SlideShare a Scribd company logo

Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane

•
•
D
drsolapurkar
1 of 46
Download to read offline
[e@. ÞeerefveJeeme keÀMeeUerkeÀj meb®ee}keÀ mebHetCe& leCeeJe cegkeÌleer keWÀê keÀe@}spe efyeu[eRie, eflemeje cepe}e, kesÀ. F&. Sce. ne@efmHeì}, cebgyeF& - 400 012. HeÀesve veb. - 2413 6051 SkeÌme.- 2151, 2448 Website : www.superliving.net [e@. keÀce}ekeÀj kegÀ}keÀCeea Sce. [er. (cesef[efmeve) cegbyeF& SHedÀ. meer. Heer. Smed. cegbyeF& SkeÌme kebÀmeuìbì efHeÀpeerefµe³eve pevej} ne@efmHeì} cegyee& iebiees}e (cee³ecesjer³ee) keÀvmeefuìbie efHeÀpeerefµe³eve Je keÀeef[&Dees}e@efpemì, cegbyeF&. cesef[keÀ} [e³ejskeÌìj, DeukesÀce }@yeesjsìjerpe, cegbyeF&. [e@. Heg<keÀj efµekeÀejKeeves Sced. [er. [er. Sve. yeer. meb®ee}keÀ mebHetCe& Deejesi³e efJekeÀeme keWÀê, cegbyeF& HeÀesve veb. - 2422 1523, 2422 3308 Website : www.superliving.net ceesmeceer Deepeej Je l³eeJejer} Iejiegleer meesHes GHee³e }sKekeÀ
ceesmeceer Deepeej Je l³eeJejer} Iejiegleer meesHes GHee³e Þeer.[e@. ÞeerefveJeeme peveeo&ve keÀMeeUerkeÀj, keÀ-4, Hegpeejer veiej cegbyeF& - 400 018. otjOJeveer - 2493 27 32, 2498 25 29 F-ces} - shriniwasjk@rediffmail.com website - www.superliving.net meb®ee}keÀ - meWìj HeÀe@j ìesì} mì^sme ce@vespeceWì ÒekeÀeµekeÀ - meew. megneefmeveer yeiex, ceeefnce, cegbyeF& cegêkeÀ efÒe³ee Dee@HeÀmesì, cegbyeF& De#ej pegUCeer efJepe³e mepexjeJe yeiex ’meefo®íe“ DeHeeì&ceWì, Heb[erle iegefCeoeme ceeie& efµeleUeosJeer, ceeefnce, cegbyeF& - 400 016. HeÀesve. veb. 2445 72 90 cegKeHe=ÿ efJepe³e mepexjeJe yeiex cetuîe - ©. 75=00 Deveg¬eÀceeefCekeÀe 1. DeHe&Ce Heef$ekeÀe 2. megefJe®eej 3. ceveesiele 4. YetefcekeÀe 5. Deejesi³e peesHeemeC³ee®eb µeem$e 6. jesie cnCepes keÀe³e? 7. Gvneȳeeleer} Deepeej 8. Gvneȳeeleer} Deenej - efJenej 9. HeeJemeeȳeeleer} Deepeej 10.HeeJemeeȳeeleer} Deenej - efJenej 11. efnJeeȳeeleer} Deepeej 12. efnJeeȳeeleer} Deenej - efJenej
DeHe&Ce Heef$ekeÀe Deejesi³eeefJe<eer®es %eeve DeeefCe l³eeÜejs ³esCeeje DeelceefJeéeeme Je l³eeHeemetve meeO³e nesCeejs Deejesi³e ³eeb®eer DeeJeµ³ekeÀlee Deme}suîee meJee¥vee Deelceer³eleeHetJe&keÀ DeHe&Ce megefJe®eej Oecee&Le& keÀeceb cees#eeCeeb Deejesi³e cet}cegÊececed~ jesieemlem³eeHenleefjë Þes³emees peerefJelem³e®e~~ ÒeeogYee&lees ceveg<³eeCeecevleje³ees ceneYe³eced~~ ®ejkeÀ meb. met$e 1-15-16 ’Oece&, DeLe&, keÀece Je cees#e ¿ee ®eej Heg©<eeLee¥®es GÊece cetU GÊece Deejesi³eele Deens. jesie l³ee®ee veeµe keÀªve peerefJelee®³ee HejcemegKee®ee veeµe keÀjleele Je (Deµee leNnsves) jesie ne ceeveJee}e GlHeVe Pee}s}e OeeskeÀe Deens “
ce vees ie le meceepeeleer} Òel³eskeÀ J³ekeÌleer®³ee µeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ, meeceeefpekeÀ, Deejesi³e mebJeOe&vee®³ee Deece®³ee Oe[He[erle}e ne DeeCeKeer SkeÀ ìHHee. ns HegmlekeÀ Jee®ekeÀebHeg{s þsJeleevee, meeceeefpekeÀ v³ee³ee®³ee efoµesveb mJele뮳ee meledmeodefJeJeskeÀ yegeqOo}e mceªve megª kesÀ}s}b keÀece keÀener ÒeceeCeele lejer HetCe&lJee}e vesC³ee®eb meceeOeeve Deens. [e@. meew. efJeYee keÀµeeUerkeÀj, [e@. meew. veerlee kegÀ}keÀCeea, [e@. pe³eÞeer ie[keÀjer, megyeesOeve keÀµeeUerkeÀj Je Þeer. HeÀefkeÀje iee³ekeÀJee[ ³eeb®eer meeLe vesnceerÒeceeCes®e }eYe}er. Gefpe&lee, cegkeÌlee Je Deeefoleer ³eeb®³eecegUs keÀecee®ee Yeej Yeejer Jeeì}e veener. ³ee meJe& GHeodJ³eeHee®es cegK³e }#³e Deens, DeeHeuîee meceepeeleer} ieebpe}s}er, efHe[}s}er, efHe®e}s}er, jesieeveer Heíe[}s}er HeCe Òe®ebæ[ megHle meeceL³e& Deme}s}er ceeCegmekeÀer. ner ceeCegmekeÀer Deejesi³emebHeVe nesTve Òe®eb[ ®ewlev³eeves peeie=le nesTve keÀe³e&jle JneJeer; ³ee nslegveb Deece®³ee Hejerveb Deecner G®e}}s}e ne ’Keejer®ee Jeeìe“ Deens. DeveskeÀeveskeÀ ªiCe, l³eeb®es veelesJeeF&keÀ, Deece®es efce$e, menkeÀejer, pesÿ- keÀefveÿ kegÀìgbefye³e, Deece®es iegªpeve, Deecne}e melkeÀe³ee&®eer ÒesjCee osCeejs DeeF&-Jeef[} Je Deece®eer HetpeemLeeves efkebÀJee ÞeOoemLeeves yeveeJesle Demes ceneHegª<e ³ee meJee¥®ee ³ee íesìîee Òe³elveele Òel³e#e-DeÒel³e#eHeCes menYeeie Deens. ö[e@. ÞeerefveJeeme keÀMeeUerkeÀj ö keÀce}ekeÀj kegÀ}keÀCeea ö Heg<keÀj efµekeÀejKeeves v v v ‘Deejesi³e cnCepes µeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ, meeceeefpekeÀ DeeefCe DeeO³eeeqlcekeÀ Deµeer mebHetCe& mJeemLee®eer DeJemLee. kesÀJeU jesiee®ee efkebÀJee HebiegHeCee®ee DeYeeJe veJns.’ peeieeflekeÀ Deejesi³e mebIeìvesves kesÀ}s}er Deejesi³ee®eer J³eeK³ee ‘}eskeÀeb®³ee Deejesi³eeefJe<e³eer }eskeÀebvee mJeleë}e keÀUkeÀU nJeer. Deejesi³eemeeþer l³eebveer Peie[e³e}e nJeb. ³eespeveeyeOo Òe³elve keÀje³e}e nJesle. jesiejeF& efJeªOo®eb cene³egOo [e@keÌìj ceb[Uer SkeÀìîeeves }{t µekeÀle veeefnle. ns cene³egOo Kejb cnCepes }eskeÀ³egOo Deens DeeefCe meJe& }eskeÀebveer melele l³eele Yeeie I³ee³e}e®e nJee.’ önsvjer meerpejermì (JewÐekeÀµeem$ee®ee FeflenemekeÀej) The people’s health ought to be the concern of the people themselves. They must struggle for it and plan for it. The war against disease and for health cannot be fought by physicians alone. It is a people’s war in which the entire population must be mobilised permanently. Henry Sigerist (A Medical Historian) Health is a state of complete Physical, mental, social and spiritual well being and not merely an absence of disease of infirmity W. H. O. Definition
YetefcekeÀe ’peieer meJe& megKeer Demee keÀesCe Deens efJe®eejer cevee letef®e µeesOetveer Heens“ ³ee OeleeaJej ’peieer HetCe& efvejesieer Demee keÀesCe Deens. efJe®eejer cevee let®eer µeesOetveer Heens.“ Demeb cnì}b lej DeeHeuîee meceepeele les leelkeÀeU mJeerkeÀej}b peeF&}. keÀejCe les DeeHeuîee}e mees³eer®eb Jeeìleb, efpeÎerveb DeeefCe keÀ<ìeveb megKe Je Deejesi³e efceUefJeC³eeHes#ee megKe Je Deejesi³ee®ee efJe®eej®eb mees[Ceb DeeHeuîee}e peemle ©®eleb. DeelceefJeéeemeeveb DeeefCe ¢{ efveOee&jeveb mJeleë®eb Deejesi³e peesHeemeC³eeceOeer} Deevebo DeeHeuîee }sKeer Demee³e}e nJee lesJe{e cenÊJee®ee veener! keÀejCe l³eeyeÎ} Deecner Goemeerve Deenesle. DeveefYe%e Deenesle. HeefjCeece iejeryeer, Ye´äe®eej, veeskeÀjµeener, YesmeU, keÀeUeyeepeej, Òeot<eCe, efveJeeN³ee®eer mecem³ee, JeenlegkeÀer®eer mecem³ee, yeskeÀejer®eer mecem³ee, Deµee mecem³ee DeeHeuîee}e KeeT keÀer efieUt cnCetve Dee Jeemetve DebieeJej OeeJetve ³esle Deensle! DeeefCe Deecner cee$e DeeUme, yesefµemle, De[eCeerHeCee, DebOeefJeéeeme, }e®eejer, yespeyeeyeoejHeCee Deµee DeveskeÀ jesieebveer Deepe ûeeme}s}s Deenesle. jesieìHeCee, DeµekeÌleHeCee, LeketÀve peeCes, ieUtve peeCes, kebÀìeUCes, JewleeieCes, efHejefHejCes, keÀjJeeoCes, ef®e[Ces, ef®ejef®ejCes, Yeeb[Ces Deµeener ’jesieeb®³ee“ pebpeeUele DeeHeCe meeHe[}es Deenesle. DeeefCe ³eele Yej cnCetve DemebK³e µeejerefjkeÀ ogKeCeer, Deepeej, J³eeOeer, meeLeer ³ee DeeHeuîee}e nwjeCe keÀjleele. keÀOeer keÀOeer DeeHe}s JeUerner Iesleele. Deejesi³ee®eer peesHeemevee keÀjC³ee®ee efveOee&j DeeefCe ³ee Flej mecem³eeb®ee keÀe³e mebyebOe? Demee keÀesCee}ener Òeµve He[s}. HeCe Demee mebyebOe Deens, ns veerì efJe®eej keÀjlee }#eele ³ee³e}e JesU }eieCeej veener. Deece®es oes<e, Deece®es Deveejesi³e DeeefCe Deece®³ee meeceeefpekeÀ mecem³ee ³ee HejmHej Hees<ekeÀ Deensle ³eele µebkeÀe veener. 1
2 3 peieer meJe& megKeer Demee keÀesCeer veener Je HetCe& efvejesieerner keÀesCeer veener ns Kejb. HeCe ³ee®ee DeLe& YeeweflekeÀ megKeekeÀ[s Heeþ efHeÀjJeeJeer efkebÀJee YeeweflekeÀ megKeeyeÎ} Goeefmevelee yeeUieeJeer Demee veJns. DeLeJee jesieìHeCeeceO³es megKe ceeveeJeb Demeener veJns! mHeä®e yees}e³e®eb lej DeVe, Jem$e, efveJeeje, efµe#eCe, keÀjceCetkeÀ ³eeb®ee l³eeie keÀjeJee DeeefCe JeeÆs} les jesie Pee}s, J³eeOeer Peeuîee lejer ’osJee®eer keÀjCeer“ cnCetve efve©lmeener efve<¬eÀer³elee Debieer yeeCeJeeJeer ns ³eesi³e veJns. G}ì De[®eCeeRceO³es cevee®es meceeOeeve ve ieceeJelee me®eesìerves, YeeweflekeÀ megKe DeeefCe Dee³egjejesi³ee®ee }eYe keÀªve IesCes ns®e ³eesi³e Deens. ³eeefµeJee³e, lelJeef®eblekeÀe}e DeefYeÒesle DemeCeejs megKe Je Deevebo ’ve De³eced Deelcee ye}ner les ve }Y³e“ ³ee GkeÌleerÒeceeCes efvejesieer µejerj Òeke=ÀleerefµeJee³e µeke̳e veener, ³eele efleUcee$e µebkeÀe vekeÀes. µesJeìer DeeHeuîee meceepeele Deepe mecem³ee®e mecem³ee Deensle ns Kejb Deens. l³ee®ee Je Deejesi³ee®ee mebyebOe keÀU}e lejer l³eeJej ceele keÀjCeb meesHeb veener nsner Kejb Deens. HeCe cnCetve®e Deejesi³e mebHeVe nesC³ee®ee ¢{ efveOee&j-De{U efve½e³e DeeHeCe kesÀ}e Heeefnpes! meJe& mecem³eebJej DeeHeCe Deepe vee GÐee Deµee efve½e³eeletve®e lees[iee keÀe{t µekeÀlees Je keÀe{}e Heeefnpes. ³ee®eer HekeÌkeÀer Je mHeä peeCeerJe DeeHeCe meJee¥veer þsJe}er Heeefnpes. YeeweflekeÀ megKeebÒeceeCes®e Deejesi³ener DeeHeCee meJee¥®ee nkeÌkeÀ Deens, peyeeyeoejer Deens. v v v Deejesi³e peesHeemeC³ee®eb µeem$e Deejesi³e peesHeemeves®eer µeHeLe Iesleuîeeveblej Òeµve GlHeVe neslees lees ns keÀmeb keÀje³e®eb? ns meJe& keÀmeb pecee³e®eb? ÒeLece megªJeele kegÀþtve keÀje³e®eer? F. F. GÊej SkeÀ®e - ef®ekeÀeìerveb %eeve efceUJeCeb DeeefCe l³eevegªHe HeOoleµeerjHeCes Dee®ejCe keÀjCeb. Deepe DeeHe}er keÀe³e DeJemLee Deens? DeeHeCe SkeÀ lej jesieebyeÎ}, J³eeOeeryeÎ} Goeme Demelees efkebÀJee ogmejb cnCepes yeejerkeÀ-meejerkeÀ le¬eÀejeRveer ie[ye[tve peelees. [e@keÌìjebveer Deew<eOeb efo}er keÀer owJeeJej nJee}e þsJetve leer Ieslees. yejb Jeeì}b lej [e@keÌìj®es Hee³e Oejlees. veener yejb Jeeì}b lej l³ee}e efµeJ³eeb®eer }eKees}er Jeenlees. veenerlej owJeeJej- owJeeJej oes<e {keÀ}lees, Demene³³e yevelees GefÜive neslees. Lees[ke̳eele Deepe DeeHeCe SkeÀoce®e HejeJe}byeer Deenesle HeCe ns Demeb keÀe? JewÐekeÀµeem$e cnCepes Demeb keÀe³e ieew[yebiee} Deens. Kejb meebiee³e®eb lej JewÐekeÀ µeem$e Deef}keÀ[s Deefpeyeele keÀþerCe veener. meeceev³e efJeOeeve keÀje³e®eb lej SkebÀoj efJe%eeve®e keÀþerCe veener. HeCe lejerner les keÀþerCe Jeeìleb ns Kejb Deens. keÀejCes? DeeHeuîeeceOe}s DeHejes}ÁsefKele DeveskeÀ oes<e, DeeHeuîee meceepeeleuîee ©{er, DeeHe}er meoes<e efµe#eCe J³eJemLee Deµee DeveWkeÀ keÀejCeebÒeceeCes DeeCeKeerner SkeÀ keÀejCe Deens. les cnCepes HeeefjYeeef<ekeÀ µeyoeb®eb De%eeve. keÀþerCe Deµee ûeerkeÀ, }@ìerve, ÖeWÀ®e µeyoebcegUs JewÐekeÀµeem$e ceesÇb®e eqkeÌ}ä Jeeìleb. Deelee ns®e Heene. Deke̳egì DeBefìjerDej Heesef}Deescee³e}e³eefìme, v³ejesHeÀe³eye´esce@ìesmeerme, DekeÌJee³e[& Fc³etve [sefHeÀefµe³evmeer efme[^esce.... Deensle vee SkeÀoce OemekeÀe IesC³eemeejKes µeyo? cejeþceesȳee cevee}e ®e¬eÀeJetve ìekeÀCeejs?
4 5 HeCe ³ee µeyoeb®³ee pebpeeUe}e Ieeyeje³e®eb veener Demeb SkeÀoe þjJetve ìekeÀ}b keÀer, ceie yeekeÀer®eb meieUb keÀmeb SkeÀoce meesHHe nesleb. mJele뮳ee µejerjeyeÎ}, l³eeleuîee Ie[ecees[eryeÎ}, efyeIee[eyeÎ} DeeefCe l³eeJejer} GHe®eejeyeÎ} DeeHeCe SkeÀoce mHesµeeef}mì [e@keÌìj nesT µekeÀle veener ns Kejb. Hejbleg l³eeyeÎ} yejb®e keÀener peeCetve IesT µekeÀlees Je I³ee³e}e nJeb. l³eeletve®e mebHetCe& Deejesi³e peesHeemeves®ee cene³e%e keÀªve peerJevee®eb meJee&Lee¥veer keÀª µekeÀlees. Dev³eLee HejeJe}byeer DeeefCe Demene³³e peerCeb®e DeeHeuîee Heojer ³esCeej. HeµegHe#eer osKeer} DeeHe}b mJeleë®eb DeeefCe efHe}Áeb®e mebieesHeve keÀjleele DeeHeCe cee$e Òel³eskeÀ }neve, ceesþîee, yeejerkeÀ-meejerkeÀ ieesäeRmeeþer [e@keÌìjeb®³ee leeW[ekeÀ[s Heenlees. l³eecegUs keÀOeer [e@keÌìj GHe}yOe veener cnCetve ©iCe oieeJe}e lej keÀOeer [e@keÌìj GHe}yOe Pee}e lej efKemee efjkeÀecee Pee}e Deµeer HeefjefmLeleer Dees{Jeles. yeN³ee®eoe Deejesi³e GHe®eejebveer DeeHeCe nwjeCe neslees. Lees[b [eskebÀ ®ee}Je}b lej keÀe yejb DeeHeCe keÀener ÒeceeCeele lejer Deejesi³eefJe<e³eer®eer mJeleë®eer peyeeyeoejer G®e}t µekeÀCeej veener? Deew<eOe le³eej keÀjC³ee®eer ³eb$eCee, µem$eef¬eÀ³ee, eqkeÌ}ä ®ee®eC³ee ns DeeHeuîee DeeJeeke̳eeyeensj Deens. l³ee®eÒeceeCes iebYeerj Deepeejeyeeyele DeeHeCe OeeskeÀe HelkeÀª µekeÀle veener. ¿ee DeeHeuîee ce³ee&oe Deensle ns ceev³e. Iejiegleer GHe®eej HetJeeaÒeceeCes DeeHeuîee}e ’DeepeeryeeF¥®³ee yeìJ³eeletve“ Deelee menpeemenpeer efceUt µekeÀCeej veenerle nsner ceev³e. l³eecegUs Deew<eOeeb®es ogkeÀeveoej, kebÀHev³ee Je [e@keÌìj ³eeb®³eeJej DeeHeCe keÀener ÒeceeCeele DeJe}byetve jenCeej nsner ceev³e. HeCe lejerner DeeHeCe keÀener ÒeceeCeele lejer mJeeJe}byeer DeeefCe Kebyeerj yevet µekeÀlees DeeefCe DeelceefJeéeemeeves Deejesi³e mebieesHeveeyejesyej®e jesieÒeeflekeÀej keÀª µekeÀlees ns }#eele þsJetve Glmeeneveb DeeHe}b %eeve, DeeHe}er peeCeerJe efJekeÀmeerle keÀje³e}e meg©Jeele keÀª³ee! Deejesi³ee®ee DeLe& keÀe³e! DeeHeCe m$eer Demees keÀer Hegª<e, Je=× Demees keÀer ®ee}keÀ, keÀece YejHetj Demees keÀer keÀceer, keÀ[keÀ Leb[er Demees Jee jCejCelee GvneUe Gve HeeJemee®ee KesU Demees Jee legHeÀeve HeeJemeeUe DeeHeuîee ®esnN³eeJej nem³e HegÀ}}s}b. [esȳeele Gceso Yej}s}er efome}er lej DeeHeuîee}e keÀe³e Jeeìs}? keÀesCel³eener HeefjefmLeleerle DeeHeuîee}e ®egjlegªve YetkeÀ }eie}er. YejHesì pesJeCee®eer DeeefCe iee{ PeesHes®eer cepee }gìlee Dee}er lej efkeÀleer meceeOeeve Jeeìs}! }IeJeer-meb[eme}e meeHeÀ nesCe, keÀe³ece Glmeen JeeìCeb, efJe®eejµekeÌleer, mcejCeµekeÌleer, Deeveboer Je=Êeer ®eebieuîee µeeyetle DemeCeb. efJeveesoJe=×er peeie=le DemeCeb ns meejb kegÀCee}eb nJebnJebmeb JeeìCeej veener? DeeHe}b yees}Ceb,®ee}Ceb, JeeieCeb DeekeÀ<e&keÀ DeeefCe ªyeeyeoej DemeeJeb DeeefCe ³eesi³e JesUer mebmeeje®³ee Jes}erJej megboj HegÀ}b nmee³e}e }eieeJeer ner lej efvemeiee&veb®e DeeHeuîee ceveele efvecee&Ce kesÀ}s}er YeeJevee Demeles. HeCe ns meieUb efkeÀleerpeCeebvee µeke̳e nesleb? meg¢{, meefn<Ceg DeeefCe mJeleb$e J³ekeÌleercelJeele}er efJe}esYeveer³elee efkeÀleer peCeebvee ÒeeHle nesles? JeCe&veeleerle Deejesi³ee®ee ne DevegYeJe DeeHeuîeeHewkeÀer efkeÀleer peCe Iesleele ns p³ee®eb l³eeveb®e mJeleëµeer þsJe}s}b yejb. HeCe SkeÀ cee$e efveef½ele Deens keÀer DeeHeuîee}e Deµee Deejesi³ee®ee }eYe nesC³eemeeþer DeeHeCe mJeleë}e peeCetve I³ee³e}e nJeb. mJele뮳ee Deejesi³ee®³ee ceeiee&leer} De[®eCeer mecepetve I³ee³e}e nJ³eele DeeefCe l³eeJej ³eµemJeer ceele keÀje³e}e nJeer. DeeHeCe keÀe³e Deenesle? DeeHe}b µejerj cnCepes iegC³eeieesefJeboeveb veeboCeeN³ee efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee keÀeceeceO³es ie{}suîee Heb®eenÊej npeej Deype HesµeeR®eer Jemeenle Deens. ³ee JemeenleerceO³es DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee HesµeeRceO³es JesieJesieȳee HeoeLe¥ J‰w%eeefvekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ Òeef¬eÀ³ee Ie[le®e Demeleele DeeefCe ³ee Òeef¬eÀ³eeb®eer ieesUeyesjerpe cnCepes®e DeeHe} Jew®eeefjkeÀ, meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀleerkeÀ, µeejerefjkeÀ, YeeJeefvekeÀ, keÀewìgbefyekeÀ Deµeer DeveskeÀeveskeÀ Debie Deme}s}b meJe&keÀ<e J³eeqkeÌlecelJe. v v v
6 7 jesie cnCepes keÀe³e? ³ee Heb®eenÊej Deype HesµeeR®³ee Deele DeeefCe yeensj pes JeeleeJejCe (Goe. G<Celee, Deeceulee, #eejÒeceeCe F.) Demeleb. l³ee}e efce}t Fbefìjer³ej (Milieu Interier) cnCeleele Je ³ee JeeleeJejCee®³ee mecelees}eme nesefceDeesmì@efmeme (Homeostatis) cnCeleele. ³ee JeeleeJejCeeceO³es µejerjeyeensj®³ee JeeleeJejCeele yeo} Pee}s Demelee efkebÀJee keÀener Hesµeer®es J³eJenej SkeÀe þjeefJekeÀ ce³ee&osHe}erkeÀ[s efyeIe[uîeeme efyeIee[ neslees Je lees keÀesCel³eener yeensjer} GHee³eeefµeJee³e }ies®e ogªmle Pee}e veener keÀer, l³ee}e DeeHeCe jesie efkebÀJee efJekeÀej DeLeJee J³eeefOe cnCelees. $eÝleg Je DeeHeuîee le¬eÀejer GvneUe, efnJeeUe DeeefCe HeeJemeeUe ³ee leerve efvejefvejeȳee $eÝletceO³es ceesþîee ÒeceeCeele JesieJesieUs Deepeej Dee{Utve ³esleele. DeLee&le Gvneȳee®ee $eeme JeeleevegkegÀef}le JeeleeJejCeele keÀece keÀjCeeN³eebvee, JeeleevegkegÀef}le iee[îeebceOetve efHeÀjCeeN³eebvee DeeefCe He$³ee®³ee µes[ceO³es jenCeeN³eebvee, Hee³eHeerì keÀjerle Gvneleevneletve efHeÀjCeeN³eebvee, leeHel³ee Gvnele cees}cepetjer keÀjCeeN³eebvee meejK³ee®e ÒeceeCeele nesCeej veener! HeeJemeeȳee®ee $eeme HetÀìHeeLeJej, Fceejleer®³ee Pe[er}e PeesHeCeeN³eebvee nesF&} lemee y}e@keÀ-yebieuîeeceO³es JeeJejCeeN³eebvee nesCeej veener. efnJeeȳee®³ee yeeyeleerlener les Kejb Deens. PeesHe[HeƳeebletve efkebÀJee ieìejeb®³ee, HeeF&Heeb®³ee Dee[esµeeveb peieCeeN³ee DeeefCe jsµeceer og}³ee Je mJesìjceO³es mJeleë}e }HesìCeeN³eebvee efnJeeȳee®es efYeVe DevegYeJe ³esleer}. ³ee efþkeÀeCeer DeLee&le®e meeceev³e ceeCemee®ee efJe®eej keÀje³e®ee Deens. peerJeve mebIe<ee&le nesjHeUCeeN³ee, Demene³³e ne}DeHesäeb®³ee ielexle ªle}suîee DeeefCe mebkeÀìeb®³ee JeeJeìUerle ieesþtve peeCeeN³ee DeeHeuîeemeejK³ee meeceev³e ceeCemeebvee®e ³ee HegmlekeÀeceOeer} keÀener GHe³egkeÌle ceeefnleer ieeþer}e yeebOeeJe³ee®eer Deens Je Deejesi³e peesHeemeC³eemeeþer efle®ee GHe³eesie keÀje³e®ee Deens. cee$e SkeÀ ieesä }#eele þsJee³e}e nJeer. leerve $eÝletbceO³es nesCeejs efJekeÀej meje&me meJee¥vee®e nesleer} Demes veener. l³ee efJe®eejeveb Ieeyeªve peeC³ee®eb lej Deefpeyeele keÀejCe veener. Òel³eskeÀ $eÝletceO³es nesCeeje leHeceeveeleer} yeo}. nJes®³ee Deeê&lesleer} yeo}, me=äer®³ee Je me=äerleer} JevemHeleer®³ee peerJeve ®e¬eÀeleer} yeo}, JesieJesieȳee HeÀUe-HegÀ}eb®ee yenj, Oeev³ee®³ee efHekeÀeleer} yeo} Deµee meJe& Ieìvee DeeHeuîee µejerjeJej JesieJesieUs HeefjCeece keÀjleele. mecegêmeHeeìerJej, mecegêe®³ee veefpekeÀ efkebÀJee otj, mecegêmeHeeìerHeemetve KetHe Gb®eeJej, JeeUJebìeceO³es, Ieveoeì pebie}e®³ee Je HeeCeLeU ÒeosµeeceO³es DeeOeer®e JewefJeO³eHetCe& Deme}s}s efvemeie&®e¬eÀ DeeCeKeerve®e efYeVe efYeVe Demeles. ³ee efµeJee³e DeeHeuîee}e Òel³eskeÀe®³eepesJeC³ee-KeeC³ee-jenC³eeceO³es®ekesÀJeUHeÀjkeÀvemeleeslejÒel³eskeÀe®eerÒeke=Àleerner efYeVe Demeles. yeensj®³ee JeeleeJejCee®ee Òel³eskeÀeJej keÀener ÒeceeCeele JesieUe HeefjCeece nesT µekeÀlees. nesle Demelees. DeeCeKeer SkeÀ cenÊJee®eer yeeye cnCepes SKeeÐee $eÝletceO³es Dee{UCeejs keÀener efJekeÀejefJeefµeäHeefjefmLeleerefceUe}erlejFlej$eÝletceO³esosKeer}nesTµekeÀleele.Gvneȳeele Dee{UCeeje G<ceeIeele cnCepes®e meve mì^eskeÀ (Sun Stroke) efkebÀJee nerì mì^eskeÀ (Heat Stroke) Demes keÀener efJekeÀej $eÝletcegUs®e nesleele. lej Flej keÀener Deepeej ns Òel³e#eele $eÝletcegUs nesle vemetve Flej keÀejCeebveer nesleele. GoejCeeLe& - Gvneȳeele Dee{UCeejs ieesJej, keÀebefpeC³ee, iee}iegb[eoer jesie p³eebvee Fbûepeerle Deveg¬eÀces ceerPeume (Measles), ef®ekeÀve Hee@keÌme (Chicken Pox) Je cecHme (Mumps) cnCeleele. les Òel³e#eele GvneȳeecegUs veJns lej JesieJesieȳee Jne³ejme ³ee ÒekeÀejeleuîee Deeflemet#ce pebletcegUs nesleele. DeLee&le Hees<ekeÀ JeeleeJejCe efceUe}s lej les Flej $eÝlegceO³esner nesT µekeÀleele. ¿ee meJe& yeeyeer }#eele IesTve®e DeeHeCe cenejeä^eceO³es meeOeejCeHeCes Gvneȳeele, HeeJemeeȳeele Je efnJeeȳeele peemle ÒeceeCeele Dee{UCeeN³ee jesieeb®ee efJe®eej keÀª. JesieJesieȳee $eÝletceO³es JesieJesieUs®e Deepeej Pee}s Heeefnpesle Demee µebYej ìkeÌkesÀ efve³ece veener, ns Jejer} ef}KeeCeeletve }#eele Dee}b®e Demes}. Hejbleg lejerner DeeHeuîee}e keÀesCel³ee $eÝletle keÀesCelee jesie nesC³ee®eer µeke̳elee peemle Demeles ns keÀUCeb cenÊJee®eb Deens. l³eecegUs DeeHeCe DeefOekeÀ ®eebieuîee ÒekeÀejs keÀeUpeer IesT µekeÀlees DeeefCe SKeeoe Deepeej Pee}e®e lej ³eesi³e leer GHee³e³eespevee lelHejlesves keÀª µekeÀlees. DeeHeuîeemeejK³ee meeceev³e }eskeÀebvee Yes[meeJeCeeN³ee mecem³eeb®ee µeem$eer³e He×leerves Hejeceµe& IesC³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀ l³ee HeeefjYeeef<ekeÀ µeyoeb®eb %eeve keÀªve IesTb. SKeeÐee jesiee®eer µejerjele GlHeÊeer Je Jee{ efJeµes<e ÒeceeCeele Pee}er keÀer GlHeVe nesleele }#eCeb!
8 9 DeLee&le meJe&®e jesieeb®³ee }#eCeeb®ee ÒeeogYee&Je SkeÀe®e ieleerves nesle veener. keÀener jesieeb®eer }#eCes }JekeÀj Dee{Utve ³esleele lej keÀener jesieeb®eer }#eCeb jesie DeeJeeke̳ee®³ee yeensj peeF&He³e¥le peeCeJele®e veenerle. l³ee®eÒeceeCes SkeÀe®e jesiee®eer keÀener }#eCeb }JekeÀj lej keÀener Gµeerje megª nesleele ³ee J³eefleefjkeÌle µejerje®³ee keÀesCel³ee Yeeieele. keÀesCel³ee DeJe³eJeeceO³es jesiee®eer Jee{ nesle Demeles l³eeJej osKeer} jesie}#eCes keÀesCeleer Je kesÀJne DemeeJeer ns þjle Demeles. ©iCee®eer peer le¬eÀej Demeles efkebÀJee }#eCes Demeleele. l³eebvee Fbûepeerle efmecHìcme (Symptoms) cnCeleele. Je p³eecegUs leer µejerjeceO³es GlHeVe nesleele l³ee keÀejCeeb®³ee DeY³eemee}e FefìDees}e@peer (Etiology) cnCeleele. µejerjeceO³es leer keÀejCes keÀesCelee efyeIee[ Je kegÀþs GlHeVe keÀjleele ³ee %eevee}e Fbûepeerle He@LeesefHeÀefpeDee@}e@peer (Pathophysiology) cnCeleele. DeeHeuîee}e keÀejCe Je efyeIee[ keÀU}s keÀer l³ee %eevee}e efveoeve cnCepes®e [e³eiveesefmeme (Diagnosis) cnCeleele. ¿ee jesieecegUs keÀesCeleer iebYeerj DeJemLee GodYeJet µekesÀ} ³ee®ee pees Deboepe J³ekeÌle keÀjlee ³eslees. l³ee %eevee}e Òeesiveesmeerme (Prognosis) cnCeleele. jesiee®ee GodYeJe nesT ve³es cnCetve peer keÀeUpeer I³ee³e®eer. Goe.ë- }me ìes®eCeer, jesiee®eer }#eCes efkebÀJee le¬eÀejer otj keÀjCes efkebÀJee keÀceer keÀjCes, jesiee®es keÀejCe mecetU veä keÀjCes efkebÀJee Pee}s}e efyeIee[ ogªmle keÀjCes µeke̳e JneJes cnCetve peer Deew<eOes. Fbpeske̵eve, µem$eef¬eÀ³ee, H}@mìj efkebÀJee oeleeb®³ee keÀJeȳee yemeJeCes efkebÀJee ®e<cee osCes Jeiewjs GHee³e kesÀ}s peeleele l³eebvee GHe®eej efkebÀJee ef®eefkeÀlmee cnCeleele. ³ee}e®e Fbûepeerle ì^erìceWvì (Treatment) cnCeleele. jesie otj JneJee cnCetve kesÀ}suîee GHe®eejebvee ke̳egjsìerJn ì^erìceWì (Curative Treatment) cnCeleele. lej jesie nesT ve³es cnCetve kesÀ}suîee GHe®eejebvee efÒeJnsbìerJn ì^erìceWvì (Preventive Treatment) cnCeleele. efÒeJnWìerJn efì^ìceWvì®es jespe®³ee Dee{Ueleer} GoenjCe cnCepes jesie ÒeefleyebOekeÀ }me. DeLee&le DeeHeCe ¿ee µeem$eer³e HeOoleerveb efJe®eej keÀjCeej ns Kejb Deme}b lejer DeeHeuîee}e Hee³ejerHee³ejerveb %eeve efceUJee³e®eb DemeuîeecegUs DeeefCe SkeÀoce®e iegbleeiegble, eqkeÌ}äHeCee DeeefCe ieeWOeU efvecee&Ce nesT ve³es cnCetve DeeHeCe Iejiegleer GHe®eej Je jesie ìeUC³eemeeþer J³eeqkeÌleiele HeeleUerJej keÀjlee ³esC³eemeejKes meesHes GHee³e ³ee®³eeJej peemle Yej osT ³ee. v v v Gvneȳeeleer} Deepeej DeeOeer®e cnìuîeeÒeceeCes Gvneȳee®es mJeªHe veeieHetjmeejK³ee Yeeieele JesieUb DeeefCe ieesJ³eemeejK³ee Òeosµeele JesieUb Demeleb. keÀesj[er nJee DeeefCe GvneUe ³ee®ee µejerjeJej nesCeeje HeefjCeece, oceì Je G<Ce nJes®³ee µejerjeJejer} HeefjCeeceeHes#ee JesieUe Demelees. JeeUJebìer Yeeieele OegjUe Je Jeeje ³eeb®eener HeefjCeece neslees®e. GvneȳeeceO³es Heg<keÀUebvee YetkeÀ ceboeJeCeb, meejKeb Lees[b Lees[b }IeJeer}e nesCeb efkebÀJee }IeJeer}e peUpeUCeb Deµee yeejerkeÀ meejerkeÀ le¬eÀejer GlHeVe nesleele. ³ee efµeJee³e ceg}ebvee HeÀes[ ³esleele efkebÀJee GvneUer Pee}er Deensle Deµee le¬eÀejer IesTve Heg<keÀU Hee}keÀ [e@keÌìjkeÀ[s peeleele. GvneUe Dee}e keÀer DeeHeuîee Debiee®eer keÀeefn}er Jne³e}e }eieles. cegbyeF&meejK³ee mecegêefkeÀveejer, mecegêmeHeeìerJej Deme}suîee meceµeerlees<Ce nJeeceevee®³ee (cnCepes efpeLes Deefle Leb[er efkebÀJee Deefle GvneUe Demele veener) Òeosµeele DeeHeCe Deme}es lej Ieecee®³ee Oeeje }eieleele DeeefCe DeeHeCe nwjeCe nesTve peelees. neleeHee³eeleer} leekeÀo keÀceer nesles. HeìkeÀved µeerCe ³eslees. LekeÀJee ³eslees, cejieUtve pee³e}e nesleb. Fbûepeerle ³ee}e®e nerì SkeÌPee@µeve (Heat Exhaustion) cnCeleele. HeCe veeieHetjmeejK³ee efkebÀJee efo}ÁermeejK³ee keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeer Demeb nesle veener. efleLes Ieecee®³ee Oeeje }eiele veenerle HeCe Deµee keÀesj[îee nJes®³ee Gvneȳeele DeefleG<Ce DemeCeeN³ee Òeosµeele G<ceeIeele Jne³e®eer µeke̳elee Demeles. DeeHeCe Jele&ceeveHe$eele G<ceeIeelee®es DecetkeÀ yeUer, FlekesÀ peCe G<Celes®³ee }eìscegUs oieeJe}s Jeiewjs yeelec³ee Jee®elees. ³ee ÒekeÀjCee}e Fbûepeerle nerì mì^eskeÀ (Heat Stroke) efkebÀJee meve mì^eskeÀ (Sun Stroke) cnCeleele. cegbyeF&meejK³ee efþkeÀeCeer Heg<keÀU®e peCeebvee GvneȳeeceO³es IeeceesUb ³esleb. Ieeceesȳee}e Fbûepeerle efÒekeÀ}er nerì (Prickly Heat) cnCeleele, lej JewÐekeÀer³e HeefjYee<esle efceef}Dee@efj³ee ©ye´e (Miliaria Rubra) Demeb mìe³e}erµe veeJe Deens. Ieeceesȳeeb®ee Heefj®e³e veener Demee keÌJeef®ele keÀesCeer Demes}. GvneȳeeceO³esneleeHee³eeletveHesìkesÀ³esCeejsnerLees[Lees[kesÀvemeleele.³eeHesìke̳eebvee Fbûepeerle nerì ¬e@ÀcHme (Heat Cramps) cnCeleele.
10 11 Heg<keÀU peCeebvee HeÀej leneve }eieles. lemes®e PeesHe veerì }eiele veener. keÀeneR®³ee veekeÀeletve jkeÌle ³esleb ³ee}e®e DesefHemì@eqkeÌmeme (Epistaxis) cnCeleele. GvneUeleuîee efJekeÀejeb®eer ner HeÀkeÌle JeeveieeroeKe} efo}s}er GoenjCeb. vesnceer®³ee Dee{Ueleuîee GvneUer Deepeejeb®ee Deelee efJe®eej keÀª³ee. v v v LekeÀJee-HesìkesÀ ÒeLece SkeÀ }#eele þsJee³e}e nJeb keÀer meJe& ÒekeÀej®es LekeÀJes ns Gvneȳee®³ee og<HeefjCeeceecegUs®e Pee}s}s Demeleele Demes veener. De®eevekeÀ Gvneȳee®ee keÀener®e mebyebOe vemeleevee LekeÀJee ³esC³ee®ee ÒekeÀej ne GvneȳeecegUs HeÀej Ieece ³esCeeN³ee LekeÀJ³eeHes#ee JesieUe Demelees. Demee De®eevekeÀ Deefle Ieece Je LekeÀJee ner Ëo³ee®ee jkeÌle HegjJeþe keÀceer PeeuîeecegUs nesCeeN³ee Ëo³e jesiee®eer FmkeÀewefcekeÀ neì& ef[meerpe (Ischaemic Heart Disease) ®eer}#eCebDemetµekeÀleele.efJeµes<eleëceUceUJeG}ìerPee}erlejl³eeyejesyej®e Ieece DeeefCe LekeÀJeener ³esT µekeÀlees. v³egceesefve³ee efkebÀJee ce}sefj³eemeejKee leeHe keÀe{uîeeveblejner Heg<keÀU Ieece ³eslees ns DeeHeuîee}e ceenerle®e Deens. ³eeefµeJee³e Heg<keÀU JesU Gvnele Hejs[ keÀje³e}e }eieuîeeveblej efkebÀJee SKeeos efYeleeroe³ekeÀ ¢µ³e Heeefnuîeeveblej (Goe. veJeerve®e oeKe} Pee}suîee JewÐekeÀer³e efJeÐeeL³ee¥veer ÒeLece®e µeJeefJe®ísovee®ee DevegYeJe Iesle}e efkebÀJee leeW[er Hejer#eebvee leeW[ efo}s efkebÀJee (µem$eef¬eÀ³es®³eeJesUer Jee meeO³ee megF&ves efveIee}s}b jkeÌle Heeefn}b keÀer) l³eeb®³eeleuîee keÀeneRvee [esȳeeHeg{s DebOeejer ³essles, SkeÀoce ®ekeÌkeÀ Ieece HegÀìlees, LekeÀJee ³esT µekeÀlees. DeeHeuîee ieȳee®³ee meceesj®³ee Yeeieele Lee³eje@F&[ ner megceejs 25 les 30 ûe@ce Jepevee®eer ûebLeer Demeles DeeefCe efle®³ee Deefle GÊesefpele keÀe³ee&cegUsner Ieece Je LekeÀJee ³esT µekeÀlees. ³eeefµeJee³e #e³e, p³ee}e Fbûepeerle ìîegyejke̳eg}esmeerme (Tuberculosis) efkebÀJee keÀe@keÌme ef[meerme (Koch’s disease) cnCeleele, l³eecegUsner efJeµes<eleë je$eer®³ee JesUer HeÀej Ieece ³esT µekeÀlees. SJe{b keÀµee}e ’Yeerleerveb Ieece HegÀì}e“ ³ee JeekedÀÒe®eejeÒeceeCes ceveeJej KetHe leeCe Dee}e lejerner Ieece ³eslees DeeefCe neleHee³e ieUtve peeleele. keÀener legjUkeÀ J³ekeÌleervee veekeÀex}sHmeer (Narcolepsy) ne efJekeÀej Demelees! ³ee efJekeÀeje}e cejeþerceO³es efveêeIeele Demeb cnCee³e}e njkeÀle vemeeJeer. De®eevekeÀ ¿ee J³ekeÌleeRvee PeesHes®ee PeìkeÀe ³eslees DeeefCe leer J³ekeÌleer yesnes<e nesles. HesÀHeÀN³ee®ee SkeÀ ÒekeÀej, Hesìerìcee} SefHe}sHmeer (Petitmal Epilepsy) ³ee ÒekeÀejele osKeer} keÀener #eCe J³ekeÌleer SkeÀoce efoJeme nesles. yesµeg× nesles. GHeeme, G}ìer, peg}eye Fl³eeoer $eeme LekeÀJ³eeyejesyej nesle Demeleer} lej LekeÀJ³ee®es keÀejCe mecepeCes keÀþerCe vemeles. SjJeer nerì SkeÌPee@µeve (Heat Exhaustion) ®es efveoeve nesCes HeÀejmes DeJeIe[ veener. HeCe meeceev³eHeCes Flej kegÀþ}ener $eeme vemes} DeeefCe Gvneȳee®³ee megªJeeleeryejesyej Lees[e Ieece ³esCes, leesner Gvnele Je keÀece He[uîeeJej peemle ³esCes l³ee®³eeµeer efveie[erle Deµee leNnsves LekeÀJee ³esCes (efnì SkeÌPee@µeve Heat exhaustion) ne ÒekeÀej µejerjele}s HeeCeer DeeefCe #eej êJ³e IeeceeJeeìs efveIetve iesuîeecegUs neslees. ³ee efþkeÀeCeer Ieece ³esCes ns vewmeefie&keÀ Demeles DeeefCe µejerje®³ee mebj#ekeÀ GHee³e ³eespeveebHewkeÀer leer SkeÀ ³eespevee Demeles ns }#eele I³ee³e}e nJes. JeeleeJejCeeleer} leeHeceeve Jee{}s lejer DeeHeuîee µejerje®es leeHeceeve Jee{t ve³es cnCetve ner ³eespevee Demeles. Deµee ÒeeC³eebvee nesefceDeesLeefce&keÀ (Homeothermic) cnCeleele. keÀejCe DeeHeuîee µejerje®es vesnceer®es mee[sDeÇdîeeCeJe Debµe He@ÀjveneF&ì ns leHeceeve pej Jee{tve 104-105 Debµee®³ee Heg{s ves}s lej µejerjeleuîee cenÊJee®³ee Hesµeer ceªve peeC³ee®eer DeeefCe ce=l³et ³esC³ee®eer Yeerleer Demeles. Ieece ³esC³eecegUs lJe®esJej HeeC³ee®ee Lej pecee neslees Je l³ee®es yee<HeerYeJeve nesC³eemeeþer cnCetve }eieCeejer G<Celee µejerjeletve Iesle}er peeleW Je µejerje®es leHeceeve ceie Oeeske̳ee®³ee HeeleUerHe³e¥le ìeU}s peeles. HeCe l³ee®eyejesyej IeeceeJeeìs meesef[Dece keÌ}esjeF&[, Heesì@efµe³ece keÌ}esjeF&[ (Deveg.Sodium Chloride, Potassium Chloride) Demes #eej efveIetve peeleele Je l³eecegUs efJeµes<eleë meesef[Dece®³ee ìb®eeF&cegUs LekeÀJee ³esCes Je neleeHee³eeletve HesìkesÀ keÀceer Pee}s keÀer, meejKeer leneve leneve nesles. Ieµee}e keÀesj[ He[les. jkeÌleoeye keÀceer neslees, LekeÀJee ³eslees Je }IeJeer keÀceer nesles. DeeHeuîee µejerjele}s HeeCeer keÀceer Pee}s keÀer DeeHeuîee}e keÀµeer leneve }eieles les peeCetve IesCes ceesþs ceveesjbpekeÀ Deens. HeCe FLes SJe{s®e veceto kesÀ}s lejer Hegjs keÀer, ceWotceO³es leUe}e Deme}suîee ne³eHeesLe}@ceme veeJee®³ee YeeieeceO³es ceWot®³ee efJeefµeä ÒekeÀej®³ee mebJesovee#ece Hesµeer Demetve l³ee®e HeeCeer keÀceer Peeuîee®eer veeWo Iesleele. l³ee®e leneve Jee{Jeleele Je l³ee®e Hesµeer }IeJeerJeeìs HeeCeer efveIetve peeT ve³es ³eemeeþer Je jkeÌleoeye Jee{eJee ³eemeeþer cet$e} ÒeefleyebOekeÀ Deblem$eeJes (Jn@meesÒemeerve cnCepes®e DeBìer[e³e³egjsìerkeÀ neceexve Vasopressin i.e. Antidiuretic Harmone)ñeJeCekeÀjleele.³eeDeblem$eeJeecegUs }IeJeer keÀceer nesles Je µejerjeceO³es HeeC³ee®es ³eesi³e ÒeceeCe efµe}ÁkeÀ jenC³eemeeþer ceole nesles.
