mô phỏng không
gian.
Đó là một phần mềm có tính tổng quát cao
được sử dụng để giải quyết nhiều vấn đề :
Alexis đã giới thiệu về vấn đề phân tách ; tôi
xin đưa ra vấn đề về dòng chảy của nước, hay
ta có thể nghiên cứu nội dung khác như quy
hoạch lãnh thổ, vấn đề lây lan dịch bệnh, v.v.
Chúng ta hãy tập trung vào nội dung quản
lý nước.
Một đặc điểm nổi bật của GAMA, đó là phần
mềm mã nguồn mở « Open Source ». Các bạn
có thể tải mã nguồn về, đây chính là toàn bộ
Giới thiệu về GAMA
Nguồn : tác giả.
16Khung

Đâu là thế mạnh của GAMA ?
Một trong những mục tiêu của phần mềm là
xây dựng mô hình phức cho phép tích hợp
nhiều dữ liệu để lồng ghép các hành vi của
các tác tử và quan sát các mô hình thực tế.
Việc tích hợp các dữ liệu địa lý và phương
pháp phát triển mô hình đa cấp độ khá đơn
giản – mỗi cấp độ ứng với các tác tử và các
thực tế gắn với các hành vi. GAMA cho phép
quản lý một cách đơn giản và dễ dàng tương
tác qua lại giữa các cấp độ.
Để xây dựng mô hình phức tạp hơn, phần
mềm bao gồm các công cụ toán học, thống
kê hoặc trí thông minh nhân tạo. Nó sử
dụng các thuật toán quyết định và các cụm
clustering.
Giới thiệu về GAMA (2)
17Khung
chương trình cho phép ta viết phần mềm.
Các bạn cũng có thể chỉnh sửa và cải tiến
phần mềm phục vụ tốt nhất cho mục đích
nghiên cứu của mình. Phần mềm này được
viết ra dành cho các cá nhân sử dụng mà
không nhất thiết phải có kiến thức chuyên
sâu về ngôn ngữ lập trình truyền thống vốn
rất phức tạp. Phần mềm này có ngôn ngữ lập
trình được đơn giản hóa và thích hợp với việc
xây dựng mô hình đa tác tử : GAML (Gama
Modeling Language).
Các bạn cũng có thể tự mình viết mô hình và
tùy chỉnh nó cho phù hợp nhất với thực tế.

Phiên bản GAMA đầu tiên được phát triển
năm 2008-2009 với đặc điểm là ngôn ngữ
lập trình được cấu trúc cao và ít cảm tính. Hệ
thống thông tin địa lý (SIG) được lồng ghép
vào năm 2009-2010, phương pháp tiếp cận
đa cấp độ và các ngôn ngữ mô hình hóa
được ra đời vào năm 2011.
Để kết thúc phần giới thiệu này, chúng ta cần
lưu ý là có các nguồn sẵn có để các bạn có
thể tải các phiên bản và mã nguồn GAMA :
Lịch sử vắn tắt
32Biểu đồ

Mục tiêu của phần hướng dẫn này giúp bạn
làm quen với GAMA bằng việc mô hình hóa
một lưu vực sông, tính động của nước và
các hoạt động của con người và mối tương
tác giữa chúng. Tiếp sau đó, chúng ta có thể
đánh giá tác động của những hoạt động này
về mặt chất và lượng, đặc biệt là hiện tượng
ô nhiễm. Trên lưu vực này, ta có thể đưa ra
nhiều giả thiết và chiến lược quản lý nước,
quản lý hoạt động sử dụng nước, các chính
sách , v.v.
Để thực hiện điều này, chúng tôi đã lựa chọn
một mô hình khá đơn giản, « Wat-A-Game »
– https://sites.google.com/site/waghistory/
wag-courses.
Thông tin thêm
18Khung
http://gama-platform.blogspot.fr
http://code.google.com/p/gama-platform/
http://code.google.com/p/gama-platform/wiki/Documentation
https://groups.google.com/forum/?fromgroups#!forum/gama-platform
https://groups.google.com/forum/?fromgroups#!forum/gama-dev

« Wat-A-Game » (WAG) là một trò chơi nhập
vai cho phép các tác nhân biểu diễn lưu vực
sông và đưa các tương tác vào, xem xét nước
lưu chuyển và tìm hiểu cách thực thi các
chính sách quản lý nước.
Trò chơi bao gồm nhiều yếu tố cấu thành :
dòng chảy của nước, các hoạt động sử dụng
nước, v.v. Ý tưởng đưa ra là tạo ra một cơ sở
chung để biểu diễn bất cứ lưu vực nước nào,
quan sát các tương tác ở các cấp độ khác
nhau : nông hộ, hiệp hội, cơ quan thể chế.
WAT-A-GAME: Giới thiệu
Nguồn : https://sites.google.com/site/waghistory/wag-courses
19Khung

