2. Wereldhandel
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
Consumptie Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal
Prijs van kapitaal Investeringen
Loonkosten per
eenheid product
Looninkomen Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer Arbeidsplaatsen
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
3. Wereldhandel
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
4. Als in het buitenland meer goederen worden gevraagd en Nederlandse
producten goedkoop en van een goede kwaliteit zijn, dan zullen
Wereldhandel buitenlanders ook meer Nederlandse producten kopen. Onze export stijgt
en dus ook de effectieve vraag
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
5. Als de EV stijgt, moeten er meer producten gemaakt worden om aan
Wereldhandel de gestegen vraag te voldoen. De producenten zullen daarom de
productie uitbreiden.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
6. Als de productie stijgt, worden de machines waarmee ze worden
Wereldhandel gemaakt intensiever gebruikt. De bezettingsgraad
(= benutting van de kapitaalgoederenvoorraad) stijgt.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
7. Als de kapitaalgoederen intensiever worden gebruikt, zijn er meer
arbeiders nodig om ze te bedienen. De vraag van de producenten naar
Wereldhandel de productiefactor arbeid stijgt dus.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
8. Als de vraag naar arbeid(ers) toeneemt, terwijl het aanbod van arbeid
Wereldhandel gelijk blijft (of minder stijgt), dan daalt de werkloosheid.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
9. Als het goed gaat met de economie en de werkloosheid daalt, gaan
mensen die zichzelf eerst geen kans gaven op de arbeidsmarkt (bijv.
Wereldhandel huisvrouwen die alleen een deeltijdbaan willen hebben) op zoek naar
werk. Het aanbod van arbeid stijgt dus.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
10. Als de werkloosheid daalt, ontstaat er na enige tijd een gebrek aan
arbeidskrachten. Arbeiders gaan hogere lonen eisen omdat de
Wereldhandel werkgever voor hen geen andere, goedkopere arbeiders kan vinden.
Dit betekent voor de werkgever dat de loonkosten per werknemer
+ toenemen.
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
11. Als de loonkosten per werknemer stijgen, betekent dit voor de
Wereldhandel werknemer dat hij meer loon krijgt. Zijn inkomen uit loon stijgt dus.
(Hij kan natuurlijk ook nog inkomen uit bijv. interest hebben.)
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
12. Als de lonen stijgen wordt het steeds aantrekkelijker om te gaan
Wereldhandel werken. Het aanbod van arbeid stijgt dus. (Anders gezegd: je loopt
steeds meer loon mis als je niet gaat werken.)
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
13. Als het aanbod van arbeid stijgt (bijvoorbeeld doordat steeds meer
huisvrouwen een baan buitenshuis gaan zoeken) en de vraag naar
Wereldhandel
arbeid gelijk blijft, dan neemt de werkloosheid toe.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
14. Als de arbeiders meer geld ontvangen, kunnen (en gaan) ze meer
Wereldhandel goederen en diensten kopen. We zeggen dan: de gezinnen gaan meer
consumeren.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
15. De vraag naar consumptiegoederen maakt deel uit van de totale
Wereldhandel effectieve vraag. Als de vraag naar consumptiegoederen stijgt, neemt
dus ook de totale effectieve vraag toe.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
16. Als de lonen sterker stijgen dan de arbeidsproductiviteit (= productie
per arbeider per tijdseenheid), dan stijgen de loonkosten per eenheid
Wereldhandel product. Stel dat het loon met 5% stijgt en de arbeidsproductiviteit
met 3%, dan stijgen de loonkosten per eenheid product!
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
17. Als de prijs van de kapitaalgoederen gelijk blijft en de prijs van arbeid
Wereldhandel stijgt, dan wordt arbeid vergeleken met kapitaal duurder.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
18. Wanneer de prijs van arbeid stijgt ten opzichte van de prijs van
kapitaal, gaat de producent innoveren. Dat wil hier zeggen: hij gaat
Wereldhandel nieuwe machines aanschaffen, die door minder arbeiders hoeven te
worden bediend. De dure arbeiders worden dus gedeeltelijk vervangen
+ door relatief goedkope kapitaalgoederen.
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
19. Het aanschaffen van kapitaalgoederen noemen we investeren. Omdat
in dit geval de hoeveelheid kapitaalgoederen per eenheid arbeid (= de
Wereldhandel kapitaalintensiteit) toeneemt, spreken we van een
diepte-investering.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
20. Investeringen worden vaak betaald met geleend geld. De prijs van
Wereldhandel geldkapitaal heet interest (rente). Als de vraag naar geld toeneemt en
het aanbod gelijk blijft, dan zal de interest stijgen. Dus: de rentelast
voor de ondernemer stijgt dan.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
21. Stijging van de prijs van kapitaal ten opzichte van de prijs van arbeid,
Wereldhandel maakt arbeid relatief weer goedkoper. (Hierdoor kan na enige tijd de
productie weer arbeidsintensiever worden!)
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
22. Als investeringen diepte-investeringen zijn, zijn ze arbeidsbesparend:
Wereldhandel dezelfde hoeveelheid werk kan door minder arbeiders worden gedaan.