12 13 lej Gvneȳeele ³esCeeje ne LekeÀJee ìeUC³eemeeþer GÊece GHee³e cnCepes ef}byet mejyele Je Flej HeÀUeb®es jme Je YejHetj HeeCeer efHeCes. ceesmebyeer, ef}®eer, ef}byet ³ee HeÀUebceO³es HeesìBefµe³ece YejHetj Demeles. (ef}®eer ceO³es Heesì@efµe³ece Demeles. HeCe efJeµes<e cnCepes keÀceUe®³ee JeeUuîee osþeceO³es yengleskeÀ meJe&®e #eej YejHetj®e Demeleele. Je ceeP³ee celes keÀceUe®³ee megke̳ee osþe®ee mejyele yeveefJeC³eemeeþer JeeHej kesÀ}e lej HeÀej®e GÊece. l³ee®eer efkebÀcelener HeÀejµeer veener. meb$³eeceO³esner yengleskeÀ meJe& #eej Demeleele HeCe keÀceer ÒeceeCeele. nUo, DeeJeUe Jeiewjs HeoeLe& Deenejele Demeleer} Je ef}byet mejyele IesCes pecele Demes} efkebÀJee keÀceUe®³ee osþe®es mejyele pecele Demes} lej Deefleµe³e GÊece. one-HebOeje ªHe³eeb®eer µeerleHes³es IesC³ee®eer peªjer veener, l³eeb®ee keÀenerner HeÀe³eoe veener. mJe®í Je µeg× HeeCeer efHeCes®e efpeLes µeke̳e vemes} Deµee kegÀûeeceer DeepekeÀe} ner µeerleHes³es Hees®e}er Deensle. efleLes HeeC³eeSsJepeer cnCetve p³ee}e HejJe[s} l³eeveer®e leer H³eeJeer. Heg<keÀUoe Demee Òeµve efJe®eej}e peelees keÀer Gvneȳeele ®ene efHeCes ns Leb[ Hes³eeHes#ee ®eebie}s keÀer veener? ®ene efHeC³eecegUs }IeJeer peemle nesles. DeeefCe µejerjele}er G<Celee Jee{Je}er peeles Hejbleg l³ee®e yejesyej lejlejerner nesles. ceeP³eeceles ®ene mesJeve ce³ee&efole cnCepes DeeJeµ³ekeÀ lesJne®e keÀjeJeb DeeefCe HeeCeer l³ee ÒeceeCeele DeefOekeÀ H³eeJe. l³eecegUs efceUCeejer GÊespeveener efceUs} Je efJeHejerle HeefjCeece osKeer} nesCeej veener. IeeceeceOetve keÀener ÒeceeCeele HeeC³eele efJejIeUCeejer ye Je keÀ ÒekeÀej®eer peerJevemelJes efveIetve peeC³ee®eer µeke̳elee Demeles. l³eecegUs Hee}sYeep³ee Deenejele YejHetj þsJeeJ³eele keÀejCe l³eele ye peerJevemelJe Demeles Je DeeJeȳeeceO³es keÀ peerJevemelJe Demeles. HeÀej Ieece ³esCes ìeUlee Dee}s - DeLee&le vewmeefie&keÀ He×leerves lej GÊece. Heefn}s cnCepes Deieoer DeeJeµ³ekeÀ lesJe{s®e megleer keÀHe[s JeeHeje³e®es.ogmejs cnCepes µeke̳elees Ye[keÀ ve JeeHejlee meHesÀo Je meewc³e jbiee®es JeeHeje³e®es. mew} keÀHe[s JeeHeje³e®es cnCepes kebÀ[ke̵eve, keÀvJnske̵eve Je js[erSµeve ³ee eflevner ÒekeÀejs G<Celee µejerjeletve otj HesÀkeÀ}er peeT µekeÀles.vee³e}e@ve®es keÀHe[s, ceespes Je ie[o jbiee®ee ìeFì metì Iee}tve Gvnele efHeÀj}s lej efveef½ele®e µejerjele G<Celee meeþtve peemle Ieece ³esCeej Je peemle LekeÀJee ³esCeej. Ieece keÀceer ³eeJee ³eemeeþer µeejerefjkeÀ Þecener µeke̳elees ìeUeJes Je efpeLes DeHeefjne³e& Deens efleLes µeke̳e lesJe{er efJeÞeebleer I³eeJeer. Goe. jCejCel³ee Gvnele efHeÀjCes efkebÀJee keÀece keÀjCes p³eebvee DeHeefjne³e& Deens l³eebvee þjeefJekeÀ JesUeveblej efJeÞeebleer efceUCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. lemes®e GvneHeemetve peªj les mebj#eCener l³eebvee efceUe}s Heeefnpes. GoenjCeeLe& keÀeUs ®e<ces efkebÀJee ceesþîee n@ìmed. JeeleevegkegÀ}ve HebKes F. GHee³e efkebÀJee meeOeves cnCepes ®ewveer®³ee Jemlet Demee keÀener ceb[UeR®ee iewjmecepe Demelees. DeeHeuîeekeÀ[s meeOeveeb®ee legìJe[e Deens, l³eecegUs l³eele keÀener iewj veener. HeCe lejerner ne iewjmecepe otj keÀªve ìekeÀ}e®e Heeefnpes. Gpee&-FbOevee®es veJes He³ee&³e efnjerjerves µeesOetve Je l³ee®ee meg³eesi³e JeeHej keÀªve DeefleG<Celee Je DeefleDeeê&lee ³eeb®³ee le[eK³eeletve mJeleë}e Jee®eJeCes, keÀceer LekeÀCes, keÀceer ÞeceCes Je keÀceer kebÀìeUCes Deieoer DeeJeµ³ekeÀ Deens. keÀceerle keÀceer leµeer ¢äer þsTve Òe³elve kesÀ}s Heeefnpesle. meeJe&peefvekeÀ ¢äerkeÀesveeletve Heeefn}b lej }eskeÀ} iee[îee Je yemesmeceOetve ÒeJeemeer p³ee HeOoleerves ÒeJeeme keÀjleele efkebÀJee He$³ee®³ee µes[ceOetve }sLeceµeerve, YeÆer F. Jej }eskeÀebvee p³ee HeefjefmLeleerle keÀece keÀjeJeb }eiele les kesÀJeU }epeerjJeeCeb Deens. l³eecegUs }eKees }eskeÀeb®eer mepe&veµeer}lee Ke®®eer nesles. keÀuHekeÀlee HeebieUer nesles. DeeefCe keÀe³e&ÒeCeJelee }gUer He[les ³eele µebkeÀe veener. ne peerJeveceeve Gb®eeJeC³ee®ee Òeµve Deens ns Kejb HeCe l³ee®ee Deejesi³eeJejer} HeefjCeece og}&#etve ®ee}Ceej veener. keÀeneRvee Demee Òeµve He[lees keÀer Gvneȳeele pej Deieesoj®e LekeÀJee ³esle Demes} lej JesieUe J³ee³eece keÀjCes ns Òeke=Àefle}e Deefveä nesF&} keÀe³e? ne Òeµve Deieoer meb³egeqkeÌlekeÀ Deens Je Gvneȳeele peesjoej J³ee³eece keÀjCes vekeÌkeÀer®e Deefveä Deens. keÀejCe µeejerefjkeÀ Þece Je J³ee³eece ³eecegUs µejerjeleer} G<Celee Jee{les DeeefCe meenefpekeÀ®e mebj#eCe ³eespevee cnCetve Gvneȳeele keÀeceeb®³ee peeieer HeÀej®e leeHeceeve Demes} lej µeejerefjkeÀ Þece Je J³ee³eece ìeUeJes. efkeÀceeve vesnceerHes#ee keÀceer lejer keÀjeJes. Gvneȳee®³ee efoJemeele lejer oeª ìeUeJeer. l³eecegUs lJe®es®³ee jkeÌleJeeefnv³eeb®eb ÒemejCe nesleb Je l³eecegUs lJe®esJeeìs Je }IeJeerJeeìs µejerjeleer} êJeHeoeLe& keÀceer nesleele Je Gvneȳee®ee og<HeefjCeece DeefOekeÀ neslees. ieUtve pee³e}e nesles. (Flej og<HeefjCeecebe®ee Hee{e FLes Jee®ele veener.) l³ee®eÒeceeCes efJeveekeÀejCe yeeefjkeÀmeejerkeÀ le¬eÀejeRmeeþer Deve@efupeve, He@j@efmeì@cee@}, De@efmHeefjve ³eemeejKeer êJ³es ìeUeJeerle. keÀejCe ³ee êJ³eecegUsner KetHe Ieece Je LekeÀJee ³eslees. ³eecegUs ceg$eefHeb[eJej og<HeefjCeece nesT µekeÀleele. megHeejer KeeTve Ieece keÀceer keÀjeJee Demes keÀener cnCeleele. megHeejerceO³es Ieece keÀceer keÀjCeejs êJ³e Deens HeCe Deµee ÒekeÀejs ke=Àef$eceHeCes Ieece keÀceer keÀs}e lej G<Celee µejerjele®e meeþJeC³ee®eer Yeerleer Demeles. Dee}s, DeesJee, kegÀUerLe, veejU, JeeUe, }metCe ³ee®eener JeeHej Dee³egJexoeceO³es HeÀej Ieece Deeuîeeme keÀjeJee Demes meebefiele}s Deens. ns meJe& HeoeLe& vesnceer®³ee Deenejele}s Demeuîeeves l³ee®ee JeeHej keÀjC³eeme ceeP³eeceles njkeÀle veener. HeCe l³eeb®³eeHewkeÀer kegÀþuîeener SkeÀe®e HeoeLee¥®es DeeflemesJeve ìeU}s}s yejs.
14 15 ³ee J³eefleefjkeÌle DeeCeKeer SkeÀ meg®evee cnCepes Hee³eebvee metpe DeeuîeecegUs DeeflejkeÌleoeyeeves $emle Pee}suîee efkebÀJee Flej keÀener ©iCeebvee }IeJeer peemle keÀjefJeCeeN³ee ieesȳee efkebÀJee Fbpeske̵eves [e@keÌìj osleele. DeeHeuîeeHewkeÀer kegÀCee}ener [e@keÌìj®es GHe®eej ®ee}t Demeleer} lej [e@keÌìjebvee cegÎece efJe®eejeJeb keÀer GvneȳeecegUs µejerjele}s HeeCeer Heg<keÀU®e keÀceer nesle DemeuîeecegUs meoj ieesȳee keÀceer keÀjeJ³ee keÀer keÀe³e? keÀejCe Heg<keÀUoe Deµee ieesȳee keÀceer keÀjCes efkebÀJee yebo keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles. Deµee ieesȳeeb®es SkeÀ GoenjCe cnCepes He̳egjesmesceeF&[ De@efmeì@ Pees}eceeF[, mee³ekeÌ}esHesìîeemeeF[ Jeiewjs, }IeJeer Jee{efJeCeeN³ee Flejner ieesȳeeb®ee JeeHej keÀceer keÀjeJee. Dee³egJexoele}s Hegveve&Jee nsner }IeJeer Jee{JeCeejs Deew<eOe Deens. Del³eeJeµ³ekeÀ®e Demeuîeeme mHee³ejesvees}@keÌìesve ( Spironolactone) ns cet$e} êJ³e JeeHejeJes. keÀejCe l³eecegUs Heesì@efµe³ece ìb®eeF&®ee OeeskeÀe vemelees. DeLee&le ³ee yeeyeleerle [e@keÌìjeb®ee me}Áe I³eeJee®e. ogmejs cnCepes SkebÀoj Deenej µeke̳elees keÀceer þsJeeJee. ³ee yeeyeleerle Dee³egJexo DeeefCe De@}esHeLeer ³eeb®es SkeÀ cele Deens HeÀkeÌle Dee³egJexoeceO³es meeKej Je Flej iees[ HeoeLe& Goe. keÀesnȳeeHeemetve yeveJe}s}s Hes³e efkebÀJee Hes{s, jmeieg}Ás, ieg}eyepeece Fl³eeoer Deenejele I³eeJes DeeefCe Deebyeì leekeÀ Je oner Jep³e& keÀjeJes Demes meebefiele}s Deens. l³ee}e De@}esHe@Leer®³ee ¢äerkeÀesveeletve Heeefnuîeeme keÀener DeeOeej meeHe[le veener. mHeäerkeÀjCe efceUle veener. keÀe@HeÀer cee$e keÀceer keÀjeJeer. µejerjele}s #eej keÀceer Pee}s efJeµes<eleë Heesì@efµe³ece keÀer Ëo³eeJej l³eelee Deefveä HeefjCeece neslees. l³eecegUs keÀesCel³eener keÀejCeeves µejerjeleer} #eej keÀceer Peeuîeeme (Goe. leeHeecegUs) keÀceUe®ee GHe³eesie keÀjeJee. Demes Dee³egJexoele meebefiele}s Deens. keÀceUeleer} YejHetj #eej êJ³eecegUs keÀceUe®ee GHe³eesie ®eebie}e nesF&}. Jeeȳee}ener Dee³egJexoele cenÊJe Deens. De@}esHe@Leer®³ee ¢äerves Heene³e®es lej G<ceebkeÀ (ke@À}jerle) keÀceer Deme}s}s HeoeLe& cnCepes efnjJ³ee Yeep³ee Je HeÀUs GÊece. otOe, oner, leekeÀ Fl³eeoerner ®eebie}er. Hejbleg G<ceebkeÀ peemle Deme}s}s (p³ee®³eecegUs µejerje}e YejHetj G<Celee efceUles) }esCeer, letHe, yeìeìe, Deb[er, ient, les} Jeiewjs keÀceer keÀjeJes. iejce cemee}e keÀceer keÀjeJee. keÀejCe iejce cemeeuîeecegUs Deefve®íeJeleea ceppeemebmLes®³eeÜejs G<Celee Jee{C³ee®es keÀe³e& Jee{les. v v v G<ceeIeele (Sun Stroke, Heat Stroke) Heg<keÀUebvee Demeb Jeeìles keÀer, veeieHetjmeejK³ee keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeer Ieece ³esle veener. HeCe ns DeLee&le®e Kejs veener. keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeerner Ieece ³eslees. Hejbleg nJesleer} yee<Hee®es ÒeceeCe Deeê&lee keÀceer DemeuîeecegUs cnCepes nJee keÀesj[er DemeuîeecegUs Ieecee®es HeìkeÀve yee<HeerYeJeve nesles Je lees DeeHeuîee vepejsle Yejle veener. Ieecee®³ee Oeeje Jeenle veenerle. keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeer leHeceeve HeÀej vemes} Je efJeefµeä ÒeceeCeele JeejeDemes} lej Gvneȳee®ee $eeme keÀceer neslees. Hejbleg leHeceeve peemle DeeefCe Jeejener HeÀej Jesieeves JeenCeeje Demes} lej µeg<keÀHeCee-keÀesj[sHeCee (efveves}eJe ef[ne³e[^sµeve Dehydration)®ee HeìkeÀve $eeme neslees. l³ee®eÒeceeCes #eej ìb®eeF&®ee cnCepes®e F}skeÌì^esF&ì[s efHeÀefµeDevmeer®ee $eeme neslees. DeLee&le ns DeeHeuîeeleuîee yeN³ee®e peCeebveer DevegYeJe}b DemeCeej. HeÀkeÌle FLes ne G}ÁsKe keÀjC³ee®es keÀejCe Demes keÀer keÀesj[îee nJesceO³es µejerjele}er G<Celee GOJe&nve, Glmepe&ve Fl³eeoer ÒekeÀejebveer yeensj HesÀkeÀ}er peeles. lej oceì nJes®³ee efþkeÀeCeer ³ee ÒekeÀejebveer G<Celee lesJe{îee ÒeceeCeele otj HesÀkeÀ}er peeT µekeÀle veener.cnCetve Ieece Lees[e peemle ³eslees. meenefpekeÀ®e G<ceeJemeeo efkebÀJee LekeÀJee (cnCepes Heat Exhaustion) Je HesìkesÀ (cnCepes Cramps) oceì efþkeÀeCeer peemle Dee{Uleele. lej keÀesj[îee Je G<Ce efþkeÀeCeer Demes ÒekeÀej Dee{U}s lejer peemle ÒeceeCeele leerJe´ mJeªHee®ee G<ceeIeele DeLee&le nerì mì^eskeÀ (Heat Stroke) efkebÀJee meve mì^eskeÀ (Sun Stroke)nesC³ee®eer DeefOekeÀ µeke̳elee Demeles. G<ceeIeeleeceO³es µejerje®es leHeceeve ³eesi³e l³ee ce³ee&osle þsJeC³ee®eer ³eb$eCee®e efyeIe[les DeeefCe µejerje®es leHeceeve YejeYej Jee{e³e}e }eieles. yejesyej µejerjeleer} HeeC³ee®es Je #eeje®es ÒeceeCener PeHeeìîeeves keÀceer nesles. G<ceeIeeleeceO³es µejerje®es leHeceeve YejeYej Jee{t }eieuîeeveblej leelkeÀeU keÀeUpeer IesCes meJee&le cenÊJee®es Demeles. Del³eble efvekeÀ[er®es Demeles. FLes µejerje®es leHeceeve leeye[leesye Kee}er DeeCeeJes }eieles. veener lej ceWot}e ³ee leHeceeveecegUs Fpee nesT µekeÀles. p³eebvee leHeceeHekeÀ (Lecee&ceerìj) JeeHejlee ³esle veener l³eebveer µejerje®es leHeceeve I³ee³e}e cegÎece efµekeÀeJes. les Deieoer meesHes Demeles. leHeceeHekeÀe®eer efkebÀcelener HeÀej vemeles. Òel³eskeÀe®³ee Iejer leHeceeHekeÀ DemeeJee. leHeceeHekeÀeJej FbûepeerceO³es meWef[ûes[/HeBÀjveneFì Demes DeekeÀ[s Demeleele. Heeje Deme}suîee ®ekeÀ®ekeÀerle yeepetHeemetve ®e{l³ee ¬eÀceeves ns DeekeÀ[s ef}efn}s}s Demeleele. µejerje®es leHeceeve keÀeKe, leeW[ efkebÀJee iegoÜej ³ee peeieer Ieslee ³esles. peebiesceO³es leHeceeHekeÀ }eJetvener leHeceeve Ieslee ³esles. iejce efkebÀJee Leb[ HeoeLe& mesJeve kesÀ}s Demeuîeeme }ies®e leeW[eJeeìs leHeceeve IesT ve³es. lemes®e keÀeKe Je peebiesceO³es leHeceeve Iesleevee Ieece Dee}e Demeuîeeme lees meeHeÀ Hegmetve keÀesj[e keÀªve leHeceeve I³eeJes. efvejesieer DeJemLesle µejerje®es leHeceeve meeOeejCeHeCes 980 He@ÀjveneFì DeLeJee 370 meWefìûes[ SJe{s Demeles. SkeÀ-DeOee& He@ÀjveneFì leHeceeve Deepeej
16 17 vemeleeveener keÀceer DeefOekeÀ nesT µekeÀles. leHeceeve IesC³eeHetJeea leHeceeHekeÀ Pee[tve HeeN³ee®ee keÀe@}ce Heeje Deme}suîee yeuye®³ee yeepet}e {keÀ}Ces DeeJeµ³ekeÀ Demeles Je keÀe@}ce 98 Debµee®³ee Kee}er peeCes (37 Debµe mesW.) Deieoer peªj Demeles.Dev³eLee Òel³e#eele leHeceeve Jee{}s}s vemeleeveener ®egkeÀer®es Je peemle leHeceeve leHeceeHekeÀele oeKeJe}s peeF&}. µejerje®es leHeceeve 105 Debµe He@ÀjveneF쮳ee Jej ies}s efkeÀ l³ee}e ne³eHejHee³ejseqkeÌme³ee cnCeleele. Deµee JesUer Del³euHe keÀeUele keÀener efceefveìele ceWot}e DeHee³e nesT µekeÀlees. leHeceeve Kee}er DeeCeC³eemeeþer µejerje}e jsÖeÀerpejsìjceOeuîee Leb[ HeeC³eeves, yeHeÀe&ves efkebÀJee ceeþeleuîee ieej HeeC³eeves efkebÀJee lesner vemes} lej veUe®³ee meeO³ee Leb[ HeeC³eeves HeÀ[keÀe, Heb®ee efkebÀJee ìe@Jes} efYepetve meejKeb Debie HegmeeJeb DeeefCe Debie GIe[s þsJetve Jeeje Iee}erle jneJes. ªiCe pej µeg×erJej Demes} lej l³ee}e melele Je µeke̳e nesF&} lesJe{s ieej HeeCeer efkebÀJee ef}byet mejyele H³ee³e}e ÐeeJes. (ef}byet mejyeleele yeN³ee®e ne@ìs}ceO³es ceerþ Iee}le veenerle. HeCe ef®ecetìYej lejer ceerþ Iee}Ces kesÀJnener Þes³emkeÀj. keÀejCe l³eecegUs mees[er³ece Je keÌ}esjeF&[®eer Yej nesles.) ns GHe®eej keÀjerle Demeleevee®e peJeUHeeme ªiCee}³ee®eer efkebÀJee [e@keÌìj®eer mees³e Demes} lej l³ee®ee peªj HeÀe³eoe I³eeJee. keÀejCe lesLes peªjÒeceeCes efµejsletve me}eFve oslee ³esles. HeCe meJe&ÒeLece µejerje®es leHeceeve keÀceer keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjerle jenCes ns Del³eeJeµ³ekeÀ Demeles ns cee$e ³ee efþkeÀeCeer efJemejlee keÀecee ve³es. G<ceeIeelee®³ee meboYee&le }#eele þsJeC³eemeeþer DeeCeKeer SkeÀ efJeµes<e yeeye cnCepes JeeN³ee®ee Jesie. meesmeeìîee®ee Jeeje Demes} Je keÀesj[er nJee Demes} lej Gvneȳee®³ee og<HejerCeeceele Yej He[les! µejerjeleer} pe} veenermes nesC³eeme, µejerje} keÀesj[sHeCee, ©#elee, µeg<keÀHeCee ³esC³eeme peesje®³ee JeeN³eeves ceole nesles. ns OeeskeÀeoe³ekeÀ Demeles. v v v IeeceesUs-efÒekeÀ}er nerì Ieeceesȳee}e efÒekeÀ}er nerì (Prickly Heat) Je efceef}De@efj³ee ©ye´e (Millaria Rubra)cnCeleele.ceeve,íeleer,Heesì,Heeþ,nele,Hee³eogce[leelel³eepeeieerDeeefCekeÌJeef®ele ®esnje, nele Hee³e ³ee efþkeÀeCeer IeeceesUer Dee{Uleele. nelee®es Je Hee³ee®es leUJes vesnceer®e IeeceesȳeebHeemetve megjef#ele jenleele. Ieeceesȳee keÀener efoJemeebHeemetve les efkeÀl³eskeÀ ceefnv³eeHe³e¥le efìketÀve jent µekeÀleele DeeefCe SkeÀoe yejb Peeuîeeveblej Hegvne veJeerve le³eej nesT µekeÀleele. Ieece pesJe{e peemle lesJe{b IeeceesUb peemle ³esleb. Ieeceesȳee®eer }#eCeb cnCepes Deeie Deeie nesCeb DeeefCe Keepe ³esCeb. Heefnuîee Heefnuîeeboe Deefleµe³e Ieece ³eslees. HeCe veblej veblej mJesoûebLeerceO³es De[ketÀve He[uîeecegUs Ieece ³esCeb yebo nesleb. Keepe Dee}er keÀer DeeHeCe KeepeJelees DeeefCe SeqkeÌPecee, HeÀes[, peKecee Jeiewjs J³eeOeeRvee Deeceb$eCe oslees. Deefleµe³e Ieece ³esCeb DeeefCe lees Iece&ûebLeerceO³es, mJesoûebLeerceO³es De[ketÀve He[Ceb, ³eecegUb IeeceesUb ³esle DemeuîeecegUs efJe<egJe=Êeer³e G<Ce Je oceì Òeosµeele (Goe. cegbyeF&, ieesJee, jlveeefiejer Jeiewjs) IeeceesUb DeefOekeÀ Dee{Uleb. HeeJemeeȳee®³ee efoJemeelener (Goe. Dee@iemì, Dee@keÌìesyej Jeiewjs ceefnv³eele) pesJne HeeTme Lees[e keÀceer neslees lesJne nJesceO³es Deeê&leener peemle Demeles Je leHeceevener peemle Demeles. lesJne IeeceesUb ³esleb. mebJesovee#ece lJe®ee Demes} l³eebvee vee³e}e@ve®es keÀHe[s, DeeJeµ³ekeÀlesHes#ee peemle keÀHe[s JeeHejCeeN³eebvee DeeefCe efJeµes<eleë }Ç Je Deefle Ieece ³esCeeN³ee mLet} J³ekeÌleervebe DeeefCe }neve ceg}ebvee Ieeceesȳee®ee $eeme neslees. l³ee®eÒeceeCes p³ee®³ee keÀecee®eer peeiee iejce Je oceì Demeles l³eebveener IeeceesUer peemle ³esleele. yeejerkeÀ-meejerkeÀ }e}mej HegìkegÀȳeebÒeceeCes ³esCeejs IeeceesUs ®esnsje. leUnele Je Hee³ee®es leUJes ³eeJej keÀOeer®e ³esle veener. ns }#eele þsJe}b lej leeHe efkebÀJee Deefle LekeÀJee Jeiewjs Flej keÀener le¬eÀej vemes} lej Ieeceesȳeeb®es efveoeve keÀjCes keÀþerCe veener. leeHe efkebÀJee Deefle LekeÀJee Demeuîeeme cee$e keÀener Jne³ejmeHeemetve nesCeeN³ee efJekeÀejeb®eer osKeer} mebYeeJ³elee efJemeªve ®ee}Ceej veener. Lees[ke̳eele cnCepes IeeceesUb Ieecee®³ee ûebLeer®³ee oenecegUs nesleb. }e}mej efþHekesÀ cnCepes ogmejs eflemejs keÀener vemetve Ieecee®³ee ûebLeer®³ee l³ee yegpeuîeecegUs nesCeeje oen Demelees. Fbûepeerle ³ee}e FveHeÌ}sµeve (Inflamation) cnCeleele. IeeceesUb nesT ve³es cnCetve 1) megleer, mew} DeeefCe peªjerHegjles®e keÀHe[s JeeHejCes Je vee³e}e@ve®es keÀHe[s ìeUCes. 2) HeÀej Þece ve keÀjCes lemes®e peemle Ieece ve ³esT osCes. 3) meeyeCeeves DeebIeesU keÀjCes. 4) n}keÀe Deenej IesCes, lemes®e ®ene, keÀe@HeÀer, oeª Je iejce cemee}s ìeUCes vesnceer®e cenÊJee®es Demeles. 5) kebÀHeeTb[ me@ef}efmeef}keÀ De@efme[ HeeJe[j Debiee}e }eJeCes. ner HeeJe[j yeveJeC³ee®eer HeOole Deieoer meesHeer Deens. ceWLee@} keÀeHetj Je me@ef}efmeef}keÀ De@efme[ HeeJe[j Òel³eskeÀer 2 ûe@ce YejHetj cesefLeef}ìs[ efmHeefjìceO³es efJejIeUtve les yeesefjkeÀ De@efme[ Je efPebkeÀ Dee@keÌmeeF[ Òel³eskeÀer 6 ûe@ceceO³es efcemeUe³e®es. l³eeceO³es vesnceer®eer ìeukeÀce HeeJe[j SketÀCe efceÞeCe 100 ûe@ce nesF&} Deµee leNnsves Yejer}e Iee}e³e®eer. 6) keÀecee®³ee peeieer ³eesi³e leHeceeve DemeCes. 7) JeejbJeej Leb[
18 19 HeeC³eeves DeebIeesU keÀªve Debie keÀesj[s keÀjCes Je HeeJe[j Debiee}e }eJeCes. 8) Debie legkeÀlegkeÀerle jenJes. megjkegÀl³ee He[t ve³esle Je Oece&ûebLeer®ee oen keÀceer nesC³eemeeþer Debiee}e }sHe }eJeC³ee®ee HeÀe³eoe neslees. v v v cet$eoen }IeJeer}e pesJne peUpeU nesles lesJne Òel³eskeÀeves meleke&À Demee³e}e nJes. }IeJeerceOeer} Deec} Je #eeje®es ÒeceeCe DeefOekeÀ PeeuîeecegUs Gvneȳeele }IeJeer®eer Deeie nesles. Hejbleg cet$eeµe³ee®ee oen efJeµes<eleë pebletb®³ee mebmeiee&cegUs Demet µekeÀlees. Goe. Hejcee, ieesveesjer³ee Fl³eeoercegUs }IeJeer®³ee JesUer oen nesT µekeÀlees. Hejbleg GvnecegUs nesCeejer Deeie Gvneȳeele}er keÀeUpeer Iesle}er keÀer keÀceer nesles. meejKeer Je Lees[er }IeJeer nesC³ee®esner keÀejCe cnCepes }IeJeerle DeefOekeÀ #eej DemeCes, DeefOekeÀ Deec} DemeCes. ³eesi³e ÒeceeCeele HeeCeer Je #eej Iesle}s keÀer ns yebo nesles. peemle Ieece Deeuîeeme µejerjeleer} HeeCeer Heg<keÀU®e ÒeceeCeele efveIetve peeTve #eejeb®es ÒeceeCe Jee{les. l³eele®e }IeJeer®es ÒeceeCe keÀceer Pee}s keÀer cetleKe[îee®eer µeke̳elee Jee{les. me@}[ceOeer} keÀekeÀ[er Je ìesce@ìes®es cetleKe[îeeµeer veeles Deens. }IeJeer®es ÒeceeCe keÀceer Pee}suîee JesUer pebletmebmeiee&®eer µeke̳eleener Jee{les. µenjeceO³es (efJeµes<eleë cegbyeF& meejK³ee) Ieece efveLeUt }eie}e keÀer Òeke=Àleer}e Del³eeJeµ³ekeÀ Deme}s}s HeeCeer efHeC³eeSsJepeer ‘Hes³es’efHeC³ee®eer He@Àµeve Deens. efle®ee ®eebie}e veener®e HeCe JeeF&ì HeefjCeece nesT µekeÀlees. v v v efveêeveeµe efveêeveeµee}e Fvmeeseqcve³ee (Insomnia) cnCeleele. Deefpeyeele efkebÀJee veerì PeesHe ve }eieCes HeÀej®e leeHeoe³ekeÀ þª µekeÀles. De#ejµeë yes®ewve keÀªve ìekeÀ}er Demes leHeceeve Demes} DeeefCe l³eele®e [eme, ceeµee Fl³eeoeR®³ee mebieerlee®eer Yej He[}er keÀer ceie keÀe³e efJe®eejlee PeesHes®es ‘Keesyejs’Jne³e}e efkeÀleer JesU }eieCeej? GvneȳeecegUs IeeceesUb Dee}suîeeb®es lej KejesKej®e ne} nesleele. efoJeme-je$e Deeie Deeie DeeefCe Keepe ³eecegUs J³ekeÌleer nwjeCe nesles. l³eele®e efoJeme ceesþs nesleele. l³eecegUs }JekeÀj peeie ³esles DeeefCe PeesHe Gµeerje! oceì nJes®³ee efþkeÀeCeer Gvneȳeele Jeerpes®ee HebKee ner KejesKej®e ®ewveer®eer yeeye mecepe}er peeT ve³es. megKee®eer PeesHe }eieC³eemeeþer lejer Kees}erle PeesHeCeeN³ee (cegbyeF&meejK³ee efþkeÀeCeer Deeþ-one) J³ekeÌleeRvee, SkeÀlejer HebKee Del³eeJeµ³ekeÀ Deens. HebK³eeÒeceeCes®e IejeYeesJeleer, Kees}erYeesJeleer efkebÀJee ie®®eerceO³es, yeeukeÀveerceO³es peceleer} l³ee ÒekeÀej®eer Pee[b }eJeCeb ns Del³eble efnleeJen Deens. iejeryeer®ee De[mej ve keÀjlee meJee¥veer ner Je=Êeer þsJee³e}e nJeer. Pee[s }eJee³e®eer, Pee[s jeKee³e®eer DeeefCe leer Leb[eF&, leer µeerle}lee ceie DevegYeJee³e®eer ³eeceO³es megoj peerJeveme=äer Deens DeeefCe leer peesHeemeCes meJee¥vee µeke̳e Deens. Iejiegleer HeeleUerJej®³ee ³eesi³e efve³eespeveeves ns meg}Ye nesF&}. [eme, ceeµee, ef®e}ìs, {sketÀCe JeiewjW®ee $eeme nesT ve³es cnCetve meeJe&peefvekeÀ efþkeÀeCes mJe®í jeKeC³ee®eer efveleeble iejpe Deens. ®eeUerceO³es, PeesHe[HeÆîeeletve, jml³eeJej efpeLes peeJes efleLes Deepe keÀcee}er®eer IeeCe Demeles. ³ee meJe& IeeCeerves DeeHeuîee SkebÀoj Deejesi³eeJej meO³ee De#ejµeë Iee}e Ieele}e Deens. keÀeveerkeÀHeeUer Deesj[tve }neve ceg}ebvee µeeUsle mJe®íles®es cenÊJe mecepeeJetve meebefiele}s peeles. HeCe l³eeb®³ee mJele뮳ee ®eeUerle}s l³eeb®³ee Deepetyeepet}e Je Iejele jenCeejs yeeH³es cee$e efpeLes efleLes Heeve KeeTve LegbkeÀleele DeeefCe meb[eme, ceg$³ee IeeCe keÀjleevee efomeleele. ns }ebíveemHeo Deens. Heg<keÀUoe efµe#ekeÀ osKeer} Deµee yesefµemle JeeieCegkeÀer®ee Deeoµe& efJeÐeeL³ee&meceesj þsJeleele. mJeleëHeemetve megªJeele keÀªve meJee¥veer mJe®ílee HeeU}er lejermegOoe keÀer[skeÀerìkeÀeb®ee GHeêJe keÀceer nesF&}. ns efJeµes<eleë Gvneȳee®³ee efoJemeele cenÊJee®es Deens. keÀejCe Gvneȳeele efkeÀl³eskeÀoe HeebIeªCe IesJeJele veener. yeN³ee®eoe PeesHe keÀceer Pee}er lejer DeeHeuîee}e l³eeyeÎ} keÀener Keble Jeeìle veener. l³eele keÀener JeeJeieb Jeeìle veener. PeesHe ³esJees Deiej ve ³esJees DeeHeuîee jecejiee[îeele DeeHeCe Òeefle%eeHetJe&keÀ cejlegkeÀ[sHeCeeves efHeÀjle jenlees. HeÀej lej [eme ®eeJet ve³esle cnCetve HejJe[s} lej HebKee }eJelees DeeefCe Flej efkeÀìkeÀ cejeJesle cnCetve efkeÀìkeÀveeµekesÀ JeeHejlees. l³eeb®eener GHe³eesie nesF&veemee Pee}e lej [eme otj HeUJeCeejer ce}ces, cee@efmkeÌJeìes efjHes}bì (Mosquito Repellents) JeeHejlees efkebÀJee efJeµes<e ÒekeÀejl³ee je$eYej peUCeeN³ee Goyel³ee JeeHejlees. HeCe mJe®íles®ee efJe®eej keÀjCes cee$e DeeHeuîee peerJeeJej ³esles. PeesHe keÀceer Pee}er keÀer l³eecegUs SkebÀoj #ecelee keÀceer nesles. efJe®eejµekeÌleer kegbÀþerle nesles, ieeWOeU neslees. leeHeìHeCee, ef®e[ef®e[sHeCee ³eslees, SkeÀeûelee nesle veener. Heesìele peUpeU nesles, DeHe®eve nesles, meb[eme®eer le¬eÀej megª nesles. Deµee DeveskeÀ le¬eÀejer GodYeJeleele. ns }#eele IesTve lejer He®ekeÀve LegbkeÀC³ee®eer efkebÀJee veekeÀ efµebkeÀC³ee®eer, ce}cet$e De³eesi³e peeieer ìekeÀC³ee®eer yesefHeÀkeÀerj yesHeJee& Je=Êeer DeeHeCe keÀeyetle þsJee³e}e vekeÀes keÀe? YejHetj Je iee{ PeesHe efceUCes Del³eble cenÊJee®es Je DeeHeuîee meJee¥®³ee efnlee®es Deens DeeefCe l³eemeeþer Jej
20 21 G}ÁsKe kesÀ}s}s meeOesHeCe cenÊJee®es GHee³e DeeHeCe keÀesCel³eener meyeyeerKee}er ìeUlee keÀecee ve³esle. PeesHe keÀceer }eieC³ee®ee ÒekeÀej ceeveefmekeÀ leeCe-leCeeJe keÀeUpeer, ceOegcesn, DeHe®eve Heb[gjesie efkebÀJee jkeÌle#e³e DeLee&le De@efveefce³ee (Anemia) Lee³eje@F&[ ûebLeer®es Deefle GÊespeve, Ëo³ee®eer keÀcepeesjer, KeeskeÀ}e, SKeeoe ogKeje Je´Ce efkebÀJee HeÀes[, keÀevee®ee þCekeÀe, meebOesogKeer F. cegUs nesT µekeÀlees. DeµeeJesUer l³ee keÀejCeebJej GHee³e keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles. v v v IeeCee HegÀìCes Gvneȳeele veekeÀeletve keÀOeer keÀOeer YeUeYeUe jkeÌle ³esles l³ee}e®e IeeCee HegÀìCes DemesnercnCeleele.GvneUeJel³eele®ekeÀesj[ernJee.³eeoesneW®eeHeefjCeececnCepesveekeÀe®³ee Deeleuîee Yeeieeleuîee jkeÌleJeeefnv³ee ÒemejCe HeeJeleele DeeefCe l³ee®eyejesyej veekeÀe®³ee Deeleuîee Yeeiee®³ee DeeJejCee®eer }Jeef®ekeÀlee Je Dees}sHeCee keÀceer nesTve keÀesj[sHeCee Je efþmetUlee ³esles. ³eecegUs jkeÌlem$eeJe Deieoer #eg}ÁkeÀµee ogKeeHeleercegUs nesT µekeÀlees. lemes®e ³ee DeeJejCee®³ee peerCe&HeCeecegUs Je l³ee®³ee }Jeef®ekeÀles®³ee DeYeeJeecegUs ne jkeÌlem$eeJe HeìkeÀve Leebyele veener. veekeÀele JeejbJeej yeesìs Iee}tve KeepeJeuîeecegUs peerCe& lJe®esJej HeìkeÀve DeeIeele neslees. veekeÀeJej yeHe&À }eJeCes, ieej HeeCeer }eJeCes, ªiCe Gvnele Deme}e lej l³ee}e }ies®e Leb[ peeieer keÀceerle keÀceer meeJe}erceO³es lejer vesCes DeeefCe p³ee veekeÀHeg[erletve jkeÌle ³esle Demes} leer oeyetve OejCes Demes GHe®eej keÀjeJes. HeCe SJe{îeeves jkeÌlem$eeJe Leebyele vemes} (menmee Demes nesle veener, jkeÌlem$eeJe Leebyelees®e) lej leeWìeJeeìs ef}byet mejyele, Lees[e KeeC³ee®ee mees[e ìeketÀve ÐeeJeb DeeefCe µeke̳elees }JekeÀj peJeU®³ee [e@keÌìjeb®ee me}Áe I³eeJee. jkeÌlem$eeJe LeebyeJee cnCetve peer Fbpeske̵eve Je ieesȳee Deensle, l³eeceO³es ©efìve, eqJnì@efceve kesÀ DeeefCe De@ef[^vees¬eÀesce Jeiewjs êJ³es Demeleele. HeCe l³ee®ee JeeHej kesÀuîeeves µebYej ìkeÌkesÀ jkeÌlem$eeJe Leebyelees Demes cnCelee ³esle veener. HeCe ³ee Deew<eOee®es HeÀej Ye³eevekeÀ HeefjCeece nesCes DemebYeeJ³e Demeuîeeves l³ee®ee JeeHej kesÀ}e Demelee l³eele keÀener JeeJeies veener. eqJnì@efceve kesÀ ®ee GHe³eesie ÒeesLe´eBefyeve veeJee®es êJ³e ³eesi³e ÒeceeCeele le³eej nesC³eemeeþer neslees. l³eecegUs Je ªefìve, De@ef[^vees¬eÀesce ³ee®³eecegUs jkeÌlem$eeJe Leebyelees Demes keÀener efþkeÀeCeer keÀener ªiCeebceO³es Dee{U}s Deens. DeLee&le leerJe´ jkeÌlem$eeJe nesle Demeuîeeme ³ee ieesȳee-Fbpeske̵eve®eener keÀener GHe³eesie nesCeej veener. Deµee JesUer efµejsletve me}eF&ve ÐeeJes }eies} efkebÀJee Del³eJemLe ªiCee}e jkeÌle ÐeeJes }eies}. IeeCee HegÀì}s}s ªiCe pej De@efmHeefjvemeejKeer JesoveeµeecekesÀ Iesle Demes} lej [e@keÌìjeb®³ee me}uîeeves leer yebo keÀjCes Fä. keÀejCe De@efmHeefjve®³ee SkeÀe efJeefµeä iegCeecegUs jkeÌlem$eeJe }JekeÀj yebo nesle veener. v v v YetkeÀ ceboeJeCes Gvneȳeele YetkeÀ keÀceer nesles ³eele JeeJeies keÀener veener. µejerje®eer G<Celee YejHetj Demeuîeeves DeeCeKeer G<ceebkeÀe®eer (ke@À}jerped®eer) iejpe leµeer Heg<keÀU keÀceer Demeles. ceeHeÀkeÀ Deenej IesCeb yejb. HeCe YetkeÀ ceboeJe}er Demelee peerJevemelJes, #eej ³eeb®ee HegjJeþe cee$e keÀceer He[t osT ve³es. Gvneȳeele YegkeÀ ceboeJe}er keÀer Deµee HeoeLee¥®eer keÀcelejlee efvecee&Ce nesles. Gvneȳeele leneve HeÀej }eieles Je leer µejerjeleer} HeeCeer keÀceer PeeuîeecegUs Je #eejeb®es ÒeceeCe HeeC³ee®³ee leg}vesves Jee{uîeeves }eieles. YejHetj HeeCeer efHeCes ne®e ³eeJej GHee³e. ceeþele}s µeke̳e lej JeeUe Ieele}s}s HeeCeer GÊece. DeLee&le Jeeȳee®ee GHe³eesie Dee³egJexoeÒeceeCes meebefiele}e Deens. De@}esHe@LeerÒeceeCes l³eeyeeyele mHeäerkeÀjCe veener. Heg<keÀUeb®³ee yeeyeleerle Deefle leneves®es keÀejCe ceOegcesn ns Demeles. mebµe³e Dee}e lej DeµeeJesUer }IeJeer Je jkeÌle ceOegcesnemeeþer leHeemetve IesCes Fä. leneve }eieC³ee®eer Òeef¬eÀ³ee mecepeCes keÀþerCe veener. ceWot®³ee leUeµeer Deme}suîee ne³eHeesLe}@ceme ³ee Yeeieeleer} mebJesovee#ece HesµeeRvee jkeÌleeceOeer} HeeCeer Je #eejeb®es ÒeceeCe }ies®e peeCeJeles Je #eej Jee{}s Demelee µejerjele ‘HeeCeer ìb®eeF&’ Peeuîee®es Devegceeve keÀe{}s peeles Je HeeCeer efHeC³ee®eer F®íe nesles. Gvneȳeele Debiee®eer Deeie nesles. l³eemeeþer veer}keÀceU, ®ebove, DeveblecetU, jkeÌle®ebove,kesÀUer,keÀekeÀ[e,kesÀµejFl³eeoer®eeGHe³eesieDee³egJexoelemeebieleele.(efJeµes<eleë cegbyeF&meejK³ee OeeJeHeUer®³ee µenjele) HeCe les efkeÀleHele µeke̳e Deens? ns p³ee®eb l³eeveb®e þjJeeJeb ns GÊece. ®ebovee®es les} ®eesUC³ee®ee Deeie keÀceer nesC³eemeeþer GHe³eesie neslees Demesner Dee³egJexoele meebefiele}s Deens. HeCe SJe{s cee$e Kejs keÀer, ³eeceO³es keÀener leL³e Deens keÀe³e DeeefCe Demeuîeeme µejerjeJej ³ee êJ³ee®ee keÀmee HeefjCeece neslees ³ee®ee meKees} DeY³eeme Jne³e}e nJee. v v v
22 23 [eskesÀ ogKeer [eskesÀogKeer®es DeveskeÀ ÒekeÀej Deensle keÀejCe [eskesÀogKeer®eer efJeefJeOe keÀejCes Deensle. [eskesÀ pe[ nesCes. [esȳee®³eeceO³es ogKeCes, ceeves®³ee Jej®ee Yeeie ogKeCes, þCeþCeCes Jeiewjs cnCepes [eske̳ee®eer SkeÀ yeepet ogKeCes. DeOe&efµeµeer DeeHeuîeele yengleskeÀebvee SsketÀve lejer ceeefnle Demes}®e. Gvneȳeele meeOeejCeHeCes cegK³eleë oesve keÀejCeeveer [eskebÀ ogKeleb. (³ee®ee DeLe& Flej keÀejCeeveer Gvneȳeele [eskebÀ ogKele veener Demee veJns!) SkeÀ cnCepes ÒeKej Gvnele peemle JeeJejuîeecegUs DeeefCe ogmejb cnCepes meoea, leeHe, He[meb ³eecegUs Heg<keÀUebvee Dee½e³e& Jeeìs} keÀer Gvneȳeele meoea keÀe JneJeer? HeCe ³ee®es GÊej lemes HeÀejmes keÀþerCe veener. Gvneȳeele meoea KeeskeÀ}e. leeHe Fl³eeoer Deeflemet#ce peblegcegUs Pee}s}s Demeleele. ³ee peblegvee®e Jne³ejme cnCeleele. peieC³eemeeþer Jne³ejme ne met#ce peblet Flej mepeerJe ÒeeC³eeb®³ee HesµeerJej DeJe}byetve Demelees. GvnecegUs [eskebÀ ogKeC³ee®es keÀejCe [eske̳ee}e jkeÌle HegjJeþe keÀjCeeN³ee jkeÌleJeeefnv³eeb®es peesjoej DeekegbÀ®eve ÒemejCe ns nes³e. ¿ee jkeÌleJeeefnv³eeceO³es Jesovee mebJesovee#ece Hesµeer Demeleele. Je l³eecegUs [eskesÀ ogKeles. ns ìeUC³eemeeþer [eske̳eeJej ìesHeer n@ì, Heeieesìs, HeìkeÀe, ©cee}, HesÀìe ³eeHewkeÀer keÀenerlejer DemeeJeb. [esȳeebvee keÀeUeb ®e<cee µeke̳e Demeuîeeme [eske̳ee}e les}eveb cee@ef}µe keÀjCeb DeeefCe efJeÞeebleer IesCeb ns GÊece HeCe Deme¿e®e Pee}b lej He@jefmeì@cee@}®eer SkeÀ ieesUer ceesþîeebkeÀefjlee Je DeOeea-HeeJe ieesUer íesìîeebkeÀefjlee Deµeer I³ee³e}e njkeÀle veener. yeepeejele efceUCeeN³ee De@efmHeefjve Deme}suîeeieesȳeeb®eener[eskesÀogKeermeeþerGÊeceGHe³eesieneslees.HeCenerieesUerpesJeCeeveblej®e I³eeJeer }eies}. Heesìe®ee Je´Ce, HesäerkeÀ Deumej (Peptic alcer) ®³ee ©iCeebvee De@efmHejervecegUs peemle $eeme nesT µekeÀlees. keÌJeef®ele Heesìele OeeskeÀeoe³ekeÀ jkeÌlem$eeJe nesT µekeÀlees. Dee³egJexoeceO³es ef$eYegJeveefkeÀleea veeJee®³ee ieesȳee leeHe, [eskesÀogKeer ³eemeeþer meebefieleuîee Deensle. yeepeejele efceUCeeN³ee JesoveeµeecekeÀ ieesȳee IesC³eeHetJeea [e@keÌìj efkebÀJee JewÐeebyejesyej ®e®ee& keÀªve l³ee IesCes efkeÀleHele Gef®ele Deens ³ee®ee efJe®eej keÀjeJee. v v v meveyeve& (Sunburn) Gvneleevnele jeyeCeeN³eeb®ee ®esnje jeHe}s}e Dee{Ulees. keÀeUJeb[}s}e, leHekeÀerjer Pee}s}e, leebyetme Pee}s}e, keÌJeef®ele }e} [eie He[}s}e Demee ®esnje HeìkeÀve DeesUKe}e ³eslees. Heg<keÀUebvee, efJeµes<eleë eqm$e³eebvee µejerje®ee GIe[e Yeeie Deµee leNnsves jeHet ve³es. keÀeUJeb[t ve³es. Demes Jeeìles. ³eeJej Dee³egJexoeceO³es Heesìele IesC³eemeeþer ®eboveemeJe, efmeleesHe}eefo ®etCe&, GµeerjemeJe, DejefJeboemeJe DeeefCe yeensªve }eJeC³eemeeþer ieg}eyeer ce}ce (³eeb®³eeceO³es 20 Yeeie letHe, Heg<Heebpeve 2 Yeeie, efmebotj 2 Yeeie, keÀeHetj 2 Yeeie,®ebove les} 2 Yeeie, keÀJejmeHetj 1 Yeeie Demeleele) meebefiele}s Deens. DeeOegefvekeÀ JewÐekeÀeceO³es keBÀ}efceve }esµeve Je meveeqm¬eÀve Dee@FbìceWì meebefiele}s Deens. eqm$e³eebvee veJeveJeerve meewo³e&meeOeves JeeHeªve ®esnje legkeÀlegkeÀerle Je megboj jeKeC³ee®eer newmeDemeles.Hejblegleer®eDebieeµeer³esTµekeÀleele.ns}#eeleþsJee³e}enJes.³eeÒemeeOeveeleer} êJ³eeHeemetve kegÀCee}e Je efkeÀleer peesjoej De@}peea ³esF&} ns meebielee ³esle veener. ceer SJe{s®e cnCesve keÀer, l³eeSsJepeer µeke̳elees í$eer JeeHejeJeer efkebÀJee µesleer®³ee keÀeceemeeþer [eske̳eeJej Jeslee®eer efJeCe}s}s KeesU I³eeJeer. v v v keÀebefpeC³ee (Chicken-Pox) peevesJeejer les petve ³ee nbieeceele efJeµes<eleë ceg}ebceO³es De®eevekeÀ leeHe ³eslees. Heeþ ogKeles, ceesþîeeceO³es leeHe, HeeþogKeer 2-3 efoJeme efìkeÀles lej }neveele SKeeoe efoJeme! HeeþesHeeþ HegjU (j@µe Rash) ³esles. ÒeLece ®eÆe, veblej HegUer, veblej êJe Yej}s}er HegUer, veblej HeÀes[ Deµee Hee³ejer Hee³ejerves 5 efoJemeele HegjU peeles. meeleJ³ee efoJeµeer KeHe}er Oejles. ¿ee Hegȳee µejerje®³ee ®esnje, nele, Hee³e ³eeJej keÀceer Je Heesì, íeleer, Heeþ Deµee YeeieeJej peemle Demeleele. Heg<keÀUoe SkeÀe®e JesUer HegjUe®³ee meJe& DeJemLee yeIee³e}e efceUleele. lej ner }#eCe Deensle keÀebefpeC³eeb®eer! keÀejCe? Jn@efjmes}e Peesmìj Jne³ejme, SkeÀ Deeflemeg#ce peblet. jesie, HetjU Gþ}s}e Demeleevee mebmeie&pev³e Demelees. Jne³ejme nJesJeeìs Flejeb®³ee éemeveWefê³ee®³ee Üejs µejerjele efµejkeÀeJe keÀjlees. OeeskesÀ - v³egceesefve³ee, ceWot®eer metpe (SvekesÀHe@À}e³eìerme Encephaltis) jkeÌlem$eeJe F. nesle. iejesoj eqm$e}e keÀebefpeC³ee Peeuîee lej ieYee&ceO³es efJeke=Àleer ³esT µekeÀles. keÀenerJesUe
24 25 ne Jne³ejme µejerjele oyee Oeªve yemelees. Deved ceesþsHeCeer njHeerme Peesmìj ³ee leerJe´ JesoveekeÀejer J³eeOeer}e pevce oslees. GHee³e - Keepe peemle Demeuîeeme keÌ}esjsHesÀefvejeceerve ce@ef}Desì 2 efce. ûe@. efkebÀJee HegjU pej HeÀesHeÀeJe}er lej peblegIve êJ³es yeensªve }eJeeJeer }eieleele. Goe.ë keÌ}esj nseqkeÌPe[erve. (Hejbleg meeceev³eleë keÀebefpeC³eeceO³es keÀener Keeme GHee³e }eiele veenerle) ³ee®eener GHe³eesie veener. Pee}e lej Heesìele I³ee³e}e Goe.ë ì^e³ecesLeesefÒecemeuHeÀe, DeBefHeefme}erve Fl³eeoer }eieleele. ³ee Deew<eOeeb®ee SkeÀ HeÀe³eoe cnCepes Flej pebletHeemetve ye@keÌìsefj³eeHeemetve®es Ye³e keÀceer nesles. HeCe OeeskeÀe Demee keÀer, HebÀieme ³ee pebletHeemetve keÌJeef®ele keÀe Demesvee HeCe GHemeie& GlHeVe nesT µekeÀlees. KeHeuîee Oejuîeeveblej jesiee®ee HewÀ}eJe nesle veener. ³eeJej }me keÀe{Ces Þes³emkeÀj Jeeìle veener. keÀejCe jesie lemee HeÀej IeelekeÀ veener Je ogmejs cnCepes }meercegUs®e Heg{s $eeme nesC³ee®eer µeke̳elee Demeles. v v v DebieeJej HeÀes[ ³esCes Heg<keÀUoe Gvneȳee®³ee efoJemeele [eske̳eele, keÀeKesle efkebÀJee Flej efþkeÀeCeer DebieeJej HeÀes[ Gþleele. keÀener JesUe kesÀmeeb®³ee cegUeµeer Gþleele. ns HeÀes[ SKeeoer peKece ef®eIeUtve Pee}s}s veJesnle lej DeeHeesDeeHe®e Gþ}s}s Demeleele. vesnceer®³ee yees}erYee<esle ³eebvee GyeUer. GvneUer cnCeleele. lemes®e ³eebvee G<Celes®es HeÀes[ Demesner cnCeleele. Gvneȳeele keÀHe[îeeb®³ee Ie<e&CeecegUs OegjUe ef®ekeÀìtve yemetve Pee}suîee Ie<e&CeecegUs efkebÀJee jesie ÒeeflekeÀejkeÀ µekeÌleer keÀceer PeeuîeecegUs ns HeÀes[ ³esleele. HeÀes[ ³ee µeyoe®eer HeÀes[ keÀje³e}e vekeÀes. HeCe HeÀes[ ³esCes cnCepes oen (FvHeÌ}cesµeve Inflamation), DeefOekeÀ pebletb®ee mebmeie& SJe{s keÀU}s lejer Hegjs. pebletb®ee mebmeie& vemeuîeeme pebletveeµekeÀ Deew<eOeeb®eer iejpe vemeles. ke@ÀveJneme®es yetì, vee³e}e@ve®es mee@keÌme Je Flej keÀHe[s, vesìkeÀe³e Fl³eeoer®³ee JeeHejecegUs Gvneȳee®ee HeefjCeece DeefOekeÀ neslees. ner lejer efvel³ee®³ee J³eJenejele Dee{UCeejer yeeye Deens. pebletb®ee mebmeie& ìeUC³ee®ee SkeÀ GHee³e cnCepes µeke̳elees efoJemeeletve oesve JesUe DeeefCe keÀceerle keÀceer SkeÀoe lejer mJe®í DeebIeesU keÀje³e®eer ns Heefn}s DeeefCe ogmejs cnCepes keÀHe[s megleer DeeefCe mew} JeeHeje³e®es DeeefCe Hee}sYeep³ee Deenejele peemle þsJee³e®³ee. G<ceebkeÀ (ke@À}jerpe Calories) peemle Deme}s}s Deb[er,les}, letHe, }esCeer, ®eHeel³ee,peece, ye´s[,[eUerFl³eeoerHeoeLe&keÀceerKee³e®es.[eske̳ee®eskesÀmeyeejerkeÀkeÀeHeeJesJejesieÒeeflekeÀejkeÀ µekeÌleer Jee{efJeC³eemeeþer lJe®es}e ®ebove ye}e-}e#eeefo les}eves cee@ef}µe keÀjeJes Je l³eecegUs lJe®es®es jkeÌleeefYemejCe Jee{tve pebletb®ee mebmeie& Pee}e lejer jkeÌleeleer} Hesµeer l³ee®ee mecee®eej Iesleer}. DeeJeUe, Deebyes (Deebyes µenjele HeÀej®e ceneie Pee}s}s Deensle ner ieesä JesieUer!) ef}byet, HeHe³ee, cegUe, Hee}keÀ, keÀesefLebyeerj, ieepej Demes HeoeLe& Deenejele þsJeeJesle. cnCepes µejerjeceO³es peerJevemeÊJee®ee HegjJeþe nesTve jesieÒeefleyebOekeÀ µekeÌleer Jee{s}. HeCe SJe{s keÀªvener HeÀes[ ³esleele lesJne peblegIve Deew<eOes }eJeeJeer }eieleele efkebÀJee Heesìele I³eeJeer }eieleele. peblegIve Deew<eOes [e@keÌìjeb®³ee ef®eÇerefµeJee³e menmee efJekeÀ}er peele veenerle. Hejbleg HeWefì[, ì^e³ecesLeesefÒece-meuHeÀe efceLee@keÌmewPees}, ìsì^emee³ekeÌ}erve HeÀes[ yejs nesCeej veenerle ns }#eele þsJee³e}e nJes. Iejiegleer Deew<eOeebceO³es HeeveIeesU, efkeÀjespee, HeeveHegÀìer, DeebyesnUo, ªner, efveJe[gbie Jeiewjs Deew<eOes meebefiele}er Deensle. jkeÌle®ebove, legjìer Jeiewjs yeensªve }eJeleele. Hejbleg ³ee meJee&ceOeuîee êJ³eeb®ee µeem$eeskeÌle DeY³eeme veerìmee Pee}s}e veener. (µeem$eer³e DeY³eeme ³ee®ee DeLe& Òe³eesieµeeUsceO³es JesieJesieȳee ®ee®eC³eebÜeje Deew<eOeeb®es jemee³eefvekeÀ iegCeOece& DeeefCe HeoeLe& Jew%eeefvekeÀ iegCeOece& DeY³eemeCes, ÒeeC³eeceO³es efJeefµeä jesie GlHeVe keÀªve l³ee jesieeJej efJeefµeä Deew<eOeeb®ee keÀmee Je efkeÀleHele HeefjCeece neslees ³ee®es efvejer#eCe keÀjCes ¿eemeeþer l³ee ÒeeC³eeb®es jkeÌle, ceg$e Fl³eeoer®³ee leHeemeC³ee keÀjlee ³esleele. lemes®e ³eke=Àle, Deele[er, cet$eefHeb[ ³eeb®³eeJej nesCeejs HeefjCeece ÒeeC³ee}e ceeªve ce=l³etveblej µeJeefJe®ísove (Heesmì ceeìxce) keÀªve efveef½ele keÀjlee ³esleele. ³ee efvejer#eCeeb®³ee DevegjesOeeves ceveg<³eeceO³es nUtnUt Deew<eOes JeeHej}er peeleele. Deµee JesUer iejesoj m$eer³eeb®ee Keeme keÀeUpeerHetJe&keÀ efJe®eej kesÀ}e peelees. keÀejCe ieYee&Jej keÀener Deew<eOeeb®ee Del³eble iebYeerj HeefjCeece nesT µekeÀlees. l³ee®eer keÀuHevee veJepeele ceg}eb®³ee Jee{erceOe}s oes<e efkebÀJee ceWotJej Pee}s}s HeefjCeece efkebÀJee Flej efJeke=Àleer ³eeÜejs ¢äerlHeÊeer}e ³esles. Deew<eOeeb®ee JeeHej keÀjerle Demeleeveemeg×e keÀener ÒeeC³eebvee Deew<eOes efo}er peeleele lej Flej keÀeneRvee lemee®e jesie GlHeVe keÀªve efkebÀJee µejerjeJej keÀesCeleener HeefjCeece ve keÀjCeejs êJ³e (Placebo) osleele. l³ee®eÒeceeCes ³ee oesvner ÒeeC³ebe®³ee mecetneceOe}e HeÀjkeÀ efkeÀleer cenlJeHetCe& Deens ³ee®ee
