Truyện

1. 
101 di?u thú v? v? trái d?t
by Unknown
101 điốu thú vố vố trái đất
Nguốn: vnÂExÂpress
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Chúng ta đang sống trên mốt quả cầu đầy những điốu kỳ
quặc và đốc đáo. Thá»±c chất nó không phải hình cầu mà lÃ
mốt hà nh tinh hoang dại, lốn nhốn những ngốn núi lá»a lụi tà n,
rung chuyốn bối các tráºn đống đất kinh hoà ng, ngáºp chìm trong
những cơn đại hống thuỷ. Nhưng đâu mối là điốu tối tố
nhất?
Mốt số thung lũng của trái đất chìm sâu dưối biốn. Nhiốu
ngốn núi lại vươn chối lên trên lốp không khà mống. Bạn có
thố nêu tên điốm thấp nhất trên trái đất? đốnh cao nhất?
Bạn có biết đưống và o trung tâm trái đất là bao xa và có gì
ố đó? NÆ¡i nóng nhất, lạnh nhất, khô nhất, lống gió nhất lÃ
ố đâu?
Những câu trả lối sau do SPACE.com phối hợp vối Tố chức khảo
sát đốa chất Mỹ (USÂGS), cùng Hiốp hối khà quyốn và đại
dương quốc gia Mỹ, cung cấp.
1. NÆ¡i nà o nóng nhất trên trái đất?&nbÂsp;
Thung lũng chết.
Nếu bạn Ä‘oán là Thung lÅ©ng chết ố CalÂiforÂnia, Mỹ, thì bạn
hoà n toà n sai. El AzÂizia ố Libya đã đạt được nhiốt đố ká»·
lục 57,8 đố C và o 13/9/1922. Thung lũng chết chố đạt 56,6 đố C
và o 10/7/1913.
2. NÆ¡i lạnh nhất trên thế giối?&nbÂsp;
ố rất xa, nhiốt đố thấp nhất từng đo được trên trái đất
là -89 đố C ố VosÂtok, Nam Cá»±c, và o ngà y 21/7/1983.
3. Cái gì tạo nên sấm sét?&nbÂsp;
Nếu bạn đoán rằng "tia chốp" thì cũng xin bái phục. Nhưng có
mốt câu trả lối sáng tố hÆ¡n. Không khà xung quanh tia chốp bố hÃ
¢m nóng lên gấp 5 lần nhiốt đố của mặt trối. Sá»± hâm nóng
đốt ngốt nà y khiến không khà nố ra nhanh hơn tốc đố của âm
thanh, là m cho không khà xung quanh bố nén lại và tạo nên shock wave,
chúng ta nghe thấy như tiếng sấm.
4. đá có thố nối trên nưốc?
Trong những đợt phun trà o núi lá»a, lốp khà bố bắn ra mạnh mẽ
từ dung nham tạo nên mốt loại đá sủi bốt gối là đá bốt,
chứa đầy các bong bóng khÃ. Mốt số hòn đá nà y có thố nối
trên mặt nưốc.

2. 5. đá có thố to lên không?
Có, nhưng theo dõi quá trình nà y thì còn chán hơn là xem sơn khô.
Những hòn đá nà y (iron-â‘‘manÂganese crusts) lốn lên trên các ngốn
núi ố dưối biốn. Chúng kết tủa cháºm rãi váºt chất từ nưốc
biốn, to lên khoảng 1 mm trong 1 triốu nđm. Móng tay của bạn cũng
mốc lên từng đó trong 2 tuần.
6. Bao nhiêu lượng bụi từ không trung rơi xuống trái đất mối
nÄ‘m?&nbÂsp;
Con số nà y vô đốnh, nhÆ°ng USÂGS cho rằng có Ãt nhất 1.000 triốu
gram, tức là khoảng 1.000 tấn váºt chất rÆ¡i và o bầu khà quyốn
mối nđm và hạ cánh xuống bố mặt trái đất.
7. Bụi có thố bay bao xa trong gió?
Mốt nghiên cứu và o nđm 1999 cho biết bụi từ châu Phi đã tìm
đưống tối FloriÂda và khiến nhiốu nÆ¡i ố bang nà y vượt giối
hạn chất lượng không khà cho phép do Uỷ ban bảo vố môi trưống
Mỹ quy đốnh. Số bụi đó được những cơn gió lốn ố Bắc Phi
đón đưống và đưa lên cao 6.100 m, nơi đó bụi lại gặp gió
máºu dốch và được Ä‘Æ°a qua biốn. Bụi từ Trung Quốc cÅ©ng đã
vượt đại dương tìm sang Bắc Mỹ.