Trò chơi này được xây dựng theo phương
pháp mô hình hóa tham gia ComMod –
phương pháp do các nghiên cứu viên của
Trung tâm hợp tác quốc tế về nghiên cứu
phát triển nông nghiệp (CIRAD) xây dựng.Trò
chơi là nơi quy tụ các tác nhân cùng một địa
phương nhằm giải quyết các xung đột liên
quan đến việc sử dụng đất. Mỗi thành viên
đều tham gia vào việc xây dựng mô hình để
nắm rõ được các vấn đề trong quản lý môi
trường – xây dựng và vẽ trò chơi trên giấy
hoặc bảng.
Mục tiêu đề ra là áp dụng cách tiếp cận này
để phát triển một công cụ biểu diễn lưu vực
có thể được sử dụng trong nhiều tình huống
với nhau, với các tác nhân khác nhau : công
cụ này cho phép các tác nhân tại cùng một
khu vực có thể tự mình làm chủ công cụ
bằng cách tự mình xây dựng hệ thống lưu
vực và cùng nhau thảo luận.
WAG:Ý tưởng và mục tiêu
20Khung

Có một phần việc quan trọng phải làm để
biểu diễn các hoạt động sử dụng nước.
Ý tưởng đưa ra là xây dựng một cơ sở trừu
tượng tại đó các cá nhân có thể lồng ghép
các khái niệm tự mình đề ra để mô hình hóa
lưu vực sông đang nghiên cứu.
Ta lấy một ví dụ : xung quanh một dòng chảy,
có các không gian địa lý tại đó sẽ xác định
các hoạt động đặc thù : nông nghiệp, công
nghiệp... Các hoạt động này cũng là nguồn
tạo thu nhập cho chủ sở hữu và ít nhiều cũng
được xã hội chấp nhận.
Các thành viên sẽ tham gia trò chơi trên cơ sở
cấu trúc đã được xác định trước đó. Giai đoạn
này rất quan trọng cho phép đưa ra một cấu
trúc chung của lưu vực. Các hoạt động sản
xuất sẽ lấy một lượng nước từ lưu vực sông
và thải trở lại một lượng nước ô nhiễm sau khi
đã sử dụng.
WAG nguyên tắc
33Sơ đồ

Đây là một mô hình lưu vực sông được tạo
ra ở Ethiopia. Chúng ta có thể nhận thấy các
dòng chảy và các hoạt động sản xuất. Ngoài
những khái niệm cơ bản, còn có một số dữ
kiện khác được đưa vào: thiếu diện tích canh
tác, sự hiện diện của các mạch nước ngầm.
Ví dụ này chứng minh cho ta thấy khả năng
có thể lồng ghép các khái niệm đa dạng cho
phép biểu diễn lưu vực gần với thực tế nhất.
Ví dụ ứng dụng của WAG : Fogera Basin, Ethiopia
Ví dụ ứng dụng của WAG : Diga Basin, Ethiopia
34
35
Sơ đồ
Sơ đồ

Ở đây, liên quan đến lưu vực sông là các vấn
đề về sử dụng đất.
Với WAG, có thể quản lý lưu vực như thế nào?
Các nhà quản lý phải quản trị lưu vực sông
trên nhiều giác độ: đối thoại xã hội (công
bằng), vấn đề môi trường, dữ liệu kinh tế
(chính sách có độ tin cậy lớn).
Các thành viên tham gia sẽ đóng vai là nông
dân, nhà hoạch định chính sách... Nhà quản
trị lưu vực có thể quản lý các đập giữ nước
tùy theo tình hình thực tế hay dự báo tương
lai, có thể đề xuất hoặc áp đặt các chính sách
quản lý.
Nhà quản lý có thể đo lường lượng nước
được lấy từ lưu vực, áp dụng các loại thuế, đề
xuất các biện pháp khuyến khích tài chính,
v.v.
Để thực hiện các hoạt động, cần thiết lập cơ
chế thảo luận, khuyến cáo các tác nhân, ví dụ
như chuyển đổi loại cây trồng mới thay thế
những loại tiêu thụ quá nhiều nước.
Ví dụ ứng dụng của WAG : Niger Central Delta, Mali
36Sơ đồ
Nhằm sát thực nhất với các vấn đề đặt ra với
địa phương, các thành viên tham gia đã đưa
thêm vào nhiều bước bổ sung, ví dụ như vấn
đề do sự lan tràn của các tổ mối gây ra.