26 27 mebK³eeµeem$eer³e He×leer®ee JeeHej keÀªve GneHeesn kesÀ}e peelees Je Deew<eOee®es cenlJe nUtnUt DeY³eemeeDebleer efveeqµ®ele kesÀ}s peeles.) ³eeefµeJee³e Dee³egJexoeceO³es cenecebefpeäeefo keÀe{e JeejbJeej nesCeeN³ee HeÀes[ebmeeþer meebefiele}e Deens. ³eeleer} êJ³es keÀesCel³ee ÒekeÀejs mebj#eCe keÀjleele ³ee®ee meKees} µeesOe Depetve IesC³eele Dee}s}e veme}e lejerner ³ee keÀe{îee®ee GHe³eesie keÀje³e}e keÀener®e njkeÀle veener Demes ce}e Jeeìles. keÀejCe npeejes Je<ee&Heemetve ns Dee³egJexefokeÀ ³eesie }eskeÀeb®³ee JeeHejele Deensle. ogmejer cenÊJee®eer ieesä cnCepes Dee³egJexoeceOeuîee mebkeÀuHeveeb®ee DeeOegefvekeÀ Deeµe³e DeeHeCe HetCee¥µeeves peeCet µekeÀ}s}es veener. ne DeLee&le®e Dee³egJexoekeÀ[s DeeHeuîeekeÀ[®³ee jep³ekeÀl³ee¥veer, efµe#eCele%eebveer, JewÐeeveer Je mebµeesOekeÀebveer Hegjsmes }#e ve efouîee®ee HeefjCeece Deens. ³ee yeeyeleerle DeY³eemet, ®eewkeÀme Je ef®eefkeÀlmekeÀ ¢äerkeÀesve nJee. v v v ocee Gvneȳee®³ee efoJemeele efJeµes<eleë ceesnj, HegÀ}s,HeÀUs yenjC³ee®³ee keÀeUele íeleer ie®®e nesles, yemeuîeepeeieer éeeme }eieCes, éeemeeieefCekeÀ kegÀF& kegÀF& Demee DeeJeepe ³esCes Jeiewjs le¬eÀejer Heg<keÀUebceO³es GodYeJeleele. keÀeneRvee meJe³eercegUs ne Demes ceeefnle Demeles. keÀeneRvee ner Heefn}er®e JesU Deme}er lej Ieeyeªve pee³e}e nesles. GvneȳeeceO³es OegjUe Heg<keÀU Demelees. lemes®e Òeog<eCener DeefOekeÀ Demeles keÀejCe HeeJemeeDeYeeJeer OegjUe peefceveerJej yemele veener, G[le jnelees. HegÀ}ebceO³es HejeiekeÀCe nJesletve veekeÀeJeeìs íeleerle ies}s Demelee ne $eeme megªneslees. DeLee&le Heg<keÀUebvee ocee Flej keÀejCeebveer neslees.µeejerefjkeÀ Þece, Leb[ Je oceì nJee. ceeveefmekeÀ leeCe-leCeeJe, SKeeÐee efJeefµeä HeoeLee&®eb (pees De@}peeakeÀ Deens efkebÀJee l³ee J³ekeÌleer®³ee µejerjiegCeebµeer efJemebiele Deens) mesJeve kesÀ}s lej DeeefCe DevegJebefµekeÀlee Deµeerner keÀener keÀejCes Deensle. oc³ee®es Jewefµeäîe cnCepes G®íJeeme ceesþîeeves kegbÀF& Demee DeeJeepe keÀªve DeeCeF yeje®e JesU Je keÀäeves nesles DeeefCe pesJne oc³ee®ee PeìkeÀe (De@ì@keÀ) Dee}e vemes} lesJne ªiCee}e Deefpeyeele $eeme (Goe. íeleer ogKeCeb, KeeskeÀ}e, meoea, He[meb leeHe Jeiewjs) vemelees. Heg<keÀUJesUe éeeme }eieCes ns Ëo³ee®³ee efJekeÀejecegUsner nesT µekeÀles. Deew<eOe ³eespevee keÀjerle Demeleevee Ëo³eefJekeÀej Demeuîeeme OeeskeÀeoe³ekeÀ þjCeej veener Demes Deew<eOe Goe. efµejsleer} Decee³eveesHeÀe³e}erve (Aminophyline) Deleer nUt osCes ns De@[^erve}erve (Adrenaline) osC³eeHes#ee megjef#ele Demeles. ns DeLee&le [e@keÌìjeb®es keÀece Deens ªiCee®es veJns. oc³eeceO³es HegÀHHegÀmeeleer} íesìîee íesìîee éemeveef}keÀeleer} Deefve®íeJeleea mvee³etb®es DeebkegÀ®eve Pee}s}s Demeles Je Heg<keÀU µeWye[emeejKee m$eeJe ieesUe Pee}s}e Demelees Je íesìîee éeemeveef}keÀebceO³es metpe Dee}s}er Demeles. Hejbleg meJe&meeceev³eHeCes pebletb®ee mebmeie& PeeuîeecegUs Pee}s}e vemelees. (Je lemes Demes}®e lej leeHe, KeeskeÀ}e, keÀHeÀ Jeiewsjs Flej }#eCes Demeleele. v v v oc³ee®³ee GHe®eejeceeieer} cet}Yetle lelJes 1) éeemeveef}kesÀ®³ee mvee³et®es DeekegbÀ®eve otj keÀjCes. 2) íeleerleer} m$eeJe HeeleU keÀªve lees efveIetve peeF&} Demes keÀjCes. 3) éeemeveef}kesÀleer} metpe (Bronchitis) keÀceer keÀjCes, ³ee ¢äerves GHee³e ³eespeeJesle. meeceev³eHeCes SKeeÐee Pee[e®³ee HejeiekeÀCeeb®eer (Hees}vme) De@}peea Demes} lej nJeeHee}ì ceeveJes}. ceeveefmekeÀ leCeeJe Jeiewjs Flej keÀejCeebmeeþer cee$e JesieUs GHe®eej keÀjeJes }eieleer} Je l³eemeeþer [e@keÌìjeb®ee me}Áe I³eeJee. lemes®e DeeHeCe mJeleë þjJe}s lej mJeleë®es ceeveefmekeÀ leCeeJe peJeU®es efce$e Je DeeHleebµeer ceeskeÀUsHeCeeves yees}tve keÀceer keÀª µekeÀlees. ns }#eele þsJee³e}e nJes. lees®e Keje Þesÿ GHe®eej Deens. oc³ee®ee PeìkeÀe DeeuîeeJej }ies®e Decee³eveesHeÀe³e}erve efkebÀJee De@ef[^ve}erve JeiewjsHewkeÀer Fbpeske̵eve osleele ns DeeHeCe DeeHeCe Heeefn}s®e Deens. De@ef[^ve}erve ®eece[erle Ðee³e®es Demeles HeCe DeLee&le®e ns keÀece mJeleë keÀª ve³es, HeCe ceeefnleer DemeeJeer. ³ee J³eefleefjkeÌle pej pebletmebmeie& Dee{U}e lej l³eemeeþer ³eesi³e leer peblegIve êJ³es I³ee³e®eer Demeleele ì^e³eefceLeesefÒece - meuHeÀe, DesefjLe´escee³eefmeve, ìsì^emee³ekeÌ}erve JeiewjsHewkeÀer SkeÀ Deew<eOe osleele. keÀener HeL³e Je keÀener Iejiegleer Deew<eOes oc³eeceO³es JeeHejlee ³esleele. keÀejCe l³ee®³eeceO³es HegÀHHegÀmeeleer} DeebkegÀ®eve HeeJe}suîee met#ce éeemeJeeefnv³ee (ye´e@efkeÀDeesume
28 29 Bronchiles) ef{uîee keÀjC³ee®eer Je ÒemejCe keÀjC³ee®eer µekeÌleer Deme}s}er êJ³es Demeleele, lej keÀenerceO³es íeleerleer} m$eeJe cnCepes keÀHeÀ HeeleU keÀjCeejer êJ³es Demeleele. De[gUmee, keÀesjHeÀ[, ìekeÀCeKeej, efHebHeUer, p³esäceOe, lee}ermeHe$e, ceOe, Jeiewjs Iejiegleer Deew<eOes Heg<keÀUebvee ceeefnle Demeleer}. keÀebÐee®ee jme Je ®eneceO³esner DeuHe ÒeceeCeele Deµeer µekeÌleer Demeles. DesefHeÀef[^ve®³ee ieesUerves éeeme }eiee³e®ee keÀceer neslees. HeCe íeleerle Oe[Oe[C³ee®eer µeke̳elee Demeles. l³eecegUs DeeflejkeÌleoeyee®³ee Je Ëo³eefJekeÀeje®³ee ©iCeebveer leer I³ee³e®eer vemeles,lejDecee³eveesHeÀe³eef}ve®³eeieesUervesG}ìîee,ceUceUnesTµekeÀles.keÀener[e@keÌìme& efmìje@F[ ³ee ÒekeÀejele}er Deew<eOes osleele. leer.Goe.-yesìecesLe@meesve, Òes[veermee@}eve Jeiewjs ³ee Deew<eOeebveer Heesìeleer} Deec}lee Jee{les Je De@efmeef[ìer (Acidity) JeJe´CeDeumej(Ulcer) le³eej nesT µekeÀlees efkebÀJee Jee{t µekeÀlees. jesieÒeefleyebOekeÀ µekeÌleer keÀceer nesT µekeÀles.lemes®e µejerjeleer} HeeCeer Je #eej ³eeb®es J³eeHeej efyeIe[tve metpe ³esT µekeÀles. cnCetve keÀeUpeer I³eeJeer }eieles. HeCe keÀener JesUe pesJne Flej keÀµee®ee®e GHe³eesie nesle veener lesJne ³ee Deew<eOeeb®ee JeeHej keÀjCes DeHeefjne³e& þjles Je ³eesi³e keÀeUpeer IesTve (pesJeuîeeJej Deew<eOes IesCes, Deec}lee Jee{t ve osCes) leer I³eeJeer }eieleele. Gvneȳeele Pee}s}e ocee pemee HejeiekeÀCeeb®³ee De@}peeacegUsner Demet µekeÀlees lemee®e Flej De@}peeacegUs efkebÀJee Flej keÀener keÀejCeebveerner Demet µekeÀlees Je l³eevegmeej Deew<eOes keÀeUpeerHetJe&keÀ I³eeJeer }eieleele. v v v meb[eme®³ee le¬eÀejer Gvneȳeele®e veJns lej HeeJemeeȳeelener meb[emee®³ee efJeefJeOe le¬eÀejer GlHeVe nesT µekeÀleele. µeWye[emeejKes Lees[s Lees[s HeCe meejKes keÀU ³esTve meb[eme}e nesCes. DeOe&Jeì He®e}s}s Demes DeVe meb[emeeJeeìs yeensj He[Ces, µesce (DeeJe) jkeÌle meb[emeeJeeìs peeCes, Heg<keÀU jkeÌle Je Lees[erµeer µesce yejesyej®e leeHe Deµee meb[eme®³ee efJeefJeOe le¬eÀejer Demeleele. peg}eye, nieJeCe, Deeflemee, Deeceebµe, {eU, Pee[e, mebûenCeer Deµeer DeveskeÀ veeJes Lees[îeeHeÀej HeÀjkeÀeves meb[eme®³ee le¬eÀejeRvee efo}er peeleele. Fbûepeerle [e³eefj³ee - Diarrhoea, ef[meWì^er - Dysentry, ie@mì^es - Gastro, DeefceefyekeÀ keÀes}e³eìerme - Ameebic Colitis, Jee@ìjer mìtume - Watery Stools, }tpe ceesµevme - Loose Motions Deµeer veeJes Jejer} le¬eÀejeRvee Deensle. ³eeHewkeÀer peg}eye ner yeeye efJeefµeä jesiee®es JeCe&ve vemetve jesie}#eCe Deens. DeveskeÀoe HeeleU meb[eme}e nesles lesJne l³ee®es JeCe&ve peg}eye, {eU, [e³eefjDee, Jee@ìjer efkebÀJee }tpe ceesµevme Deµee µeyoebveer kesÀ}s peeles. ³eecegUs ®ekeÌkeÀj Je DeµekeÌleHeCee ³esCes, neleHee³eeletve HesìkesÀ ³esCes, leeW[ keÀesj[s He[Ces, leneve leneve nesCes, i}eveer ³esCes Demes ÒekeÀej nesleele. ef[meWì^er, nieJeCe, mebûenCeer, Deeceebµe Deµeer veeJes efo}suîee Deepeejeble meeOeejCeHeCes Heesìele cegj[e nesTve, keÀU ³esTve Heg<keÀUJesUe, Lees[s Lees[s µesce³egkeÌle efkebÀJee jkeÌle Je µesce³egkeÌle meb[eme}e nesles Je keÀener JesUe leeHener ³eslees. meb[eme®³ee le¬eÀejeR®eer HeefjCeleer Heg<keÀUoe ceWot®³ee DeeJejCee®ee oen nesC³eele efkebÀJee ³eke=Àle efJekeÀej nesC³eele efkebÀJee ³eke=ÀleeceO³es ieUt nesC³eele nesT µekeÀles lemes®e peblet jkeÌleele Hemeªve ceie Deepeej DeefleleerJe´ Je Ye³eevekeÀ Oeeske̳ee®ee yevet µekeÀlees. DeHegN³ee HeeC³eecegUs DeHeefjne³e& nesCeejer Jew³eeqkeÌlekeÀ DemJe®ílee, DeVeeJej OegjUe yemeCes, ceeµee yemeCes ³eecegUs Heg<keÀUebvee meb[eme®³ee le¬eÀejer megª nesleele. Gvneȳeele efHeC³ee®³ee HeeC³ee®ee legìJe[e Demeuîeeves GHe}yOe Demes} lej les HeeCeer H³eeJes }eieles Je les HeeCeer og<eerle Demeuîeeme ns jesie nesleele (jesiepebletb®ee µejerjele ÒeJesµe nesTve jkeÌleele l³eeb®eer Jee{ PeeuîeecegUs) HeeJemeeȳee®³ee megªJeeleer}e efHeketÀve Glej}s}e Deebyee Je HeÀCeme KeeuuîeecegUsner Deeflemeej ([e³eefjDee) nesT µekeÀlees. ³ee efoJemeele yee}keÀeb®³ee yee¿eªiCe efJeYeeieele ³esCeejs 10 ìkeÌkesÀ ©iCe Deeflemeeje®es Demeleele Je FefmHeleUele oeKe} Pee}s}s 15 ìkeÌkesÀ ©iCe ³ee jesiee®es Demeleele. ³ee jesieebcegUs 10 Je<ee&Kee}er} 25-30 ìkeÌkesÀ yee}keÀeb®ee ce=l³et nesT µekeÀlees. mebmeie&pev³e Deeflemeej Diarrhoea, ye@keÌìsefj³ee (F. keÀes}e³e = E, Coil, Jner keÀe@}jer = V. Cholerae, Sme. ìe³eHesÀ = S. Typhae, efµeies}e = Shigella mìe@efHeÀ}eskeÀeskeÀe³e = Staphylococi) Jne³ejmesme (FkeÀesJne³ejme = Echovirus vee@jJee@keÀ = Norwalk Virus) Je ÒeesìesPeesDee (Deefceyee = Ameeba efpeDeejef[Dee - = Giardia) ³ee JesieJesieȳee pebletHeemetve Pee}suîee Deeflemeejeb®es mJeªHe Lees[îee HeÀej HeÀjkeÀebveer meejKes®e Demeles. }neve ceg}ebvee ³eesi³e leNnsves DeVe ve efouîeemener Deeflemeej nesT µekeÀlees. YegkesÀcegUs,peemleerDeenejefouîeeves,®ejyeer®esJemeeKejs®esÒeceeCeDeVeelepeemleDemeuîeemener ³ee®ee mebYeJe Demelees. ngkeÀJece& pebleecegUs Deeflemeej nesT µekeÀlees. ogOee®³ee De@}peeacegUsner DeeflemeejnesTµekeÀlees.keÀener}eskeÀebveekeÀe³ecemJeªHeeJejpeg}eyee®eerDeew<eOesI³eeJe³ee®eer
30 31 meJe³e Demeles, l³eevesmegOoe Deeflemeej nesT µekeÀlees. DeBefHeefme}ervemeejK³ee DeBìeryee³eesìerkeÀcegUsner [e³eefj³ee nesT µekeÀlees. ceOegcesne®³ee jesi³eebveener oerIe&keÀeU efìkeÀCeeje (¬eÀe@efvekeÀ Chronic) Deeflemeej nesT µekeÀlees. ieJneceOeer} i}tìerve veeJee®³ee ÒeefLeveecegUsner ceesþîee ceeCemeebvee Deeflemeej nesT µekeÀlees. SkeÀoce peesjoejHeCes megª nesCeeN³ee Deeflemeejeyejesyej yeN³ee®eJesUsme G}ìerner nesles Je l³eecegUs µejerjeleer} HeeC³ee®es Je cenÊJee®³ee #eejeb®es ÒeceeCe keÀceer nesT µekeÀles. µesJe쮳ee DeJemLesle ceg$eefHeb[s efvekeÀeceer nesTve jesieer oieeJet µekeÀlees. Deµee JesUsme ©iCeebveeYejHetjHeeCeerJe#eejosCescenÊJee®esþjles.KeeC³ee®eemees[e,ceerþ,i}gkeÀespeefceefÞele Demes ef}byet-HeeCeer efHeC³eeme efouîeeme HeeCeer Je meesef[Dece®es ÒeceeCe µejerjele Jee{Jelee ³esles. µejerjele Heesì@efµeDece®es ÒeceeCe Jee{Jelee ³esles. KetHe efHekeÀ}s}er kesÀUer, meHeÀj®ebo ³eevesner meb[eme keÀceer nesC³eeme ceole nesles. µeew®eeceO³es jkeÌle Je µeWyet[ He[uîeeme, KetHe leeHe Deeuîeeme, }IeJeer keÀceer nesle Demeuîeeme, G}ìîee KetHe nesle Demeuîeeme JesU ve oJe[lee lJejerle [e@keÌìjer Je FefmHeleUeleer} GHe®eej keÀjCes Þes³emkeÀj þjles. efleLes cesì^esefve[sPee@}, ì^e³ecesLeesefÒece meuHeÀe, keÌ}esjescee@³emesefìvemeejKeer Deew<eOes leeW[eJeeìs oslee ³esleele efkebÀJee efµejsletve me}eF&ve osCes Jeiewjs GHe®eej nesT µekeÀleele. Kees}Jej ies}s}s [esUs, keÀesj[er peerYe, oye}s}er ìeUt, Leb[ieej neleHee³e, megjkegÀle}s}er keÀele[er Je }IeJeer keÀceer nesCes Jee HetCe&leë yebo nesCes ner µejerjeleer} HeeC³ee®ee Debµe keÀceer Pee}suîee®eer }#eCes nesle. Deµee JesUsme Deefpeyeele JesU ve keÀe{lee ©iCee}e lJejerle FefmHeleUele GHe®eejemeeþer oeKe} keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles. oerIe&keÀeU efìkeÀCeeN³ee DeeflemeejecegUs µejerjele keÀeyeexne³e[^sìmed, He@Àìmed, ÒeefLeves, peerJevemelJes Je efcevejume ³eeb®eer keÀcelejlee nesTve ce@j@mceme, keÌJeeµeerDeeske&Àj, jkeÌlee®eer keÀcelejlee Demes DeveskeÀ jesie nesT µekeÀleele. HeeCeer GkeÀUtve efHeCes, GIe[îeeJej®es Je efµeUs DeVe ve KeeCes, DeVe HeoeLee&Jej ceeµeer yemet ve osCes, µeew®eeme iesuîeeveblej mJe®í nele OegCes, ³ee Deejesi³eeme GHe³egkeÌle Deme}suîee meJe³eeRveer Deeflemeej ìeUlee ³eslees. ce}ceg$eeefo efJemepe&vee®eer ³eesi³e J³eJemLee Deeflemeej ìeUC³eemeeþer Del³eeJeµ³ekeÀ Je GHe³egkeÌle Deens. ®eewHeeìerJej efceUCeejer mJeeefoä YesU, ne@ìs}ele efceUCeejer efcemeU ³eeb®ee ceesn kegÀCee}e nesCeej veener? Hejbleg l³eeveblej nesCeeje Deeceebµe ne DeìU Deens cegbyeF&meejK³ee µenjele efkeÀceeve 30 ìkeÌkesÀ lejer }eskeÀ ³ee jesieeves Heíe[}s}s Deensle. µeg× HeeCeer Je ogef<ele ve Pee}s}s DeVe ³eeb®es cenÊJe DeeHeCe peeCe}s Heeefnpes. l³eeves Deeflemeej, keÀeJeerU, ìe³eHeÀe@F&[ ³eemeejKes DeveskeÀ Ye³ebkeÀj jesie ìeUlee ³esleer}. DeVe Je Deew<eOeeJej keÀ[keÀ Je ³eesi³e efve³eb$eCe Deme}suîee Òeiele osµeele DeeHeuîeekeÀ[®³eemeejK³ee Deeflemeeje®³ee µeeskeÀebeflekeÀe Deieoer DeHeJeeoeves®e nesleele. µeemeveeÜejs ne@ìs}s, neleiee[îee, HegÀìHeeLeJee}s, efceþeF&Jee}s, HeÀjmeeCeJee}s Fl³eeoer Je le³eej DeVeHeoeLe& efJekeÀCeeN³eeb®eer mJe®íles®³ee ¢äerves keÀ[keÀ leHeemeCeer nesCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. Deµee efþkeÀeCeer keÀece keÀjCeeN³eeb®es Deejesi³e meebYeeUCes Del³eble cenÊJee®es Deens. keÀejCe meb[eme®³ee mebmeie&pev³e le¬eÀejeRveer kesÀJeU SkeÀe J³eeqkeÌle®³ee veJns lej meceepee®³ee Deejesi³ee}e OeeskeÀe Hees®elees DeeefCe efµeJee³e SketÀCe keÀe³e&µekeÌleer keÀceer nesles Je GlHeeove#ecelee keÀceer nesles. ³eecegUs jeä^e®es vegkeÀmeeve nesles. ne@ìs}ÒeceeCes®e µeeUe megª nesC³ee®³ee megjJeeleer}e Je l³eeveblej efveoeve oj leerve ceefnv³eebveer µeeUsleer} meJe& F³eÊesleuîee ceg}eb®eer JewÐekeÀer³e leHeemeCeer nesCes cenÊJee®es Deens. Deeflemeeje®es Dee³egJexoeceO³es jkeÌleeeflemeej, pJejeeflemeej, peerCee&eflemeej Demes ÒekeÀej meebefiele}s Deensle. meb[eme®³ee Jej G}ÁsKe kesÀ}suîee le¬eÀejeRceO³es Jejer} Deew<eOeebyejesyej®e JewÐeeb®³ee meuuîeeves kegÀìpeeefjä, kegÀìpeIeveJeþer, jmeHeHe&ìer, Heb®eece=leHeHe&ìer Jeiewjs JeeHeje³e}e njkeÀle veener. l³eeb®³ee µejerjeceO³es keÀmee HeefjCeece neslees ³ee®ee veerì DeY³eeme Pee}s}e cee$e veener. v v v meewj lJe®ee Òeoen Solar Dermatitis ieewj JeCeea³e lJe®ee Deme}s}s }eskeÀ JeejbJeej DeeefCe ÒeoerIe& keÀeU leeHel³ee Gvnele JeeJej}s lej l³eeb®³ee lJe®esJej }e}mej leHeefkeÀjer jbiee®es þeskesÀ efþHekesÀ He[leele efkebÀJee SketÀCe®e GIe[îee YeeieeJej®eer lJe®ee }e}mej leHeefkeÀjer yeveles. mebJesoveµeer} J³ekeÌleerceO³es leerJe´ DeeefCe oenkeÀ met³e&ÒekeÀeµeecegUs lJe®es®ee Òeoen neslees. ³ee Òeoene®eer leerJe´lee, met³e&ÒekeÀeµee®eer leerJe´lee DeeefCe efkeÀleer JesU lJe®es®ee met³e&ÒekeÀeµeeµeer mebHeke&À Dee}e ³eeJej DeJe}byetve Demeles. met³e&ÒekeÀeµee®eer leerJe´lee HeeCeer DeeefCe yeHe&À ³eeb®³eeJej DeJe}byetve Demeles, keÀejCe Deepetyeepet}e yeHe&À efkebÀJee HeeCeer Goe. (mecegê) Demes} lej ÒekeÀeµee®es HejeJele&ve DeefOekeÀ ÒeceeCeele nesles. meenefpekeÀ®e lJe®ee Òeoen mecegêkeÀeþer Je [eWiejeU Òeosµeele Je Gvneȳeele DeefOekeÀ Dee{Ulees.
32 33 ³eeJej GHe®eej DeLee&le®e Lesì met³e& ÒekeÀeµee®ee mebHeke&À SkeÀoce ³esT ve osCes DeeefCe nUtnUt Je OeercesHeCeeves lJe®es}e met³e&ÒekeÀeµee®eer meJe³e keÀjCes. DeeHeuîeekeÀ[s Yetjs kesÀme Je [esUs DemeCeeN³eebvee ne $eeme peemle neslees. ke=À<CeJeCee¥®³ee ceb[UeRvee ne $eeme lesJe{îee ÒeceeCeele nesle veener. meewj Fmeye, mees}eme SeqkeÌPecee (Solar Exzema), meewj lJe®ee kebÀ[ (Solar Urticania) ns osKeer} Deµee ÒekeÀej®es efJekeÀej Demetve keÌ}esjeseqkeÌJeve (Chloroquin), cesHee@keÀerve (Mepaquine), DeBefìefnmìe@efceveerkeÀ (Antihistamincs) ner Heesìele IesC³eemeeþer Je ke@À}@ceerve (Calamine) ne³e[^eskeÀe@ìeameesve (Hydrocortisone) Deµeer Deew<eOes DeeefCe meewj ÒeefleyebOekeÀ (Anti Actinic) ef¬eÀce Debiee}e yeensªve }eJeC³eemeeþer, ³eeb®ee ³ee efJekeÀejeceO³es ®eebie}e GHe³eesie neslees. v v v GJee Je ef}Kee Heg<keÀU eqm$e³ee Je ceg}er [eskesÀ keÀjekeÀje KeepeefJeleevee DeeHeCe Heenlees. meg#ceefjl³ee l³eeb®³ee [eske̳eeJejer} kesÀme Heeefn}s Demelee, Heeb{N³ee yeejerkeÀ jJ³eemeejK³ee efomeCeeN³ee keÀeW[îeemeejK³ee ieesäer DeeHeCe Heent µekeÀe}.lemes®e [eske̳eeJej }e}mej jbiee®eer HegjU ³esTve l³eeb®es HeÀes[erle ©Heeblej nesles. l³eeme KeepeefJeuîeeves Het Oejlees. Deµeener ieesäer DeeHeCe Heeefnuîee Demeleer}. ns ogmejs eflemejs keÀener vemetve [eske̳eele GJee Peeuîee®es }#eCe Deens. T ner 2-3 efce. efce. }ebye Demee efkeÀ[e Demetve l³eebvee yeepetme 3 Hee³eeb®³ee pees[îee Demeleele. TJee leerve ÒekeÀej®³ee Demeleele-[eske̳eeJejer} kesÀmeele jenCeejer T; keÀHe[îeeJej Je µejerje®³ee lJe®esJej keÀesCel³eener Yeeieele Jemleer keÀjCeejer T DeeefCe peebIe, peveveWêer³e Je iegoÜeje®³ee meYeesJeleerjer Jemleer keÀjCeejer T. [eske̳eeJejer} kesÀmeeleuîee TJee µeeUsle peeCeeN³ee ceg}ebceg}erceO³es DeefOekeÀ ÒeceeCeeJej efomeleele. keÀHe[îeeJej Je ®ecee&Jej jenCeejer T ner DeeefLe&keÀ¢äîee iejerye Je p³eeb®eer Jew³eeqkeÌlekeÀ mJe®ílee Deieoer®e Kejeye Deens Deµee }eskeÀebceO³es efomeles. lej peebIe, peveveWêer³ess, iegoÜej ³ee YeesJelee}er DemeCeejer T }QefiekeÀ¢äîee DeefOekeÀ ef¬eÀ³eeµeer} DemeCeeN³ee }eskeÀebceO³es Dee{Ules. ³ee ÒekeÀej®eer T Dee{Uuîeeme ³ee ceeCemeebceO³es Flej iegHlejesieeb®eer µeke̳elee Demeuîeeves l³eeb®ee µeesOe IesCes peªjer®es Demeles. TJee DeeHeuîee µejerjeleer} jkeÌle µees<etve Iesleele Je l³eeJej DeeHe}er GHepeerefJekeÀe meeOeleele. TJeeb®es peerJeve®e¬eÀ 30-40 efoJemeeb®es Demeles. SkeÀ T ceeoer jespe 5-6 Deb[er ìekeÀles. ner Deb[er kesÀmeebvee, lJe®esme efkebÀJee keÀHe[îeeJej IeÆ ef®ekeÀìtve yemeleele. ner Deb[er Heeb{N³ee yeejerkeÀ jJ³eemeejKeer efomeleele. 22 Debµe meWefìûes[ Kee}er leeHeceeve Demeuîeeme Deb[er GyeefJe}er peele veenerle. 8-10 efoJemeele ³ee Deb[îee®es ©Heeblej DeUer }eJne& ceO³es nesles. }eJne& TmeejKeer®e efomeles. Hejbleg DeekeÀej cee$e }neve Demelees Je leerner jkeÌleµees<eCe keÀªve®e GHepeerefJekeÀe keÀjles. ³ee Deȳeeb®es (}eJne&®es) oesve DeeþJe[îeeceO³es TJeebceO³es ©Heeblej nesles. T ³eeveblej 30-50 efoJeme peerJeble jenles. TJee ³ee vegmeles®e DeeHe}s jkeÌle µees<eerle veenerle lej SefHe[sefcekeÀ ìe³eHeÀme (Epidemic Typhus), efj}@HmeeRie efHeÀJej (Relapsing Fever), ì^W®e efHeÀJej (Trench Fever), Fmeye Deµee Flej jesieebveener Deeceb$eCe osT µekeÀleele. peveveWêer³e, iegoÜej, peebIe ³eeceO³es Dee{UCeejer T cee$e Jejer} jesieeb®ee Òemeej keÀjerle veener. efvekeÀ쮳ee mebHekeÀe&veblej T SkeÀe®³ee [eske̳eeletve ogmeN³ee®³ee [eske̳eele peeles. l³eecegUs }neve ceg}s KesUleevee, µeeUsle SkeÀ$e Demeleevee TJeeb®ee Òemeej SkeÀerkeÀ[tve ogmejerkeÀ[s nesT µekeÀlees. p³ee}e TJee Peeuîee Deensle Deµee ceeCemeeb®es keÀHe[s, DebLe©Ce, HeebIe©Ce, kebÀieJee, ye´µe ogmeN³ee ceeCemeeves JeeHejuîeeme l³ee}ener TJeeb®ee Òemeeo efceUt µekeÀlees! HetJeea SkeÀoe T Peeuîeeveblej 1 ìkeÌkeÀe ie@ceeyeWPeerve nskeÌPeekeÌ}esjeF&[ efkebÀJee [er. [er. ìer. HeeJe[j GHe³eesieer He[le Demes. HeCe Deef}keÀ[s Demes Dee{Utve Dee}s Deens keÀer Jejer} Deew<eOeebveer TJee cejle veenerle. DeOee& les 1 ìkeÌkeÀe ce@}@efLeDee@ve ³egkeÌle Deew<eOe kesÀmeebvee }eJetve 12-24 leemeebveer DeebIeesU kesÀuîeeveblej yengleskeÀ TJeeb®ee vee³eveeì neslees. keÀeyee&Jejer} ³egkeÌle HeeJe[jner GHe³eesieer He[les. ner Deew<eOes SkeÀoe }eJetve keÀece HetCe& nesle veener. meele efoJemeeveblej Hejle SkeÀoe Deew<eOe }eJeCes cenÊJee®es Demeles. l³eecegUs Deb[îeeHeemetve le³eej nesCeeN³ee Deȳee (}eJne&) meg×e cejleer}. Iejeleer} meJe& }eskeÀebvee SkeÀoce GHe®eej keÀjCes cenÊJee®es Deens. l³eeveblej ©iCee®es keÀHe[s, DebLeªCe, HeebieªCe, kebÀieJee ye´µe Fl³eeoer Jemlet GkeÀUl³ee HeeC³eele ìekeÀuîee Heeefnpesle. mJe®í meeyeCeeves jespe DeebIeesU keÀjCes, Jew³eeqkeÌlekeÀ mJe®ílee jeKeCes, ogmeN³ee®es keÀHe[s, ìe@Jesume, Heb®es, kebÀieJes ve JeeHejCes ns efkeÀleer cenÊJee®es Deens ns ³eeJeªve DeeHeuîee}e Heìs}. v v v
34 35 Gvneȳeeleer} Deenej - efJenej He=LJeer Je met³e& ³eeb®³ee mJeleëYeesJeleer efHeÀjC³ee®³ee DeeefCe He=LJeer met³ee&YeesJeleer efHeÀjCee®³ee DeemeebceO³es (Axis) HeÀjkeÀ DemeuîeevesDeeHeCeebme $eÝlet®e¬eÀ DevegYeJee³e}e efceUles. ³eecegUs JeeleeJejCeele JewefJeO³e jenles Je DeeHeCeeme SkeÀe®e ÒekeÀej®³ee nJeeceeveele jenJes }eiele veener. DeeHeuîee meceepeele osKeer} KetHe efJe<ecelee Deens. nJeeceeveeleer} yeo}eb®ee ³eeleer} JesieJesieȳee IeìkeÀebJej keÀceer DeefOekeÀ HeefjCeece neslees. ³eecegUs $eÝletbleer} efJenej þjefJeleevee ³ee cegÐeeb®ee efJe®eej keÀjeJee }eielees. Gvneȳeele meJe&meeOeejCeleë DeefOekeÀ leeHeceeve Je keÀceer Deeê&lee Deµeer nJee Demeles. mecegêmeeefVeO³e, mecegêeHeemetve®eer Gb®eer F. yeeyeeRÒeceeCes l³eele yeo} Ie[leele. nJeeceeve Je meceepe ³ee oesvnerleer} JewefJeO³ee®ee SkeÀef$ele efJe®eej keÀªve $eÝlet®e®ex yeeyele keÀener celes ceeb[lee ³esleer}. veeieHetjmeejK³ee efþkeÀeCeer mecegêeHeemetve otj Demeuîeeves DeefOekeÀ leerJe´ GvneUe Demelees. ³esLes Deeê&lee keÀceer Demeuîeeves Ieecee®es yee<HeerYeJevener Jesieeves nesles. ³eecegUs osKeer} G<Celee oenkeÀ Jeeìles. G<ceeIeele, ®eece[er keÀjHeCes F. Deieesoj JeCe&ve kesÀ}s}s ÒekeÀej ³esLes DeefOekeÀ nesleele. ³eecegUs lesLes jenCeeN³ee }eskeÀebbvee Je efJeµes<ekeÀªve keÀener keÀeceeefveefceÊeDeµeeÒeosµeelepeeCeeN³ee}eskeÀebveeKeemekeÀeUpeerI³ee³e}enJeer.jCejCel³ee Gvnele keÀeces keÀjCeeN³ee cepetjebveer, ncee}ebveer, Heesmìceve }eskeÀebveer Deµee GvneHeemetve mJeleë®ee ye®eeJe keÀje³e}e nJee. ìesHeer Iee}Ces, í$eer IesCes Je DebieeJej mew},megleer keÀHe[s Iee}Ces, HeeCeer YejHetj efHeCes, ceOetve ceOetve meeJe}er Je Dee[esµee}er yemetve efJeÞeebleer IesCes cenÊJee®es Deens. ìesHeerle keÀeboe þsJeC³ee®ee ®ee}le Dee}s}e ÒeIeele KetHe®e GHe³eesie þjlees. keÀebÐeele HeeC³eeb®es ÒeceeCe yejs®e Demeuîeeves GvnecegUs l³ee®es yee<HeerYeJeve nesles. Je [eske̳eepeJeUer} nJes®es leeHeceeve efve³eb$eCeele jeKe}s peeles. leerJe´ GvnecegUs Je efJeµes<eleë keÀesj[îee leHle nJes®eer PeU }eieuîeeves [esUs ®egj®egjleele, }e} nesleele Je l³eeletve HeeCeer ³esles. Gvne®eer leerJe´lee keÀceer YeemeefJeCeejs keÀeȳee, leHekeÀerjer keÀe®eeb®es ®e<ces (iee@ieume) DeµeeJesUer GHe³eesieer þjleele. lemes®e mebOeer efceUs} lesJne [esȳeeJej Je ®esnN³eeJej Leb[ Je mJe®í HeeC³ee®es nyekesÀ ceejeJes. Dee³egJexoele JeCe&ve kesÀuîeeÒeceeCes cnµeeR®³ee otOee®es LeWye [esȳeele Ieeleuîeeves osKeer} [esȳeebvee Leb[eJee jenlees. [esȳee®eer keÀeUpeer efJeµes<ekeÀªve HeeC³eepeJeU keÀece keÀjCeeN³ee cnCepes keÀesUer, Ke}eµeer F. }eskeÀebveer I³ee³e}e nJeer. ³ee efoJemeebvee DeekeÀeµeele {ieeb®ee ceeiecetmener vemelees Je l³eecegUs leUHel³ee met³ee&®es HeeC³eeletve HejeJeleeale nesCeejs efkeÀjCe [esȳeele peeC³ee®eer µeke̳elee DeefOekeÀ Demeles. ³eecegUs Deµee }eskeÀebveer keÀeUs iee@ieume JeeHejeJes. cegbyeF&meejK³ee mecegêmeeefVeO³eeleuîee efJeYeeieele nJesleer} Deeê&les®es ÒeceeCe DeefOekeÀ Demeles. ³esLes Gvneȳeele Ieece HeÀej ³eslees Je efJeµes<eleë Jeeje He[}e Demeuîeeme JeeleeJejCe Deefleµe³e keÀeWoì nesles. ³esLes PeesHe[HeÆîeeletve, ®eeUerletve Kegje[îeemeejK³ee Iejele oeìerJeeìerves jenCeeN³ee DeeefCe yeme, }eskeÀ}ceOetve ÒeJeeme keÀjCeeN³ee }eskeÀebvee ³ee®ee $eeme neslees. ³eecegUs }eskeÀeb®ee Glmeen, keÀe³e&#ecelee vekeÌkeÀer®e keÀceer nesles. ³ee HeefjefmLeleerle HeÀjkeÀ He[e³e®ee cnCepes Iejeb®eer meb³eesefpele yeebOeCeer, cegbyeF&leer} keÀe³ee&}³es, GÐeesieOebos ³eeb®es l³eeb®³ee JesUeb®es Je l³eevegmeej }eskeÀJemleer®es efJekeWÀêerkeÀjCe Deµeer efve³eespeve HeeleUerJej G}LeeHee}Le Ie[efJeCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. meÐeefmLeleerle Iejebleer} Jee³egJeerpeve J³eJemLesle megOeejCee keÀjCes, megìmegìerle keÀHe[s JeeHejCes DeeefCe Jejer} GHee³eeb®³ee efoµesves nesCeeN³ee Òe³elveebme neleYeej }eJeCes ³ee ieesäer keÀjC³eemeejK³ee Deensle. ³ee meJe& }eskeÀeb®eer JeeleevegkegÀ}erle iee[îeebletve efHeÀjCeeN³ee }eskeÀebµeer leg}veekesÀ}er lej DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ efmLeleervegmeej J³ekeÌleerJejer} $eÝlet®³ee HeefjCeeceele keÀje HeÀjkeÀ neslees ns menpe mecepes}. ³ee®e yejesyej ns ner }#eele þsJe}s Heeefnpes keÀer Demes Gvne®eer meJe³e veme}s}s }eskeÀ keÀener keÀejCeeves Gvne®³ee le[eK³eele meeHe[}s lej l³eeb®eer DeJemLee vekeÌkeÀer®e keÀþerCe nesTve yemeles. l³eecegUs yeensj He[le Demeleevee GvneHeemetve mebj#eCe osCeeN³ee ìesHeer, iee@ieume, í$eer Deµee ieesäer peJeU yeeUieCes cenÊJee®es Deens. Deelee DeeHeCe Iejeb®ee efJe®eej keÀª ³ee. PeesHe[HeÆerle efkebÀJee He$³ee®³ee Iejele jenCeeN³eebvee Gvne®ee meJee&efOekeÀ $eeme neslees. He$es leeHeuîeeves Je Jee³egJeerpevee®eer mees³e vemeuîeeves Deµee Iejeb®es Gvneȳeele De#ejµeë SKeeÐee YeÆerle ªHeeblej nesles. leevner Je }neve ceg}s DeeefCe eqm$e³eebJej Deµee JeeleeJejCee®ee og<HeefjCeece DeefOekeÀ neslees. ceg}s ce}t} nesleele Je efJeefJeOe Deepeejebvee }JekeÀj yeUer He[leele. Deµeer Iejs yeebOeleevee oejemeceesj efKe[keÀer®eer mees³e kesÀ}er Demelee Jee³egJeerpeve (Ventillation) ®eebie}s nesles. keÀener ÒeceeCeele lejer G<cee®eer leerJe´lee keÀceer keÀjlee ³esles. Gvneȳeele µeeUsleer} ceg}ebvee megìer Demeles. l³eebveer efoJemee Gvnele KesUtve mJeleë®eer ley³esle ve efyeIe[Jelee l³ee JesUele Iejele yemetve Jee®eve keÀjeJes, yewþs KesU KesUeJes. yeeiekeÀece, mebieerle F. íbo peesHeemeeJes. mebO³eekeÀeUer Gvns keÀceer PeeuîeeJej
36 37 cewoeveele, yeeiesle ceeskeÀȳee nJesJej cevemeeskeÌle KesUeJes. keÀener ceg}ebvee HeesìeHeeC³eemeeþer keÀeceb keÀjeJeer }eieleele. l³eeb®³eeJej Gvne®ee efJeµes<e og<HeefjCeece neslees. Jej G}ÁsefKe}s}er keÀeUpeer l³eebveer osKeer} I³eeJeer. mebO³eekeÀeU®³ee JesUer ceeskeÀȳee nJesJej efHeÀje³e}e peeJes. mecegê, veoer efkeÀveeje, le}eJee®ee keÀeþ, cewoeve, yeeie ³ee peeieer efHeÀjCes Deeuneooe³ekeÀ Jeeìles. HeesnC³ee®ee J³ee³eece ³ee efoJemeeble DeefOekeÀ megKeo Jeeìlees. je$eer DebieCeeceO³es Jee ie®®eerJej yemetve efìHetj ®eeboC³ee®ee DevegYeJe I³eeJee. Gvnele YejHetj keÀeyee[keÀä keÀjCeeN³ee J³ekeÌleerbvee JesieUe keÀener J³ee³eece keÀjC³ee®eer iejpe veener. l³eebveer oerIe& éemeve keÀjeJes. Hegjsµeer PeesHe I³eeJeer. efJeµes<e keÀä vemeCeejer keÀeces keÀjCeeN³eebveer cee$e J³ee³eece IesCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. leerJe´ Gvneȳeele OeeJeCes, Jepeve G®e}Ces Demee oceíekeÀ keÀjCeeje Je DeefOekeÀ Ieece DeeCeCeeje J³ee³eece keÀª ve³es. ³eesieemeves keÀjeJeer. }neve ceg}ebveer cewoeveer KesU KesUeJes. J³ee³eeceeveblej Leb[ HeeC³eeves DeebIeesU keÀjeJeer cnCepes leepesleJeeves Jeeìles lemes®e Ieecee®³ee meb®e³eecegUs nesCeejs jesie ìeUlee ³esleele. Deeneje®eer cet}lelJes pejer meJe& keÀeUebvee }eiet He[le Deme}er lejer $eÝletyeo}eÒeceeCes HeefjefmLeleerpev³e Je µeejerefjkeÀ keÀejCeebcegUs Deenejele ³eesi³e lees yeo} keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ þjles. ³ee efoJemeeble µejerjeleer} HeeC³ee®ee Nneme DeefOekeÀ Jesieeves nesle Demeuîeeves DeefOekeÀ HeeCeer efHeC³eeJej Yej ÐeeJee. Òel³e#e Gvnele Je Debiecesnveerles®es keÀece keÀjCeeN³eebvee yewþs keÀece keÀjCeeN³eebHes#ee DeefOekeÀ HeeCeer }eieCeej ns GIe[®e Deens. HeeC³eeyejesyej #eejeb®eer osKeer} iejpe Yeemeles. ³eemeeþer ef}byet, JeeUe, keÀeskeÀce ³eeb®eer mejyeles GÊece. Iejele ³eeb®ee mebHe=keÌle jme le³eej keÀªve þsJeuîeeme LeketÀve Yeeietve Iejer DeeuîeeJej leer PeìHeì le³eej keÀªve efHeCes µeke̳e nesles. efJekeÀle®³ee mejyeleebHes#ee Deejesi³e¢äîee leer vekeÌkeÀer®e KetHe ®eebie}er Demeleele. Òel³e#e keÀecee®³ee efþkeÀeCeer, meg}YeHeCes #eej Je Gpee& efceUJeC³ee®ee GÊece ceeie& cnCepes yeepeejele efceUCeejer HetJe&efceefÞele #eejeb®eer HeeefkeÀìs (Goe. F}skeÌì^es}, Hegvepe&} Fl³eeefo) nesle. Gvneȳee®³ee efoJemeele kewÀN³ee cegye}keÀ ÒeceeCeele efceUleele. l³eeb®ee GkeÀ[tve meeKej Iee}tve iej le³eej keÀªve þsJeeJee cnCepes Fvmìvì Hev¿ee®eer mees³e Pee}er. Gvneȳeele Yeep³ee keÀceer efceUleele Hejbleg Oeev³e, keÀ[Oeev³es GHe}yOe Demeleele. Gvneȳeele peblegveeµekeÀ Je efkeÀìkeÀveeµekeÀ iegCeOecee&®ee JeeHej keÀªve keÀ[gef}byee®ee Hee}e Iee}tve Je Oeev³eebvee Gvns oeKeJetve meeþJetve þsJeC³ee®ee ÒeIeele Deens. Depetvener DeveskeÀ Yeeieele oUCeJeUCee®eer meeOeves Je efµeOeeJeeìHe ³eespevee ³eeb®eer keÀcelejlee Demeuîeeves Demee meeþe HeeJemeeȳeemeejK³ee $eÝletHetJeea keÀªve þsJeCes cenÊJee®es Deens. Oeev³eeb®eer efìkeÀC³ee®eer #ecelee Jee{efJeC³eemeeþer le%eebkeÀ[tve ceeie&oµe&ve Iesleuîeeme ieeJekeÀN³eebvee vekeÌkeÀer®e HeÀe³eoe nesF&}. µenjebceO³es meJe&meeOeejCeleë Je<e&Yej Oeev³es GHe}yOe Demeleele. lemes®e peeies®³ee DeYeeJeer ceesþe meeþe keÀjCes keÀþerCe nesles. lejerner DeeCeeryeeCeer®ee Òemebie Dees{Jeuîeeme GHe³eesieer ³eeJee FlekeÀe meeþe keÀªve þsJeeJee. Deµee meeþefJe}suîee Oeev³ee®ee keÀerìkeÀ, Gboerj, IegµeeRHeemetve ye®eeJe keÀjC³ee®eer keÀeUpeer IesCes Del³eeJeµ³ekeÀ Deens. keÀ[keÀ Gvneȳeele Yeep³ee, HeÀUs }JekeÀj megkeÀleele l³eecegUs leer µeke̳elees leepeer KeeJeer, ³ee efoJemeele Yeep³ee ceneie Demeleele. l³eecegUs keÀ[Oeev³eeb®ee JeeHej peemle keÀjeJee. Dee³egJexoevegmeej ûeer<ce $eÝletle (Gvneȳee®³ee cegK³e $eÝlet) efleKeì, Keejì, DeebyeìHeoeLee¥®esmesJeveìeUC³ee®eeJeceOegj,eqmveiOe,µeerle,êJ³eDemeeDeenejkeÀjC³ee®ee me}Áe efo}e Deens. Yeepe}s}s meelet®es Heerþ meeKej Iee}tve KeeJes Demes cnì}s Deens. lemes®e µesJe³ee, cnµeer®es otOe ³eeb®ee DeefOekeÀ JeeHej keÀjC³eeme meebefiele}s Deens. meJe&meeOeejCeHeCes yewþs keÀece keÀjCeeN³eebveer pesJeCe keÀceer keÀjeJes. les}keÀì, peUpeUerle HeoeLe&, ceebme, Deb[er DeeefCe [eUer F. keÀceer KeeJes. v v v
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane

Recommended

10 jan 2016 ram deep
10 jan 2016 ram deep10 jan 2016 ram deep
10 jan 2016 ram deepSantosh Tiwari
 
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. ShikarkhaneMausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhanebmkandalkar
 
19 june 2015 ram deep
19 june 2015 ram deep19 june 2015 ram deep
19 june 2015 ram deepabhimanbharat2011
 
6 jan 2017 ram deep
6 jan 2017 ram deep6 jan 2017 ram deep
6 jan 2017 ram deepSantosh Tiwari
 
25 sept 2015 ram deep
25 sept 2015 ram deep25 sept 2015 ram deep
25 sept 2015 ram deepabhimanbharat2011
 
Superliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikar
Superliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikarSuperliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikar
Superliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikarshriniwas kashalikar
 
Bhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas Kashalikar
Bhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas KashalikarBhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas Kashalikar
Bhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas Kashalikarshriniwas kashalikar
 
Young Olympian Daily Vol 8
Young Olympian Daily Vol 8 Young Olympian Daily Vol 8
Young Olympian Daily Vol 8 Khoo Fang Xuan
 

Recommended

10 jan 2016 ram deep
10 jan 2016 ram deep10 jan 2016 ram deep
10 jan 2016 ram deepSantosh Tiwari
 
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. ShikarkhaneMausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane
Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhanebmkandalkar
 
19 june 2015 ram deep
19 june 2015 ram deep19 june 2015 ram deep
19 june 2015 ram deepabhimanbharat2011
 
6 jan 2017 ram deep
6 jan 2017 ram deep6 jan 2017 ram deep
6 jan 2017 ram deepSantosh Tiwari
 
25 sept 2015 ram deep
25 sept 2015 ram deep25 sept 2015 ram deep
25 sept 2015 ram deepabhimanbharat2011
 
Superliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikar
Superliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikarSuperliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikar
Superliving marathi bestseller dr. shriniwas kashalikarshriniwas kashalikar
 
Bhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas Kashalikar
Bhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas KashalikarBhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas Kashalikar
Bhovara (Marathi Bestseller Autofiction) Dr. Shriniwas Kashalikarshriniwas kashalikar
 
Young Olympian Daily Vol 8
Young Olympian Daily Vol 8 Young Olympian Daily Vol 8
Young Olympian Daily Vol 8 Khoo Fang Xuan
 
תרגום רפואי לעברית
תרגום רפואי לעבריתתרגום רפואי לעברית
תרגום רפואי לעבריתOr Alice Wolman
 
Ke toan-quan-tri
Ke toan-quan-triKe toan-quan-tri
Ke toan-quan-triNguyen Nguyen Thanh
 
образ вовка в фольклорі українців
образ вовка в фольклорі українцівобраз вовка в фольклорі українців
образ вовка в фольклорі українців19Lika74
 
Learning & Development Service Providers slide_share_2014
Learning & Development Service Providers slide_share_2014Learning & Development Service Providers slide_share_2014
Learning & Development Service Providers slide_share_2014People Matters
 
presentation T.G Shevchenko
presentation T.G Shevchenkopresentation T.G Shevchenko
presentation T.G ShevchenkoKostya Dalan
 
Rr7 russian(1)
Rr7 russian(1)Rr7 russian(1)
Rr7 russian(1)Фасадтехнострой
 
Efek foto karya seni musim gugur
Efek foto karya seni musim gugurEfek foto karya seni musim gugur
Efek foto karya seni musim gugurAgung Yuwono
 
MENA CAB Report
MENA CAB ReportMENA CAB Report
MENA CAB ReportAssociation de Lutte Contre le Sida
 
mengapa harus bersukacita?
mengapa harus bersukacita?mengapa harus bersukacita?
mengapa harus bersukacita?saviramonic
 
TATA SURYA KLS 6
TATA SURYA KLS 6TATA SURYA KLS 6
TATA SURYA KLS 6SDN 1 JUGLANGAN
 
Treasur.93
Treasur.93Treasur.93
Treasur.93Ron Cureton
 
същност на счетоводството
същност на счетоводствотосъщност на счетоводството
същност на счетоводствотоpetromir
 
A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Dr
A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T DrA A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Dr
A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Drdrsolapurkar
 
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...drsolapurkar
 
P U B L I C I T Y D R
P U B L I C I T Y D RP U B L I C I T Y D R
P U B L I C I T Y D Rdrsolapurkar
 
S U P E R H A P P I N E S S D R
S U P E R H A P P I N E S S D RS U P E R H A P P I N E S S D R
S U P E R H A P P I N E S S D Rdrsolapurkar
 
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr
Yashoday A Bestseller For Super Success DrYashoday A Bestseller For Super Success Dr
Yashoday A Bestseller For Super Success Drdrsolapurkar
 
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...drsolapurkar
 
Sinus And Other Troubles Dr
Sinus And Other Troubles DrSinus And Other Troubles Dr
Sinus And Other Troubles Drdrsolapurkar
 
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...drsolapurkar
 
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...drsolapurkar
 
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D R
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D RH E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D R
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D Rdrsolapurkar
 

More Related Content

Viewers also liked

תרגום רפואי לעברית
תרגום רפואי לעבריתתרגום רפואי לעברית
תרגום רפואי לעבריתOr Alice Wolman
 
образ вовка в фольклорі українців
образ вовка в фольклорі українцівобраз вовка в фольклорі українців
образ вовка в фольклорі українців19Lika74
 
Learning & Development Service Providers slide_share_2014
Learning & Development Service Providers slide_share_2014Learning & Development Service Providers slide_share_2014
Learning & Development Service Providers slide_share_2014People Matters
 
presentation T.G Shevchenko
presentation T.G Shevchenkopresentation T.G Shevchenko
presentation T.G ShevchenkoKostya Dalan
 
Efek foto karya seni musim gugur
Efek foto karya seni musim gugurEfek foto karya seni musim gugur
Efek foto karya seni musim gugurAgung Yuwono
 
mengapa harus bersukacita?
mengapa harus bersukacita?mengapa harus bersukacita?
mengapa harus bersukacita?saviramonic
 
същност на счетоводството
същност на счетоводствотосъщност на счетоводството
същност на счетоводствотоpetromir
 

Viewers also liked (12)

תרגום רפואי לעברית
תרגום רפואי לעבריתתרגום רפואי לעברית
תרגום רפואי לעברית
 
Ke toan-quan-tri
Ke toan-quan-triKe toan-quan-tri
Ke toan-quan-tri
 
образ вовка в фольклорі українців
образ вовка в фольклорі українцівобраз вовка в фольклорі українців
образ вовка в фольклорі українців
 
Learning & Development Service Providers slide_share_2014
Learning & Development Service Providers slide_share_2014Learning & Development Service Providers slide_share_2014
Learning & Development Service Providers slide_share_2014
 
presentation T.G Shevchenko
presentation T.G Shevchenkopresentation T.G Shevchenko
presentation T.G Shevchenko
 
Rr7 russian(1)
Rr7 russian(1)Rr7 russian(1)
Rr7 russian(1)
 
Efek foto karya seni musim gugur
Efek foto karya seni musim gugurEfek foto karya seni musim gugur
Efek foto karya seni musim gugur
 
MENA CAB Report
MENA CAB ReportMENA CAB Report
MENA CAB Report
 
mengapa harus bersukacita?
mengapa harus bersukacita?mengapa harus bersukacita?
mengapa harus bersukacita?
 