8. Thác nưốc cao nhất thế giối ố đâu?
Thác Thiên thần.
Thác Thiên thần (AnÂgel Falls) ố Venezuela, chảy từ đố cao 979 m.
9. Hai thà nh phố lốn nà o của Mỹ sẽ bố nháºp và o nhau?
Khe nứt San AnÂdreas chạy theo hưống bắc nam Ä‘ang phân tách vối
tốc đố 5 cm/nÄ‘m, khiến cho Los AnÂgeÂles tiến gần vố San FranÂ-
cisÂco. Ưốc Ä‘oán Los AnÂgeÂles sẽ trố thà nh khu vá»±c ngoại ô của
thà nh phố bên Vốnh trong 15 triốu nđm nữa.
10. Trái đất có phải hình cầu?
Do hà nh tinh của chúng ta xoay tròn và linh hoạt hơn bạn có thố
tưống tượng, nó phình ra ố phần giữa, tạo nên hình giống
như quả bà ngô. Chố phình ra nà y đang giảm dần qua hà ng
thế ká»·, nhÆ°ng nay bống nhiên nó lại phát triốn. ChÃnh sá»± bÄ‘ng
tan ngà y cà ng nhiốu trên trái đất chÃnh là nguyên nhân khiến và nh
xÃch đạo nố ra.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Trống lá»±c trên sao Hốa bằng 38% trống lá»±c trái đất, tÃnh ố
mực nưốc biốn. Vì thế, mốt ngưối nặng 100 kg trên trái đất
sẽ nặng 38 kg trên sao Hoả. Tuy váºy, theo những kế hoạch hiốn
thối của NASA thì phải mất hà ng tháºp ká»· nữa con số nà y mối
được kiốm chứng.
12. Mốt nđm trên sao Hốa dà i bao nhiêu?
Nó đúng bằng mốt nđm, nếu bạn đến từ sao Hốa. Nhưng đối
vối ngưối trái đất, nó gần như dà i gấp đôi. Hà nh tinh đố

3. mất 687 ngà y đố quay quanh mặt trối, so vối 365 ngà y của trái
đất.
13. Mốt ngà y trung bình trên sao Hốa dà i bao nhiêu?
Ngưối sao Hốa có thố ngủ (hoặc là m viốc) nhiốu hÆ¡n ná»a
tiếng mối ngà y so vối bạn. Mốt ngà y trên sao Hốa dà i 24 giố 37
phút, so vối 23 giố 56 phút trên trái đất. Mốt ngà y trên bất
cứ hà nh tinh nà o thuốc hố mặt trối được tÃnh bằng thối giÂan
nó tự xoay tròn đúng mốt vòng trên trục, tức là là m cho mặt
trối nhô lên và o buối sáng và lặn xuống và o buối tối.
14. Núi lá»a nà o lốn nhất?
Núi lá»a MauÂna Loa.
Núi MauÂna Loa ố Hawaii chiếm danh hiốu nà y trên trái đất. Nó cao
15,2 km tÃnh từ chân núi nằm ố dưối đáy biốn. NhÆ°ng ngốn núi
OlymÂpus Mons trên sao Hoả còn vÄ© đại hÆ¡n - nó xuyên thủng bầu
trối hà nh tinh đố vối đố cao 26 km. Nốn móng của ngốn núi
nà y có thố bao phủ hầu nhÆ° toà n bố bang AriÂzona, Mỹ.
15. Tráºn đống đất gây thiốt mạng nhiốu nhất từ trưốc tối
nay?
Ká»· lục vố tráºn đống đất thần chết xảy ra và o nÄ‘m 1557 ố
Trung Quốc. Nó giáng xuống khu vực nơi ngưối dân chủ yếu sống
trong những hang đống bằng đá. Dãy đá sụp đố, giết chết
khoảng 830.000 ngưối. Mốt tráºn đốa chấn kinh hoà ng khác cÅ©ng
đố xuống đưống Sơn, Trung Quốc và o nđm 1976. Hơn 250.000 ngưối
thiốt mạng.