Phan Đình Phước
Tôi đã quan sát thấy trên sơ đồ, hình các viên
gạch tượng trưng cho lượng nước. Đối với
một lưu vực, để xác định lượng nước tiêu thụ
của từng hoạt động kinh tế, ta có thể sử dụng
số liệu thống kê. Nhưng để xác định lượng
nước thải trở lại lưu vực, ta có thể dựa vào
nguồn thông tin nào để biết về lượng và chất
nước thải, làm thế nào để biết nước thải là đủ
tiêu chuẩn hay gây ô nhiễm ?
[Benoit Gaudou]
Một lượng nước nhất định sẽ được đưa vào
nguồn của lưu vực và lượng nước này có
thể thay đổi. Mô hình này được xây dựng
trên cơ sở kết hợp với các tác nhân của địa
phương mong muốn nghiên cứu lưu vực
sông mà họ quản lý. Vì vậy họ có thông tin
chính xác về lượng và chất nước mà từng
hoạt động kinh tế lấy từ lưu vực và thải trở
lại lưu vực.
[Alexis Drogoul]
Các bạn hoàn toàn có lý khi cho rằng không
phải lúc nào ta cũng có đầy đủ số liệu thống
kê, nhất là số liệu về nước ô nhiễm. Một tham
số quan trọng của mô hình đó là cách thức xã
hội nhìn nhận về một hoạt động. Một phần
các quyết định được đưa ra trong mô hình
dựa vào nhận thức chứ không phải từ dữ liệu
thống kê thực.
Phan Đình Phước
Chúng ta phát triển một công cụ kinh tế cho
phép có thể quản lý môi trường dưới giác
độ kỹ thuật. Làm thế nào để đo lường lượng
nước sử dụng và lượng nước thải của từng hộ
sử dụng nước ? Đối với hộ gia đình, việc tính
toán lượng nước tiêu thụ trở nên đơn giản
với đồng hồ đo, với lượng nước thải chúng
ta tính khoảng 10% lượng nước tiêu thụ. Đối
với hoạt động công nghiệp, khó có thể có
được số liệu thống kê tin cậy vì có hai nguồn :
công ty cấp nước và giếng mà doanh nghiệp
khoan để lấy nước ngầm. Như vậy, khó có thể
có được số liệu chính xác cả về lượng nước sử
dụng và nước thải.
[Alexis Drogoul]
Về vấn đề tiếp cận và độ tin cậy của số liệu,
tôi muốn nhấn mạnh là trên cơ sở mô hình
ta có, nếu nhóm nào muốn, các bạn có thể
thêm dữ kiện khoan giếng vào. Ngay cả khi
ta không có số liệu về việc khoan giếng, chắc
chắn có ảnh hưởng tới các nguồn nước nói
chung. Đưa thêm dữ kiện vào không phải
là việc khó. Chúng ta có thể nghiên cứu các
hoạt động có một phần sử dụng nước được
biết rõ và một phần kia ta không biết trong
trường hợp có khoan thêm nước ngầm. Vì
vậy ta có thể ước lượng và căn chỉnh giả thiết
này nhờ thông tin có được về nguồn nước
ngầm.
Nguyễn Ngọc Minh
Có cách gì để kiểm định xem mô hình của ta
có sát với thực tế hay không ?
[Benoit Gaudou]
Các sơ đồ rất khác với môi trường thực. Thế
mạnh của mô hình chính là ở việc các tác
nhân biểu diễn lưu vực của họ căn cứ vào
nhận định và vấn đề họ mong muốn tìm tòi
và giải quyết.
Võ Quốc Thành
Khi thêm các nhánh sông đổ vào lưu vực, các
thầy dựa vào số liệu thống kê hay là mô hình
thủy động lực ?

Tôi thấy dường như WAG là một mô hình cân
bằng nguồn nước. Mô hình này có biến động
theo thời gian cùng với sự thay đổi của các
mùa hay không ?
[Alexis Drogoul]
Các mô hình thủy động lực và mô hình thống
kê dòng chảy của nước hoàn toàn phụ thuộc
vào cách nhìn nhận của các tác nhân tham
gia. Nếu chúng ta có thể thấy ở đó nhiều kiến
thức kỹ thuật, thì đó là một mô hình thủy
động lực chi tiết. Ngoài ra, cũng có thể đo
lường dòng chảy lưu vực theo thời gian, mùa
cạn và mùa mưa.
Trước khi bắt đầu khóa học, chúng tôi có thảo
luận với ban tổ chức Khóa học Tam Đảo xem
có nên lấy một lưu vực cụ thể với nguồn dữ
liệu thực, các tác nhân thực, .v.v... hay chọn
giải pháp là lấy trường hợp ảo. Chúng tôi đã
lựa chọn phương án thứ hai với lý do là các
bạn có thể dễ dàng khái quát hóa những gì
mà các bạn đã học. Mục tiêu chúng tôi đề
ra là khi kết thúc khóa học, các bạn sẽ có cái
nhìn khái quát tổng thể chứ không đi vào
một ví dụ cụ thể.
Các bước xây dựng mô hình hoàn chỉnh
21Khung