TATA SURYA KLS 6
TATA SURYA KLS 6TATA SURYA KLS 6
TATA SURYA KLS 6
 
Treasur.93
Treasur.93Treasur.93
Treasur.93
 
същност на счетоводството
същност на счетоводствотосъщност на счетоводството
същност на счетоводството
 

More from drsolapurkar

A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Dr
A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T DrA A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Dr
A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Drdrsolapurkar
 
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...drsolapurkar
 
P U B L I C I T Y D R
P U B L I C I T Y D RP U B L I C I T Y D R
P U B L I C I T Y D Rdrsolapurkar
 
S U P E R H A P P I N E S S D R
S U P E R H A P P I N E S S D RS U P E R H A P P I N E S S D R
S U P E R H A P P I N E S S D Rdrsolapurkar
 
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr
Yashoday A Bestseller For Super Success DrYashoday A Bestseller For Super Success Dr
Yashoday A Bestseller For Super Success Drdrsolapurkar
 
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...drsolapurkar
 
Sinus And Other Troubles Dr
Sinus And Other Troubles DrSinus And Other Troubles Dr
Sinus And Other Troubles Drdrsolapurkar
 
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...drsolapurkar
 
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...drsolapurkar
 
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D R
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D RH E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D R
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D Rdrsolapurkar
 
M A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D R
M A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D RM A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D R
M A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D Rdrsolapurkar
 
Accidents Holistic Solutons Dr
Accidents Holistic Solutons DrAccidents Holistic Solutons Dr
Accidents Holistic Solutons Drdrsolapurkar
 
T H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M Dr
T H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M DrT H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M Dr
T H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M Drdrsolapurkar
 
S T U D Y O F G I T A D R
S T U D Y O F G I T A D RS T U D Y O F G I T A D R
S T U D Y O F G I T A D Rdrsolapurkar
 
M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...
M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...
M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...drsolapurkar
 
M A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D R
M A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D RM A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D R
M A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D Rdrsolapurkar
 
M E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D R
M E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D RM E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D R
M E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D Rdrsolapurkar
 
M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]
M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]
M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]drsolapurkar
 
M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...
M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...
M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...drsolapurkar
 
M U S I C A N D S U P E R H E A L T H D R
M U S I C A N D S U P E R H E A L T H D RM U S I C A N D S U P E R H E A L T H D R
M U S I C A N D S U P E R H E A L T H D Rdrsolapurkar
 

More from drsolapurkar (20)

A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Dr
A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T DrA A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Dr
A A H A R M A R A T H I B E S T S E L L E R O N D I E T Dr
 
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...
Q U E S T I O N S A N D U N I V E R S A L L E A R N I N G D R S H R I N ...
 
P U B L I C I T Y D R
P U B L I C I T Y D RP U B L I C I T Y D R
P U B L I C I T Y D R
 
S U P E R H A P P I N E S S D R
S U P E R H A P P I N E S S D RS U P E R H A P P I N E S S D R
S U P E R H A P P I N E S S D R
 
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr
Yashoday A Bestseller For Super Success DrYashoday A Bestseller For Super Success Dr
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr
 
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...
A A R O G Y A D E E P M A R A T H I B E S T S E L L E R O N M E D I C A L...
 
Sinus And Other Troubles Dr
Sinus And Other Troubles DrSinus And Other Troubles Dr
Sinus And Other Troubles Dr
 
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...
V I C T O R Y O V E R N E C K A N D B A C K P A I N D R S H R I N I W...
 
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...
S T U D Y O F H U M A N P H Y S I O L O G Y D R S H R I N I W A S K A S...
 
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D R
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D RH E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D R
H E A L T H I N 1st C H A P T E R O F G E E T A; D R
 
M A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D R
M A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D RM A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D R
M A S S A G E A N D S U P E R L I V I N G D R
 
Accidents Holistic Solutons Dr
Accidents Holistic Solutons DrAccidents Holistic Solutons Dr
Accidents Holistic Solutons Dr
 
T H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M Dr
T H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M DrT H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M Dr
T H E F E T T E R S A N D T H E F R E E D O M Dr
 
S T U D Y O F G I T A D R
S T U D Y O F G I T A D RS T U D Y O F G I T A D R
S T U D Y O F G I T A D R
 
M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...
M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...
M A R A T H I, M A H A T M A G A N D H I A N D N A M A S M A R A N D R ...
 
M A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D R
M A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D RM A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D R
M A R R I A G E & M U T U A L B L O S S O M I N G D R
 
M E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D R
M E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D RM E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D R
M E A N I N G O F C O N C E P T U A L S T R E S S D R
 
M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]
M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]
M O R B I D I T Y O F M E D I A D R[1]
 
M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...
M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...
M A N I A C A L T E N D E N C I E S D R S H R I N I W A S K A S H A L I K...
 
M U S I C A N D S U P E R H E A L T H D R
M U S I C A N D S U P E R H E A L T H D RM U S I C A N D S U P E R H E A L T H D R
M U S I C A N D S U P E R H E A L T H D R
 