16. Tráºn đống đất mạnh nhất trong giÂai Ä‘oạn gần đây?
Tráºn đống đất xảy ố ngoà i biốn Chile và o nÄ‘m 1960 có cưống
đố 9,6 richter và gây ra vết nứt dà i 1.600 km. Mốt tráºn đống
đất nhÆ° váºy xảy ra tại mốt thà nh phố lốn có thố là m tan
tà nh những công trình có kỹ thuáºt xây dá»±ng hiốn đại nhất.
17. Tráºn đống đất nà o kinh hoà ng hÆ¡n: Kobe (Nháºt Bản) hay
Northridge, CalÂiforÂnia (Mỹ)?
Tráºn đống đất ố Northridge và o nÄ‘m 1994 mạnh 6,7 đố richter vÃ
là m 60 ngưối chết, 6.000 ngưối bố thương, thiốt hại hơn 40
tá»· USD. Tráºn đống đất ố Kobe và o nÄ‘m 1995 có cưống đố 6,7
richter và giết chết 5.530 ngưối. Khoảng 37.000 ngưối bố thương
và nốn kinh tế thất thoát 100 tỷ USD.
18. Khoảng cách tối trung tâm trái đất là bao xa?
Khoảng cách từ bố mặt trái đất tối trung tâm là gần 5.955 km.
Hầu hết thà nh phần trái đất là chất lống. Chố vố rắn
nhất của hà nh tinh chố dà y khoảng 66 km - mống hơn vố của mốt
quả táo, tÃnh theo tá»· lố tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng.
Núi EverÂest.
19. Ngốn núi cao nhất thế giối?
Núi EverÂest ố Nepal cao gần 9 km trên má»±c nưốc biốn.

4. 20. Mặt trđng đã bao giố gần hơn thế nà y chưa?
Nó đã từng gần hơn rất nhiốu. Mốt tỷ nđm trưốc đây, mặt
trđng nằm trong mốt quỹ đạo nhố hơn, chố mất khoảng 20 ngà y
đố quay quanh chúng ta. Mốt ngà y trên trái đất hối đó dà i 18
tiếng. Hiốn mặt trđng vẫn tiến ra xa, khoảng 4 cm/nđm. Trong khi
đó vòng quay của trái đất lại cháºm lại, khiến cho ngà y kéo
dà i ra. Trong tương lai xa, mốt ngà y trên trái đất sẽ dà i 960
tiếng!
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Dòng sông Nile.
21. Ä‘iốm cạn thấp nhất trên trái đất?&nbÂsp;
Bố biốn Chết ố Trung đông thấp 400 m dưối mặt biốn. Vố trÃ
thứ 2 là Bad WaÂter ố Thung lÅ©ng Chết, CalÂiforÂnia, ố vố trà 86 m
dưối mặt biốn.
22. CalÂiforÂnia Ä‘ang chìm dần?
Thá»±c tế là mốt số phần của bang nà y Ä‘ang bố nhÆ° váºy. Sá»± xê
dốch lên xuống của mốt số hố nưốc tự nhiên ố dưối mặt
đất Ä‘ang khiến cho CalÂiforÂnia lún xuống 11cm/nÄ‘m. Các hố thống
nưốc và cống ngầm có thố bố đe doạ.
23. Con sông dà i nhất?
Sông Nile ố châu Phi dà i 6.695 km.
24. Bang chốu nhiốu đống đất nhất ố Mỹ?
AlasÂka thưống xuyên phải chốu mốt tráºn đống đất mạnh 7 đố
richter mối nđm, và mốt cơn đống đất mạnh hơn 8 đố richter
trung bình sau 14 nÄ‘m. FloriÂda và North DakoÂta chốu Ãt đống đất
nhất ố Mỹ.
25. Nơi khô hạn nhất trên thế giối?
Vùng ArÂica ố Chile chố có 0,76 mm lượng mÆ°a mối nÄ‘m. Vối
lượng đó cần mất mốt thế ká»· đố hứng đủ mốt tách cÃ
phê.
26. Cái gì gây ra sụt lố đất?
Lượng mÆ°a dốn dáºp trong mốt giÂai Ä‘oạn ngắn có thố gây ra các
dòng chảy bùn và rác thải vối tốc đố cao. Lượng mưa dầm
dố kéo dà i trong mốt thối giÂan dà i lại tạo ra những vụ lố
đất lốn từ từ. Mối nđm, nưốc Mỹ thiốt hại 2 tỷ USD do
sụt lố đất. Trong mốt tráºn bão ká»· lục ố San FranÂcisÂco và o
tháng 1/1982, khoảng 18.000 dòng chảy rác thải hình thà nh trong mốt
đêm. Thiốt hại tà i sản lên tối 66 triốu USD cùng 25 ngưối
chết.
