Cadangan supaya astrolab diubahsuai mengikut latitud tempatan (Malaysia) agar boleh dipelajari dan digunapakai.

1. TAJUK:
PENGUBAHSUAIAN ASTROLAB MENGIKUT STANDARD MALAYSIA
UNTUK KEGUNAAN PENGIRAAN WAKTU SOLAT
PENYELIDIK:
MOHD HAFIZ SAFIAI
P72877
PERINGKAT:
DOKTOR FALSAFAH PERADABAN ISLAM
PENYELIA:
DR. IBNOR AZLI IBRAHIM
JABATAN SYARIAH, FAKULTI PENGAJIAN ISLAM
UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA
INSTITUT ISLAM HADHARI
UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

2. PENGENALAN
• Astrolab ialah sebuah instrumen astronomi
purba yang digunakan untuk mencerap dan
membuat pengiraan berkaitan kedudukan dan
pergerakan objek samawi seperti bulan,
bintang dan planet.
• Astrolab merupakan sebuah komputer analog
pada zaman dahulu.

4. PERNYATAAN MASALAH
• Penulisan ilmiah mengenai pengubahsuaian astrolab
mengikut standard Malaysia belum pernah dijalankan.
Hal ini disokong oleh Wan Mohd Soghir yang
berpendapat penulisan berkaitan ilmu falak di Malaysia
adalah sangat kurang dan sekali gus menjadikan
perkembangan ilmu tersebut berlaku dengan perlahan.
(Wan Mohd Saghir Abdullah. 2005. Perkembangan dan
penulisan falak dunia Melayu. Kertas kerja Seminar
Keilmuan Falak, Sheikh Tahir Jalaluddin dan Sheikh
Abdullah Fahim. Anjuran Jabatan Mufti Pulau Pinang
dan Universiti Sains Malaysia, September)

5. • Terdapat kenyataan yang menyatakan bahawa
pengiraan tradisional adalah tidak saintifik.
Baharuddin menolak kenyataan tersebut dengan
mengatakan bahawa kerana kaedah pengiraan
tradisional mengandungi konsep matematik
tertentu dan telah diguna pakai sejak ribuan tahun
dahulu. Beliau berpendapat kenyataan tersebut
muncul kerana risalah-risalah falak terdahulu dikaji
secara umum, dan tidak secara terperinci.
(Baharrudin Zainal. 2009. Etnomatematik dalam
Ilmu Falak Alam Melayu. Tesis Dr. Fal. Universiti
Putra Malaysia, Serdang)

6. • Astrolab semakin dilupakan kerana dianggap tidak
lagi sesuai (tidak jitu) untuk digunakan pada masa
kini.
Menerusi kenyataan tersebut, Abdul Halim
berpendapat kaedah pengiraan moden yang
diguna pakai sekarang masih lagi terdedah dengan
pertikaian tertentu seperti penggunaan konsep
rujukan titik paling Barat dalam pengiraan zon
waktu solat adalah tidak tepat.
(Abdul Halim Abdul Aziz. 2007. Beberapa isu
dalam penghitungan waktu solat. Prosiding
Seminar Ilmu Falak Sempena Sambutan Dua
Dekad Persatuan Falak Syar‘i Malaysia)

7. PERSOALAN KAJIAN
• Bagaimanakah sejarah kemajuan penciptaan
astrolab?
• Bagaimanakah struktur pengubahsuaian
astrolab mengikut standard Malaysia?
• Bagaimanakah tahap kejituan astrolab dalam
hitungan waktu ibadah umat Islam di
Malaysia?

8. OBJEKTIF KAJIAN
• Meneliti dan memperkenalkan sejarah penciptaan
astrolab.
• Menganalisis struktur pengubahsuaian astrolab
mengikut standard Malaysia.
• Menilai tahap kejituan astrolab setelah
diubahsuai dalam hitungan waktu solat umat
Islam di Malaysia menerusi analisis perbandingan.