Mausami Aajar Dr. Shriniwas Kashalikar Dr. Kulkarni & Dr. Shikarkhane

  • 1.
  • 2. [e@. ÞeerefveJeeme keÀMeeUerkeÀj meb®ee}keÀ mebHetCe& leCeeJe cegkeÌleer keWÀê keÀe@}spe efyeu[eRie, eflemeje cepe}e, kesÀ. F&. Sce. ne@efmHeì}, cebgyeF& - 400 012. HeÀesve veb. - 2413 6051 SkeÌme.- 2151, 2448 Website : www.superliving.net [e@. keÀce}ekeÀj kegÀ}keÀCeea Sce. [er. (cesef[efmeve) cegbyeF& SHedÀ. meer. Heer. Smed. cegbyeF& SkeÌme kebÀmeuìbì efHeÀpeerefµe³eve pevej} ne@efmHeì} cegyee& iebiees}e (cee³ecesjer³ee) keÀvmeefuìbie efHeÀpeerefµe³eve Je keÀeef[&Dees}e@efpemì, cegbyeF&. cesef[keÀ} [e³ejskeÌìj, DeukesÀce }@yeesjsìjerpe, cegbyeF&. [e@. Heg<keÀj efµekeÀejKeeves Sced. [er. [er. Sve. yeer. meb®ee}keÀ mebHetCe& Deejesi³e efJekeÀeme keWÀê, cegbyeF& HeÀesve veb. - 2422 1523, 2422 3308 Website : www.superliving.net ceesmeceer Deepeej Je l³eeJejer} Iejiegleer meesHes GHee³e }sKekeÀ
  • 3. ceesmeceer Deepeej Je l³eeJejer} Iejiegleer meesHes GHee³e Þeer.[e@. ÞeerefveJeeme peveeo&ve keÀMeeUerkeÀj, keÀ-4, Hegpeejer veiej cegbyeF& - 400 018. otjOJeveer - 2493 27 32, 2498 25 29 F-ces} - shriniwasjk@rediffmail.com website - www.superliving.net meb®ee}keÀ - meWìj HeÀe@j ìesì} mì^sme ce@vespeceWì ÒekeÀeµekeÀ - meew. megneefmeveer yeiex, ceeefnce, cegbyeF& cegêkeÀ efÒe³ee Dee@HeÀmesì, cegbyeF& De#ej pegUCeer efJepe³e mepexjeJe yeiex ’meefo®íe“ DeHeeì&ceWì, Heb[erle iegefCeoeme ceeie& efµeleUeosJeer, ceeefnce, cegbyeF& - 400 016. HeÀesve. veb. 2445 72 90 cegKeHe=ÿ efJepe³e mepexjeJe yeiex cetuîe - ©. 75=00 Deveg¬eÀceeefCekeÀe 1. DeHe&Ce Heef$ekeÀe 2. megefJe®eej 3. ceveesiele 4. YetefcekeÀe 5. Deejesi³e peesHeemeC³ee®eb µeem$e 6. jesie cnCepes keÀe³e? 7. Gvneȳeeleer} Deepeej 8. Gvneȳeeleer} Deenej - efJenej 9. HeeJemeeȳeeleer} Deepeej 10.HeeJemeeȳeeleer} Deenej - efJenej 11. efnJeeȳeeleer} Deepeej 12. efnJeeȳeeleer} Deenej - efJenej
  • 4. DeHe&Ce Heef$ekeÀe Deejesi³eeefJe<eer®es %eeve DeeefCe l³eeÜejs ³esCeeje DeelceefJeéeeme Je l³eeHeemetve meeO³e nesCeejs Deejesi³e ³eeb®eer DeeJeµ³ekeÀlee Deme}suîee meJee¥vee Deelceer³eleeHetJe&keÀ DeHe&Ce megefJe®eej Oecee&Le& keÀeceb cees#eeCeeb Deejesi³e cet}cegÊececed~ jesieemlem³eeHenleefjë Þes³emees peerefJelem³e®e~~ ÒeeogYee&lees ceveg<³eeCeecevleje³ees ceneYe³eced~~ ®ejkeÀ meb. met$e 1-15-16 ’Oece&, DeLe&, keÀece Je cees#e ¿ee ®eej Heg©<eeLee¥®es GÊece cetU GÊece Deejesi³eele Deens. jesie l³ee®ee veeµe keÀªve peerefJelee®³ee HejcemegKee®ee veeµe keÀjleele Je (Deµee leNnsves) jesie ne ceeveJee}e GlHeVe Pee}s}e OeeskeÀe Deens “
  • 5. ce vees ie le meceepeeleer} Òel³eskeÀ J³ekeÌleer®³ee µeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ, meeceeefpekeÀ, Deejesi³e mebJeOe&vee®³ee Deece®³ee Oe[He[erle}e ne DeeCeKeer SkeÀ ìHHee. ns HegmlekeÀ Jee®ekeÀebHeg{s þsJeleevee, meeceeefpekeÀ v³ee³ee®³ee efoµesveb mJele뮳ee meledmeodefJeJeskeÀ yegeqOo}e mceªve megª kesÀ}s}b keÀece keÀener ÒeceeCeele lejer HetCe&lJee}e vesC³ee®eb meceeOeeve Deens. [e@. meew. efJeYee keÀµeeUerkeÀj, [e@. meew. veerlee kegÀ}keÀCeea, [e@. pe³eÞeer ie[keÀjer, megyeesOeve keÀµeeUerkeÀj Je Þeer. HeÀefkeÀje iee³ekeÀJee[ ³eeb®eer meeLe vesnceerÒeceeCes®e }eYe}er. Gefpe&lee, cegkeÌlee Je Deeefoleer ³eeb®³eecegUs keÀecee®ee Yeej Yeejer Jeeì}e veener. ³ee meJe& GHeodJ³eeHee®es cegK³e }#³e Deens, DeeHeuîee meceepeeleer} ieebpe}s}er, efHe[}s}er, efHe®e}s}er, jesieeveer Heíe[}s}er HeCe Òe®ebæ[ megHle meeceL³e& Deme}s}er ceeCegmekeÀer. ner ceeCegmekeÀer Deejesi³emebHeVe nesTve Òe®eb[ ®ewlev³eeves peeie=le nesTve keÀe³e&jle JneJeer; ³ee nslegveb Deece®³ee Hejerveb Deecner G®e}}s}e ne ’Keejer®ee Jeeìe“ Deens. DeveskeÀeveskeÀ ªiCe, l³eeb®es veelesJeeF&keÀ, Deece®es efce$e, menkeÀejer, pesÿ- keÀefveÿ kegÀìgbefye³e, Deece®es iegªpeve, Deecne}e melkeÀe³ee&®eer ÒesjCee osCeejs DeeF&-Jeef[} Je Deece®eer HetpeemLeeves efkebÀJee ÞeOoemLeeves yeveeJesle Demes ceneHegª<e ³ee meJee¥®ee ³ee íesìîee Òe³elveele Òel³e#e-DeÒel³e#eHeCes menYeeie Deens. ö[e@. ÞeerefveJeeme keÀMeeUerkeÀj ö keÀce}ekeÀj kegÀ}keÀCeea ö Heg<keÀj efµekeÀejKeeves v v v ‘Deejesi³e cnCepes µeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ, meeceeefpekeÀ DeeefCe DeeO³eeeqlcekeÀ Deµeer mebHetCe& mJeemLee®eer DeJemLee. kesÀJeU jesiee®ee efkebÀJee HebiegHeCee®ee DeYeeJe veJns.’ peeieeflekeÀ Deejesi³e mebIeìvesves kesÀ}s}er Deejesi³ee®eer J³eeK³ee ‘}eskeÀeb®³ee Deejesi³eeefJe<e³eer }eskeÀebvee mJeleë}e keÀUkeÀU nJeer. Deejesi³eemeeþer l³eebveer Peie[e³e}e nJeb. ³eespeveeyeOo Òe³elve keÀje³e}e nJesle. jesiejeF& efJeªOo®eb cene³egOo [e@keÌìj ceb[Uer SkeÀìîeeves }{t µekeÀle veeefnle. ns cene³egOo Kejb cnCepes }eskeÀ³egOo Deens DeeefCe meJe& }eskeÀebveer melele l³eele Yeeie I³ee³e}e®e nJee.’ önsvjer meerpejermì (JewÐekeÀµeem$ee®ee FeflenemekeÀej) The people’s health ought to be the concern of the people themselves. They must struggle for it and plan for it. The war against disease and for health cannot be fought by physicians alone. It is a people’s war in which the entire population must be mobilised permanently. Henry Sigerist (A Medical Historian) Health is a state of complete Physical, mental, social and spiritual well being and not merely an absence of disease of infirmity W. H. O. Definition
  • 6. YetefcekeÀe ’peieer meJe& megKeer Demee keÀesCe Deens efJe®eejer cevee letef®e µeesOetveer Heens“ ³ee OeleeaJej ’peieer HetCe& efvejesieer Demee keÀesCe Deens. efJe®eejer cevee let®eer µeesOetveer Heens.“ Demeb cnì}b lej DeeHeuîee meceepeele les leelkeÀeU mJeerkeÀej}b peeF&}. keÀejCe les DeeHeuîee}e mees³eer®eb Jeeìleb, efpeÎerveb DeeefCe keÀ<ìeveb megKe Je Deejesi³e efceUefJeC³eeHes#ee megKe Je Deejesi³ee®ee efJe®eej®eb mees[Ceb DeeHeuîee}e peemle ©®eleb. DeelceefJeéeemeeveb DeeefCe ¢{ efveOee&jeveb mJeleë®eb Deejesi³e peesHeemeC³eeceOeer} Deevebo DeeHeuîee }sKeer Demee³e}e nJee lesJe{e cenÊJee®ee veener! keÀejCe l³eeyeÎ} Deecner Goemeerve Deenesle. DeveefYe%e Deenesle. HeefjCeece iejeryeer, Ye´äe®eej, veeskeÀjµeener, YesmeU, keÀeUeyeepeej, Òeot<eCe, efveJeeN³ee®eer mecem³ee, JeenlegkeÀer®eer mecem³ee, yeskeÀejer®eer mecem³ee, Deµee mecem³ee DeeHeuîee}e KeeT keÀer efieUt cnCetve Dee Jeemetve DebieeJej OeeJetve ³esle Deensle! DeeefCe Deecner cee$e DeeUme, yesefµemle, De[eCeerHeCee, DebOeefJeéeeme, }e®eejer, yespeyeeyeoejHeCee Deµee DeveskeÀ jesieebveer Deepe ûeeme}s}s Deenesle. jesieìHeCee, DeµekeÌleHeCee, LeketÀve peeCes, ieUtve peeCes, kebÀìeUCes, JewleeieCes, efHejefHejCes, keÀjJeeoCes, ef®e[Ces, ef®ejef®ejCes, Yeeb[Ces Deµeener ’jesieeb®³ee“ pebpeeUele DeeHeCe meeHe[}es Deenesle. DeeefCe ³eele Yej cnCetve DemebK³e µeejerefjkeÀ ogKeCeer, Deepeej, J³eeOeer, meeLeer ³ee DeeHeuîee}e nwjeCe keÀjleele. keÀOeer keÀOeer DeeHe}s JeUerner Iesleele. Deejesi³ee®eer peesHeemevee keÀjC³ee®ee efveOee&j DeeefCe ³ee Flej mecem³eeb®ee keÀe³e mebyebOe? Demee keÀesCee}ener Òeµve He[s}. HeCe Demee mebyebOe Deens, ns veerì efJe®eej keÀjlee }#eele ³ee³e}e JesU }eieCeej veener. Deece®es oes<e, Deece®es Deveejesi³e DeeefCe Deece®³ee meeceeefpekeÀ mecem³ee ³ee HejmHej Hees<ekeÀ Deensle ³eele µebkeÀe veener. 1
  • 7. 2 3 peieer meJe& megKeer Demee keÀesCeer veener Je HetCe& efvejesieerner keÀesCeer veener ns Kejb. HeCe ³ee®ee DeLe& YeeweflekeÀ megKeekeÀ[s Heeþ efHeÀjJeeJeer efkebÀJee YeeweflekeÀ megKeeyeÎ} Goeefmevelee yeeUieeJeer Demee veJns. DeLeJee jesieìHeCeeceO³es megKe ceeveeJeb Demeener veJns! mHeä®e yees}e³e®eb lej DeVe, Jem$e, efveJeeje, efµe#eCe, keÀjceCetkeÀ ³eeb®ee l³eeie keÀjeJee DeeefCe JeeÆs} les jesie Pee}s, J³eeOeer Peeuîee lejer ’osJee®eer keÀjCeer“ cnCetve efve©lmeener efve<¬eÀer³elee Debieer yeeCeJeeJeer ns ³eesi³e veJns. G}ì De[®eCeeRceO³es cevee®es meceeOeeve ve ieceeJelee me®eesìerves, YeeweflekeÀ megKe DeeefCe Dee³egjejesi³ee®ee }eYe keÀªve IesCes ns®e ³eesi³e Deens. ³eeefµeJee³e, lelJeef®eblekeÀe}e DeefYeÒesle DemeCeejs megKe Je Deevebo ’ve De³eced Deelcee ye}ner les ve }Y³e“ ³ee GkeÌleerÒeceeCes efvejesieer µejerj Òeke=ÀleerefµeJee³e µeke̳e veener, ³eele efleUcee$e µebkeÀe vekeÀes. µesJeìer DeeHeuîee meceepeele Deepe mecem³ee®e mecem³ee Deensle ns Kejb Deens. l³ee®ee Je Deejesi³ee®ee mebyebOe keÀU}e lejer l³eeJej ceele keÀjCeb meesHeb veener nsner Kejb Deens. HeCe cnCetve®e Deejesi³e mebHeVe nesC³ee®ee ¢{ efveOee&j-De{U efve½e³e DeeHeCe kesÀ}e Heeefnpes! meJe& mecem³eebJej DeeHeCe Deepe vee GÐee Deµee efve½e³eeletve®e lees[iee keÀe{t µekeÀlees Je keÀe{}e Heeefnpes. ³ee®eer HekeÌkeÀer Je mHeä peeCeerJe DeeHeCe meJee¥veer þsJe}er Heeefnpes. YeeweflekeÀ megKeebÒeceeCes®e Deejesi³ener DeeHeCee meJee¥®ee nkeÌkeÀ Deens, peyeeyeoejer Deens. v v v Deejesi³e peesHeemeC³ee®eb µeem$e Deejesi³e peesHeemeves®eer µeHeLe Iesleuîeeveblej Òeµve GlHeVe neslees lees ns keÀmeb keÀje³e®eb? ns meJe& keÀmeb pecee³e®eb? ÒeLece megªJeele kegÀþtve keÀje³e®eer? F. F. GÊej SkeÀ®e - ef®ekeÀeìerveb %eeve efceUJeCeb DeeefCe l³eevegªHe HeOoleµeerjHeCes Dee®ejCe keÀjCeb. Deepe DeeHe}er keÀe³e DeJemLee Deens? DeeHeCe SkeÀ lej jesieebyeÎ}, J³eeOeeryeÎ} Goeme Demelees efkebÀJee ogmejb cnCepes yeejerkeÀ-meejerkeÀ le¬eÀejeRveer ie[ye[tve peelees. [e@keÌìjebveer Deew<eOeb efo}er keÀer owJeeJej nJee}e þsJetve leer Ieslees. yejb Jeeì}b lej [e@keÌìj®es Hee³e Oejlees. veener yejb Jeeì}b lej l³ee}e efµeJ³eeb®eer }eKees}er Jeenlees. veenerlej owJeeJej- owJeeJej oes<e {keÀ}lees, Demene³³e yevelees GefÜive neslees. Lees[ke̳eele Deepe DeeHeCe SkeÀoce®e HejeJe}byeer Deenesle HeCe ns Demeb keÀe? JewÐekeÀµeem$e cnCepes Demeb keÀe³e ieew[yebiee} Deens. Kejb meebiee³e®eb lej JewÐekeÀ µeem$e Deef}keÀ[s Deefpeyeele keÀþerCe veener. meeceev³e efJeOeeve keÀje³e®eb lej SkebÀoj efJe%eeve®e keÀþerCe veener. HeCe lejerner les keÀþerCe Jeeìleb ns Kejb Deens. keÀejCes? DeeHeuîeeceOe}s DeHejes}ÁsefKele DeveskeÀ oes<e, DeeHeuîee meceepeeleuîee ©{er, DeeHe}er meoes<e efµe#eCe J³eJemLee Deµee DeveWkeÀ keÀejCeebÒeceeCes DeeCeKeerner SkeÀ keÀejCe Deens. les cnCepes HeeefjYeeef<ekeÀ µeyoeb®eb De%eeve. keÀþerCe Deµee ûeerkeÀ, }@ìerve, ÖeWÀ®e µeyoebcegUs JewÐekeÀµeem$e ceesÇb®e eqkeÌ}ä Jeeìleb. Deelee ns®e Heene. Deke̳egì DeBefìjerDej Heesef}Deescee³e}e³eefìme, v³ejesHeÀe³eye´esce@ìesmeerme, DekeÌJee³e[& Fc³etve [sefHeÀefµe³evmeer efme[^esce.... Deensle vee SkeÀoce OemekeÀe IesC³eemeejKes µeyo? cejeþceesȳee cevee}e ®e¬eÀeJetve ìekeÀCeejs?
  • 8. 4 5 HeCe ³ee µeyoeb®³ee pebpeeUe}e Ieeyeje³e®eb veener Demeb SkeÀoe þjJetve ìekeÀ}b keÀer, ceie yeekeÀer®eb meieUb keÀmeb SkeÀoce meesHHe nesleb. mJele뮳ee µejerjeyeÎ}, l³eeleuîee Ie[ecees[eryeÎ}, efyeIee[eyeÎ} DeeefCe l³eeJejer} GHe®eejeyeÎ} DeeHeCe SkeÀoce mHesµeeef}mì [e@keÌìj nesT µekeÀle veener ns Kejb. Hejbleg l³eeyeÎ} yejb®e keÀener peeCetve IesT µekeÀlees Je I³ee³e}e nJeb. l³eeletve®e mebHetCe& Deejesi³e peesHeemeves®ee cene³e%e keÀªve peerJevee®eb meJee&Lee¥veer keÀª µekeÀlees. Dev³eLee HejeJe}byeer DeeefCe Demene³³e peerCeb®e DeeHeuîee Heojer ³esCeej. HeµegHe#eer osKeer} DeeHe}b mJeleë®eb DeeefCe efHe}Áeb®e mebieesHeve keÀjleele DeeHeCe cee$e Òel³eskeÀ }neve, ceesþîee, yeejerkeÀ-meejerkeÀ ieesäeRmeeþer [e@keÌìjeb®³ee leeW[ekeÀ[s Heenlees. l³eecegUs keÀOeer [e@keÌìj GHe}yOe veener cnCetve ©iCe oieeJe}e lej keÀOeer [e@keÌìj GHe}yOe Pee}e lej efKemee efjkeÀecee Pee}e Deµeer HeefjefmLeleer Dees{Jeles. yeN³ee®eoe Deejesi³e GHe®eejebveer DeeHeCe nwjeCe neslees. Lees[b [eskebÀ ®ee}Je}b lej keÀe yejb DeeHeCe keÀener ÒeceeCeele lejer Deejesi³eefJe<e³eer®eer mJeleë®eer peyeeyeoejer G®e}t µekeÀCeej veener? Deew<eOe le³eej keÀjC³ee®eer ³eb$eCee, µem$eef¬eÀ³ee, eqkeÌ}ä ®ee®eC³ee ns DeeHeuîee DeeJeeke̳eeyeensj Deens. l³ee®eÒeceeCes iebYeerj Deepeejeyeeyele DeeHeCe OeeskeÀe HelkeÀª µekeÀle veener. ¿ee DeeHeuîee ce³ee&oe Deensle ns ceev³e. Iejiegleer GHe®eej HetJeeaÒeceeCes DeeHeuîee}e ’DeepeeryeeF¥®³ee yeìJ³eeletve“ Deelee menpeemenpeer efceUt µekeÀCeej veenerle nsner ceev³e. l³eecegUs Deew<eOeeb®es ogkeÀeveoej, kebÀHev³ee Je [e@keÌìj ³eeb®³eeJej DeeHeCe keÀener ÒeceeCeele DeJe}byetve jenCeej nsner ceev³e. HeCe lejerner DeeHeCe keÀener ÒeceeCeele lejer mJeeJe}byeer DeeefCe Kebyeerj yevet µekeÀlees DeeefCe DeelceefJeéeemeeves Deejesi³e mebieesHeveeyejesyej®e jesieÒeeflekeÀej keÀª µekeÀlees ns }#eele þsJetve Glmeeneveb DeeHe}b %eeve, DeeHe}er peeCeerJe efJekeÀmeerle keÀje³e}e meg©Jeele keÀª³ee! Deejesi³ee®ee DeLe& keÀe³e! DeeHeCe m$eer Demees keÀer Hegª<e, Je=× Demees keÀer ®ee}keÀ, keÀece YejHetj Demees keÀer keÀceer, keÀ[keÀ Leb[er Demees Jee jCejCelee GvneUe Gve HeeJemee®ee KesU Demees Jee legHeÀeve HeeJemeeUe DeeHeuîee ®esnN³eeJej nem³e HegÀ}}s}b. [esȳeele Gceso Yej}s}er efome}er lej DeeHeuîee}e keÀe³e Jeeìs}? keÀesCel³eener HeefjefmLeleerle DeeHeuîee}e ®egjlegªve YetkeÀ }eie}er. YejHesì pesJeCee®eer DeeefCe iee{ PeesHes®eer cepee }gìlee Dee}er lej efkeÀleer meceeOeeve Jeeìs}! }IeJeer-meb[eme}e meeHeÀ nesCe, keÀe³ece Glmeen JeeìCeb, efJe®eejµekeÌleer, mcejCeµekeÌleer, Deeveboer Je=Êeer ®eebieuîee µeeyetle DemeCeb. efJeveesoJe=×er peeie=le DemeCeb ns meejb kegÀCee}eb nJebnJebmeb JeeìCeej veener? DeeHe}b yees}Ceb,®ee}Ceb, JeeieCeb DeekeÀ<e&keÀ DeeefCe ªyeeyeoej DemeeJeb DeeefCe ³eesi³e JesUer mebmeeje®³ee Jes}erJej megboj HegÀ}b nmee³e}e }eieeJeer ner lej efvemeiee&veb®e DeeHeuîee ceveele efvecee&Ce kesÀ}s}er YeeJevee Demeles. HeCe ns meieUb efkeÀleerpeCeebvee µeke̳e nesleb? meg¢{, meefn<Ceg DeeefCe mJeleb$e J³ekeÌleercelJeele}er efJe}esYeveer³elee efkeÀleer peCeebvee ÒeeHle nesles? JeCe&veeleerle Deejesi³ee®ee ne DevegYeJe DeeHeuîeeHewkeÀer efkeÀleer peCe Iesleele ns p³ee®eb l³eeveb®e mJeleëµeer þsJe}s}b yejb. HeCe SkeÀ cee$e efveef½ele Deens keÀer DeeHeuîee}e Deµee Deejesi³ee®ee }eYe nesC³eemeeþer DeeHeCe mJeleë}e peeCetve I³ee³e}e nJeb. mJele뮳ee Deejesi³ee®³ee ceeiee&leer} De[®eCeer mecepetve I³ee³e}e nJ³eele DeeefCe l³eeJej ³eµemJeer ceele keÀje³e}e nJeer. DeeHeCe keÀe³e Deenesle? DeeHe}b µejerj cnCepes iegC³eeieesefJeboeveb veeboCeeN³ee efJeefJeOe ÒekeÀej®³ee keÀeceeceO³es ie{}suîee Heb®eenÊej npeej Deype HesµeeR®eer Jemeenle Deens. ³ee JemeenleerceO³es DeveskeÀ ÒekeÀej®³ee HesµeeRceO³es JesieJesieȳee HeoeLe¥ J‰w%eeefvekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ Òeef¬eÀ³ee Ie[le®e Demeleele DeeefCe ³ee Òeef¬eÀ³eeb®eer ieesUeyesjerpe cnCepes®e DeeHe} Jew®eeefjkeÀ, meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀleerkeÀ, µeejerefjkeÀ, YeeJeefvekeÀ, keÀewìgbefyekeÀ Deµeer DeveskeÀeveskeÀ Debie Deme}s}b meJe&keÀ<e J³eeqkeÌlecelJe. v v v
  • 9. 6 7 jesie cnCepes keÀe³e? ³ee Heb®eenÊej Deype HesµeeR®³ee Deele DeeefCe yeensj pes JeeleeJejCe (Goe. G<Celee, Deeceulee, #eejÒeceeCe F.) Demeleb. l³ee}e efce}t Fbefìjer³ej (Milieu Interier) cnCeleele Je ³ee JeeleeJejCee®³ee mecelees}eme nesefceDeesmì@efmeme (Homeostatis) cnCeleele. ³ee JeeleeJejCeeceO³es µejerjeyeensj®³ee JeeleeJejCeele yeo} Pee}s Demelee efkebÀJee keÀener Hesµeer®es J³eJenej SkeÀe þjeefJekeÀ ce³ee&osHe}erkeÀ[s efyeIe[uîeeme efyeIee[ neslees Je lees keÀesCel³eener yeensjer} GHee³eeefµeJee³e }ies®e ogªmle Pee}e veener keÀer, l³ee}e DeeHeCe jesie efkebÀJee efJekeÀej DeLeJee J³eeefOe cnCelees. $eÝleg Je DeeHeuîee le¬eÀejer GvneUe, efnJeeUe DeeefCe HeeJemeeUe ³ee leerve efvejefvejeȳee $eÝletceO³es ceesþîee ÒeceeCeele JesieJesieUs Deepeej Dee{Utve ³esleele. DeLee&le Gvneȳee®ee $eeme JeeleevegkegÀef}le JeeleeJejCeele keÀece keÀjCeeN³eebvee, JeeleevegkegÀef}le iee[îeebceOetve efHeÀjCeeN³eebvee DeeefCe He$³ee®³ee µes[ceO³es jenCeeN³eebvee, Hee³eHeerì keÀjerle Gvneleevneletve efHeÀjCeeN³eebvee, leeHel³ee Gvnele cees}cepetjer keÀjCeeN³eebvee meejK³ee®e ÒeceeCeele nesCeej veener! HeeJemeeȳee®ee $eeme HetÀìHeeLeJej, Fceejleer®³ee Pe[er}e PeesHeCeeN³eebvee nesF&} lemee y}e@keÀ-yebieuîeeceO³es JeeJejCeeN³eebvee nesCeej veener. efnJeeȳee®³ee yeeyeleerlener les Kejb Deens. PeesHe[HeƳeebletve efkebÀJee ieìejeb®³ee, HeeF&Heeb®³ee Dee[esµeeveb peieCeeN³ee DeeefCe jsµeceer og}³ee Je mJesìjceO³es mJeleë}e }HesìCeeN³eebvee efnJeeȳee®es efYeVe DevegYeJe ³esleer}. ³ee efþkeÀeCeer DeLee&le®e meeceev³e ceeCemee®ee efJe®eej keÀje³e®ee Deens. peerJeve mebIe<ee&le nesjHeUCeeN³ee, Demene³³e ne}DeHesäeb®³ee ielexle ªle}suîee DeeefCe mebkeÀìeb®³ee JeeJeìUerle ieesþtve peeCeeN³ee DeeHeuîeemeejK³ee meeceev³e ceeCemeebvee®e ³ee HegmlekeÀeceOeer} keÀener GHe³egkeÌle ceeefnleer ieeþer}e yeebOeeJe³ee®eer Deens Je Deejesi³e peesHeemeC³eemeeþer efle®ee GHe³eesie keÀje³e®ee Deens. cee$e SkeÀ ieesä }#eele þsJee³e}e nJeer. leerve $eÝletbceO³es nesCeejs efJekeÀej meje&me meJee¥vee®e nesleer} Demes veener. l³ee efJe®eejeveb Ieeyeªve peeC³ee®eb lej Deefpeyeele keÀejCe veener. Òel³eskeÀ $eÝletceO³es nesCeeje leHeceeveeleer} yeo}. nJes®³ee Deeê&lesleer} yeo}, me=äer®³ee Je me=äerleer} JevemHeleer®³ee peerJeve ®e¬eÀeleer} yeo}, JesieJesieȳee HeÀUe-HegÀ}eb®ee yenj, Oeev³ee®³ee efHekeÀeleer} yeo} Deµee meJe& Ieìvee DeeHeuîee µejerjeJej JesieJesieUs HeefjCeece keÀjleele. mecegêmeHeeìerJej, mecegêe®³ee veefpekeÀ efkebÀJee otj, mecegêmeHeeìerHeemetve KetHe Gb®eeJej, JeeUJebìeceO³es, Ieveoeì pebie}e®³ee Je HeeCeLeU ÒeosµeeceO³es DeeOeer®e JewefJeO³eHetCe& Deme}s}s efvemeie&®e¬eÀ DeeCeKeerve®e efYeVe efYeVe Demeles. ³ee efµeJee³e DeeHeuîee}e Òel³eskeÀe®³eepesJeC³ee-KeeC³ee-jenC³eeceO³es®ekesÀJeUHeÀjkeÀvemeleeslejÒel³eskeÀe®eerÒeke=Àleerner efYeVe Demeles. yeensj®³ee JeeleeJejCee®ee Òel³eskeÀeJej keÀener ÒeceeCeele JesieUe HeefjCeece nesT µekeÀlees. nesle Demelees. DeeCeKeer SkeÀ cenÊJee®eer yeeye cnCepes SKeeÐee $eÝletceO³es Dee{UCeejs keÀener efJekeÀejefJeefµeäHeefjefmLeleerefceUe}erlejFlej$eÝletceO³esosKeer}nesTµekeÀleele.Gvneȳeele Dee{UCeeje G<ceeIeele cnCepes®e meve mì^eskeÀ (Sun Stroke) efkebÀJee nerì mì^eskeÀ (Heat Stroke) Demes keÀener efJekeÀej $eÝletcegUs®e nesleele. lej Flej keÀener Deepeej ns Òel³e#eele $eÝletcegUs nesle vemetve Flej keÀejCeebveer nesleele. GoejCeeLe& - Gvneȳeele Dee{UCeejs ieesJej, keÀebefpeC³ee, iee}iegb[eoer jesie p³eebvee Fbûepeerle Deveg¬eÀces ceerPeume (Measles), ef®ekeÀve Hee@keÌme (Chicken Pox) Je cecHme (Mumps) cnCeleele. les Òel³e#eele GvneȳeecegUs veJns lej JesieJesieȳee Jne³ejme ³ee ÒekeÀejeleuîee Deeflemet#ce pebletcegUs nesleele. DeLee&le Hees<ekeÀ JeeleeJejCe efceUe}s lej les Flej $eÝlegceO³esner nesT µekeÀleele. ¿ee meJe& yeeyeer }#eele IesTve®e DeeHeCe cenejeä^eceO³es meeOeejCeHeCes Gvneȳeele, HeeJemeeȳeele Je efnJeeȳeele peemle ÒeceeCeele Dee{UCeeN³ee jesieeb®ee efJe®eej keÀª. JesieJesieȳee $eÝletceO³es JesieJesieUs®e Deepeej Pee}s Heeefnpesle Demee µebYej ìkeÌkesÀ efve³ece veener, ns Jejer} ef}KeeCeeletve }#eele Dee}b®e Demes}. Hejbleg lejerner DeeHeuîee}e keÀesCel³ee $eÝletle keÀesCelee jesie nesC³ee®eer µeke̳elee peemle Demeles ns keÀUCeb cenÊJee®eb Deens. l³eecegUs DeeHeCe DeefOekeÀ ®eebieuîee ÒekeÀejs keÀeUpeer IesT µekeÀlees DeeefCe SKeeoe Deepeej Pee}e®e lej ³eesi³e leer GHee³e³eespevee lelHejlesves keÀª µekeÀlees. DeeHeuîeemeejK³ee meeceev³e }eskeÀebvee Yes[meeJeCeeN³ee mecem³eeb®ee µeem$eer³e He×leerves Hejeceµe& IesC³eemeeþer DeeJeµ³ekeÀ l³ee HeeefjYeeef<ekeÀ µeyoeb®eb %eeve keÀªve IesTb. SKeeÐee jesiee®eer µejerjele GlHeÊeer Je Jee{ efJeµes<e ÒeceeCeele Pee}er keÀer GlHeVe nesleele }#eCeb!
  • 10. 8 9 DeLee&le meJe&®e jesieeb®³ee }#eCeeb®ee ÒeeogYee&Je SkeÀe®e ieleerves nesle veener. keÀener jesieeb®eer }#eCes }JekeÀj Dee{Utve ³esleele lej keÀener jesieeb®eer }#eCeb jesie DeeJeeke̳ee®³ee yeensj peeF&He³e¥le peeCeJele®e veenerle. l³ee®eÒeceeCes SkeÀe®e jesiee®eer keÀener }#eCeb }JekeÀj lej keÀener Gµeerje megª nesleele ³ee J³eefleefjkeÌle µejerje®³ee keÀesCel³ee Yeeieele. keÀesCel³ee DeJe³eJeeceO³es jesiee®eer Jee{ nesle Demeles l³eeJej osKeer} jesie}#eCes keÀesCeleer Je kesÀJne DemeeJeer ns þjle Demeles. ©iCee®eer peer le¬eÀej Demeles efkebÀJee }#eCes Demeleele. l³eebvee Fbûepeerle efmecHìcme (Symptoms) cnCeleele. Je p³eecegUs leer µejerjeceO³es GlHeVe nesleele l³ee keÀejCeeb®³ee DeY³eemee}e FefìDees}e@peer (Etiology) cnCeleele. µejerjeceO³es leer keÀejCes keÀesCelee efyeIee[ Je kegÀþs GlHeVe keÀjleele ³ee %eevee}e Fbûepeerle He@LeesefHeÀefpeDee@}e@peer (Pathophysiology) cnCeleele. DeeHeuîee}e keÀejCe Je efyeIee[ keÀU}s keÀer l³ee %eevee}e efveoeve cnCepes®e [e³eiveesefmeme (Diagnosis) cnCeleele. ¿ee jesieecegUs keÀesCeleer iebYeerj DeJemLee GodYeJet µekesÀ} ³ee®ee pees Deboepe J³ekeÌle keÀjlee ³eslees. l³ee %eevee}e Òeesiveesmeerme (Prognosis) cnCeleele. jesiee®ee GodYeJe nesT ve³es cnCetve peer keÀeUpeer I³ee³e®eer. Goe.ë- }me ìes®eCeer, jesiee®eer }#eCes efkebÀJee le¬eÀejer otj keÀjCes efkebÀJee keÀceer keÀjCes, jesiee®es keÀejCe mecetU veä keÀjCes efkebÀJee Pee}s}e efyeIee[ ogªmle keÀjCes µeke̳e JneJes cnCetve peer Deew<eOes. Fbpeske̵eve, µem$eef¬eÀ³ee, H}@mìj efkebÀJee oeleeb®³ee keÀJeȳee yemeJeCes efkebÀJee ®e<cee osCes Jeiewjs GHee³e kesÀ}s peeleele l³eebvee GHe®eej efkebÀJee ef®eefkeÀlmee cnCeleele. ³ee}e®e Fbûepeerle ì^erìceWvì (Treatment) cnCeleele. jesie otj JneJee cnCetve kesÀ}suîee GHe®eejebvee ke̳egjsìerJn ì^erìceWì (Curative Treatment) cnCeleele. lej jesie nesT ve³es cnCetve kesÀ}suîee GHe®eejebvee efÒeJnsbìerJn ì^erìceWvì (Preventive Treatment) cnCeleele. efÒeJnWìerJn efì^ìceWvì®es jespe®³ee Dee{Ueleer} GoenjCe cnCepes jesie ÒeefleyebOekeÀ }me. DeLee&le DeeHeCe ¿ee µeem$eer³e HeOoleerveb efJe®eej keÀjCeej ns Kejb Deme}b lejer DeeHeuîee}e Hee³ejerHee³ejerveb %eeve efceUJee³e®eb DemeuîeecegUs DeeefCe SkeÀoce®e iegbleeiegble, eqkeÌ}äHeCee DeeefCe ieeWOeU efvecee&Ce nesT ve³es cnCetve DeeHeCe Iejiegleer GHe®eej Je jesie ìeUC³eemeeþer J³eeqkeÌleiele HeeleUerJej keÀjlee ³esC³eemeejKes meesHes GHee³e ³ee®³eeJej peemle Yej osT ³ee. v v v Gvneȳeeleer} Deepeej DeeOeer®e cnìuîeeÒeceeCes Gvneȳee®es mJeªHe veeieHetjmeejK³ee Yeeieele JesieUb DeeefCe ieesJ³eemeejK³ee Òeosµeele JesieUb Demeleb. keÀesj[er nJee DeeefCe GvneUe ³ee®ee µejerjeJej nesCeeje HeefjCeece, oceì Je G<Ce nJes®³ee µejerjeJejer} HeefjCeeceeHes#ee JesieUe Demelees. JeeUJebìer Yeeieele OegjUe Je Jeeje ³eeb®eener HeefjCeece neslees®e. GvneȳeeceO³es Heg<keÀUebvee YetkeÀ ceboeJeCeb, meejKeb Lees[b Lees[b }IeJeer}e nesCeb efkebÀJee }IeJeer}e peUpeUCeb Deµee yeejerkeÀ meejerkeÀ le¬eÀejer GlHeVe nesleele. ³ee efµeJee³e ceg}ebvee HeÀes[ ³esleele efkebÀJee GvneUer Pee}er Deensle Deµee le¬eÀejer IesTve Heg<keÀU Hee}keÀ [e@keÌìjkeÀ[s peeleele. GvneUe Dee}e keÀer DeeHeuîee Debiee®eer keÀeefn}er Jne³e}e }eieles. cegbyeF&meejK³ee mecegêefkeÀveejer, mecegêmeHeeìerJej Deme}suîee meceµeerlees<Ce nJeeceevee®³ee (cnCepes efpeLes Deefle Leb[er efkebÀJee Deefle GvneUe Demele veener) Òeosµeele DeeHeCe Deme}es lej Ieecee®³ee Oeeje }eieleele DeeefCe DeeHeCe nwjeCe nesTve peelees. neleeHee³eeleer} leekeÀo keÀceer nesles. HeìkeÀved µeerCe ³eslees. LekeÀJee ³eslees, cejieUtve pee³e}e nesleb. Fbûepeerle ³ee}e®e nerì SkeÌPee@µeve (Heat Exhaustion) cnCeleele. HeCe veeieHetjmeejK³ee efkebÀJee efo}ÁermeejK³ee keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeer Demeb nesle veener. efleLes Ieecee®³ee Oeeje }eiele veenerle HeCe Deµee keÀesj[îee nJes®³ee Gvneȳeele DeefleG<Ce DemeCeeN³ee Òeosµeele G<ceeIeele Jne³e®eer µeke̳elee Demeles. DeeHeCe Jele&ceeveHe$eele G<ceeIeelee®es DecetkeÀ yeUer, FlekesÀ peCe G<Celes®³ee }eìscegUs oieeJe}s Jeiewjs yeelec³ee Jee®elees. ³ee ÒekeÀjCee}e Fbûepeerle nerì mì^eskeÀ (Heat Stroke) efkebÀJee meve mì^eskeÀ (Sun Stroke) cnCeleele. cegbyeF&meejK³ee efþkeÀeCeer Heg<keÀU®e peCeebvee GvneȳeeceO³es IeeceesUb ³esleb. Ieeceesȳee}e Fbûepeerle efÒekeÀ}er nerì (Prickly Heat) cnCeleele, lej JewÐekeÀer³e HeefjYee<esle efceef}Dee@efj³ee ©ye´e (Miliaria Rubra) Demeb mìe³e}erµe veeJe Deens. Ieeceesȳeeb®ee Heefj®e³e veener Demee keÌJeef®ele keÀesCeer Demes}. GvneȳeeceO³esneleeHee³eeletveHesìkesÀ³esCeejsnerLees[Lees[kesÀvemeleele.³eeHesìke̳eebvee Fbûepeerle nerì ¬e@ÀcHme (Heat Cramps) cnCeleele.
  • 11. 10 11 Heg<keÀU peCeebvee HeÀej leneve }eieles. lemes®e PeesHe veerì }eiele veener. keÀeneR®³ee veekeÀeletve jkeÌle ³esleb ³ee}e®e DesefHemì@eqkeÌmeme (Epistaxis) cnCeleele. GvneUeleuîee efJekeÀejeb®eer ner HeÀkeÌle JeeveieeroeKe} efo}s}er GoenjCeb. vesnceer®³ee Dee{Ueleuîee GvneUer Deepeejeb®ee Deelee efJe®eej keÀª³ee. v v v LekeÀJee-HesìkesÀ ÒeLece SkeÀ }#eele þsJee³e}e nJeb keÀer meJe& ÒekeÀej®es LekeÀJes ns Gvneȳee®³ee og<HeefjCeeceecegUs®e Pee}s}s Demeleele Demes veener. De®eevekeÀ Gvneȳee®ee keÀener®e mebyebOe vemeleevee LekeÀJee ³esC³ee®ee ÒekeÀej ne GvneȳeecegUs HeÀej Ieece ³esCeeN³ee LekeÀJ³eeHes#ee JesieUe Demelees. Demee De®eevekeÀ Deefle Ieece Je LekeÀJee ner Ëo³ee®ee jkeÌle HegjJeþe keÀceer PeeuîeecegUs nesCeeN³ee Ëo³e jesiee®eer FmkeÀewefcekeÀ neì& ef[meerpe (Ischaemic Heart Disease) ®eer}#eCebDemetµekeÀleele.efJeµes<eleëceUceUJeG}ìerPee}erlejl³eeyejesyej®e Ieece DeeefCe LekeÀJeener ³esT µekeÀlees. v³egceesefve³ee efkebÀJee ce}sefj³eemeejKee leeHe keÀe{uîeeveblejner Heg<keÀU Ieece ³eslees ns DeeHeuîee}e ceenerle®e Deens. ³eeefµeJee³e Heg<keÀU JesU Gvnele Hejs[ keÀje³e}e }eieuîeeveblej efkebÀJee SKeeos efYeleeroe³ekeÀ ¢µ³e Heeefnuîeeveblej (Goe. veJeerve®e oeKe} Pee}suîee JewÐekeÀer³e efJeÐeeL³ee¥veer ÒeLece®e µeJeefJe®ísovee®ee DevegYeJe Iesle}e efkebÀJee leeW[er Hejer#eebvee leeW[ efo}s efkebÀJee (µem$eef¬eÀ³es®³eeJesUer Jee meeO³ee megF&ves efveIee}s}b jkeÌle Heeefn}b keÀer) l³eeb®³eeleuîee keÀeneRvee [esȳeeHeg{s DebOeejer ³essles, SkeÀoce ®ekeÌkeÀ Ieece HegÀìlees, LekeÀJee ³esT µekeÀlees. DeeHeuîee ieȳee®³ee meceesj®³ee Yeeieele Lee³eje@F&[ ner megceejs 25 les 30 ûe@ce Jepevee®eer ûebLeer Demeles DeeefCe efle®³ee Deefle GÊesefpele keÀe³ee&cegUsner Ieece Je LekeÀJee ³esT µekeÀlees. ³eeefµeJee³e #e³e, p³ee}e Fbûepeerle ìîegyejke̳eg}esmeerme (Tuberculosis) efkebÀJee keÀe@keÌme ef[meerme (Koch’s disease) cnCeleele, l³eecegUsner efJeµes<eleë je$eer®³ee JesUer HeÀej Ieece ³esT µekeÀlees. SJe{b keÀµee}e ’Yeerleerveb Ieece HegÀì}e“ ³ee JeekedÀÒe®eejeÒeceeCes ceveeJej KetHe leeCe Dee}e lejerner Ieece ³eslees DeeefCe neleHee³e ieUtve peeleele. keÀener legjUkeÀ J³ekeÌleervee veekeÀex}sHmeer (Narcolepsy) ne efJekeÀej Demelees! ³ee efJekeÀeje}e cejeþerceO³es efveêeIeele Demeb cnCee³e}e njkeÀle vemeeJeer. De®eevekeÀ ¿ee J³ekeÌleeRvee PeesHes®ee PeìkeÀe ³eslees DeeefCe leer J³ekeÌleer yesnes<e nesles. HesÀHeÀN³ee®ee SkeÀ ÒekeÀej, Hesìerìcee} SefHe}sHmeer (Petitmal Epilepsy) ³ee ÒekeÀejele osKeer} keÀener #eCe J³ekeÌleer SkeÀoce efoJeme nesles. yesµeg× nesles. GHeeme, G}ìer, peg}eye Fl³eeoer $eeme LekeÀJ³eeyejesyej nesle Demeleer} lej LekeÀJ³ee®es keÀejCe mecepeCes keÀþerCe vemeles. SjJeer nerì SkeÌPee@µeve (Heat Exhaustion) ®es efveoeve nesCes HeÀejmes DeJeIe[ veener. HeCe meeceev³eHeCes Flej kegÀþ}ener $eeme vemes} DeeefCe Gvneȳee®³ee megªJeeleeryejesyej Lees[e Ieece ³esCes, leesner Gvnele Je keÀece He[uîeeJej peemle ³esCes l³ee®³eeµeer efveie[erle Deµee leNnsves LekeÀJee ³esCes (efnì SkeÌPee@µeve Heat exhaustion) ne ÒekeÀej µejerjele}s HeeCeer DeeefCe #eej êJ³e IeeceeJeeìs efveIetve iesuîeecegUs neslees. ³ee efþkeÀeCeer Ieece ³esCes ns vewmeefie&keÀ Demeles DeeefCe µejerje®³ee mebj#ekeÀ GHee³e ³eespeveebHewkeÀer leer SkeÀ ³eespevee Demeles ns }#eele I³ee³e}e nJes. JeeleeJejCeeleer} leeHeceeve Jee{}s lejer DeeHeuîee µejerje®es leeHeceeve Jee{t ve³es cnCetve ner ³eespevee Demeles. Deµee ÒeeC³eebvee nesefceDeesLeefce&keÀ (Homeothermic) cnCeleele. keÀejCe DeeHeuîee µejerje®es vesnceer®es mee[sDeÇdîeeCeJe Debµe He@ÀjveneF&ì ns leHeceeve pej Jee{tve 104-105 Debµee®³ee Heg{s ves}s lej µejerjeleuîee cenÊJee®³ee Hesµeer ceªve peeC³ee®eer DeeefCe ce=l³et ³esC³ee®eer Yeerleer Demeles. Ieece ³esC³eecegUs lJe®esJej HeeC³ee®ee Lej pecee neslees Je l³ee®es yee<HeerYeJeve nesC³eemeeþer cnCetve }eieCeejer G<Celee µejerjeletve Iesle}er peeleW Je µejerje®es leHeceeve ceie Oeeske̳ee®³ee HeeleUerHe³e¥le ìeU}s peeles. HeCe l³ee®eyejesyej IeeceeJeeìs meesef[Dece keÌ}esjeF&[, Heesì@efµe³ece keÌ}esjeF&[ (Deveg.Sodium Chloride, Potassium Chloride) Demes #eej efveIetve peeleele Je l³eecegUs efJeµes<eleë meesef[Dece®³ee ìb®eeF&cegUs LekeÀJee ³esCes Je neleeHee³eeletve HesìkesÀ keÀceer Pee}s keÀer, meejKeer leneve leneve nesles. Ieµee}e keÀesj[ He[les. jkeÌleoeye keÀceer neslees, LekeÀJee ³eslees Je }IeJeer keÀceer nesles. DeeHeuîee µejerjele}s HeeCeer keÀceer Pee}s keÀer DeeHeuîee}e keÀµeer leneve }eieles les peeCetve IesCes ceesþs ceveesjbpekeÀ Deens. HeCe FLes SJe{s®e veceto kesÀ}s lejer Hegjs keÀer, ceWotceO³es leUe}e Deme}suîee ne³eHeesLe}@ceme veeJee®³ee YeeieeceO³es ceWot®³ee efJeefµeä ÒekeÀej®³ee mebJesovee#ece Hesµeer Demetve l³ee®e HeeCeer keÀceer Peeuîee®eer veeWo Iesleele. l³ee®e leneve Jee{Jeleele Je l³ee®e Hesµeer }IeJeerJeeìs HeeCeer efveIetve peeT ve³es ³eemeeþer Je jkeÌleoeye Jee{eJee ³eemeeþer cet$e} ÒeefleyebOekeÀ Deblem$eeJes (Jn@meesÒemeerve cnCepes®e DeBìer[e³e³egjsìerkeÀ neceexve Vasopressin i.e. Antidiuretic Harmone)ñeJeCekeÀjleele.³eeDeblem$eeJeecegUs }IeJeer keÀceer nesles Je µejerjeceO³es HeeC³ee®es ³eesi³e ÒeceeCe efµe}ÁkeÀ jenC³eemeeþer ceole nesles.