27. Bùn chảy vối tốc đố bao nhiêu?
Những dòng chảy như thác bùn có thố di chuyốn vối tốc đố 160
km/giố.

5. 28. Váºt chất trong lòng trái đất cÅ©ng chảy?
Bạn đoán đúng rối đấy. Nđm 1999, các nhà khoa hốc tìm thấy
váºt liốu tan chảy trong lõi trái đất chảy theo các dòng xoáy mÃ
sức mạnh của nó tương tự như bão lốc.
29. Nơi ẩm ưốt nhất trên trái đất?
Lloro, ColomÂbia có lượng mÆ°a trung bình hà ng nÄ‘m là hÆ¡n 13 m, gấp
10 lần những thà nh phố ẩm nhất ố châu Ñu hoặc Mỹ.&nbÂsp;
30. Trái đất có chuyốn qua các thối kỳ khác nhau như mặt trđng?
Từ sao Hoả, có thố nhìn thấy trái đất chuyốn qua các giÂai
đoạn khác nhau (cũng như chúng ta nhìn thấy sao Kim thay đối).
Trái đất nằm trong quỹ đạo của sao Hoả và khi 2 hà nh tinh cùng
di chuyốn qua mặt trối, ánh sáng mặt trối chiếu xuống hà nh tinh
của chúng ta theo mốt góc khác.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Grand Canyon.
31. Hẻm núi lốn nhất sao Hốa? Grand Canyon được coi là hố
thống hẻm núi lốn nhất thế giối, dà i 446 km. Nhưng hẻm núi
Valles MarinerÂis trên sao Hoả còn dà i tối 4.800 km. Nếu đặt trên
bản đố nưốc Mỹ, nó sẽ kéo dà i từ New York tối Los AnÂgeÂles.
Vết sẹo khống lố trên bố mặt hà nh tinh đố nà y sâu tối 8 km.
32. Hẻm núi sâu nhất ố Mỹ?
Hẻm núi Hells dốc theo biên giối OreÂgon - IdaÂho sâu hÆ¡n 2,4 km.
Trong khi đó, Grand Canyon sâu không quá 2 km.
33. Trái đất có phải là hà nh tinh đá lốn nhất trong hố mặt
trối?
Hoà n toà n đúng nhÆ° váºy. đưống kÃnh trái đất tại đưống xÃch
đạo là 12.756 km. Sao Kim là 12.104 km. Sao Hoả và sao Thuỷ nhố hơn
rất nhiốu. Sao Diêm Vương cũng là hà nh tinh đá nhưng quá nhố.
34. Có bao nhiêu núi lá»a từng hoạt đống trên trái đất?
Có khoảng 540 núi lá»a trên mặt đất từng phun trà o. Không ai
biết rõ có bao nhiêu núi lá»a ố dưối biốn đã hoạt đống từ
trưốc tối nay.
35. Không khà bao gốm chủ yếu là ôxy?
Bầu khà quyốn của trái đất chiếm 80% là nitơ. Phần còn lại
chủ yếu là ôxy, vối mốt lượng rất nhố các tạp chất khác.
36. Thác nưốc cao nhất ố Mỹ?
Thác Yosemite ố CalÂiforÂnia cao 739 m.
37. Bao nhiêu phần trđm lượng nưốc trên thế giối nằm ố đại
dÆ°Æ¡ng?

6. Khoảng 97%. đại dương chiếm 2/3 bố mặt trái đất, điốu đó
có nghĩa là nếu có mốt thiên thạch va và o trái đất thì nó sẽ
bắn tung toé.
38. Vùng đất nà o chứa lượng nưốc ngốt lốn nhất trên
thế giối?
Gần 70% lượng nưốc ngốt trên trái đất nằm trong các tảng
bÄ‘ng ố Nam cá»±c và GreenÂland. Số còn lại nằm trong bầu khÃ
quyốn, sông suối, mạch nưốc ngầm và chiếm chố khoảng 1%.
39. đại dương lốn nhất trên trái đất?
Thái Bình DÆ°Æ¡ng bao phủ mốt diốn tÃch rống 165 triốu km2, lốn
hơn gấp 2 lần đại Tây Dương. Nó có đố sâu trung bình là 3,9
km.