Các bước được giới thiệu tương ứng với mười
sáu mô hình khác nhau. Phương pháp và
kỹ thuật mô hình hóa có độ phức tạp tăng
dần. Từng mô hình sẽ giới thiệu cho các bạn
những thuộc tính của GAMA. Mỗi bước là
một bài tập: trước tiên, ta xác định những
mục tiêu cần đạt được, sau đó sử dụng các
thuộc tính cho phép thực hiện các mục tiêu,
tiếp đó ta đi vào thực hành để kiểm tra xem
các bạn đã hiểu rõ nội dung của từng bước
trước khi chuyển sang mô hình tiếp theo.
Mục tiêu chúng tôi đề ra trong khóa học là các
bạn có thể sử dụng một cách độc lập công cụ
này để có thể tự tìm tòi phục vụ các nghiên
cứu về sau.
2.4.2. Thực hành và phần giảng
phương pháp luận
Phầnthựchànhchiếmthờilượnglàbangày
rưỡi từ sáng thứ hai đến trưa thứ năm. Các
ngày học 1 và 2 dành để triển khai lắp đặt
« phông nền » mô hình phục vụ cho việc đào
tạo. Cụ thể là tạo ra một lưu vực sông nhỏ và
có động lực dòng chảy được đơn giản hóa.
Đâycũnglàdịpđểcáchọcviênlàmquenvới
GAMAvàtổngquáthơnlàquenvớimôhình
hóa tin học. Do trình độ của các học viên rất
đa dạng, rất nhiều thành viên đến với khóa
học nhằm tìm hiểu và học về « công cụ tin
học »nóichung,vìvậy,độingũgiảngviênđã
đề xuất giảng bằng tiếng Việt cả buổi chiều
(ngày học thứ 2, buổi chiều thứ ba) đảm bảo
không gia tăng độ phức tạp cho học viên
vừa phải làm quen với ngôn từ mới cộng
thêm những phần khó hiểu về tin học.
Từthứtư,phầncôngviệcmôhìnhhóađãtrở
nên rất thú vị đối với phần lớn học viên. Thực
vậy, các học viên đã tiến hành mô hình hóa
các hành vi của con người (hành vi của
doanh nghiệp quanh lưu vực sông hay của
các cơ quan quản lý lưu vực). Lớp học đã có
những thảo luận sôi nổi về cách thức đề cập
và phân tích vấn đề này. Phần học này kết
thúc vào trưa thứ năm với kết quả là tất cả
các học viên đều tạo ra được một mô hình
cơ sở « trung tính » phục vụ cho việc tìm hiểu
những vấn đề cụ thể và gần gũi đối với từng
học viên – có nghĩa là chỉ mô tả những nội
dung được coi là « khách quan » : chu trình
nước, hành vi bơm và thải nước của các
doanh nghiệp, chu trình kinh tế của các
doanh nghiệp, nhu cầu tiêu thụ nước của
các hoạt động kinh tế, v.v.
Việc xây dựng từng bước mô hình (mô hình
sau phức tạp hơn mô hình trước) là một
trong những nét đặc trưng của phương
pháp mô hình hóa dựa trên tác tử. Vì ngoài
những ưu điểm khác, phương pháp này cho
phép ta đi từ một mô hình cơ sở, hoàn thiện
nó với các « tác tử » mới (kinh tế, xã hội, môi
trường v.v.), đánh giá và đo lường tác động
của việc đưa thêm các tác nhân vào hệ
thống tổng thể. Xét trên giác độ sư phạm,
điềunàyđượcthểhiệnrõtrongtoànbộkhóa
học bằng việc phân tách rõ ràng hai phần :
phần một là xây dựng mô hình cơ sở, được
sửdụngđểgiớithiệuGAMAvàcáckháiniệm
trong GAMA và phần hai, ngắn hơn, là dịp
để các học viên độc lập thực hiện các thao
tác để mô hình trở nên phong phú hơn và
nhằm vào một vấn đề cụ thể. Với mô hình
dạng này, ta có thể nghiên cứu nhiều vấn đề
hơn. Các giảng viên đã đưa ra một loạt các
nội dung cần nghiên cứu, yêu cầu học viên
phân thành bốn nhóm và lựa chọn chủ đề ;
mỗi nhóm phải làm việc độc lập để nghiên
cứu vấn đề mà nhóm mình đã lựa chọn.

- Nhóm 1 - kịch bản « các doanh nghiệp
phải đối mặt với hiện tượng mực nước
biển dâng ». Việc nước biển xâm thực vào
sông là mối đe dọa, các hoạt động sản xuất
có thể bị đảo lộn. Nhóm cần mô hình hóa
hành vi của các chủ doanh nghiệp để đối
phó với nguy cơ ngừng hoạt động này.
- Nhóm 2 - kịch bản « các chủ doanh nghiệp
có thể quyết định không trả phí sử dụng
nước, vì vậy một cơ quan kiểm soát việc sử
dụng nước được thành lập ». Cần mô hình
hóa chiến lược của cơ quan quản lý lưu vực
trước vấn đề này.
Nhóm 3 - kịch bản « thêm các hành vi xã hội
của chủ doanh nghiệp ». Các chủ doanh
nghiệp ra quyết định căn cứ vào hoạt động
của mình cũng như hành vi của các chủ
khác. Một việc rất quan trọng cần làm là xác
định trật tự hành động của các tác nhân,
thời điểm nào các quyết định được đưa ra.
- Nhóm 4 - kịch bản « lũ lụt là nguồn gốc
gây tê liệt hệ thống ». Nhóm cần mô hình
hóa ảnh hưởng của lũ lụt đến hoạt động
của các doanh nghiệp sản xuất. Vấn đề tiếp
theo đặt ra là hành vi của các chủ doanh
nghiệp trước nguy cơ lũ lụt.
Học viên chia thành bốn nhóm, mỗi nhóm
có một giảng viên hỗ trợ. Phần thực hành
được chia thành hai giai đoạn khác nhau :
phân tích và suy nghĩ về đề bài, kịch bản
đưa ra, trình bày cách tiếp cận vấn đề với cả
lớp (cách tiếp cận tổng hợp nhằm xác định
phương thức đưa số liệu vào các mô hình
sẵn có ; không dùng máy tính) ; sau khi cách
tiếp cận được cả lớp tán thành, các nhóm
bắt đầu thao tác kỹ thuật trên phần mềm
GAMA. Giảng viên đã tổng kết lại nội dung
phương pháp luận cho cả hai bước trong
phần thực hành của học viên.
Nhóm 1
Chúng ta cần đưa những thay đổi gì vào mô
hình ?
Trướctiên,chúngtahãythêmcácđơnvịnước
sạch và nước thải vào, đặc điểm « nước bẩn »,
sau đó chúng ta sẽ mô hình hóa hiện tượng
xâm thực trong hệ thống thủy văn, chúng ta
bắt đầu từ phía biển. (Xem. Sơ đồ sau)
Một hoạt động mới được đưa ra, đó là trồng
lúa kháng mặn. Cuối cùng thì nhà quản lý lưu
vực có thể khuyến khích chủ doanh nghiệp
áp dụng chiến lược này.
Việc xây dựng một hệ thống đê và kênh dẫn
nước rất phức tạp và tốn kém, chính vì vậy
chúng tôi lựa chọn giải pháp bơm nước ngọt
vào làm giảm độ mặn. Chúng tôi đơn giản
hóa vấn đề bằng cách chỉ nghiên cứu tác
động của xâm thực đối với nông nghiệp.
Các bước tiến hành trong mô hình bao gồm :
- Thêm nước mặn vào trong các điểm nước :
hệ thống lưu vực càng gần biển thì độ mặn
càng cao ;
- Giả thiết đưa ra là độ mặn không thay đổi
giữa các điểm nước ; bắt đầu với giá trị khởi
điểm là 100, chúng tôi ước lượng điểm
nước tiếp theo có độ mặn là 95, tiếp đó là
90 v.v. ;
- Đưa giống lúa kháng mặn vào canh tác ;
- Đề xuất hai kịch bản dựa vào ngưỡng chịu
mặn : nếu ngưỡng chịu mặn không vượt
quá ngưỡng 1, nông dân vẫn có thể tiếp
tục canh tác giống lúa cũ bằng cách bơm
nước giảm độ mặn ; nếu vượt quá ngưỡng
này, người nông dân sẽ chuyển sang canh
tác giống mới ;
- Nhà quản lý lưu vực có thể có hình thức
thưởng để khuyến khích các hộ đã chuyển
đổi loại hình canh tác.