  • 12. 12 13 lej Gvneȳeele ³esCeeje ne LekeÀJee ìeUC³eemeeþer GÊece GHee³e cnCepes ef}byet mejyele Je Flej HeÀUeb®es jme Je YejHetj HeeCeer efHeCes. ceesmebyeer, ef}®eer, ef}byet ³ee HeÀUebceO³es HeesìBefµe³ece YejHetj Demeles. (ef}®eer ceO³es Heesì@efµe³ece Demeles. HeCe efJeµes<e cnCepes keÀceUe®³ee JeeUuîee osþeceO³es yengleskeÀ meJe&®e #eej YejHetj®e Demeleele. Je ceeP³ee celes keÀceUe®³ee megke̳ee osþe®ee mejyele yeveefJeC³eemeeþer JeeHej kesÀ}e lej HeÀej®e GÊece. l³ee®eer efkebÀcelener HeÀejµeer veener. meb$³eeceO³esner yengleskeÀ meJe& #eej Demeleele HeCe keÀceer ÒeceeCeele. nUo, DeeJeUe Jeiewjs HeoeLe& Deenejele Demeleer} Je ef}byet mejyele IesCes pecele Demes} efkebÀJee keÀceUe®³ee osþe®es mejyele pecele Demes} lej Deefleµe³e GÊece. one-HebOeje ªHe³eeb®eer µeerleHes³es IesC³ee®eer peªjer veener, l³eeb®ee keÀenerner HeÀe³eoe veener. mJe®í Je µeg× HeeCeer efHeCes®e efpeLes µeke̳e vemes} Deµee kegÀûeeceer DeepekeÀe} ner µeerleHes³es Hees®e}er Deensle. efleLes HeeC³eeSsJepeer cnCetve p³ee}e HejJe[s} l³eeveer®e leer H³eeJeer. Heg<keÀUoe Demee Òeµve efJe®eej}e peelees keÀer Gvneȳeele ®ene efHeCes ns Leb[ Hes³eeHes#ee ®eebie}s keÀer veener? ®ene efHeC³eecegUs }IeJeer peemle nesles. DeeefCe µejerjele}er G<Celee Jee{Je}er peeles Hejbleg l³ee®e yejesyej lejlejerner nesles. ceeP³eeceles ®ene mesJeve ce³ee&efole cnCepes DeeJeµ³ekeÀ lesJne®e keÀjeJeb DeeefCe HeeCeer l³ee ÒeceeCeele DeefOekeÀ H³eeJe. l³eecegUs efceUCeejer GÊespeveener efceUs} Je efJeHejerle HeefjCeece osKeer} nesCeej veener. IeeceeceOetve keÀener ÒeceeCeele HeeC³eele efJejIeUCeejer ye Je keÀ ÒekeÀej®eer peerJevemelJes efveIetve peeC³ee®eer µeke̳elee Demeles. l³eecegUs Hee}sYeep³ee Deenejele YejHetj þsJeeJ³eele keÀejCe l³eele ye peerJevemelJe Demeles Je DeeJeȳeeceO³es keÀ peerJevemelJe Demeles. HeÀej Ieece ³esCes ìeUlee Dee}s - DeLee&le vewmeefie&keÀ He×leerves lej GÊece. Heefn}s cnCepes Deieoer DeeJeµ³ekeÀ lesJe{s®e megleer keÀHe[s JeeHeje³e®es.ogmejs cnCepes µeke̳elees Ye[keÀ ve JeeHejlee meHesÀo Je meewc³e jbiee®es JeeHeje³e®es. mew} keÀHe[s JeeHeje³e®es cnCepes kebÀ[ke̵eve, keÀvJnske̵eve Je js[erSµeve ³ee eflevner ÒekeÀejs G<Celee µejerjeletve otj HesÀkeÀ}er peeT µekeÀles.vee³e}e@ve®es keÀHe[s, ceespes Je ie[o jbiee®ee ìeFì metì Iee}tve Gvnele efHeÀj}s lej efveef½ele®e µejerjele G<Celee meeþtve peemle Ieece ³esCeej Je peemle LekeÀJee ³esCeej. Ieece keÀceer ³eeJee ³eemeeþer µeejerefjkeÀ Þecener µeke̳elees ìeUeJes Je efpeLes DeHeefjne³e& Deens efleLes µeke̳e lesJe{er efJeÞeebleer I³eeJeer. Goe. jCejCel³ee Gvnele efHeÀjCes efkebÀJee keÀece keÀjCes p³eebvee DeHeefjne³e& Deens l³eebvee þjeefJekeÀ JesUeveblej efJeÞeebleer efceUCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. lemes®e GvneHeemetve peªj les mebj#eCener l³eebvee efceUe}s Heeefnpes. GoenjCeeLe& keÀeUs ®e<ces efkebÀJee ceesþîee n@ìmed. JeeleevegkegÀ}ve HebKes F. GHee³e efkebÀJee meeOeves cnCepes ®ewveer®³ee Jemlet Demee keÀener ceb[UeR®ee iewjmecepe Demelees. DeeHeuîeekeÀ[s meeOeveeb®ee legìJe[e Deens, l³eecegUs l³eele keÀener iewj veener. HeCe lejerner ne iewjmecepe otj keÀªve ìekeÀ}e®e Heeefnpes. Gpee&-FbOevee®es veJes He³ee&³e efnjerjerves µeesOetve Je l³ee®ee meg³eesi³e JeeHej keÀªve DeefleG<Celee Je DeefleDeeê&lee ³eeb®³ee le[eK³eeletve mJeleë}e Jee®eJeCes, keÀceer LekeÀCes, keÀceer ÞeceCes Je keÀceer kebÀìeUCes Deieoer DeeJeµ³ekeÀ Deens. keÀceerle keÀceer leµeer ¢äer þsTve Òe³elve kesÀ}s Heeefnpesle. meeJe&peefvekeÀ ¢äerkeÀesveeletve Heeefn}b lej }eskeÀ} iee[îee Je yemesmeceOetve ÒeJeemeer p³ee HeOoleerves ÒeJeeme keÀjleele efkebÀJee He$³ee®³ee µes[ceOetve }sLeceµeerve, YeÆer F. Jej }eskeÀebvee p³ee HeefjefmLeleerle keÀece keÀjeJeb }eiele les kesÀJeU }epeerjJeeCeb Deens. l³eecegUs }eKees }eskeÀeb®eer mepe&veµeer}lee Ke®®eer nesles. keÀuHekeÀlee HeebieUer nesles. DeeefCe keÀe³e&ÒeCeJelee }gUer He[les ³eele µebkeÀe veener. ne peerJeveceeve Gb®eeJeC³ee®ee Òeµve Deens ns Kejb HeCe l³ee®ee Deejesi³eeJejer} HeefjCeece og}&#etve ®ee}Ceej veener. keÀeneRvee Demee Òeµve He[lees keÀer Gvneȳeele pej Deieesoj®e LekeÀJee ³esle Demes} lej JesieUe J³ee³eece keÀjCes ns Òeke=Àefle}e Deefveä nesF&} keÀe³e? ne Òeµve Deieoer meb³egeqkeÌlekeÀ Deens Je Gvneȳeele peesjoej J³ee³eece keÀjCes vekeÌkeÀer®e Deefveä Deens. keÀejCe µeejerefjkeÀ Þece Je J³ee³eece ³eecegUs µejerjeleer} G<Celee Jee{les DeeefCe meenefpekeÀ®e mebj#eCe ³eespevee cnCetve Gvneȳeele keÀeceeb®³ee peeieer HeÀej®e leeHeceeve Demes} lej µeejerefjkeÀ Þece Je J³ee³eece ìeUeJes. efkeÀceeve vesnceerHes#ee keÀceer lejer keÀjeJes. Gvneȳee®³ee efoJemeele lejer oeª ìeUeJeer. l³eecegUs lJe®es®³ee jkeÌleJeeefnv³eeb®eb ÒemejCe nesleb Je l³eecegUs lJe®esJeeìs Je }IeJeerJeeìs µejerjeleer} êJeHeoeLe& keÀceer nesleele Je Gvneȳee®ee og<HeefjCeece DeefOekeÀ neslees. ieUtve pee³e}e nesles. (Flej og<HeefjCeecebe®ee Hee{e FLes Jee®ele veener.) l³ee®eÒeceeCes efJeveekeÀejCe yeeefjkeÀmeejerkeÀ le¬eÀejeRmeeþer Deve@efupeve, He@j@efmeì@cee@}, De@efmHeefjve ³eemeejKeer êJ³es ìeUeJeerle. keÀejCe ³ee êJ³eecegUsner KetHe Ieece Je LekeÀJee ³eslees. ³eecegUs ceg$eefHeb[eJej og<HeefjCeece nesT µekeÀleele. megHeejer KeeTve Ieece keÀceer keÀjeJee Demes keÀener cnCeleele. megHeejerceO³es Ieece keÀceer keÀjCeejs êJ³e Deens HeCe Deµee ÒekeÀejs ke=Àef$eceHeCes Ieece keÀceer keÀs}e lej G<Celee µejerjele®e meeþJeC³ee®eer Yeerleer Demeles. Dee}s, DeesJee, kegÀUerLe, veejU, JeeUe, }metCe ³ee®eener JeeHej Dee³egJexoeceO³es HeÀej Ieece Deeuîeeme keÀjeJee Demes meebefiele}s Deens. ns meJe& HeoeLe& vesnceer®³ee Deenejele}s Demeuîeeves l³ee®ee JeeHej keÀjC³eeme ceeP³eeceles njkeÀle veener. HeCe l³eeb®³eeHewkeÀer kegÀþuîeener SkeÀe®e HeoeLee¥®es DeeflemesJeve ìeU}s}s yejs.
  • 13. 14 15 ³ee J³eefleefjkeÌle DeeCeKeer SkeÀ meg®evee cnCepes Hee³eebvee metpe DeeuîeecegUs DeeflejkeÌleoeyeeves $emle Pee}suîee efkebÀJee Flej keÀener ©iCeebvee }IeJeer peemle keÀjefJeCeeN³ee ieesȳee efkebÀJee Fbpeske̵eves [e@keÌìj osleele. DeeHeuîeeHewkeÀer kegÀCee}ener [e@keÌìj®es GHe®eej ®ee}t Demeleer} lej [e@keÌìjebvee cegÎece efJe®eejeJeb keÀer GvneȳeecegUs µejerjele}s HeeCeer Heg<keÀU®e keÀceer nesle DemeuîeecegUs meoj ieesȳee keÀceer keÀjeJ³ee keÀer keÀe³e? keÀejCe Heg<keÀUoe Deµee ieesȳee keÀceer keÀjCes efkebÀJee yebo keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles. Deµee ieesȳeeb®es SkeÀ GoenjCe cnCepes He̳egjesmesceeF&[ De@efmeì@ Pees}eceeF[, mee³ekeÌ}esHesìîeemeeF[ Jeiewjs, }IeJeer Jee{efJeCeeN³ee Flejner ieesȳeeb®ee JeeHej keÀceer keÀjeJee. Dee³egJexoele}s Hegveve&Jee nsner }IeJeer Jee{JeCeejs Deew<eOe Deens. Del³eeJeµ³ekeÀ®e Demeuîeeme mHee³ejesvees}@keÌìesve ( Spironolactone) ns cet$e} êJ³e JeeHejeJes. keÀejCe l³eecegUs Heesì@efµe³ece ìb®eeF&®ee OeeskeÀe vemelees. DeLee&le ³ee yeeyeleerle [e@keÌìjeb®ee me}Áe I³eeJee®e. ogmejs cnCepes SkebÀoj Deenej µeke̳elees keÀceer þsJeeJee. ³ee yeeyeleerle Dee³egJexo DeeefCe De@}esHeLeer ³eeb®es SkeÀ cele Deens HeÀkeÌle Dee³egJexoeceO³es meeKej Je Flej iees[ HeoeLe& Goe. keÀesnȳeeHeemetve yeveJe}s}s Hes³e efkebÀJee Hes{s, jmeieg}Ás, ieg}eyepeece Fl³eeoer Deenejele I³eeJes DeeefCe Deebyeì leekeÀ Je oner Jep³e& keÀjeJes Demes meebefiele}s Deens. l³ee}e De@}esHe@Leer®³ee ¢äerkeÀesveeletve Heeefnuîeeme keÀener DeeOeej meeHe[le veener. mHeäerkeÀjCe efceUle veener. keÀe@HeÀer cee$e keÀceer keÀjeJeer. µejerjele}s #eej keÀceer Pee}s efJeµes<eleë Heesì@efµe³ece keÀer Ëo³eeJej l³eelee Deefveä HeefjCeece neslees. l³eecegUs keÀesCel³eener keÀejCeeves µejerjeleer} #eej keÀceer Peeuîeeme (Goe. leeHeecegUs) keÀceUe®ee GHe³eesie keÀjeJee. Demes Dee³egJexoele meebefiele}s Deens. keÀceUeleer} YejHetj #eej êJ³eecegUs keÀceUe®ee GHe³eesie ®eebie}e nesF&}. Jeeȳee}ener Dee³egJexoele cenÊJe Deens. De@}esHe@Leer®³ee ¢äerves Heene³e®es lej G<ceebkeÀ (ke@À}jerle) keÀceer Deme}s}s HeoeLe& cnCepes efnjJ³ee Yeep³ee Je HeÀUs GÊece. otOe, oner, leekeÀ Fl³eeoerner ®eebie}er. Hejbleg G<ceebkeÀ peemle Deme}s}s (p³ee®³eecegUs µejerje}e YejHetj G<Celee efceUles) }esCeer, letHe, yeìeìe, Deb[er, ient, les} Jeiewjs keÀceer keÀjeJes. iejce cemee}e keÀceer keÀjeJee. keÀejCe iejce cemeeuîeecegUs Deefve®íeJeleea ceppeemebmLes®³eeÜejs G<Celee Jee{C³ee®es keÀe³e& Jee{les. v v v G<ceeIeele (Sun Stroke, Heat Stroke) Heg<keÀUebvee Demeb Jeeìles keÀer, veeieHetjmeejK³ee keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeer Ieece ³esle veener. HeCe ns DeLee&le®e Kejs veener. keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeerner Ieece ³eslees. Hejbleg nJesleer} yee<Hee®es ÒeceeCe Deeê&lee keÀceer DemeuîeecegUs cnCepes nJee keÀesj[er DemeuîeecegUs Ieecee®es HeìkeÀve yee<HeerYeJeve nesles Je lees DeeHeuîee vepejsle Yejle veener. Ieecee®³ee Oeeje Jeenle veenerle. keÀesj[îee nJes®³ee efþkeÀeCeer leHeceeve HeÀej vemes} Je efJeefµeä ÒeceeCeele JeejeDemes} lej Gvneȳee®ee $eeme keÀceer neslees. Hejbleg leHeceeve peemle DeeefCe Jeejener HeÀej Jesieeves JeenCeeje Demes} lej µeg<keÀHeCee-keÀesj[sHeCee (efveves}eJe ef[ne³e[^sµeve Dehydration)®ee HeìkeÀve $eeme neslees. l³ee®eÒeceeCes #eej ìb®eeF&®ee cnCepes®e F}skeÌì^esF&ì[s efHeÀefµeDevmeer®ee $eeme neslees. DeLee&le ns DeeHeuîeeleuîee yeN³ee®e peCeebveer DevegYeJe}b DemeCeej. HeÀkeÌle FLes ne G}ÁsKe keÀjC³ee®es keÀejCe Demes keÀer keÀesj[îee nJesceO³es µejerjele}er G<Celee GOJe&nve, Glmepe&ve Fl³eeoer ÒekeÀejebveer yeensj HesÀkeÀ}er peeles. lej oceì nJes®³ee efþkeÀeCeer ³ee ÒekeÀejebveer G<Celee lesJe{îee ÒeceeCeele otj HesÀkeÀ}er peeT µekeÀle veener.cnCetve Ieece Lees[e peemle ³eslees. meenefpekeÀ®e G<ceeJemeeo efkebÀJee LekeÀJee (cnCepes Heat Exhaustion) Je HesìkesÀ (cnCepes Cramps) oceì efþkeÀeCeer peemle Dee{Uleele. lej keÀesj[îee Je G<Ce efþkeÀeCeer Demes ÒekeÀej Dee{U}s lejer peemle ÒeceeCeele leerJe´ mJeªHee®ee G<ceeIeele DeLee&le nerì mì^eskeÀ (Heat Stroke) efkebÀJee meve mì^eskeÀ (Sun Stroke)nesC³ee®eer DeefOekeÀ µeke̳elee Demeles. G<ceeIeeleeceO³es µejerje®es leHeceeve ³eesi³e l³ee ce³ee&osle þsJeC³ee®eer ³eb$eCee®e efyeIe[les DeeefCe µejerje®es leHeceeve YejeYej Jee{e³e}e }eieles. yejesyej µejerjeleer} HeeC³ee®es Je #eeje®es ÒeceeCener PeHeeìîeeves keÀceer nesles. G<ceeIeeleeceO³es µejerje®es leHeceeve YejeYej Jee{t }eieuîeeveblej leelkeÀeU keÀeUpeer IesCes meJee&le cenÊJee®es Demeles. Del³eble efvekeÀ[er®es Demeles. FLes µejerje®es leHeceeve leeye[leesye Kee}er DeeCeeJes }eieles. veener lej ceWot}e ³ee leHeceeveecegUs Fpee nesT µekeÀles. p³eebvee leHeceeHekeÀ (Lecee&ceerìj) JeeHejlee ³esle veener l³eebveer µejerje®es leHeceeve I³ee³e}e cegÎece efµekeÀeJes. les Deieoer meesHes Demeles. leHeceeHekeÀe®eer efkebÀcelener HeÀej vemeles. Òel³eskeÀe®³ee Iejer leHeceeHekeÀ DemeeJee. leHeceeHekeÀeJej FbûepeerceO³es meWef[ûes[/HeBÀjveneFì Demes DeekeÀ[s Demeleele. Heeje Deme}suîee ®ekeÀ®ekeÀerle yeepetHeemetve ®e{l³ee ¬eÀceeves ns DeekeÀ[s ef}efn}s}s Demeleele. µejerje®es leHeceeve keÀeKe, leeW[ efkebÀJee iegoÜej ³ee peeieer Ieslee ³esles. peebiesceO³es leHeceeHekeÀ }eJetvener leHeceeve Ieslee ³esles. iejce efkebÀJee Leb[ HeoeLe& mesJeve kesÀ}s Demeuîeeme }ies®e leeW[eJeeìs leHeceeve IesT ve³es. lemes®e keÀeKe Je peebiesceO³es leHeceeve Iesleevee Ieece Dee}e Demeuîeeme lees meeHeÀ Hegmetve keÀesj[e keÀªve leHeceeve I³eeJes. efvejesieer DeJemLesle µejerje®es leHeceeve meeOeejCeHeCes 980 He@ÀjveneFì DeLeJee 370 meWefìûes[ SJe{s Demeles. SkeÀ-DeOee& He@ÀjveneFì leHeceeve Deepeej
  • 14. 16 17 vemeleeveener keÀceer DeefOekeÀ nesT µekeÀles. leHeceeve IesC³eeHetJeea leHeceeHekeÀ Pee[tve HeeN³ee®ee keÀe@}ce Heeje Deme}suîee yeuye®³ee yeepet}e {keÀ}Ces DeeJeµ³ekeÀ Demeles Je keÀe@}ce 98 Debµee®³ee Kee}er peeCes (37 Debµe mesW.) Deieoer peªj Demeles.Dev³eLee Òel³e#eele leHeceeve Jee{}s}s vemeleeveener ®egkeÀer®es Je peemle leHeceeve leHeceeHekeÀele oeKeJe}s peeF&}. µejerje®es leHeceeve 105 Debµe He@ÀjveneF쮳ee Jej ies}s efkeÀ l³ee}e ne³eHejHee³ejseqkeÌme³ee cnCeleele. Deµee JesUer Del³euHe keÀeUele keÀener efceefveìele ceWot}e DeHee³e nesT µekeÀlees. leHeceeve Kee}er DeeCeC³eemeeþer µejerje}e jsÖeÀerpejsìjceOeuîee Leb[ HeeC³eeves, yeHeÀe&ves efkebÀJee ceeþeleuîee ieej HeeC³eeves efkebÀJee lesner vemes} lej veUe®³ee meeO³ee Leb[ HeeC³eeves HeÀ[keÀe, Heb®ee efkebÀJee ìe@Jes} efYepetve meejKeb Debie HegmeeJeb DeeefCe Debie GIe[s þsJetve Jeeje Iee}erle jneJes. ªiCe pej µeg×erJej Demes} lej l³ee}e melele Je µeke̳e nesF&} lesJe{s ieej HeeCeer efkebÀJee ef}byet mejyele H³ee³e}e ÐeeJes. (ef}byet mejyeleele yeN³ee®e ne@ìs}ceO³es ceerþ Iee}le veenerle. HeCe ef®ecetìYej lejer ceerþ Iee}Ces kesÀJnener Þes³emkeÀj. keÀejCe l³eecegUs mees[er³ece Je keÌ}esjeF&[®eer Yej nesles.) ns GHe®eej keÀjerle Demeleevee®e peJeUHeeme ªiCee}³ee®eer efkebÀJee [e@keÌìj®eer mees³e Demes} lej l³ee®ee peªj HeÀe³eoe I³eeJee. keÀejCe lesLes peªjÒeceeCes efµejsletve me}eFve oslee ³esles. HeCe meJe&ÒeLece µejerje®es leHeceeve keÀceer keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjerle jenCes ns Del³eeJeµ³ekeÀ Demeles ns cee$e ³ee efþkeÀeCeer efJemejlee keÀecee ve³es. G<ceeIeelee®³ee meboYee&le }#eele þsJeC³eemeeþer DeeCeKeer SkeÀ efJeµes<e yeeye cnCepes JeeN³ee®ee Jesie. meesmeeìîee®ee Jeeje Demes} Je keÀesj[er nJee Demes} lej Gvneȳee®³ee og<HejerCeeceele Yej He[les! µejerjeleer} pe} veenermes nesC³eeme, µejerje} keÀesj[sHeCee, ©#elee, µeg<keÀHeCee ³esC³eeme peesje®³ee JeeN³eeves ceole nesles. ns OeeskeÀeoe³ekeÀ Demeles. v v v IeeceesUs-efÒekeÀ}er nerì Ieeceesȳee}e efÒekeÀ}er nerì (Prickly Heat) Je efceef}De@efj³ee ©ye´e (Millaria Rubra)cnCeleele.ceeve,íeleer,Heesì,Heeþ,nele,Hee³eogce[leelel³eepeeieerDeeefCekeÌJeef®ele ®esnje, nele Hee³e ³ee efþkeÀeCeer IeeceesUer Dee{Uleele. nelee®es Je Hee³ee®es leUJes vesnceer®e IeeceesȳeebHeemetve megjef#ele jenleele. Ieeceesȳee keÀener efoJemeebHeemetve les efkeÀl³eskeÀ ceefnv³eeHe³e¥le efìketÀve jent µekeÀleele DeeefCe SkeÀoe yejb Peeuîeeveblej Hegvne veJeerve le³eej nesT µekeÀleele. Ieece pesJe{e peemle lesJe{b IeeceesUb peemle ³esleb. Ieeceesȳee®eer }#eCeb cnCepes Deeie Deeie nesCeb DeeefCe Keepe ³esCeb. Heefnuîee Heefnuîeeboe Deefleµe³e Ieece ³eslees. HeCe veblej veblej mJesoûebLeerceO³es De[ketÀve He[uîeecegUs Ieece ³esCeb yebo nesleb. Keepe Dee}er keÀer DeeHeCe KeepeJelees DeeefCe SeqkeÌPecee, HeÀes[, peKecee Jeiewjs J³eeOeeRvee Deeceb$eCe oslees. Deefleµe³e Ieece ³esCeb DeeefCe lees Iece&ûebLeerceO³es, mJesoûebLeerceO³es De[ketÀve He[Ceb, ³eecegUb IeeceesUb ³esle DemeuîeecegUs efJe<egJe=Êeer³e G<Ce Je oceì Òeosµeele (Goe. cegbyeF&, ieesJee, jlveeefiejer Jeiewjs) IeeceesUb DeefOekeÀ Dee{Uleb. HeeJemeeȳee®³ee efoJemeelener (Goe. Dee@iemì, Dee@keÌìesyej Jeiewjs ceefnv³eele) pesJne HeeTme Lees[e keÀceer neslees lesJne nJesceO³es Deeê&leener peemle Demeles Je leHeceevener peemle Demeles. lesJne IeeceesUb ³esleb. mebJesovee#ece lJe®ee Demes} l³eebvee vee³e}e@ve®es keÀHe[s, DeeJeµ³ekeÀlesHes#ee peemle keÀHe[s JeeHejCeeN³eebvee DeeefCe efJeµes<eleë }Ç Je Deefle Ieece ³esCeeN³ee mLet} J³ekeÌleervebe DeeefCe }neve ceg}ebvee Ieeceesȳee®ee $eeme neslees. l³ee®eÒeceeCes p³ee®³ee keÀecee®eer peeiee iejce Je oceì Demeles l³eebveener IeeceesUer peemle ³esleele. yeejerkeÀ-meejerkeÀ }e}mej HegìkegÀȳeebÒeceeCes ³esCeejs IeeceesUs ®esnsje. leUnele Je Hee³ee®es leUJes ³eeJej keÀOeer®e ³esle veener. ns }#eele þsJe}b lej leeHe efkebÀJee Deefle LekeÀJee Jeiewjs Flej keÀener le¬eÀej vemes} lej Ieeceesȳeeb®es efveoeve keÀjCes keÀþerCe veener. leeHe efkebÀJee Deefle LekeÀJee Demeuîeeme cee$e keÀener Jne³ejmeHeemetve nesCeeN³ee efJekeÀejeb®eer osKeer} mebYeeJ³elee efJemeªve ®ee}Ceej veener. Lees[ke̳eele cnCepes IeeceesUb Ieecee®³ee ûebLeer®³ee oenecegUs nesleb. }e}mej efþHekesÀ cnCepes ogmejs eflemejs keÀener vemetve Ieecee®³ee ûebLeer®³ee l³ee yegpeuîeecegUs nesCeeje oen Demelees. Fbûepeerle ³ee}e FveHeÌ}sµeve (Inflamation) cnCeleele. IeeceesUb nesT ve³es cnCetve 1) megleer, mew} DeeefCe peªjerHegjles®e keÀHe[s JeeHejCes Je vee³e}e@ve®es keÀHe[s ìeUCes. 2) HeÀej Þece ve keÀjCes lemes®e peemle Ieece ve ³esT osCes. 3) meeyeCeeves DeebIeesU keÀjCes. 4) n}keÀe Deenej IesCes, lemes®e ®ene, keÀe@HeÀer, oeª Je iejce cemee}s ìeUCes vesnceer®e cenÊJee®es Demeles. 5) kebÀHeeTb[ me@ef}efmeef}keÀ De@efme[ HeeJe[j Debiee}e }eJeCes. ner HeeJe[j yeveJeC³ee®eer HeOole Deieoer meesHeer Deens. ceWLee@} keÀeHetj Je me@ef}efmeef}keÀ De@efme[ HeeJe[j Òel³eskeÀer 2 ûe@ce YejHetj cesefLeef}ìs[ efmHeefjìceO³es efJejIeUtve les yeesefjkeÀ De@efme[ Je efPebkeÀ Dee@keÌmeeF[ Òel³eskeÀer 6 ûe@ceceO³es efcemeUe³e®es. l³eeceO³es vesnceer®eer ìeukeÀce HeeJe[j SketÀCe efceÞeCe 100 ûe@ce nesF&} Deµee leNnsves Yejer}e Iee}e³e®eer. 6) keÀecee®³ee peeieer ³eesi³e leHeceeve DemeCes. 7) JeejbJeej Leb[
  • 15. 18 19 HeeC³eeves DeebIeesU keÀªve Debie keÀesj[s keÀjCes Je HeeJe[j Debiee}e }eJeCes. 8) Debie legkeÀlegkeÀerle jenJes. megjkegÀl³ee He[t ve³esle Je Oece&ûebLeer®ee oen keÀceer nesC³eemeeþer Debiee}e }sHe }eJeC³ee®ee HeÀe³eoe neslees. v v v cet$eoen }IeJeer}e pesJne peUpeU nesles lesJne Òel³eskeÀeves meleke&À Demee³e}e nJes. }IeJeerceOeer} Deec} Je #eeje®es ÒeceeCe DeefOekeÀ PeeuîeecegUs Gvneȳeele }IeJeer®eer Deeie nesles. Hejbleg cet$eeµe³ee®ee oen efJeµes<eleë pebletb®³ee mebmeiee&cegUs Demet µekeÀlees. Goe. Hejcee, ieesveesjer³ee Fl³eeoercegUs }IeJeer®³ee JesUer oen nesT µekeÀlees. Hejbleg GvnecegUs nesCeejer Deeie Gvneȳeele}er keÀeUpeer Iesle}er keÀer keÀceer nesles. meejKeer Je Lees[er }IeJeer nesC³ee®esner keÀejCe cnCepes }IeJeerle DeefOekeÀ #eej DemeCes, DeefOekeÀ Deec} DemeCes. ³eesi³e ÒeceeCeele HeeCeer Je #eej Iesle}s keÀer ns yebo nesles. peemle Ieece Deeuîeeme µejerjeleer} HeeCeer Heg<keÀU®e ÒeceeCeele efveIetve peeTve #eejeb®es ÒeceeCe Jee{les. l³eele®e }IeJeer®es ÒeceeCe keÀceer Pee}s keÀer cetleKe[îee®eer µeke̳elee Jee{les. me@}[ceOeer} keÀekeÀ[er Je ìesce@ìes®es cetleKe[îeeµeer veeles Deens. }IeJeer®es ÒeceeCe keÀceer Pee}suîee JesUer pebletmebmeiee&®eer µeke̳eleener Jee{les. µenjeceO³es (efJeµes<eleë cegbyeF& meejK³ee) Ieece efveLeUt }eie}e keÀer Òeke=Àleer}e Del³eeJeµ³ekeÀ Deme}s}s HeeCeer efHeC³eeSsJepeer ‘Hes³es’efHeC³ee®eer He@Àµeve Deens. efle®ee ®eebie}e veener®e HeCe JeeF&ì HeefjCeece nesT µekeÀlees. v v v efveêeveeµe efveêeveeµee}e Fvmeeseqcve³ee (Insomnia) cnCeleele. Deefpeyeele efkebÀJee veerì PeesHe ve }eieCes HeÀej®e leeHeoe³ekeÀ þª µekeÀles. De#ejµeë yes®ewve keÀªve ìekeÀ}er Demes leHeceeve Demes} DeeefCe l³eele®e [eme, ceeµee Fl³eeoeR®³ee mebieerlee®eer Yej He[}er keÀer ceie keÀe³e efJe®eejlee PeesHes®es ‘Keesyejs’Jne³e}e efkeÀleer JesU }eieCeej? GvneȳeecegUs IeeceesUb Dee}suîeeb®es lej KejesKej®e ne} nesleele. efoJeme-je$e Deeie Deeie DeeefCe Keepe ³eecegUs J³ekeÌleer nwjeCe nesles. l³eele®e efoJeme ceesþs nesleele. l³eecegUs }JekeÀj peeie ³esles DeeefCe PeesHe Gµeerje! oceì nJes®³ee efþkeÀeCeer Gvneȳeele Jeerpes®ee HebKee ner KejesKej®e ®ewveer®eer yeeye mecepe}er peeT ve³es. megKee®eer PeesHe }eieC³eemeeþer lejer Kees}erle PeesHeCeeN³ee (cegbyeF&meejK³ee efþkeÀeCeer Deeþ-one) J³ekeÌleeRvee, SkeÀlejer HebKee Del³eeJeµ³ekeÀ Deens. HebK³eeÒeceeCes®e IejeYeesJeleer, Kees}erYeesJeleer efkebÀJee ie®®eerceO³es, yeeukeÀveerceO³es peceleer} l³ee ÒekeÀej®eer Pee[b }eJeCeb ns Del³eble efnleeJen Deens. iejeryeer®ee De[mej ve keÀjlee meJee¥veer ner Je=Êeer þsJee³e}e nJeer. Pee[s }eJee³e®eer, Pee[s jeKee³e®eer DeeefCe leer Leb[eF&, leer µeerle}lee ceie DevegYeJee³e®eer ³eeceO³es megoj peerJeveme=äer Deens DeeefCe leer peesHeemeCes meJee¥vee µeke̳e Deens. Iejiegleer HeeleUerJej®³ee ³eesi³e efve³eespeveeves ns meg}Ye nesF&}. [eme, ceeµee, ef®e}ìs, {sketÀCe JeiewjW®ee $eeme nesT ve³es cnCetve meeJe&peefvekeÀ efþkeÀeCes mJe®í jeKeC³ee®eer efveleeble iejpe Deens. ®eeUerceO³es, PeesHe[HeÆîeeletve, jml³eeJej efpeLes peeJes efleLes Deepe keÀcee}er®eer IeeCe Demeles. ³ee meJe& IeeCeerves DeeHeuîee SkebÀoj Deejesi³eeJej meO³ee De#ejµeë Iee}e Ieele}e Deens. keÀeveerkeÀHeeUer Deesj[tve }neve ceg}ebvee µeeUsle mJe®íles®es cenÊJe mecepeeJetve meebefiele}s peeles. HeCe l³eeb®³ee mJele뮳ee ®eeUerle}s l³eeb®³ee Deepetyeepet}e Je Iejele jenCeejs yeeH³es cee$e efpeLes efleLes Heeve KeeTve LegbkeÀleele DeeefCe meb[eme, ceg$³ee IeeCe keÀjleevee efomeleele. ns }ebíveemHeo Deens. Heg<keÀUoe efµe#ekeÀ osKeer} Deµee yesefµemle JeeieCegkeÀer®ee Deeoµe& efJeÐeeL³ee&meceesj þsJeleele. mJeleëHeemetve megªJeele keÀªve meJee¥veer mJe®ílee HeeU}er lejermegOoe keÀer[skeÀerìkeÀeb®ee GHeêJe keÀceer nesF&}. ns efJeµes<eleë Gvneȳee®³ee efoJemeele cenÊJee®es Deens. keÀejCe Gvneȳeele efkeÀl³eskeÀoe HeebIeªCe IesJeJele veener. yeN³ee®eoe PeesHe keÀceer Pee}er lejer DeeHeuîee}e l³eeyeÎ} keÀener Keble Jeeìle veener. l³eele keÀener JeeJeieb Jeeìle veener. PeesHe ³esJees Deiej ve ³esJees DeeHeuîee jecejiee[îeele DeeHeCe Òeefle%eeHetJe&keÀ cejlegkeÀ[sHeCeeves efHeÀjle jenlees. HeÀej lej [eme ®eeJet ve³esle cnCetve HejJe[s} lej HebKee }eJelees DeeefCe Flej efkeÀìkeÀ cejeJesle cnCetve efkeÀìkeÀveeµekesÀ JeeHejlees. l³eeb®eener GHe³eesie nesF&veemee Pee}e lej [eme otj HeUJeCeejer ce}ces, cee@efmkeÌJeìes efjHes}bì (Mosquito Repellents) JeeHejlees efkebÀJee efJeµes<e ÒekeÀejl³ee je$eYej peUCeeN³ee Goyel³ee JeeHejlees. HeCe mJe®íles®ee efJe®eej keÀjCes cee$e DeeHeuîee peerJeeJej ³esles. PeesHe keÀceer Pee}er keÀer l³eecegUs SkebÀoj #ecelee keÀceer nesles. efJe®eejµekeÌleer kegbÀþerle nesles, ieeWOeU neslees. leeHeìHeCee, ef®e[ef®e[sHeCee ³eslees, SkeÀeûelee nesle veener. Heesìele peUpeU nesles, DeHe®eve nesles, meb[eme®eer le¬eÀej megª nesles. Deµee DeveskeÀ le¬eÀejer GodYeJeleele. ns }#eele IesTve lejer He®ekeÀve LegbkeÀC³ee®eer efkebÀJee veekeÀ efµebkeÀC³ee®eer, ce}cet$e De³eesi³e peeieer ìekeÀC³ee®eer yesefHeÀkeÀerj yesHeJee& Je=Êeer DeeHeCe keÀeyetle þsJee³e}e vekeÀes keÀe? YejHetj Je iee{ PeesHe efceUCes Del³eble cenÊJee®es Je DeeHeuîee meJee¥®³ee efnlee®es Deens DeeefCe l³eemeeþer Jej
  • 16. 20 21 G}ÁsKe kesÀ}s}s meeOesHeCe cenÊJee®es GHee³e DeeHeCe keÀesCel³eener meyeyeerKee}er ìeUlee keÀecee ve³esle. PeesHe keÀceer }eieC³ee®ee ÒekeÀej ceeveefmekeÀ leeCe-leCeeJe keÀeUpeer, ceOegcesn, DeHe®eve Heb[gjesie efkebÀJee jkeÌle#e³e DeLee&le De@efveefce³ee (Anemia) Lee³eje@F&[ ûebLeer®es Deefle GÊespeve, Ëo³ee®eer keÀcepeesjer, KeeskeÀ}e, SKeeoe ogKeje Je´Ce efkebÀJee HeÀes[, keÀevee®ee þCekeÀe, meebOesogKeer F. cegUs nesT µekeÀlees. DeµeeJesUer l³ee keÀejCeebJej GHee³e keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles. v v v IeeCee HegÀìCes Gvneȳeele veekeÀeletve keÀOeer keÀOeer YeUeYeUe jkeÌle ³esles l³ee}e®e IeeCee HegÀìCes DemesnercnCeleele.GvneUeJel³eele®ekeÀesj[ernJee.³eeoesneW®eeHeefjCeececnCepesveekeÀe®³ee Deeleuîee Yeeieeleuîee jkeÌleJeeefnv³ee ÒemejCe HeeJeleele DeeefCe l³ee®eyejesyej veekeÀe®³ee Deeleuîee Yeeiee®³ee DeeJejCee®eer }Jeef®ekeÀlee Je Dees}sHeCee keÀceer nesTve keÀesj[sHeCee Je efþmetUlee ³esles. ³eecegUs jkeÌlem$eeJe Deieoer #eg}ÁkeÀµee ogKeeHeleercegUs nesT µekeÀlees. lemes®e ³ee DeeJejCee®³ee peerCe&HeCeecegUs Je l³ee®³ee }Jeef®ekeÀles®³ee DeYeeJeecegUs ne jkeÌlem$eeJe HeìkeÀve Leebyele veener. veekeÀele JeejbJeej yeesìs Iee}tve KeepeJeuîeecegUs peerCe& lJe®esJej HeìkeÀve DeeIeele neslees. veekeÀeJej yeHe&À }eJeCes, ieej HeeCeer }eJeCes, ªiCe Gvnele Deme}e lej l³ee}e }ies®e Leb[ peeieer keÀceerle keÀceer meeJe}erceO³es lejer vesCes DeeefCe p³ee veekeÀHeg[erletve jkeÌle ³esle Demes} leer oeyetve OejCes Demes GHe®eej keÀjeJes. HeCe SJe{îeeves jkeÌlem$eeJe Leebyele vemes} (menmee Demes nesle veener, jkeÌlem$eeJe Leebyelees®e) lej leeWìeJeeìs ef}byet mejyele, Lees[e KeeC³ee®ee mees[e ìeketÀve ÐeeJeb DeeefCe µeke̳elees }JekeÀj peJeU®³ee [e@keÌìjeb®ee me}Áe I³eeJee. jkeÌlem$eeJe LeebyeJee cnCetve peer Fbpeske̵eve Je ieesȳee Deensle, l³eeceO³es ©efìve, eqJnì@efceve kesÀ DeeefCe De@ef[^vees¬eÀesce Jeiewjs êJ³es Demeleele. HeCe l³ee®ee JeeHej kesÀuîeeves µebYej ìkeÌkesÀ jkeÌlem$eeJe Leebyelees Demes cnCelee ³esle veener. HeCe ³ee Deew<eOee®es HeÀej Ye³eevekeÀ HeefjCeece nesCes DemebYeeJ³e Demeuîeeves l³ee®ee JeeHej kesÀ}e Demelee l³eele keÀener JeeJeies veener. eqJnì@efceve kesÀ ®ee GHe³eesie ÒeesLe´eBefyeve veeJee®es êJ³e ³eesi³e ÒeceeCeele le³eej nesC³eemeeþer neslees. l³eecegUs Je ªefìve, De@ef[^vees¬eÀesce ³ee®³eecegUs jkeÌlem$eeJe Leebyelees Demes keÀener efþkeÀeCeer keÀener ªiCeebceO³es Dee{U}s Deens. DeLee&le leerJe´ jkeÌlem$eeJe nesle Demeuîeeme ³ee ieesȳee-Fbpeske̵eve®eener keÀener GHe³eesie nesCeej veener. Deµee JesUer efµejsletve me}eF&ve ÐeeJes }eies} efkebÀJee Del³eJemLe ªiCee}e jkeÌle ÐeeJes }eies}. IeeCee HegÀì}s}s ªiCe pej De@efmHeefjvemeejKeer JesoveeµeecekesÀ Iesle Demes} lej [e@keÌìjeb®³ee me}uîeeves leer yebo keÀjCes Fä. keÀejCe De@efmHeefjve®³ee SkeÀe efJeefµeä iegCeecegUs jkeÌlem$eeJe }JekeÀj yebo nesle veener. v v v YetkeÀ ceboeJeCes Gvneȳeele YetkeÀ keÀceer nesles ³eele JeeJeies keÀener veener. µejerje®eer G<Celee YejHetj Demeuîeeves DeeCeKeer G<ceebkeÀe®eer (ke@À}jerped®eer) iejpe leµeer Heg<keÀU keÀceer Demeles. ceeHeÀkeÀ Deenej IesCeb yejb. HeCe YetkeÀ ceboeJe}er Demelee peerJevemelJes, #eej ³eeb®ee HegjJeþe cee$e keÀceer He[t osT ve³es. Gvneȳeele YegkeÀ ceboeJe}er keÀer Deµee HeoeLee¥®eer keÀcelejlee efvecee&Ce nesles. Gvneȳeele leneve HeÀej }eieles Je leer µejerjeleer} HeeCeer keÀceer PeeuîeecegUs Je #eejeb®es ÒeceeCe HeeC³ee®³ee leg}vesves Jee{uîeeves }eieles. YejHetj HeeCeer efHeCes ne®e ³eeJej GHee³e. ceeþele}s µeke̳e lej JeeUe Ieele}s}s HeeCeer GÊece. DeLee&le Jeeȳee®ee GHe³eesie Dee³egJexoeÒeceeCes meebefiele}e Deens. De@}esHe@LeerÒeceeCes l³eeyeeyele mHeäerkeÀjCe veener. Heg<keÀUeb®³ee yeeyeleerle Deefle leneves®es keÀejCe ceOegcesn ns Demeles. mebµe³e Dee}e lej DeµeeJesUer }IeJeer Je jkeÌle ceOegcesnemeeþer leHeemetve IesCes Fä. leneve }eieC³ee®eer Òeef¬eÀ³ee mecepeCes keÀþerCe veener. ceWot®³ee leUeµeer Deme}suîee ne³eHeesLe}@ceme ³ee Yeeieeleer} mebJesovee#ece HesµeeRvee jkeÌleeceOeer} HeeCeer Je #eejeb®es ÒeceeCe }ies®e peeCeJeles Je #eej Jee{}s Demelee µejerjele ‘HeeCeer ìb®eeF&’ Peeuîee®es Devegceeve keÀe{}s peeles Je HeeCeer efHeC³ee®eer F®íe nesles. Gvneȳeele Debiee®eer Deeie nesles. l³eemeeþer veer}keÀceU, ®ebove, DeveblecetU, jkeÌle®ebove,kesÀUer,keÀekeÀ[e,kesÀµejFl³eeoer®eeGHe³eesieDee³egJexoelemeebieleele.(efJeµes<eleë cegbyeF&meejK³ee OeeJeHeUer®³ee µenjele) HeCe les efkeÀleHele µeke̳e Deens? ns p³ee®eb l³eeveb®e þjJeeJeb ns GÊece. ®ebovee®es les} ®eesUC³ee®ee Deeie keÀceer nesC³eemeeþer GHe³eesie neslees Demesner Dee³egJexoele meebefiele}s Deens. HeCe SJe{s cee$e Kejs keÀer, ³eeceO³es keÀener leL³e Deens keÀe³e DeeefCe Demeuîeeme µejerjeJej ³ee êJ³ee®ee keÀmee HeefjCeece neslees ³ee®ee meKees} DeY³eeme Jne³e}e nJee. v v v
  • 17. 22 23 [eskesÀ ogKeer [eskesÀogKeer®es DeveskeÀ ÒekeÀej Deensle keÀejCe [eskesÀogKeer®eer efJeefJeOe keÀejCes Deensle. [eskesÀ pe[ nesCes. [esȳee®³eeceO³es ogKeCes, ceeves®³ee Jej®ee Yeeie ogKeCes, þCeþCeCes Jeiewjs cnCepes [eske̳ee®eer SkeÀ yeepet ogKeCes. DeOe&efµeµeer DeeHeuîeele yengleskeÀebvee SsketÀve lejer ceeefnle Demes}®e. Gvneȳeele meeOeejCeHeCes cegK³eleë oesve keÀejCeeveer [eskebÀ ogKeleb. (³ee®ee DeLe& Flej keÀejCeeveer Gvneȳeele [eskebÀ ogKele veener Demee veJns!) SkeÀ cnCepes ÒeKej Gvnele peemle JeeJejuîeecegUs DeeefCe ogmejb cnCepes meoea, leeHe, He[meb ³eecegUs Heg<keÀUebvee Dee½e³e& Jeeìs} keÀer Gvneȳeele meoea keÀe JneJeer? HeCe ³ee®es GÊej lemes HeÀejmes keÀþerCe veener. Gvneȳeele meoea KeeskeÀ}e. leeHe Fl³eeoer Deeflemet#ce peblegcegUs Pee}s}s Demeleele. ³ee peblegvee®e Jne³ejme cnCeleele. peieC³eemeeþer Jne³ejme ne met#ce peblet Flej mepeerJe ÒeeC³eeb®³ee HesµeerJej DeJe}byetve Demelees. GvnecegUs [eskebÀ ogKeC³ee®es keÀejCe [eske̳ee}e jkeÌle HegjJeþe keÀjCeeN³ee jkeÌleJeeefnv³eeb®es peesjoej DeekegbÀ®eve ÒemejCe ns nes³e. ¿ee jkeÌleJeeefnv³eeceO³es Jesovee mebJesovee#ece Hesµeer Demeleele. Je l³eecegUs [eskesÀ ogKeles. ns ìeUC³eemeeþer [eske̳eeJej ìesHeer n@ì, Heeieesìs, HeìkeÀe, ©cee}, HesÀìe ³eeHewkeÀer keÀenerlejer DemeeJeb. [esȳeebvee keÀeUeb ®e<cee µeke̳e Demeuîeeme [eske̳ee}e les}eveb cee@ef}µe keÀjCeb DeeefCe efJeÞeebleer IesCeb ns GÊece HeCe Deme¿e®e Pee}b lej He@jefmeì@cee@}®eer SkeÀ ieesUer ceesþîeebkeÀefjlee Je DeOeea-HeeJe ieesUer íesìîeebkeÀefjlee Deµeer I³ee³e}e njkeÀle veener. yeepeejele efceUCeeN³ee De@efmHeefjve Deme}suîeeieesȳeeb®eener[eskesÀogKeermeeþerGÊeceGHe³eesieneslees.HeCenerieesUerpesJeCeeveblej®e I³eeJeer }eies}. Heesìe®ee Je´Ce, HesäerkeÀ Deumej (Peptic alcer) ®³ee ©iCeebvee De@efmHejervecegUs peemle $eeme nesT µekeÀlees. keÌJeef®ele Heesìele OeeskeÀeoe³ekeÀ jkeÌlem$eeJe nesT µekeÀlees. Dee³egJexoeceO³es ef$eYegJeveefkeÀleea veeJee®³ee ieesȳee leeHe, [eskesÀogKeer ³eemeeþer meebefieleuîee Deensle. yeepeejele efceUCeeN³ee JesoveeµeecekeÀ ieesȳee IesC³eeHetJeea [e@keÌìj efkebÀJee JewÐeebyejesyej ®e®ee& keÀªve l³ee IesCes efkeÀleHele Gef®ele Deens ³ee®ee efJe®eej keÀjeJee. v v v meveyeve& (Sunburn) Gvneleevnele jeyeCeeN³eeb®ee ®esnje jeHe}s}e Dee{Ulees. keÀeUJeb[}s}e, leHekeÀerjer Pee}s}e, leebyetme Pee}s}e, keÌJeef®ele }e} [eie He[}s}e Demee ®esnje HeìkeÀve DeesUKe}e ³eslees. Heg<keÀUebvee, efJeµes<eleë eqm$e³eebvee µejerje®ee GIe[e Yeeie Deµee leNnsves jeHet ve³es. keÀeUJeb[t ve³es. Demes Jeeìles. ³eeJej Dee³egJexoeceO³es Heesìele IesC³eemeeþer ®eboveemeJe, efmeleesHe}eefo ®etCe&, GµeerjemeJe, DejefJeboemeJe DeeefCe yeensªve }eJeC³eemeeþer ieg}eyeer ce}ce (³eeb®³eeceO³es 20 Yeeie letHe, Heg<Heebpeve 2 Yeeie, efmebotj 2 Yeeie, keÀeHetj 2 Yeeie,®ebove les} 2 Yeeie, keÀJejmeHetj 1 Yeeie Demeleele) meebefiele}s Deens. DeeOegefvekeÀ JewÐekeÀeceO³es keBÀ}efceve }esµeve Je meveeqm¬eÀve Dee@FbìceWì meebefiele}s Deens. eqm$e³eebvee veJeveJeerve meewo³e&meeOeves JeeHeªve ®esnje legkeÀlegkeÀerle Je megboj jeKeC³ee®eer newmeDemeles.Hejblegleer®eDebieeµeer³esTµekeÀleele.ns}#eeleþsJee³e}enJes.³eeÒemeeOeveeleer} êJ³eeHeemetve kegÀCee}e Je efkeÀleer peesjoej De@}peea ³esF&} ns meebielee ³esle veener. ceer SJe{s®e cnCesve keÀer, l³eeSsJepeer µeke̳elees í$eer JeeHejeJeer efkebÀJee µesleer®³ee keÀeceemeeþer [eske̳eeJej Jeslee®eer efJeCe}s}s KeesU I³eeJeer. v v v keÀebefpeC³ee (Chicken-Pox) peevesJeejer les petve ³ee nbieeceele efJeµes<eleë ceg}ebceO³es De®eevekeÀ leeHe ³eslees. Heeþ ogKeles, ceesþîeeceO³es leeHe, HeeþogKeer 2-3 efoJeme efìkeÀles lej }neveele SKeeoe efoJeme! HeeþesHeeþ HegjU (j@µe Rash) ³esles. ÒeLece ®eÆe, veblej HegUer, veblej êJe Yej}s}er HegUer, veblej HeÀes[ Deµee Hee³ejer Hee³ejerves 5 efoJemeele HegjU peeles. meeleJ³ee efoJeµeer KeHe}er Oejles. ¿ee Hegȳee µejerje®³ee ®esnje, nele, Hee³e ³eeJej keÀceer Je Heesì, íeleer, Heeþ Deµee YeeieeJej peemle Demeleele. Heg<keÀUoe SkeÀe®e JesUer HegjUe®³ee meJe& DeJemLee yeIee³e}e efceUleele. lej ner }#eCe Deensle keÀebefpeC³eeb®eer! keÀejCe? Jn@efjmes}e Peesmìj Jne³ejme, SkeÀ Deeflemeg#ce peblet. jesie, HetjU Gþ}s}e Demeleevee mebmeie&pev³e Demelees. Jne³ejme nJesJeeìs Flejeb®³ee éemeveWefê³ee®³ee Üejs µejerjele efµejkeÀeJe keÀjlees. OeeskesÀ - v³egceesefve³ee, ceWot®eer metpe (SvekesÀHe@À}e³eìerme Encephaltis) jkeÌlem$eeJe F. nesle. iejesoj eqm$e}e keÀebefpeC³ee Peeuîee lej ieYee&ceO³es efJeke=Àleer ³esT µekeÀles. keÀenerJesUe
  • 18. 24 25 ne Jne³ejme µejerjele oyee Oeªve yemelees. Deved ceesþsHeCeer njHeerme Peesmìj ³ee leerJe´ JesoveekeÀejer J³eeOeer}e pevce oslees. GHee³e - Keepe peemle Demeuîeeme keÌ}esjsHesÀefvejeceerve ce@ef}Desì 2 efce. ûe@. efkebÀJee HegjU pej HeÀesHeÀeJe}er lej peblegIve êJ³es yeensªve }eJeeJeer }eieleele. Goe.ë keÌ}esj nseqkeÌPe[erve. (Hejbleg meeceev³eleë keÀebefpeC³eeceO³es keÀener Keeme GHee³e }eiele veenerle) ³ee®eener GHe³eesie veener. Pee}e lej Heesìele I³ee³e}e Goe.ë ì^e³ecesLeesefÒecemeuHeÀe, DeBefHeefme}erve Fl³eeoer }eieleele. ³ee Deew<eOeeb®ee SkeÀ HeÀe³eoe cnCepes Flej pebletHeemetve ye@keÌìsefj³eeHeemetve®es Ye³e keÀceer nesles. HeCe OeeskeÀe Demee keÀer, HebÀieme ³ee pebletHeemetve keÌJeef®ele keÀe Demesvee HeCe GHemeie& GlHeVe nesT µekeÀlees. KeHeuîee Oejuîeeveblej jesiee®ee HewÀ}eJe nesle veener. ³eeJej }me keÀe{Ces Þes³emkeÀj Jeeìle veener. keÀejCe jesie lemee HeÀej IeelekeÀ veener Je ogmejs cnCepes }meercegUs®e Heg{s $eeme nesC³ee®eer µeke̳elee Demeles. v v v DebieeJej HeÀes[ ³esCes Heg<keÀUoe Gvneȳee®³ee efoJemeele [eske̳eele, keÀeKesle efkebÀJee Flej efþkeÀeCeer DebieeJej HeÀes[ Gþleele. keÀener JesUe kesÀmeeb®³ee cegUeµeer Gþleele. ns HeÀes[ SKeeoer peKece ef®eIeUtve Pee}s}s veJesnle lej DeeHeesDeeHe®e Gþ}s}s Demeleele. vesnceer®³ee yees}erYee<esle ³eebvee GyeUer. GvneUer cnCeleele. lemes®e ³eebvee G<Celes®es HeÀes[ Demesner cnCeleele. Gvneȳeele keÀHe[îeeb®³ee Ie<e&CeecegUs OegjUe ef®ekeÀìtve yemetve Pee}suîee Ie<e&CeecegUs efkebÀJee jesie ÒeeflekeÀejkeÀ µekeÌleer keÀceer PeeuîeecegUs ns HeÀes[ ³esleele. HeÀes[ ³ee µeyoe®eer HeÀes[ keÀje³e}e vekeÀes. HeCe HeÀes[ ³esCes cnCepes oen (FvHeÌ}cesµeve Inflamation), DeefOekeÀ pebletb®ee mebmeie& SJe{s keÀU}s lejer Hegjs. pebletb®ee mebmeie& vemeuîeeme pebletveeµekeÀ Deew<eOeeb®eer iejpe vemeles. ke@ÀveJneme®es yetì, vee³e}e@ve®es mee@keÌme Je Flej keÀHe[s, vesìkeÀe³e Fl³eeoer®³ee JeeHejecegUs Gvneȳee®ee HeefjCeece DeefOekeÀ neslees. ner lejer efvel³ee®³ee J³eJenejele Dee{UCeejer yeeye Deens. pebletb®ee mebmeie& ìeUC³ee®ee SkeÀ GHee³e cnCepes µeke̳elees efoJemeeletve oesve JesUe DeeefCe keÀceerle keÀceer SkeÀoe lejer mJe®í DeebIeesU keÀje³e®eer ns Heefn}s DeeefCe ogmejs cnCepes keÀHe[s megleer DeeefCe mew} JeeHeje³e®es DeeefCe Hee}sYeep³ee Deenejele peemle þsJee³e®³ee. G<ceebkeÀ (ke@À}jerpe Calories) peemle Deme}s}s Deb[er,les}, letHe, }esCeer, ®eHeel³ee,peece, ye´s[,[eUerFl³eeoerHeoeLe&keÀceerKee³e®es.[eske̳ee®eskesÀmeyeejerkeÀkeÀeHeeJesJejesieÒeeflekeÀejkeÀ µekeÌleer Jee{efJeC³eemeeþer lJe®es}e ®ebove ye}e-}e#eeefo les}eves cee@ef}µe keÀjeJes Je l³eecegUs lJe®es®es jkeÌleeefYemejCe Jee{tve pebletb®ee mebmeie& Pee}e lejer jkeÌleeleer} Hesµeer l³ee®ee mecee®eej Iesleer}. DeeJeUe, Deebyes (Deebyes µenjele HeÀej®e ceneie Pee}s}s Deensle ner ieesä JesieUer!) ef}byet, HeHe³ee, cegUe, Hee}keÀ, keÀesefLebyeerj, ieepej Demes HeoeLe& Deenejele þsJeeJesle. cnCepes µejerjeceO³es peerJevemeÊJee®ee HegjJeþe nesTve jesieÒeefleyebOekeÀ µekeÌleer Jee{s}. HeCe SJe{s keÀªvener HeÀes[ ³esleele lesJne peblegIve Deew<eOes }eJeeJeer }eieleele efkebÀJee Heesìele I³eeJeer }eieleele. peblegIve Deew<eOes [e@keÌìjeb®³ee ef®eÇerefµeJee³e menmee efJekeÀ}er peele veenerle. Hejbleg HeWefì[, ì^e³ecesLeesefÒece-meuHeÀe efceLee@keÌmewPees}, ìsì^emee³ekeÌ}erve HeÀes[ yejs nesCeej veenerle ns }#eele þsJee³e}e nJes. Iejiegleer Deew<eOeebceO³es HeeveIeesU, efkeÀjespee, HeeveHegÀìer, DeebyesnUo, ªner, efveJe[gbie Jeiewjs Deew<eOes meebefiele}er Deensle. jkeÌle®ebove, legjìer Jeiewjs yeensªve }eJeleele. Hejbleg ³ee meJee&ceOeuîee êJ³eeb®ee µeem$eeskeÌle DeY³eeme veerìmee Pee}s}e veener. (µeem$eer³e DeY³eeme ³ee®ee DeLe& Òe³eesieµeeUsceO³es JesieJesieȳee ®ee®eC³eebÜeje Deew<eOeeb®es jemee³eefvekeÀ iegCeOece& DeeefCe HeoeLe& Jew%eeefvekeÀ iegCeOece& DeY³eemeCes, ÒeeC³eeceO³es efJeefµeä jesie GlHeVe keÀªve l³ee jesieeJej efJeefµeä Deew<eOeeb®ee keÀmee Je efkeÀleHele HeefjCeece neslees ³ee®es efvejer#eCe keÀjCes ¿eemeeþer l³ee ÒeeC³eeb®es jkeÌle, ceg$e Fl³eeoer®³ee leHeemeC³ee keÀjlee ³esleele. lemes®e ³eke=Àle, Deele[er, cet$eefHeb[ ³eeb®³eeJej nesCeejs HeefjCeece ÒeeC³ee}e ceeªve ce=l³etveblej µeJeefJe®ísove (Heesmì ceeìxce) keÀªve efveef½ele keÀjlee ³esleele. ³ee efvejer#eCeeb®³ee DevegjesOeeves ceveg<³eeceO³es nUtnUt Deew<eOes JeeHej}er peeleele. Deµee JesUer iejesoj m$eer³eeb®ee Keeme keÀeUpeerHetJe&keÀ efJe®eej kesÀ}e peelees. keÀejCe ieYee&Jej keÀener Deew<eOeeb®ee Del³eble iebYeerj HeefjCeece nesT µekeÀlees. l³ee®eer keÀuHevee veJepeele ceg}eb®³ee Jee{erceOe}s oes<e efkebÀJee ceWotJej Pee}s}s HeefjCeece efkebÀJee Flej efJeke=Àleer ³eeÜejs ¢äerlHeÊeer}e ³esles. Deew<eOeeb®ee JeeHej keÀjerle Demeleeveemeg×e keÀener ÒeeC³eebvee Deew<eOes efo}er peeleele lej Flej keÀeneRvee lemee®e jesie GlHeVe keÀªve efkebÀJee µejerjeJej keÀesCeleener HeefjCeece ve keÀjCeejs êJ³e (Placebo) osleele. l³ee®eÒeceeCes ³ee oesvner ÒeeC³ebe®³ee mecetneceOe}e HeÀjkeÀ efkeÀleer cenlJeHetCe& Deens ³ee®ee