40. Tại sao trái đất lại hầu như không có miống hố, trong khi
mặt trđng lại lố chố?
Trái đất hoạt đống tÃch cá»±c hÆ¡n vố mặt đốa lý và thối
tiết. Mốt số miống hố và i triốu tuối đã được bao phủ
bối thá»±c váºt, biến đối qua đống đất và lố đất, cùng vối
những hiốn tượng mưa gió. Trong khi đó mặt trđng khá yên tĩnh
vố mặt đốa lý và hầu như không có thối tiết, nên các miống
hố trên đó vẫn nguyên sơ qua hà ng tỷ.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Biốn Chết.
41. Vùng đất liốn thấp nhất trên trái đất? Bố biốn Chết,
nằm giữa IsÂrael và JorÂdan, nằm ố đố sâu 394 m dưối má»±c
nưốc biốn.&nbÂsp;
42. Hố lốn nhất thế giối? Cả vố kÃch cỡ và dung lượng lÃ
CaspiÂan Sea, nằm giữa đông nam châu Ñu và tây Ñ.
43. NÆ¡i có nhiốu đống đất và phun trà o núi lá»a nhất trên trái
đất?
Hầu hết xảy ra dốc theo ranh giối của hà ng chục mảng thạch
quyốn khống lố trôi nối trên bố mặt trái đất. Mốt trong
những và nh Ä‘Ä©a nÆ¡i đống đất và phun trà o núi lá»a xảy ra
nhiốu nhất là quanh Thái Bình Dương, thưống được gối là Và nh
Ä‘ai lá»a Thái Bình DÆ°Æ¡ng. Nó gây ra các vụ chấn đống và nung
nóng trải dà i từ Nháºt Bản tối AlasÂka và Nam Mỹ.
44. Bên trong trái đất nóng đến mức nà o?
Nhiốt đố của trái đất tđng 20 đố C cứ sau mối km tiến sâu
và o trong. Gần trung tâm, nhiốt đố lên tối Ãt nhất 3.870 đố C.
Biốn CaspiÂan - hố lốn nhất thế giối.
45. Ba quốc gia có số núi lá»a hoạt đống lốn nhất trong lốch
sá»?

7. InÂdoneÂsia, Nháºt Bản và Mỹ, theo thứ tá»± giảm dần vố mức đố
hoạt đống.
46. Có bao nhiêu ngưối trên thế giối đối mặt vối thảm hốa
từ núi lá»a?
Và o nÄ‘m 2000, các nhà khoa hốc đã ưốc tÃnh núi lá»a sẽ gây ra
thảm hốa rõ rốt cho Ãt nhất 500 triốu ngưối, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng
vối dân số toà n thế giối và o đầu thế kỷ 17.
47. Nguốn nà o chứa lượng nưốc ngốt lốn nhất toà n cầu: hố,
suối hoặc nưốc ngầm?
Nưốc ngầm chứa tối 30 lần lượng nưốc so vối tất cả các
hố nưốc ngốt, và gấp 3.000 lần lượng nưốc ố sông, suối
trên toà n cầu. Nưốc ngầm được chứa trong các tầng ngáºm
nưốc tự nhiên ố dưối mặt đất.
48. Vụ đống đất nà o lốn hÆ¡n, nÄ‘m 1906 ố San FranÂcisÂco hay 1964
ố AnÂchorÂage, AlasÂka?
Tráºn đống đất ố AnÂchorÂage mạnh 9,2 đố richter, trong khi cÆ¡n
đốa chấn ố San FranÂcisÂco có cưống đố 7,8 richter.
49. Vụ đống đất nà o kinh hoà ng hơn vố số ngưối thiốt mạng
và tà i sản: đống đất nÄ‘m 1906 ố San FranÂcisÂco hay 1964 ố AnÂ-
chorÂage?
Tráºn đống đất ố San FranÂcisÂco đứng đầu. Nó gây ra 700 cái
chết so vối 114 của tráºn đống đất ố AnÂchorÂage. Thiốt hại
vố tà i sản ố San FranÂcisÂco cÅ©ng lốn hÆ¡n, do hoả hoạn đã
phá huỷ hầu hết các công trình bằng gố thối đó.