Nguyễn Ngọc Minh
Vì sao các bạn lại lên kế hoạch bơm nước vào
để làm giảm độ mặn xâm thực ? Các bạn dựa
trên cơ sở nào để đưa ra kế hoạch này ?
Nhóm 1
Chúng tôi dự kiến hai giải pháp kỹ thuật tạo
nước ngọt : đào giếng để lấy nước ngầm và
dùng hóa chất để làm giảm độ mặn.
Nguyễn Tân Dân
Khi có hiện tượng xâm thực, các lớp nước
ngầm cũng bị nhiễm mặn ; việc dùng hóa
chất cũng rất tốn kém. Các bạn có tính đến
hai yếu tố này không ?
Và cuối cùng, cũng vẫn cần đưa ra các kịch
bản sát với thực tế nhất : hiện nay tại đồng
bằng sông Cửu Long, vẫn chưa hề có giống
lúa kháng mặn.
[Arnaud Grignard]
Hiện nay các nhà khoa học vẫn đang nghiên
cứu các giống lúa kháng mặn, tuy nhiên
chúng ta cũng cần tính đến yếu tố kinh tế.
Một yếu tố khác cũng có thể được đưa vào,
đó là bơm nước mặn vào đồng để nuôi tôm.
[Alexis Drogoul]
Tôi thấy hai quan điểm mà các bạn nêu ra
chính là minh họa điển hình cho những tranh
cãi, thảo luận từ những năm 1960 trong lĩnh
vực mô hình hóa tin học : liệu có cần phải
luôn gắn với thực tế hay ta có thể đơn giản
hóa vấn đề để có thể phân tích nó ? Tất cả
chúng ta đều mong muốn có mô hình thực
tiễn, nhưng ta cũng phải chấp nhận một điều
rằng công cụ tin học luôn có giới hạn ; những
ứng dụng của phần mềm này giúp ta nghiên
cứu các vấn đề trừu tượng.
Nước biển xâm thực
Nguồn : các học viên.
37Sơ đồ

Quyền không trả phí của chủ doanh nghiệp (1)
Quyền không trả phí của chủ doanh nghiệp (2)
38
39
Sơ đồ
Sơ đồ
Nhóm 2

Mô hình của chúng ta là một công cụ hỗ trợ
giúp các nhà quản lý lưu vực ra quyết định.
Mô hình phụ thuộc vào thái độ của các chủ
sở hữu. Nhà quản lý áp dụng chính sách gì?
Lực lượng cảnh sát nước có những thẩm
quyền gì ?
Trước tiên, chúng ta cùng nhau xác định các
chỉ số ô nhiễm và các mức phí phải đóng góp
tùy theo mức độ gây ô nhiễm của các hoạt
động sản xuất. Tiếp theo đó, cần xác định
các biện pháp trong trường hợp các doanh
nghiệp không chịu trả phí. Các chủ doanh
nghiệp có nghĩa vụ mở tài khoản ngân hàng
với số dư lớn hơn mức phí phải đóng.
[Patrick Taillandier]
Liệu toàn bộ các chủ doanh nghiệp có chung
một hành vi, đặc biệt là liên quan đến nghĩa
vụ trả phí ô nhiễm ? Yếu tố nào tác động đến
hành vi đóng hay không đóng phí của doanh
nghiệp ?
Nhóm 2
Tiêu chí xác định việc doanh nghiệp có phải
trả phí hay không chính là mức độ gây ô
nhiễm. Mức gây ô nhiễm càng cao thì chủ
doanh nghiệp lại càng không có ý thức trả
phí ô nhiễm.
[Alexis Drogoul]
Các bạn có ý định đơn giản hóa mô hình ?
Có phải các bạn muốn đưa tất các yếu tố liên
quan vào trong hành vi của nhà quản trị ?
Nhóm 2
Sơ đồ mà chúng tôi giới thiệu cho thấy toàn
cảnh vấn đề, trong quá trình thực hiện, chúng
tôi sẽ đơn giản hóa.
[Alexis Drogoul]
Có rất nhiều thứ mà các bạn không nêu rõ,
như vậy sẽ rất khó để mô hình hóa, trừ phi các
bạn đưa ra những giả thuyết đơn giản hóa.
Tuy nhiên, các bạn đã xác định rất rõ những
gì muốn làm. Tôi thấy rằng mô hình mà các
bạn xây dựng đã bao gồm được tất cả những
nội dung đã được chuyển tải trong tuần này.
Nhóm 3
Điều gì sẽ xảy ra khi các hoạt động sản xuất
bị ngưng trệ ?
Tạo một hành vi ứng xử xã hội cho chủ doanh nghiệp
(quan sát và mô phỏng hành vi của chủ doanh nghiệp hàng xóm)
40Sơ đồ