Als de productie niet stijgt, zal het aantal arbeidsplaatsen dus dalen.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
23. Om de vacatures te vervullen die door arbeidstijdverkorting zijn
Wereldhandel ontstaan, zal de vraag naar arbeiders (= de vraag naar de
productiefactor arbeid) toenemen.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
24. De vraag naar nieuwe kapitaalgoederen maakt deel uit van de totale
Wereldhandel effectieve vraag. Als de investeringsvraag stijgt, stijgt dus ook de totale
effectieve vraag.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
25. Als de hoeveelheid kapitaalgoederen wordt uitgebreid, kunnen er
Wereldhandel meer producten worden gemaakt. De productiecapaciteit (= maximaal
mogelijke productie per tijdseenheid) wordt dus vergroot.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
26. Als een ondernemer een nieuwe machine aanschaft, zal hij rekening
houden met de toekomst. Hij zal daarom een machine aanschaffen
Wereldhandel waarmee hij aan de groei van de vraag (waarop hij hoopt!) kan
voldoen. In eerste instantie zal de machine dus niet volledig worden
+ benut. De bezettingsgraad daalt dus (tijdelijk).
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
27. Als mensen korter gaan werken (bijv. 30 in plaats van 36 uur) en de
Wereldhandel totale productie gelijk moet blijven, is er voor meer mensen werk. Het
aantal arbeidsplaatsen stijgt dus.
+
+ + +
Effectieve vraag Productie Bezettingsgraad
-
Consumptie + Productiecapaciteit
Prijs van arbeid Innovatie
t.o.v kapitaal + + +
Prijs van kapitaal Investeringen
+ + - +
Loonkosten per -
eenheid product
+
Looninkomen
+ Loonkosten per Arbeidstijd
werknemer - Arbeidsplaatsen
+ - +
+
Aanbod van arbeid Werkloosheid Vraag naar arbeid
-
- +
30. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Als de lonen sterker stijgen dan de arbeidsproductiviteit, nemen de loonkosten per eenheid product
toe. Ondernemers zullen de relatief duur geworden factor arbeid gedeeltelijk vervangen door kapitaal.
We spreken dan van een diepte-investering (= investering waardoor de hoeveelheid kapitaal per
eenheid arbeid toeneemt). De werkloosheid zal hierdoor stijgen.
Nederland exporteert en importeert zeer veel goederen. Ons land heeft dus een open economie.
Als de loonstijging wordt doorberekend in de prijzen van de eindproducten, worden Nederlandse producten
duur ten opzichte van buitenlandse producten. Hierdoor gaan zowel Nederlanders als buitenlanders
minder Nederlandse producten kopen. In ons land daalt dan de vraag naar goederen en dus
ook de productie en de werkgelegenheid, waardoor de werkloosheid stijgt.
31. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Als de werkloosheid stijgt, komen er meer mensen met een uitkering.
32. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Door de koppeling van de uitkeringen aan de lonen zullen de uitkeringen stijgen:
koppeling van de uitkeringen aan de lonen = de uitkeringen worden met hetzelfde percentage verhoogd
als de gemiddelde stijging van de CAO-lonen in het bedrijfsleven.
33. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Als de sociale uitkeringen stijgen, zullen de premies voor de sociale zekerheid moeten worden
verhoogd om de uitkeringen te kunnen betalen. De collectieve lasten (belastingen +
niet-belastingontvangsten + premies voor de sociale verzekeringen) zullen dus stijgen.
34. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Als de werknemers meer belasting en premie moeten betalen gaan ze er netto op achteruit. Om dit
inkomensverlies te compenseren, zullen ze hogere lonen gaan eisen. Ze proberen dus de stijging van de
belasting [pijl 10] en de premies [pijl 4] af te wentelen op de werkgevers!
35. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Door de koppeling van de ambtenarensalarissen aan de lonen zullen de overheidsuitgaven stijgen: koppeling
van de ambtenarensalarissen aan de lonen = de ambtenarensalarissen worden met hetzelfde percentage
verhoogd als de gemiddelde stijging van de CAO-lonen in het bedrijfsleven.
36. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Als de lonen stijgen moeten de werknemers meer loon- en inkomstenbelasting betalen.
(Door ons progressieve belastingstelsel is de procentuele belastingstijging zelfs groter dan
de procentuele loonstijging
37. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Wie werkloos wordt, krijgt eerst een werkloosheidsuitkering. Na een bepaalde tijd wordt deze
vervangen door een (1) bijstandsuitkering. Deze laatste wordt betaald uit de belastinggelden. De
overheidsuitgaven nemen dus toe. Ook zijn er (2) meer ambtenaren nodig om de uitkeringen te
verzorgen.
38. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
Als de overheidsuitgaven toenemen en de overheid wil haar tekort niet laten toenemen, dan moet ze haar
inkomsten ook verhogen. Zij kan dit doen door de loon- en inkomstenbelasting te verhogen.
39. Sociale uitkeringen
4 2
3
5 1
Collectieve lasten Lonen Werkloosheid
7 6 8
10
Loon- en
inkomstenbelasting Overheidsuitgaven
9
De loon- en inkomstenbelasting maakt deel uit van de collectieve lasten. Als de loon- en inkomstenbelasting
stijgt, nemen de collectieve lasten dus ook toe.