9. KAJIAN LITERATUR
1) Sejarah penciptaan.
Dalam tema ini, terdapat 29 artikel jurnal yang menceritakan tentang
sejarah penciptaan astrolab. Antaranya ialah:
• Neugebaeur, O. 1949. The early history of astrolabe. ISIS 40(3): 240-256.
• Kennedy, E.S., 1951, An islamic computer for planetary latitudes,
Journal of the American Oriental Society 71(1): 13-21.
• Waerden, B.L., 1951, Babylonion astronomy III the earliest astronomical
computations, Journal of Near Eastern Studies 10(1): 20-34.
• Ohashi, Y., 1994, Early history of the astrolabe in India, Indian Journal of
History of Science 32(3): 199-293.
• Berggren, J.L., 2007, A-Farghani on the astrolabe, Historia Mathematica
34(4): 433-434

10. 2) Pembuatan astrolab.
Dalam tema ini, terdapat 15 artikel jurnal yang menceritakan tentang
pembuatan astrolab. Antaranya ialah:
• Gordon, R.B., 1987, Sixteenth-century metelworking technology used in
the manufacture of two german astrolabe, Annals of Science 44: 71-84.
• Lamprey, J.P., 1997, An examination of two groups of George Hartman
sixteenth-century astrolabes and the tables used in their manufacture,
Annals of Science 54: 111-142.
• Brook, R.C., 1999, A problem of provenance: a technical analysis of the
Champlain astrolabe, Cartographica 36(3): 1-16.
• Van Brummelen, G., 2005, The melon-shaped astrolabe in arabic
astronomy, Historia Mathematica 32(3): 358-360.
• Ford, D., 2012, Building a model astrolabe, Journal of the British
Astronomical Association 122(1): 1-17.

11. 3) Fungsi dan kejituan astrolab.
Dalam tema ini, terdapat 15 artikel jurnal yang menceritakan tentang
fungsi dan kejituan astrolab. Antaranya ialah:
• Cajori, F. 1929, History of determinations of the heights of mountains,
ISIS 12(3): 482-514.
• French, R., 1996, Arabic astrology and english medicine in the late
twelfth century, ISIS 87(3): 453-480.
• Martin, V.F. dan Leister, N.V., 1997, Absolute declinations from astrolabe
data, Astronomy and Astrophysics Supplement Series 126(1): 169-176.
• Noel, F., 1997, Systematic differences astrolabe FK5 derived from
observations at 60o zenith distance, Astronomy and Astrophysics
Supplement Series 124(1): 153-155.
• Poppe, P.C.R., Leister, N.V., Laclare, F. dan Delmas, C., 1998, Analysis of
solar astrolabe measurements during 20 years, The Astronomical
Journal 116: 2574-2582.

12. METODOLOGI
1) Reka bentuk Kajian (Kualitatif)
• Kajian sejarah: Meneliti sejarah astrolab
• Kajian teknikal: Mengubahsuai astrolab
• Kajian perbandingan: Menilai tahap kejituan astrolab
2) Pengumpulan Data
• Analisis dokumen: Sumber primer
• Temu bual: Pihak berkaitan seperti ANGKASA dan
jabatan mufti negeri
• Pemerhatian: Penyertaan seminar & kursus serta
menjalani kelas dengan pakar astrolab secara
persendirian

13. 3) Analisis Data
• Pengkaji menganalisis maklumat berkaitan sejarah penciptaan
astrolab, cara pembuatan astrolab bagi proses
pengubahsuaiannya mengikut standard Malaysia dan mengenal
pasti ralat yang wujud bagi penggunaan astrolab dan kaedah
moden dalam pengiraan waktu solat.
• Pengkaji telah memilih satu tempoh tertentu sebagai sebahagian
data kajian. Sepanjang tempoh tersebut, satu prosedur pengiraan
waktu solat menggunakan astrolab akan dilakukan melibatkan
lima waktu solat fardhu. Setelah itu, analisis data dilakukan
dengan membuat perbandingan antara hasil yang diperoleh
daripada penggunaan astrolab dengan kaedah astronomi moden
yang menggunakan sistem panduan e-Solat dan Kalendar Takwim
2015 yang dikeluarkan oleh Jabatan Kemajuan Islam Malaysia
(JAKIM) yang mana kedua-duanya merujuk kepada Almanak
Falak Syarie.