Trong tình huống ngưng trệ hoạt động, chủ
doanh nghiệp sẽ quan sát hành vi của các
chủ sở hữu khác trước khi tự mình ra quyết
định. Chúng ta sẽ xem xét hai loại hình chủ
doanh nghiệp « hàng xóm » : chủ doanh
nghiệp ở thượng nguồn và hạ nguồn.
Vì sao một hoạt động sản xuất bị ngưng trệ?
Bốn loại thông tin được xem xét: chủ doanh
nghiệp đã trả phí chưa? Chủ doanh nghiệp
nhận được hỗ trợ của nhà quản trị lưu vực
hay không? Có đủ lượng nước đảm bảo hoạt
động sản xuất hay không? Có những hoạt
động sản xuất nào ?
Đối với các doanh nghiệp « hàng xóm »,
chúng tôi đặt ra các câu hỏi sau : Họ sản
xuất gì ? Các hoạt động này có bị ngưng trệ
không ? Nếu bị ngưng trệ, sẽ xét theo các kịch
bản khác nhau : hoạt động sản xuất được
chỉnh sửa ; thay đổi loại hoạt động – hoạt
động mới có đem lại nhiều lợi nhuận không ?
Để ra quyết định điều chỉnh hoạt động sản
xuất hoặc thay đổi hoạt động, chủ doanh
nghiệp cần đưa vào tình hình của các doanh
nghiệp khác và sẽ quyết định dựa theo
những tiêu chí sau :
- So sánh thu nhập của các hoạt động ;
- Mức độ gây ô nhiễm của các hoạt động ;
- Năng lực tài chính trong trường hợp
chuyển đổi hoạt động.
Dương Hồng Huệ
Các bạn chỉnh sửa hay tạo mới những tác tử
nào để đạt mục tiêu đề ra ?
Nhóm 3
Chúng tôi làm theo các bước kỹ thuật nêu
trong phần mềm GAMA. Chúng tôi không
đưa thêm thông tin mới vào.Tuy nhiên, có hai
tác tử mới sẽ được đưa vào : doanh nghiệp
« hàng xóm » là những doanh nghiệp nào ?
Các chủ doanh nghiệp sẽ có áp dụng những
hành vi gì ?
Nhóm 4
Đề tài nghiên cứu của chúng tôi liên quan
đến ba điểm : làm thế nào để xác định tác
động của lũ lụt ? Đâu là những biện pháp cần
thiết để đối phó với lũ lụt ? Cơ quan nào tài trợ
để thực hiện các biện pháp này ?
Chúng tôi đã xác định hai mức sụt giảm thu
nhập – 50% và 100%. Các hoạt động sản xuất
ở hạ nguồn chịu tổn thất nhiều hơn so với các
hoạt động ở thượng nguồn. Tùy theo chiều
nước chảy, ta xác định tỉ lệ tổn thất thu nhập
đối với từng chủ doanh nghiệp.
Việc lựa chọn các biện pháp thích nghi phụ
thuộc vào loại hình hoạt động sản xuất : đối
với các nhà máy công nghiệp vốn khó có thể
di dời, giải pháp là xây dựng đê ; thay đổi loại
hình cây canh tác đối với nông nghiệp, ví dụ
như chuyển đổi qua nuôi trồng thủy sản.
Điểm lại phương pháp luận (1)
[Alexis Drogoul]
Phần giới thiệu này rất thú vị vì nó ở giữa hai
thế giới : thế giới thực và thế giới mô hình
hóa.
Nhiều ràng buộc trong thế giới thực được
đưa ra, nhưng những ràng buộc này không
được lồng ghép vào trong các kịch bản mà
các bạn nêu ra, ví dụ như chi phí xây dựng đê
điều hoặc chi phí dịch chuyển nhà máy.
Giả thiết các bạn đưa ra cho thấy có bốn cách
rất khác nhau để tiến hành mô hình hóa.
Điều này được lý giải thông qua nhiều kịch