50. Có phải nhân trái đất là rắn?
Phần bên trong nhân trái đất được coi là rắn. Nhưng phần bên
ngoà i của nhân lại tan chảy. Các nhà khoa hốc vẫn chưa tìm ra
được hợp chất chÃnh xác của nó.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Sóng thần.
51. Có phải toà n bố trái đất xoay tròn theo mốt tốc đố?&nbÂsp;
Phần lõi rắn bên trong - lượng sắt khống lố tương đương
vối kÃch cỡ của mặt trÄ‘ng - xoay nhanh hÆ¡n phần bên ngoà i của
lõi sắt là chất lống.
52. Có bao nhiêu ngưối chết vì núi lá»a trong 500 nÄ‘m qua?&nbÂsp;
Ñt nhất là 300.000 ngưối. Từ nÄ‘m 1980 đến 1990, núi lá»a đã là m
thiốt mạng Ãt nhất 26.000 ngưối.
53. Bao nhiêu bố mặt trái đất gốm đá núi lá»a?
Các nhà khoa hốc ưốc tÃnh hÆ¡n 3/4 bố mặt trái đất là đá núi
lá»a - đá phun trà o từ núi lá»a hay đá tan chảy dưối bố mặt
trái đất.

8. 54. đống đất có thố gây ra sóng thần?
đúng, nếu tráºn đống đất bắt nguốn từ dưối đáy biốn.
Gần tâm chấn, đáy biốn dâng lên hạ xuống, đẩy nưốc lên
xuống. Nhốp điốu nà y tạo ra là n sóng toả ra mối hưống. Mốt
cÆ¡n sóng thần có thố rất to nhÆ°ng khá thấp ố dưối nưốc sÃ
¢u. Khi gần đến bố nó vốt lên và có thố đạt tối chiốu cao
của các toà nhà cao tầng. Thiên thạch cũng có thố gây ra sóng
thần.
55. Có phải sóng thần đốu là những đợt sóng cao khi nó đố
và o bố biốn?
Không, ngược lại vối hình ảnh nghố thuáºt vố sóng thần, hầu
hết không tạo thà nh các là n sóng khống lố mà chúng giống như
các đợt thuỷ triốu nhanh và lốn.
56. Bao nhiêu phần đất liốn trên trái đất là sa mạc?
Khoảng 1/3.
57. Nơi sâu nhất trong đại dương?
đố sâu lốn nhất là 11 km ố Rãnh MarÂiana, thuốc Thái Bình
DÆ°Æ¡ng, gần Nháºt Bản.
58. Tốc đố gió cao nhất thu được từ trưốc đến nay?
Trưốc đây ngưối ta vẫn cho rằng gió thối nhanh nhất là 372
km/giố ố Mounth WashÂingÂton, New HampÂshire và o ngà y 12/4/1934. NhÆ°ng
và o tháng 5/1999 ố OkÂlaÂhoma, các nhà nghiên cứu thu được váºn
tốc gió là 513 km/giố. đố so sánh, gió trên sao Hải vương có
tốc đố 1.448 km/giố.
59. Có bao nhiêu lượng nưốc ngốt được trữ trên trái đất?
HÆ¡n 2 triốu dặm khối nưốc ngốt lÆ°u trữ trên hà nh tinh, ná»a
trong số đó nằm trong khoảng 800 m trên bố mặt trái đất.
60. Trái đất bao nhiêu tuối?
Hà nh tinh của chúng ta hơn 4,5 tỷ tuối, trẻ hơn mặt trối mốt
Ãt.&nbÂsp; Bằng chứng mối đây (*)cho thấy trái đất thá»±c ra hình
thà nh sốm hơn rất nhiốu, khoảng 10 triốu nđm sau mặt trối.
&nbÂsp;
(*)Trái đất già hơn chúng ta tưống
Hố mặt trối.
Các hà nh tinh thuốc phần trong thái dương hố - gốm sao Thủy, sao
Kim, trái đất, sao Hốa - đã bắt đầu hình thà nh trong khoảng
10.000 nđm, sau khi những cuốc bùng phát nđng lượng của mặt
trối khối đống và o 4,5 tá»· nÄ‘m trưốc. Và trái đất chÃnh thức
trố thà nh mốt thiên thố khoảng 10 triốu nđm sau sự ra đối
của mặt trối, sốm hơn rất nhiốu so vối suy nghĩ trưốc đây.