  • 19. 26 27 mebK³eeµeem$eer³e He×leer®ee JeeHej keÀªve GneHeesn kesÀ}e peelees Je Deew<eOee®es cenlJe nUtnUt DeY³eemeeDebleer efveeqµ®ele kesÀ}s peeles.) ³eeefµeJee³e Dee³egJexoeceO³es cenecebefpeäeefo keÀe{e JeejbJeej nesCeeN³ee HeÀes[ebmeeþer meebefiele}e Deens. ³eeleer} êJ³es keÀesCel³ee ÒekeÀejs mebj#eCe keÀjleele ³ee®ee meKees} µeesOe Depetve IesC³eele Dee}s}e veme}e lejerner ³ee keÀe{îee®ee GHe³eesie keÀje³e}e keÀener®e njkeÀle veener Demes ce}e Jeeìles. keÀejCe npeejes Je<ee&Heemetve ns Dee³egJexefokeÀ ³eesie }eskeÀeb®³ee JeeHejele Deensle. ogmejer cenÊJee®eer ieesä cnCepes Dee³egJexoeceOeuîee mebkeÀuHeveeb®ee DeeOegefvekeÀ Deeµe³e DeeHeCe HetCee¥µeeves peeCet µekeÀ}s}es veener. ne DeLee&le®e Dee³egJexoekeÀ[s DeeHeuîeekeÀ[®³ee jep³ekeÀl³ee¥veer, efµe#eCele%eebveer, JewÐeeveer Je mebµeesOekeÀebveer Hegjsmes }#e ve efouîee®ee HeefjCeece Deens. ³ee yeeyeleerle DeY³eemet, ®eewkeÀme Je ef®eefkeÀlmekeÀ ¢äerkeÀesve nJee. v v v ocee Gvneȳee®³ee efoJemeele efJeµes<eleë ceesnj, HegÀ}s,HeÀUs yenjC³ee®³ee keÀeUele íeleer ie®®e nesles, yemeuîeepeeieer éeeme }eieCes, éeemeeieefCekeÀ kegÀF& kegÀF& Demee DeeJeepe ³esCes Jeiewjs le¬eÀejer Heg<keÀUebceO³es GodYeJeleele. keÀeneRvee meJe³eercegUs ne Demes ceeefnle Demeles. keÀeneRvee ner Heefn}er®e JesU Deme}er lej Ieeyeªve pee³e}e nesles. GvneȳeeceO³es OegjUe Heg<keÀU Demelees. lemes®e Òeog<eCener DeefOekeÀ Demeles keÀejCe HeeJemeeDeYeeJeer OegjUe peefceveerJej yemele veener, G[le jnelees. HegÀ}ebceO³es HejeiekeÀCe nJesletve veekeÀeJeeìs íeleerle ies}s Demelee ne $eeme megªneslees. DeLee&le Heg<keÀUebvee ocee Flej keÀejCeebveer neslees.µeejerefjkeÀ Þece, Leb[ Je oceì nJee. ceeveefmekeÀ leeCe-leCeeJe, SKeeÐee efJeefµeä HeoeLee&®eb (pees De@}peeakeÀ Deens efkebÀJee l³ee J³ekeÌleer®³ee µejerjiegCeebµeer efJemebiele Deens) mesJeve kesÀ}s lej DeeefCe DevegJebefµekeÀlee Deµeerner keÀener keÀejCes Deensle. oc³ee®es Jewefµeäîe cnCepes G®íJeeme ceesþîeeves kegbÀF& Demee DeeJeepe keÀªve DeeCeF yeje®e JesU Je keÀäeves nesles DeeefCe pesJne oc³ee®ee PeìkeÀe (De@ì@keÀ) Dee}e vemes} lesJne ªiCee}e Deefpeyeele $eeme (Goe. íeleer ogKeCeb, KeeskeÀ}e, meoea, He[meb leeHe Jeiewjs) vemelees. Heg<keÀUJesUe éeeme }eieCes ns Ëo³ee®³ee efJekeÀejecegUsner nesT µekeÀles. Deew<eOe ³eespevee keÀjerle Demeleevee Ëo³eefJekeÀej Demeuîeeme OeeskeÀeoe³ekeÀ þjCeej veener Demes Deew<eOe Goe. efµejsleer} Decee³eveesHeÀe³e}erve (Aminophyline) Deleer nUt osCes ns De@[^erve}erve (Adrenaline) osC³eeHes#ee megjef#ele Demeles. ns DeLee&le [e@keÌìjeb®es keÀece Deens ªiCee®es veJns. oc³eeceO³es HegÀHHegÀmeeleer} íesìîee íesìîee éemeveef}keÀeleer} Deefve®íeJeleea mvee³etb®es DeebkegÀ®eve Pee}s}s Demeles Je Heg<keÀU µeWye[emeejKee m$eeJe ieesUe Pee}s}e Demelees Je íesìîee éeemeveef}keÀebceO³es metpe Dee}s}er Demeles. Hejbleg meJe&meeceev³eHeCes pebletb®ee mebmeie& PeeuîeecegUs Pee}s}e vemelees. (Je lemes Demes}®e lej leeHe, KeeskeÀ}e, keÀHeÀ Jeiewsjs Flej }#eCes Demeleele. v v v oc³ee®³ee GHe®eejeceeieer} cet}Yetle lelJes 1) éeemeveef}kesÀ®³ee mvee³et®es DeekegbÀ®eve otj keÀjCes. 2) íeleerleer} m$eeJe HeeleU keÀªve lees efveIetve peeF&} Demes keÀjCes. 3) éeemeveef}kesÀleer} metpe (Bronchitis) keÀceer keÀjCes, ³ee ¢äerves GHee³e ³eespeeJesle. meeceev³eHeCes SKeeÐee Pee[e®³ee HejeiekeÀCeeb®eer (Hees}vme) De@}peea Demes} lej nJeeHee}ì ceeveJes}. ceeveefmekeÀ leCeeJe Jeiewjs Flej keÀejCeebmeeþer cee$e JesieUs GHe®eej keÀjeJes }eieleer} Je l³eemeeþer [e@keÌìjeb®ee me}Áe I³eeJee. lemes®e DeeHeCe mJeleë þjJe}s lej mJeleë®es ceeveefmekeÀ leCeeJe peJeU®es efce$e Je DeeHleebµeer ceeskeÀUsHeCeeves yees}tve keÀceer keÀª µekeÀlees. ns }#eele þsJee³e}e nJes. lees®e Keje Þesÿ GHe®eej Deens. oc³ee®ee PeìkeÀe DeeuîeeJej }ies®e Decee³eveesHeÀe³e}erve efkebÀJee De@ef[^ve}erve JeiewjsHewkeÀer Fbpeske̵eve osleele ns DeeHeCe DeeHeCe Heeefn}s®e Deens. De@ef[^ve}erve ®eece[erle Ðee³e®es Demeles HeCe DeLee&le®e ns keÀece mJeleë keÀª ve³es, HeCe ceeefnleer DemeeJeer. ³ee J³eefleefjkeÌle pej pebletmebmeie& Dee{U}e lej l³eemeeþer ³eesi³e leer peblegIve êJ³es I³ee³e®eer Demeleele ì^e³eefceLeesefÒece - meuHeÀe, DesefjLe´escee³eefmeve, ìsì^emee³ekeÌ}erve JeiewjsHewkeÀer SkeÀ Deew<eOe osleele. keÀener HeL³e Je keÀener Iejiegleer Deew<eOes oc³eeceO³es JeeHejlee ³esleele. keÀejCe l³ee®³eeceO³es HegÀHHegÀmeeleer} DeebkegÀ®eve HeeJe}suîee met#ce éeemeJeeefnv³ee (ye´e@efkeÀDeesume
  • 20. 28 29 Bronchiles) ef{uîee keÀjC³ee®eer Je ÒemejCe keÀjC³ee®eer µekeÌleer Deme}s}er êJ³es Demeleele, lej keÀenerceO³es íeleerleer} m$eeJe cnCepes keÀHeÀ HeeleU keÀjCeejer êJ³es Demeleele. De[gUmee, keÀesjHeÀ[, ìekeÀCeKeej, efHebHeUer, p³esäceOe, lee}ermeHe$e, ceOe, Jeiewjs Iejiegleer Deew<eOes Heg<keÀUebvee ceeefnle Demeleer}. keÀebÐee®ee jme Je ®eneceO³esner DeuHe ÒeceeCeele Deµeer µekeÌleer Demeles. DesefHeÀef[^ve®³ee ieesUerves éeeme }eiee³e®ee keÀceer neslees. HeCe íeleerle Oe[Oe[C³ee®eer µeke̳elee Demeles. l³eecegUs DeeflejkeÌleoeyee®³ee Je Ëo³eefJekeÀeje®³ee ©iCeebveer leer I³ee³e®eer vemeles,lejDecee³eveesHeÀe³eef}ve®³eeieesUervesG}ìîee,ceUceUnesTµekeÀles.keÀener[e@keÌìme& efmìje@F[ ³ee ÒekeÀejele}er Deew<eOes osleele. leer.Goe.-yesìecesLe@meesve, Òes[veermee@}eve Jeiewjs ³ee Deew<eOeebveer Heesìeleer} Deec}lee Jee{les Je De@efmeef[ìer (Acidity) JeJe´CeDeumej(Ulcer) le³eej nesT µekeÀlees efkebÀJee Jee{t µekeÀlees. jesieÒeefleyebOekeÀ µekeÌleer keÀceer nesT µekeÀles.lemes®e µejerjeleer} HeeCeer Je #eej ³eeb®es J³eeHeej efyeIe[tve metpe ³esT µekeÀles. cnCetve keÀeUpeer I³eeJeer }eieles. HeCe keÀener JesUe pesJne Flej keÀµee®ee®e GHe³eesie nesle veener lesJne ³ee Deew<eOeeb®ee JeeHej keÀjCes DeHeefjne³e& þjles Je ³eesi³e keÀeUpeer IesTve (pesJeuîeeJej Deew<eOes IesCes, Deec}lee Jee{t ve osCes) leer I³eeJeer }eieleele. Gvneȳeele Pee}s}e ocee pemee HejeiekeÀCeeb®³ee De@}peeacegUsner Demet µekeÀlees lemee®e Flej De@}peeacegUs efkebÀJee Flej keÀener keÀejCeebveerner Demet µekeÀlees Je l³eevegmeej Deew<eOes keÀeUpeerHetJe&keÀ I³eeJeer }eieleele. v v v meb[eme®³ee le¬eÀejer Gvneȳeele®e veJns lej HeeJemeeȳeelener meb[emee®³ee efJeefJeOe le¬eÀejer GlHeVe nesT µekeÀleele. µeWye[emeejKes Lees[s Lees[s HeCe meejKes keÀU ³esTve meb[eme}e nesCes. DeOe&Jeì He®e}s}s Demes DeVe meb[emeeJeeìs yeensj He[Ces, µesce (DeeJe) jkeÌle meb[emeeJeeìs peeCes, Heg<keÀU jkeÌle Je Lees[erµeer µesce yejesyej®e leeHe Deµee meb[eme®³ee efJeefJeOe le¬eÀejer Demeleele. peg}eye, nieJeCe, Deeflemee, Deeceebµe, {eU, Pee[e, mebûenCeer Deµeer DeveskeÀ veeJes Lees[îeeHeÀej HeÀjkeÀeves meb[eme®³ee le¬eÀejeRvee efo}er peeleele. Fbûepeerle [e³eefj³ee - Diarrhoea, ef[meWì^er - Dysentry, ie@mì^es - Gastro, DeefceefyekeÀ keÀes}e³eìerme - Ameebic Colitis, Jee@ìjer mìtume - Watery Stools, }tpe ceesµevme - Loose Motions Deµeer veeJes Jejer} le¬eÀejeRvee Deensle. ³eeHewkeÀer peg}eye ner yeeye efJeefµeä jesiee®es JeCe&ve vemetve jesie}#eCe Deens. DeveskeÀoe HeeleU meb[eme}e nesles lesJne l³ee®es JeCe&ve peg}eye, {eU, [e³eefjDee, Jee@ìjer efkebÀJee }tpe ceesµevme Deµee µeyoebveer kesÀ}s peeles. ³eecegUs ®ekeÌkeÀj Je DeµekeÌleHeCee ³esCes, neleHee³eeletve HesìkesÀ ³esCes, leeW[ keÀesj[s He[Ces, leneve leneve nesCes, i}eveer ³esCes Demes ÒekeÀej nesleele. ef[meWì^er, nieJeCe, mebûenCeer, Deeceebµe Deµeer veeJes efo}suîee Deepeejeble meeOeejCeHeCes Heesìele cegj[e nesTve, keÀU ³esTve Heg<keÀUJesUe, Lees[s Lees[s µesce³egkeÌle efkebÀJee jkeÌle Je µesce³egkeÌle meb[eme}e nesles Je keÀener JesUe leeHener ³eslees. meb[eme®³ee le¬eÀejeR®eer HeefjCeleer Heg<keÀUoe ceWot®³ee DeeJejCee®ee oen nesC³eele efkebÀJee ³eke=Àle efJekeÀej nesC³eele efkebÀJee ³eke=ÀleeceO³es ieUt nesC³eele nesT µekeÀles lemes®e peblet jkeÌleele Hemeªve ceie Deepeej DeefleleerJe´ Je Ye³eevekeÀ Oeeske̳ee®ee yevet µekeÀlees. DeHegN³ee HeeC³eecegUs DeHeefjne³e& nesCeejer Jew³eeqkeÌlekeÀ DemJe®ílee, DeVeeJej OegjUe yemeCes, ceeµee yemeCes ³eecegUs Heg<keÀUebvee meb[eme®³ee le¬eÀejer megª nesleele. Gvneȳeele efHeC³ee®³ee HeeC³ee®ee legìJe[e Demeuîeeves GHe}yOe Demes} lej les HeeCeer H³eeJes }eieles Je les HeeCeer og<eerle Demeuîeeme ns jesie nesleele (jesiepebletb®ee µejerjele ÒeJesµe nesTve jkeÌleele l³eeb®eer Jee{ PeeuîeecegUs) HeeJemeeȳee®³ee megªJeeleer}e efHeketÀve Glej}s}e Deebyee Je HeÀCeme KeeuuîeecegUsner Deeflemeej ([e³eefjDee) nesT µekeÀlees. ³ee efoJemeele yee}keÀeb®³ee yee¿eªiCe efJeYeeieele ³esCeejs 10 ìkeÌkesÀ ©iCe Deeflemeeje®es Demeleele Je FefmHeleUele oeKe} Pee}s}s 15 ìkeÌkesÀ ©iCe ³ee jesiee®es Demeleele. ³ee jesieebcegUs 10 Je<ee&Kee}er} 25-30 ìkeÌkesÀ yee}keÀeb®ee ce=l³et nesT µekeÀlees. mebmeie&pev³e Deeflemeej Diarrhoea, ye@keÌìsefj³ee (F. keÀes}e³e = E, Coil, Jner keÀe@}jer = V. Cholerae, Sme. ìe³eHesÀ = S. Typhae, efµeies}e = Shigella mìe@efHeÀ}eskeÀeskeÀe³e = Staphylococi) Jne³ejmesme (FkeÀesJne³ejme = Echovirus vee@jJee@keÀ = Norwalk Virus) Je ÒeesìesPeesDee (Deefceyee = Ameeba efpeDeejef[Dee - = Giardia) ³ee JesieJesieȳee pebletHeemetve Pee}suîee Deeflemeejeb®es mJeªHe Lees[îee HeÀej HeÀjkeÀebveer meejKes®e Demeles. }neve ceg}ebvee ³eesi³e leNnsves DeVe ve efouîeemener Deeflemeej nesT µekeÀlees. YegkesÀcegUs,peemleerDeenejefouîeeves,®ejyeer®esJemeeKejs®esÒeceeCeDeVeelepeemleDemeuîeemener ³ee®ee mebYeJe Demelees. ngkeÀJece& pebleecegUs Deeflemeej nesT µekeÀlees. ogOee®³ee De@}peeacegUsner DeeflemeejnesTµekeÀlees.keÀener}eskeÀebveekeÀe³ecemJeªHeeJejpeg}eyee®eerDeew<eOesI³eeJe³ee®eer
  • 21. 30 31 meJe³e Demeles, l³eevesmegOoe Deeflemeej nesT µekeÀlees. DeBefHeefme}ervemeejK³ee DeBìeryee³eesìerkeÀcegUsner [e³eefj³ee nesT µekeÀlees. ceOegcesne®³ee jesi³eebveener oerIe&keÀeU efìkeÀCeeje (¬eÀe@efvekeÀ Chronic) Deeflemeej nesT µekeÀlees. ieJneceOeer} i}tìerve veeJee®³ee ÒeefLeveecegUsner ceesþîee ceeCemeebvee Deeflemeej nesT µekeÀlees. SkeÀoce peesjoejHeCes megª nesCeeN³ee Deeflemeejeyejesyej yeN³ee®eJesUsme G}ìerner nesles Je l³eecegUs µejerjeleer} HeeC³ee®es Je cenÊJee®³ee #eejeb®es ÒeceeCe keÀceer nesT µekeÀles. µesJe쮳ee DeJemLesle ceg$eefHeb[s efvekeÀeceer nesTve jesieer oieeJet µekeÀlees. Deµee JesUsme ©iCeebveeYejHetjHeeCeerJe#eejosCescenÊJee®esþjles.KeeC³ee®eemees[e,ceerþ,i}gkeÀespeefceefÞele Demes ef}byet-HeeCeer efHeC³eeme efouîeeme HeeCeer Je meesef[Dece®es ÒeceeCe µejerjele Jee{Jelee ³esles. µejerjele Heesì@efµeDece®es ÒeceeCe Jee{Jelee ³esles. KetHe efHekeÀ}s}er kesÀUer, meHeÀj®ebo ³eevesner meb[eme keÀceer nesC³eeme ceole nesles. µeew®eeceO³es jkeÌle Je µeWyet[ He[uîeeme, KetHe leeHe Deeuîeeme, }IeJeer keÀceer nesle Demeuîeeme, G}ìîee KetHe nesle Demeuîeeme JesU ve oJe[lee lJejerle [e@keÌìjer Je FefmHeleUeleer} GHe®eej keÀjCes Þes³emkeÀj þjles. efleLes cesì^esefve[sPee@}, ì^e³ecesLeesefÒece meuHeÀe, keÌ}esjescee@³emesefìvemeejKeer Deew<eOes leeW[eJeeìs oslee ³esleele efkebÀJee efµejsletve me}eF&ve osCes Jeiewjs GHe®eej nesT µekeÀleele. Kees}Jej ies}s}s [esUs, keÀesj[er peerYe, oye}s}er ìeUt, Leb[ieej neleHee³e, megjkegÀle}s}er keÀele[er Je }IeJeer keÀceer nesCes Jee HetCe&leë yebo nesCes ner µejerjeleer} HeeC³ee®ee Debµe keÀceer Pee}suîee®eer }#eCes nesle. Deµee JesUsme Deefpeyeele JesU ve keÀe{lee ©iCee}e lJejerle FefmHeleUele GHe®eejemeeþer oeKe} keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ Demeles. oerIe&keÀeU efìkeÀCeeN³ee DeeflemeejecegUs µejerjele keÀeyeexne³e[^sìmed, He@Àìmed, ÒeefLeves, peerJevemelJes Je efcevejume ³eeb®eer keÀcelejlee nesTve ce@j@mceme, keÌJeeµeerDeeske&Àj, jkeÌlee®eer keÀcelejlee Demes DeveskeÀ jesie nesT µekeÀleele. HeeCeer GkeÀUtve efHeCes, GIe[îeeJej®es Je efµeUs DeVe ve KeeCes, DeVe HeoeLee&Jej ceeµeer yemet ve osCes, µeew®eeme iesuîeeveblej mJe®í nele OegCes, ³ee Deejesi³eeme GHe³egkeÌle Deme}suîee meJe³eeRveer Deeflemeej ìeUlee ³eslees. ce}ceg$eeefo efJemepe&vee®eer ³eesi³e J³eJemLee Deeflemeej ìeUC³eemeeþer Del³eeJeµ³ekeÀ Je GHe³egkeÌle Deens. ®eewHeeìerJej efceUCeejer mJeeefoä YesU, ne@ìs}ele efceUCeejer efcemeU ³eeb®ee ceesn kegÀCee}e nesCeej veener? Hejbleg l³eeveblej nesCeeje Deeceebµe ne DeìU Deens cegbyeF&meejK³ee µenjele efkeÀceeve 30 ìkeÌkesÀ lejer }eskeÀ ³ee jesieeves Heíe[}s}s Deensle. µeg× HeeCeer Je ogef<ele ve Pee}s}s DeVe ³eeb®es cenÊJe DeeHeCe peeCe}s Heeefnpes. l³eeves Deeflemeej, keÀeJeerU, ìe³eHeÀe@F&[ ³eemeejKes DeveskeÀ Ye³ebkeÀj jesie ìeUlee ³esleer}. DeVe Je Deew<eOeeJej keÀ[keÀ Je ³eesi³e efve³eb$eCe Deme}suîee Òeiele osµeele DeeHeuîeekeÀ[®³eemeejK³ee Deeflemeeje®³ee µeeskeÀebeflekeÀe Deieoer DeHeJeeoeves®e nesleele. µeemeveeÜejs ne@ìs}s, neleiee[îee, HegÀìHeeLeJee}s, efceþeF&Jee}s, HeÀjmeeCeJee}s Fl³eeoer Je le³eej DeVeHeoeLe& efJekeÀCeeN³eeb®eer mJe®íles®³ee ¢äerves keÀ[keÀ leHeemeCeer nesCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. Deµee efþkeÀeCeer keÀece keÀjCeeN³eeb®es Deejesi³e meebYeeUCes Del³eble cenÊJee®es Deens. keÀejCe meb[eme®³ee mebmeie&pev³e le¬eÀejeRveer kesÀJeU SkeÀe J³eeqkeÌle®³ee veJns lej meceepee®³ee Deejesi³ee}e OeeskeÀe Hees®elees DeeefCe efµeJee³e SketÀCe keÀe³e&µekeÌleer keÀceer nesles Je GlHeeove#ecelee keÀceer nesles. ³eecegUs jeä^e®es vegkeÀmeeve nesles. ne@ìs}ÒeceeCes®e µeeUe megª nesC³ee®³ee megjJeeleer}e Je l³eeveblej efveoeve oj leerve ceefnv³eebveer µeeUsleer} meJe& F³eÊesleuîee ceg}eb®eer JewÐekeÀer³e leHeemeCeer nesCes cenÊJee®es Deens. Deeflemeeje®es Dee³egJexoeceO³es jkeÌleeeflemeej, pJejeeflemeej, peerCee&eflemeej Demes ÒekeÀej meebefiele}s Deensle. meb[eme®³ee Jej G}ÁsKe kesÀ}suîee le¬eÀejeRceO³es Jejer} Deew<eOeebyejesyej®e JewÐeeb®³ee meuuîeeves kegÀìpeeefjä, kegÀìpeIeveJeþer, jmeHeHe&ìer, Heb®eece=leHeHe&ìer Jeiewjs JeeHeje³e}e njkeÀle veener. l³eeb®³ee µejerjeceO³es keÀmee HeefjCeece neslees ³ee®ee veerì DeY³eeme Pee}s}e cee$e veener. v v v meewj lJe®ee Òeoen Solar Dermatitis ieewj JeCeea³e lJe®ee Deme}s}s }eskeÀ JeejbJeej DeeefCe ÒeoerIe& keÀeU leeHel³ee Gvnele JeeJej}s lej l³eeb®³ee lJe®esJej }e}mej leHeefkeÀjer jbiee®es þeskesÀ efþHekesÀ He[leele efkebÀJee SketÀCe®e GIe[îee YeeieeJej®eer lJe®ee }e}mej leHeefkeÀjer yeveles. mebJesoveµeer} J³ekeÌleerceO³es leerJe´ DeeefCe oenkeÀ met³e&ÒekeÀeµeecegUs lJe®es®ee Òeoen neslees. ³ee Òeoene®eer leerJe´lee, met³e&ÒekeÀeµee®eer leerJe´lee DeeefCe efkeÀleer JesU lJe®es®ee met³e&ÒekeÀeµeeµeer mebHeke&À Dee}e ³eeJej DeJe}byetve Demeles. met³e&ÒekeÀeµee®eer leerJe´lee HeeCeer DeeefCe yeHe&À ³eeb®³eeJej DeJe}byetve Demeles, keÀejCe Deepetyeepet}e yeHe&À efkebÀJee HeeCeer Goe. (mecegê) Demes} lej ÒekeÀeµee®es HejeJele&ve DeefOekeÀ ÒeceeCeele nesles. meenefpekeÀ®e lJe®ee Òeoen mecegêkeÀeþer Je [eWiejeU Òeosµeele Je Gvneȳeele DeefOekeÀ Dee{Ulees.
  • 22. 32 33 ³eeJej GHe®eej DeLee&le®e Lesì met³e& ÒekeÀeµee®ee mebHeke&À SkeÀoce ³esT ve osCes DeeefCe nUtnUt Je OeercesHeCeeves lJe®es}e met³e&ÒekeÀeµee®eer meJe³e keÀjCes. DeeHeuîeekeÀ[s Yetjs kesÀme Je [esUs DemeCeeN³eebvee ne $eeme peemle neslees. ke=À<CeJeCee¥®³ee ceb[UeRvee ne $eeme lesJe{îee ÒeceeCeele nesle veener. meewj Fmeye, mees}eme SeqkeÌPecee (Solar Exzema), meewj lJe®ee kebÀ[ (Solar Urticania) ns osKeer} Deµee ÒekeÀej®es efJekeÀej Demetve keÌ}esjeseqkeÌJeve (Chloroquin), cesHee@keÀerve (Mepaquine), DeBefìefnmìe@efceveerkeÀ (Antihistamincs) ner Heesìele IesC³eemeeþer Je ke@À}@ceerve (Calamine) ne³e[^eskeÀe@ìeameesve (Hydrocortisone) Deµeer Deew<eOes DeeefCe meewj ÒeefleyebOekeÀ (Anti Actinic) ef¬eÀce Debiee}e yeensªve }eJeC³eemeeþer, ³eeb®ee ³ee efJekeÀejeceO³es ®eebie}e GHe³eesie neslees. v v v GJee Je ef}Kee Heg<keÀU eqm$e³ee Je ceg}er [eskesÀ keÀjekeÀje KeepeefJeleevee DeeHeCe Heenlees. meg#ceefjl³ee l³eeb®³ee [eske̳eeJejer} kesÀme Heeefn}s Demelee, Heeb{N³ee yeejerkeÀ jJ³eemeejK³ee efomeCeeN³ee keÀeW[îeemeejK³ee ieesäer DeeHeCe Heent µekeÀe}.lemes®e [eske̳eeJej }e}mej jbiee®eer HegjU ³esTve l³eeb®es HeÀes[erle ©Heeblej nesles. l³eeme KeepeefJeuîeeves Het Oejlees. Deµeener ieesäer DeeHeCe Heeefnuîee Demeleer}. ns ogmejs eflemejs keÀener vemetve [eske̳eele GJee Peeuîee®es }#eCe Deens. T ner 2-3 efce. efce. }ebye Demee efkeÀ[e Demetve l³eebvee yeepetme 3 Hee³eeb®³ee pees[îee Demeleele. TJee leerve ÒekeÀej®³ee Demeleele-[eske̳eeJejer} kesÀmeele jenCeejer T; keÀHe[îeeJej Je µejerje®³ee lJe®esJej keÀesCel³eener Yeeieele Jemleer keÀjCeejer T DeeefCe peebIe, peveveWêer³e Je iegoÜeje®³ee meYeesJeleerjer Jemleer keÀjCeejer T. [eske̳eeJejer} kesÀmeeleuîee TJee µeeUsle peeCeeN³ee ceg}ebceg}erceO³es DeefOekeÀ ÒeceeCeeJej efomeleele. keÀHe[îeeJej Je ®ecee&Jej jenCeejer T ner DeeefLe&keÀ¢äîee iejerye Je p³eeb®eer Jew³eeqkeÌlekeÀ mJe®ílee Deieoer®e Kejeye Deens Deµee }eskeÀebceO³es efomeles. lej peebIe, peveveWêer³ess, iegoÜej ³ee YeesJelee}er DemeCeejer T }QefiekeÀ¢äîee DeefOekeÀ ef¬eÀ³eeµeer} DemeCeeN³ee }eskeÀebceO³es Dee{Ules. ³ee ÒekeÀej®eer T Dee{Uuîeeme ³ee ceeCemeebceO³es Flej iegHlejesieeb®eer µeke̳elee Demeuîeeves l³eeb®ee µeesOe IesCes peªjer®es Demeles. TJee DeeHeuîee µejerjeleer} jkeÌle µees<etve Iesleele Je l³eeJej DeeHe}er GHepeerefJekeÀe meeOeleele. TJeeb®es peerJeve®e¬eÀ 30-40 efoJemeeb®es Demeles. SkeÀ T ceeoer jespe 5-6 Deb[er ìekeÀles. ner Deb[er kesÀmeebvee, lJe®esme efkebÀJee keÀHe[îeeJej IeÆ ef®ekeÀìtve yemeleele. ner Deb[er Heeb{N³ee yeejerkeÀ jJ³eemeejKeer efomeleele. 22 Debµe meWefìûes[ Kee}er leeHeceeve Demeuîeeme Deb[er GyeefJe}er peele veenerle. 8-10 efoJemeele ³ee Deb[îee®es ©Heeblej DeUer }eJne& ceO³es nesles. }eJne& TmeejKeer®e efomeles. Hejbleg DeekeÀej cee$e }neve Demelees Je leerner jkeÌleµees<eCe keÀªve®e GHepeerefJekeÀe keÀjles. ³ee Deȳeeb®es (}eJne&®es) oesve DeeþJe[îeeceO³es TJeebceO³es ©Heeblej nesles. T ³eeveblej 30-50 efoJeme peerJeble jenles. TJee ³ee vegmeles®e DeeHe}s jkeÌle µees<eerle veenerle lej SefHe[sefcekeÀ ìe³eHeÀme (Epidemic Typhus), efj}@HmeeRie efHeÀJej (Relapsing Fever), ì^W®e efHeÀJej (Trench Fever), Fmeye Deµee Flej jesieebveener Deeceb$eCe osT µekeÀleele. peveveWêer³e, iegoÜej, peebIe ³eeceO³es Dee{UCeejer T cee$e Jejer} jesieeb®ee Òemeej keÀjerle veener. efvekeÀ쮳ee mebHekeÀe&veblej T SkeÀe®³ee [eske̳eeletve ogmeN³ee®³ee [eske̳eele peeles. l³eecegUs }neve ceg}s KesUleevee, µeeUsle SkeÀ$e Demeleevee TJeeb®ee Òemeej SkeÀerkeÀ[tve ogmejerkeÀ[s nesT µekeÀlees. p³ee}e TJee Peeuîee Deensle Deµee ceeCemeeb®es keÀHe[s, DebLe©Ce, HeebIe©Ce, kebÀieJee, ye´µe ogmeN³ee ceeCemeeves JeeHejuîeeme l³ee}ener TJeeb®ee Òemeeo efceUt µekeÀlees! HetJeea SkeÀoe T Peeuîeeveblej 1 ìkeÌkeÀe ie@ceeyeWPeerve nskeÌPeekeÌ}esjeF&[ efkebÀJee [er. [er. ìer. HeeJe[j GHe³eesieer He[le Demes. HeCe Deef}keÀ[s Demes Dee{Utve Dee}s Deens keÀer Jejer} Deew<eOeebveer TJee cejle veenerle. DeOee& les 1 ìkeÌkeÀe ce@}@efLeDee@ve ³egkeÌle Deew<eOe kesÀmeebvee }eJetve 12-24 leemeebveer DeebIeesU kesÀuîeeveblej yengleskeÀ TJeeb®ee vee³eveeì neslees. keÀeyee&Jejer} ³egkeÌle HeeJe[jner GHe³eesieer He[les. ner Deew<eOes SkeÀoe }eJetve keÀece HetCe& nesle veener. meele efoJemeeveblej Hejle SkeÀoe Deew<eOe }eJeCes cenÊJee®es Demeles. l³eecegUs Deb[îeeHeemetve le³eej nesCeeN³ee Deȳee (}eJne&) meg×e cejleer}. Iejeleer} meJe& }eskeÀebvee SkeÀoce GHe®eej keÀjCes cenÊJee®es Deens. l³eeveblej ©iCee®es keÀHe[s, DebLeªCe, HeebieªCe, kebÀieJee ye´µe Fl³eeoer Jemlet GkeÀUl³ee HeeC³eele ìekeÀuîee Heeefnpesle. mJe®í meeyeCeeves jespe DeebIeesU keÀjCes, Jew³eeqkeÌlekeÀ mJe®ílee jeKeCes, ogmeN³ee®es keÀHe[s, ìe@Jesume, Heb®es, kebÀieJes ve JeeHejCes ns efkeÀleer cenÊJee®es Deens ns ³eeJeªve DeeHeuîee}e Heìs}. v v v
  • 23. 34 35 Gvneȳeeleer} Deenej - efJenej He=LJeer Je met³e& ³eeb®³ee mJeleëYeesJeleer efHeÀjC³ee®³ee DeeefCe He=LJeer met³ee&YeesJeleer efHeÀjCee®³ee DeemeebceO³es (Axis) HeÀjkeÀ DemeuîeevesDeeHeCeebme $eÝlet®e¬eÀ DevegYeJee³e}e efceUles. ³eecegUs JeeleeJejCeele JewefJeO³e jenles Je DeeHeCeeme SkeÀe®e ÒekeÀej®³ee nJeeceeveele jenJes }eiele veener. DeeHeuîee meceepeele osKeer} KetHe efJe<ecelee Deens. nJeeceeveeleer} yeo}eb®ee ³eeleer} JesieJesieȳee IeìkeÀebJej keÀceer DeefOekeÀ HeefjCeece neslees. ³eecegUs $eÝletbleer} efJenej þjefJeleevee ³ee cegÐeeb®ee efJe®eej keÀjeJee }eielees. Gvneȳeele meJe&meeOeejCeleë DeefOekeÀ leeHeceeve Je keÀceer Deeê&lee Deµeer nJee Demeles. mecegêmeeefVeO³e, mecegêeHeemetve®eer Gb®eer F. yeeyeeRÒeceeCes l³eele yeo} Ie[leele. nJeeceeve Je meceepe ³ee oesvnerleer} JewefJeO³ee®ee SkeÀef$ele efJe®eej keÀªve $eÝlet®e®ex yeeyele keÀener celes ceeb[lee ³esleer}. veeieHetjmeejK³ee efþkeÀeCeer mecegêeHeemetve otj Demeuîeeves DeefOekeÀ leerJe´ GvneUe Demelees. ³esLes Deeê&lee keÀceer Demeuîeeves Ieecee®es yee<HeerYeJevener Jesieeves nesles. ³eecegUs osKeer} G<Celee oenkeÀ Jeeìles. G<ceeIeele, ®eece[er keÀjHeCes F. Deieesoj JeCe&ve kesÀ}s}s ÒekeÀej ³esLes DeefOekeÀ nesleele. ³eecegUs lesLes jenCeeN³ee }eskeÀebbvee Je efJeµes<ekeÀªve keÀener keÀeceeefveefceÊeDeµeeÒeosµeelepeeCeeN³ee}eskeÀebveeKeemekeÀeUpeerI³ee³e}enJeer.jCejCel³ee Gvnele keÀeces keÀjCeeN³ee cepetjebveer, ncee}ebveer, Heesmìceve }eskeÀebveer Deµee GvneHeemetve mJeleë®ee ye®eeJe keÀje³e}e nJee. ìesHeer Iee}Ces, í$eer IesCes Je DebieeJej mew},megleer keÀHe[s Iee}Ces, HeeCeer YejHetj efHeCes, ceOetve ceOetve meeJe}er Je Dee[esµee}er yemetve efJeÞeebleer IesCes cenÊJee®es Deens. ìesHeerle keÀeboe þsJeC³ee®ee ®ee}le Dee}s}e ÒeIeele KetHe®e GHe³eesie þjlees. keÀebÐeele HeeC³eeb®es ÒeceeCe yejs®e Demeuîeeves GvnecegUs l³ee®es yee<HeerYeJeve nesles. Je [eske̳eepeJeUer} nJes®es leeHeceeve efve³eb$eCeele jeKe}s peeles. leerJe´ GvnecegUs Je efJeµes<eleë keÀesj[îee leHle nJes®eer PeU }eieuîeeves [esUs ®egj®egjleele, }e} nesleele Je l³eeletve HeeCeer ³esles. Gvne®eer leerJe´lee keÀceer YeemeefJeCeejs keÀeȳee, leHekeÀerjer keÀe®eeb®es ®e<ces (iee@ieume) DeµeeJesUer GHe³eesieer þjleele. lemes®e mebOeer efceUs} lesJne [esȳeeJej Je ®esnN³eeJej Leb[ Je mJe®í HeeC³ee®es nyekesÀ ceejeJes. Dee³egJexoele JeCe&ve kesÀuîeeÒeceeCes cnµeeR®³ee otOee®es LeWye [esȳeele Ieeleuîeeves osKeer} [esȳeebvee Leb[eJee jenlees. [esȳee®eer keÀeUpeer efJeµes<ekeÀªve HeeC³eepeJeU keÀece keÀjCeeN³ee cnCepes keÀesUer, Ke}eµeer F. }eskeÀebveer I³ee³e}e nJeer. ³ee efoJemeebvee DeekeÀeµeele {ieeb®ee ceeiecetmener vemelees Je l³eecegUs leUHel³ee met³ee&®es HeeC³eeletve HejeJeleeale nesCeejs efkeÀjCe [esȳeele peeC³ee®eer µeke̳elee DeefOekeÀ Demeles. ³eecegUs Deµee }eskeÀebveer keÀeUs iee@ieume JeeHejeJes. cegbyeF&meejK³ee mecegêmeeefVeO³eeleuîee efJeYeeieele nJesleer} Deeê&les®es ÒeceeCe DeefOekeÀ Demeles. ³esLes Gvneȳeele Ieece HeÀej ³eslees Je efJeµes<eleë Jeeje He[}e Demeuîeeme JeeleeJejCe Deefleµe³e keÀeWoì nesles. ³esLes PeesHe[HeÆîeeletve, ®eeUerletve Kegje[îeemeejK³ee Iejele oeìerJeeìerves jenCeeN³ee DeeefCe yeme, }eskeÀ}ceOetve ÒeJeeme keÀjCeeN³ee }eskeÀebvee ³ee®ee $eeme neslees. ³eecegUs }eskeÀeb®ee Glmeen, keÀe³e&#ecelee vekeÌkeÀer®e keÀceer nesles. ³ee HeefjefmLeleerle HeÀjkeÀ He[e³e®ee cnCepes Iejeb®eer meb³eesefpele yeebOeCeer, cegbyeF&leer} keÀe³ee&}³es, GÐeesieOebos ³eeb®es l³eeb®³ee JesUeb®es Je l³eevegmeej }eskeÀJemleer®es efJekeWÀêerkeÀjCe Deµeer efve³eespeve HeeleUerJej G}LeeHee}Le Ie[efJeCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. meÐeefmLeleerle Iejebleer} Jee³egJeerpeve J³eJemLesle megOeejCee keÀjCes, megìmegìerle keÀHe[s JeeHejCes DeeefCe Jejer} GHee³eeb®³ee efoµesves nesCeeN³ee Òe³elveebme neleYeej }eJeCes ³ee ieesäer keÀjC³eemeejK³ee Deensle. ³ee meJe& }eskeÀeb®eer JeeleevegkegÀ}erle iee[îeebletve efHeÀjCeeN³ee }eskeÀebµeer leg}veekesÀ}er lej DeeefLe&keÀ Je meeceeefpekeÀ efmLeleervegmeej J³ekeÌleerJejer} $eÝlet®³ee HeefjCeeceele keÀje HeÀjkeÀ neslees ns menpe mecepes}. ³ee®e yejesyej ns ner }#eele þsJe}s Heeefnpes keÀer Demes Gvne®eer meJe³e veme}s}s }eskeÀ keÀener keÀejCeeves Gvne®³ee le[eK³eele meeHe[}s lej l³eeb®eer DeJemLee vekeÌkeÀer®e keÀþerCe nesTve yemeles. l³eecegUs yeensj He[le Demeleevee GvneHeemetve mebj#eCe osCeeN³ee ìesHeer, iee@ieume, í$eer Deµee ieesäer peJeU yeeUieCes cenÊJee®es Deens. Deelee DeeHeCe Iejeb®ee efJe®eej keÀª ³ee. PeesHe[HeÆerle efkebÀJee He$³ee®³ee Iejele jenCeeN³eebvee Gvne®ee meJee&efOekeÀ $eeme neslees. He$es leeHeuîeeves Je Jee³egJeerpevee®eer mees³e vemeuîeeves Deµee Iejeb®es Gvneȳeele De#ejµeë SKeeÐee YeÆerle ªHeeblej nesles. leevner Je }neve ceg}s DeeefCe eqm$e³eebJej Deµee JeeleeJejCee®ee og<HeefjCeece DeefOekeÀ neslees. ceg}s ce}t} nesleele Je efJeefJeOe Deepeejebvee }JekeÀj yeUer He[leele. Deµeer Iejs yeebOeleevee oejemeceesj efKe[keÀer®eer mees³e kesÀ}er Demelee Jee³egJeerpeve (Ventillation) ®eebie}s nesles. keÀener ÒeceeCeele lejer G<cee®eer leerJe´lee keÀceer keÀjlee ³esles. Gvneȳeele µeeUsleer} ceg}ebvee megìer Demeles. l³eebveer efoJemee Gvnele KesUtve mJeleë®eer ley³esle ve efyeIe[Jelee l³ee JesUele Iejele yemetve Jee®eve keÀjeJes, yewþs KesU KesUeJes. yeeiekeÀece, mebieerle F. íbo peesHeemeeJes. mebO³eekeÀeUer Gvns keÀceer PeeuîeeJej
  • 24. 36 37 cewoeveele, yeeiesle ceeskeÀȳee nJesJej cevemeeskeÌle KesUeJes. keÀener ceg}ebvee HeesìeHeeC³eemeeþer keÀeceb keÀjeJeer }eieleele. l³eeb®³eeJej Gvne®ee efJeµes<e og<HeefjCeece neslees. Jej G}ÁsefKe}s}er keÀeUpeer l³eebveer osKeer} I³eeJeer. mebO³eekeÀeU®³ee JesUer ceeskeÀȳee nJesJej efHeÀje³e}e peeJes. mecegê, veoer efkeÀveeje, le}eJee®ee keÀeþ, cewoeve, yeeie ³ee peeieer efHeÀjCes Deeuneooe³ekeÀ Jeeìles. HeesnC³ee®ee J³ee³eece ³ee efoJemeeble DeefOekeÀ megKeo Jeeìlees. je$eer DebieCeeceO³es Jee ie®®eerJej yemetve efìHetj ®eeboC³ee®ee DevegYeJe I³eeJee. Gvnele YejHetj keÀeyee[keÀä keÀjCeeN³ee J³ekeÌleerbvee JesieUe keÀener J³ee³eece keÀjC³ee®eer iejpe veener. l³eebveer oerIe& éemeve keÀjeJes. Hegjsµeer PeesHe I³eeJeer. efJeµes<e keÀä vemeCeejer keÀeces keÀjCeeN³eebveer cee$e J³ee³eece IesCes DeeJeµ³ekeÀ Deens. leerJe´ Gvneȳeele OeeJeCes, Jepeve G®e}Ces Demee oceíekeÀ keÀjCeeje Je DeefOekeÀ Ieece DeeCeCeeje J³ee³eece keÀª ve³es. ³eesieemeves keÀjeJeer. }neve ceg}ebveer cewoeveer KesU KesUeJes. J³ee³eeceeveblej Leb[ HeeC³eeves DeebIeesU keÀjeJeer cnCepes leepesleJeeves Jeeìles lemes®e Ieecee®³ee meb®e³eecegUs nesCeejs jesie ìeUlee ³esleele. Deeneje®eer cet}lelJes pejer meJe& keÀeUebvee }eiet He[le Deme}er lejer $eÝletyeo}eÒeceeCes HeefjefmLeleerpev³e Je µeejerefjkeÀ keÀejCeebcegUs Deenejele ³eesi³e lees yeo} keÀjCes DeeJeµ³ekeÀ þjles. ³ee efoJemeeble µejerjeleer} HeeC³ee®ee Nneme DeefOekeÀ Jesieeves nesle Demeuîeeves DeefOekeÀ HeeCeer efHeC³eeJej Yej ÐeeJee. Òel³e#e Gvnele Je Debiecesnveerles®es keÀece keÀjCeeN³eebvee yewþs keÀece keÀjCeeN³eebHes#ee DeefOekeÀ HeeCeer }eieCeej ns GIe[®e Deens. HeeC³eeyejesyej #eejeb®eer osKeer} iejpe Yeemeles. ³eemeeþer ef}byet, JeeUe, keÀeskeÀce ³eeb®eer mejyeles GÊece. Iejele ³eeb®ee mebHe=keÌle jme le³eej keÀªve þsJeuîeeme LeketÀve Yeeietve Iejer DeeuîeeJej leer PeìHeì le³eej keÀªve efHeCes µeke̳e nesles. efJekeÀle®³ee mejyeleebHes#ee Deejesi³e¢äîee leer vekeÌkeÀer®e KetHe ®eebie}er Demeleele. Òel³e#e keÀecee®³ee efþkeÀeCeer, meg}YeHeCes #eej Je Gpee& efceUJeC³ee®ee GÊece ceeie& cnCepes yeepeejele efceUCeejer HetJe&efceefÞele #eejeb®eer HeeefkeÀìs (Goe. F}skeÌì^es}, Hegvepe&} Fl³eeefo) nesle. Gvneȳee®³ee efoJemeele kewÀN³ee cegye}keÀ ÒeceeCeele efceUleele. l³eeb®ee GkeÀ[tve meeKej Iee}tve iej le³eej keÀªve þsJeeJee cnCepes Fvmìvì Hev¿ee®eer mees³e Pee}er. Gvneȳeele Yeep³ee keÀceer efceUleele Hejbleg Oeev³e, keÀ[Oeev³es GHe}yOe Demeleele. Gvneȳeele peblegveeµekeÀ Je efkeÀìkeÀveeµekeÀ iegCeOecee&®ee JeeHej keÀªve keÀ[gef}byee®ee Hee}e Iee}tve Je Oeev³eebvee Gvns oeKeJetve meeþJetve þsJeC³ee®ee ÒeIeele Deens. Depetvener DeveskeÀ Yeeieele oUCeJeUCee®eer meeOeves Je efµeOeeJeeìHe ³eespevee ³eeb®eer keÀcelejlee Demeuîeeves Demee meeþe HeeJemeeȳeemeejK³ee $eÝletHetJeea keÀªve þsJeCes cenÊJee®es Deens. Oeev³eeb®eer efìkeÀC³ee®eer #ecelee Jee{efJeC³eemeeþer le%eebkeÀ[tve ceeie&oµe&ve Iesleuîeeme ieeJekeÀN³eebvee vekeÌkeÀer®e HeÀe³eoe nesF&}. µenjebceO³es meJe&meeOeejCeleë Je<e&Yej Oeev³es GHe}yOe Demeleele. lemes®e peeies®³ee DeYeeJeer ceesþe meeþe keÀjCes keÀþerCe nesles. lejerner DeeCeeryeeCeer®ee Òemebie Dees{Jeuîeeme GHe³eesieer ³eeJee FlekeÀe meeþe keÀªve þsJeeJee. Deµee meeþefJe}suîee Oeev³ee®ee keÀerìkeÀ, Gboerj, IegµeeRHeemetve ye®eeJe keÀjC³ee®eer keÀeUpeer IesCes Del³eeJeµ³ekeÀ Deens. keÀ[keÀ Gvneȳeele Yeep³ee, HeÀUs }JekeÀj megkeÀleele l³eecegUs leer µeke̳elees leepeer KeeJeer, ³ee efoJemeele Yeep³ee ceneie Demeleele. l³eecegUs keÀ[Oeev³eeb®ee JeeHej peemle keÀjeJee. Dee³egJexoevegmeej ûeer<ce $eÝletle (Gvneȳee®³ee cegK³e $eÝlet) efleKeì, Keejì, DeebyeìHeoeLee¥®esmesJeveìeUC³ee®eeJeceOegj,eqmveiOe,µeerle,êJ³eDemeeDeenejkeÀjC³ee®ee me}Áe efo}e Deens. Yeepe}s}s meelet®es Heerþ meeKej Iee}tve KeeJes Demes cnì}s Deens. lemes®e µesJe³ee, cnµeer®es otOe ³eeb®ee DeefOekeÀ JeeHej keÀjC³eeme meebefiele}s Deens. meJe&meeOeejCeHeCes yewþs keÀece keÀjCeeN³eebveer pesJeCe keÀceer keÀjeJes. les}keÀì, peUpeUerle HeoeLe&, ceebme, Deb[er DeeefCe [eUer F. keÀceer KeeJes. v v v