bản khác nhau và đặc điểm khác nhau của
các thành viên trong mỗi nhóm.
Tôi phân làm bốn nhóm :
- Cách tiếp cận của nhóm 1 rất thực tiễn. Đó
là giới thiệu phương pháp mô hình hóa áp
dụng phần mềm GAMA và tuân thủ những
hạn chế của công cụ.Việc áp dụng đã được
xác định sẵn : chúng ta áp dụng công cụ,
giả thiết đưa vào mô hình hoàn toàn cách
biệt với thực tế, điều này là nguyên nhân
gây ra tranh cãi ;
- Nhóm 2 áp dụng phương pháp chủ yếu
mang tính mô tả. Giả thiết được nêu ra
nhưng lại không được trình bày rõ. Đó là
phương pháp vốn chỉ mô tả cơ chế vận
hành của hệ thống nhưng không tạo gắn
kết chặt chẽ với những ràng buộc của mô
hình ;
- Phần trình bày của nhóm 3 mang tính giả
thiết và xoay quanh các câu hỏi. Mối liên hệ
với việc triển khai mô hình đã được phác
thảo. Điều làm được là các bạn đã nêu được
vấn đề mà không nhất quyết phải tìm ra
câu trả lời cho các vấn đề đó. Cách tiếp cận
chủ yếu là đặt câu hỏi liên quan đến thực tế
cần mô hình hóa hơn là đề ra các giải pháp
kỹ thuật khả thi để áp dụng phần mềm ;
- Nhóm 4 có cách tiếp cận giống với cách
tiếp cận của các nhà mô hình hóa. Các bạn
có phần mô tả mô hình vốn không phải là
một hệ thống thực ; mô hình này được kế
thừa từ mô hình trước đó mà không phải
lúc nào cũng cần tham chiếu đến GAMA.
Đó là một mô hình mang nặng tính khái
niệm vốn có thể tạo ra từ bất kỳ công cụ
nào.
Nhóm 2 và 3 có cách tiếp cận gắn với các giả
thiết về thế giới thực tế ; hai nhóm còn lại
nghiêng nhiều vào thế giới mô hình.
Phần trình bày của cả bốn nhóm đưa ra
những ví dụ minh họa cho thấy có nhiều
cách khác nhau để thực hiện công việc mô
hình hóa, mỗi cách ở những vị trí giao động
khác nhau giữa các ràng buộc thực tế và ràng
buộc của công cụ tin học.
Bản thân tôi không phải lo lắng về khả năng
mô hình hóa của các bạn vì các nhóm đi sâu
thực hiện mô hình hóa cũng đã đưa ra các
câu hỏi liên quan đến thực tế, còn các nhóm
có cách tiếp cận khá gần với thực tế cũng đã
hoàn tất các giả thiết, vì vậy các bạn sẽ không
gặp khó khăn nhiều khi triển khai mô hình.
Ngày 5, thứ sáu ngày 20/7
Phần ứng dụng phần mềm GAMA của các
nhóm
Điểm lại phương pháp luận (2)
[Alexis Drogoul]
- Hôm qua, nhóm 1 đã có phần trình bày có
tính ứng dụng cao trong GAMA. Phần trình
bày của các bạn cũng mang rõ nét mô tả,
đặc biệt với việc sử dụng dữ liệu thực từ file
thông tin địa lý ;
- Nhóm 2 có phần trình bày thiên về mô tả,
nêu rõ cơ chế vận hành của hệ thống với
nhiều dòng câu lệnh. Sơ đồ sử dụng để
biểu diễn giải pháp kỹ thuật sau đó đã được
sử dụng để giải thích cơ chế vận hành của
mô hình.
Hai nhóm đầu có xuất phát điểm khác nhau
nhưng có điểm chung là mô tả mô hình và
cho thấy cả hai nhóm đều nắm rõ phần mềm
GAMA.
- Phần trình bày của nhóm 3 dựa vào cách
đặt vấn đề rất gần với thực tế nhưng rất xa
với mô hình. Hôm nay, các câu hỏi đã được

xóa đi, các giả thiết được nêu ra, các dòng
câu lệnh mô tả thế giới bằng cách sử dụng
các kỹ thuật tương đối tiến bộ so với những
gì các bạn đã học trong tuần này. Nhóm
các bạn đã chuyển từ thế giới thực sang thế
giới ảo ;
- Nhóm 4 có phần trình bày mang nặng
tính khái niệm trong lĩnh vực mô hình hóa
nhưng không tham chiếu nhiều đến quá
trình thực tiễn. Cũng như các nhóm khác,
nhóm 4 đã có phần trình bày mang nặng
tính chất mô tả. Điểm mạnh trong kết quả
nghiên cứu của nhóm các bạn là dễ vận
hành và thực tế vì đây là nhóm duy nhất đã
tham chiếu đến thực tế đặc thù của đồng
bằng sông Cửu Long và các hành vi của cư
dân khu vực này.
Cuối cùng, trong một khoảng thời gian rất
ngắn, chúng ta đã có bốn kết quả công việc
khá tương đồng xét trên khía cạnh biểu diễn
và mô tả thế giới thực. Tất cả các nhóm đã
thành công và sản phẩm đạt được là các mô
hình được thiết kế như những thế giới khép
kín.
Có một vài tham chiếu đến thế giới thực
được đưa ra nhưng phần trình bày chỉ xoay
quanh mô hình : đó là tác tử, môi trường và
tương tác. Mặc dù phần thiết kế mang tính
ảo, nhưng trong phần thuyết trình các bạn
đã có cách tiếp cận mang tính thực tiễn, có
phóng chiếu đến các mô hình có các thuộc
tính của thế giới thực – hướng đến thực tế
với các biện pháp đối phó với xâm thực, cơ
chế kiểm tra và giám sát qua lực lượng cảnh
sát, v.v.
Mục tiêu đề ra cho bài tập đã được lĩnh
hội : mô hình được sử dụng như một công
cụ nhằm mô tả và biểu diễn những điều ta
muốn tìm hiểu trong thế giới.
Tài liệu tham khảo
TAILLANDIER, P., D.-A. VO, E. AMOUROUX et
A. DROGOUL (2012), GAMA: A Simulation
Platform that Integrates Geographical
Information Data, Agent-Based Modeling
and Multi-Scale Control, in “Principles and
Practice of Multi-Agent Systems”, Springer,
pp. 242-258, Lecture Notes in Artificial
Intelligence.
TREUIL, J-P., A. DROGOUL et J-D. ZUCKER
(2008), Modélisation et simulation à base
d’agents : exemples commentés, outils
informatiques et questions théoriques,
Dunod, Paris.