14. KEPENTINGAN KAJIAN
• Mengubahsuai astrolab supaya boleh digunakan
mengikut standard Malaysia.
• Menilai tahap kejituan astrolab dalam kesesuaian
penggunaannya pada masa kini menerusi kajian
perbandingan yang dijalankan.
• Melengkapkan maklumat dan menambah bahan bacaan
berkaitan ilmu falak di Malaysia, sekali gus memberi
pendedahan kepada masyarakat awam.
• Menyumbang kepada ruang penyelidikan yang baru
kepada penyelidik, contohnya teks-teks berkaitan
astrolab dan kajian pendigitalan astrolab.

15. RUJUKAN
• al-Sufi, ‘Abd al-Rahman bin ‘Umar. 1962. Al-‘Amal bi al-
Usturlab. Hydrabad: Matba‘ah Majlis Dai’rah al-Ma‘arif
al-‘Uthmaniyyah.
• Bilal, Muhammad Lu’i. 1994. al-Istirlab fi al-Turath al-
‘Ilm wa al-‘Arabi: wa Tahqiq al-Risalat fi al-‘Amal bi al-
Istirlab li ‘Abd al-Rahman al-Sufi. Aleppo: Jamiat Halab.
• Shami, Yahya ‘Abd al-Amir. 1994. Tarikh al-Tanjim ‘inda
al-‘Arab wa Atharuhu fi al-Mujtama‘at al-‘Arabiyyah
wa al-Islamiyyah. Beirut: Mu’assasat al-‘Izz al-Din.
• Charette, F. 2003. Kitab fi al-Alat al-Falakiyah. Leiden:
BRILL.

16. • Walker, C.S. 2001. Buried Astrolabe: Canadian Dramatic
Imagination and Western Tradition. Montreal: McGill Queen’s
Press.
• Chaucer, G. 1891. The Treatise On The Astrolabe. Ed., Brae, A.
E. London: John Russel Smith.
• Lindsay, J.B. 1858. The Chrono Astrolabe: Containing a Full Set
of Astronomic Tables, with Rules and Examples for the
Calculation of Eclipses and Other Celestial Phenomena.
Dundee: Middleton, Chalmers, Shaw & Stephen.
• Osborn, Marijane. 2002. Time and the Astrolabe in the
Canterbury Tales. Oklahoma: University of Oklahoma Press.
• Lorch, R. (ed.). 2005. Al-Farghani: On the Astrolabe. Stuttgart:
Franz Steiner Verlag.

17. • Webster, R.S., MacAlister, P.R. & Etting, F.M. 1974. The
Astrolabe: Some Notes on its History, Construction and
Use. Lake Bluff: Paul MacAlister & Associates.
• Robert Theodore Gunther, Albert Edward Gunther, Albert
Everard Gunther. 1929. Early Science in Oxford: Chaucer
and Messahalla on the astrolabe. California: Subscribers.
• Wright, O. 1955. The voyage of the Astrolabe, 1840: an
English rendering of the journals of Dumont d'Urville and
his officers of their visit to New Zealand in 1840, together
with some account of Bishop Pompallier and Charles,
Baron de Thierry. Aukland: A.H. & A.W. Reed.
• Borelli, A. 2008. Aspects of the Astrolabe: 'architectonica
Ratio' in Tenth- and Eleventh-century Europe. Oakville:
David Brown Book Company.