Họ và tên Nơi công tác Chuyên ngành Chủ đề nghiên cứu Email
Chu Thị Vân Anh
Trường Cao đẳng
Vĩnh Phúc
Nhân học
Tri thức địa phương của
người Tày trong việc sử
dụng và bảo vệ nguồn tài
nguyên thiên nhiên ở huyện
Ba Bể, Bắc Kạn
vananh_dth@yahoo.
com.vn
Dương Hiền
Hạnh
Đại học Thủ Dầu
Một
Nhân học Các chính sách về di dân
duonghien1972@
yahoo.com
Dương Hồng
Huệ
Đại học Tài nguyên
và môi trường TP Hồ
Chí Minh
Mô hình hoá môi
trường
Ứng dụng mô hình hoá chất
lượng môi trường trong
quản lý môi trường và phát
triển kinh tế xã hội
duong2111@yahoo.
com
Lê Văn Tình
Chí Minh
Bản đồ, địa lý, thiên
tai
Ứng dụng viễn thám và GIS
trong quản lý ngập lụt ở
Hà Nội
letinh301@yahoo.
com
Nguyễn Hùng
Mạnh
Sở VH, thể thao và
du lịch Lào Cai
Nhân học phát triển
Sự đô thị hóa ở xã Nghĩa Đô,
tỉnh Lào Cai
manhnguyenvn@
gmail.com
Nguyễn Ngọc
Minh
Đại học Bách khoa
TP Hồ Chí Minh
Mô hình toán về môi
trường nước
Thuỷ lực và chất lượng nước,
thuỷ văn
ngocminh@hcmut.
edu.vn
Nguyễn Tấn Dân
Viện Phát triển bền
vững vùng Nam bộ
Môi trường
Sử dụng và quản lý nguồn
tài nguyên dựa vào cộng
đồng
tandan1974@yahoo.
com
Nguyễn Thị
Tuyết Nam
Đại học Sài Gòn Môi trường
Nước và những vấn đề về
môi trường và xã hội có liên
quan
tuyetnam85@gmail.
com
Phạm Thị Diễm
Phương
Chí Minh
Quản lý môi trường
Phân tích, quan trắc, quản
lý rủi ro và nghiên cứu đánh
giá tác động của môi trường
phuongpham1910@
yahoo.com
Phạm Thị Thuỳ
Trang
Đại học KHXH và
nhân văn TP Hồ Chí
Minh
Xã hội học
Ô nhiễm nguồn nước và
quản lý nước
phamthuytrang1810@
gmail.com
Phan Đình
Phước
Viện Nghiên cứu
phát triển TP Hồ Chí
Minh
Quản lý đô thị
Quản lý cơ sở hạ tầng đô thị:
lĩnh vực cấp thoát nước
dinhphuoc_ds@
yahoo.com.vn
Quách Đồng
Thắng
Sở Khoa học công
nghệ TP Hồ Chí
Minh
Hệ thống thông tin
địa lý
Thiết kế và phát triển các hệ
thống thông tin địa lý phục
vụ các ngành quản lý cơ sở
hạ tầng
quachdongthang@
yahoo.com
Quách Thị Thu
Cúc
Viện Phát triển bền
vững vùng Nam bộ
Phát triển cộng
đồng
Môi trường nước và sinh
kế của người dân sống ven
kênh Thốt Nốt, TP Cần Thơ
quachthucuc@gmail.
com
Roeungdeth
Chanreasmey
Học viện Công nghệ
Campuchia
Nguồn nước
Hydro pédologie plus Tank
model
reasmey@itc.edu.kh
Trần Thanh
Hồng Lan
Trung tâm Nâng
cao chất lượng cuộc
sống
Xã hội học Đô thị và đô thị hoá lantran2@gmail.com
Danh sách học viên

Họ và tên Nơi công tác Chuyên ngành Chủ đề nghiên cứu Email
Trương Chi
Quang
Đại học Cần Thơ
Hệ thống thông tin
địa lý
Mô hình thay đổi sử dụng
đất dựa vào tác nhân
tcquang@ctu.edu.vn
Võ Quốc Thành Đại học Cần Thơ Quản lý nguồn nước Mô hình thuỷ lực ứng dụng
vqthanh07@gmail.
com

2012. lop-chuyen-de-4

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (10)

Similar to 2012. lop-chuyen-de-4

Similar to 2012. lop-chuyen-de-4 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

2012. lop-chuyen-de-4