Tác giả nghiên cứu Stein B. JaÂcobÂsen cho biết và o giÂai Ä‘oạn thôi
nôi, mặt trối được bao phủ bối các đám khà và gas. đám váºt
chất nà y từ từ kết khối thà nh những mảng lốn dần lên.
Cuối cùng, chúng hình thà nh nên 4 hà nh tinh thuốc phần trong của

9. hệ mặt trệi.
Trong vòng 10 triệu nćm, trái ćất ćã ćạt ćược 64% kÃch
cỡ hiện tại của nó và là thiên thệ thệng trệ trong vòng 150
triệu km tÃnh từ mặt trệi.
Sự kiện lện cuệi cùng trong quá trình hình thà nh của trái ćất
là sá»± va chạm vệi mệt thiên thệ có kÃch thưệc của sao Hoả,
xảy ra khoảng 30 triệu nćm sau khi mặt trệi ra ćệi. Vụ va ćáºp
dữ dệi nà y ćã bệi thêm hà ng triệu tấn váºt chất và o trái
ćất. Mệt sệ váºt chất rÆ¡i và o quỹ ćạo của trái ćất vÃ
hình thà nh nên mặt trćng.
Mệt cuệc phân tÃch trưệc ćây trên chất ćệng vệ của vệ
trái ćất cho thấy hà nh tinh nà y ćã ra ćệi 50 triệu nćm trưệc,
sau khi mặt trệi hình thà nh. NhÆ°ng JacÂbosen cho biết cuệc phân tÃch
dữ liệu (**) cũng ủng hệ giả thuyết rằng trái ćất hình
thà nh sệm hơn rất nhiệu.
&nbÂsp;
(**)Trái ćất hình thà nh nhanh gấp ćôi chúng ta tưệng
Hệ mặt trệi hình thà nh sau mệt vụ nệ siêu tân tinh lện.
Những tÃnh toán mệi nhất vệ tuệi của hệ mặt trệi cho biết,
trái ćất ćược hình thà nh trong vòng 20-30 triệu nćm sau khi hệ
mặt trệi ra ćệi. Con sệ nà y là rất khiêm tện nếu so vệi các
kết luáºn trưệc kia, cho rằng trái ćất phải mất 50 triệu nćm
ćệ có ćược nhân của mình.
Theo các nhà khoa hệc, sự thà nh tạo của hệ mặt trệi vệ
cơ bản diện ra như sau: Khoảng 4,6 tỷ nćm trưệc, mệt siêu tân
tinh khệng lệ bùng nệ, kéo theo sự ra ćệi của mặt trệi.
Tiếp ćó, mệt cÆ¡n sóng chấn khệng lệ ćã nén ép váºt chất còn
lại thà nh những khệi bụi nhệ hơn. Cuệi cùng, chúng liên kết
vệi nhau ćệ tạo nên thiên thạch, sao chệi, mặt trćng và các
hà nh tinh khác trong hệ mặt trệi như ngà y nay. Tuy nhiên, không dệ
gì ćệ tÃnh ćược thệi ćiệm diện ra vụ nệ và tệc ćệ của
nó.
Những bằng chứng ćệa chất trưệc kia cho rằng nhân trái ćất
ra ćệi khoảng 50 triệu nćm sau vụ nệ. Bằng chứng ćệa chất
mà các nhà nghiên cứu sá» dụng là hai ćệng vệ hafiÂni 128 vÃ
vonÂfram 128. Cả hai nguyên tệ nà y rất phong phú tại thệi ćiệm
hệ mặt trệi sinh ra, và dấu vết của chúng vẫn còn tện tại
ćến ngà y nay. HafiÂni 128 có chu kỳ bán rã 9 triệu nćm. Sau khi phÃ
¢n rã, nó chuyện thà nh vonÂfram 128. Do tÃnh Æ°a kim loại, nên tất
cả các vonÂfram 128 ćược sinh ra ćệu co cụm vệ nhân của các
hà nh tinh (nhÆ° trái ćất và sao Hệa). Vì váºy, các nhà nghiên cứu
nháºn ćệnh, bất cứ nguyên tá» vonÂfram 128 nà o ćược tìm thấy
trong lệp manÂti của trái ćất và sao Hệa ngà y nay ćệu là sản
phẩm trá»±c tiếp của hafiÂni 128. Nếu biết ćược thệi giÂan phân
rã của các nguyên tệ nà y, chúng ta có thệ tìm ra tuệi của lệp
ćá.
Tuy nhiên, con sệ 50 triệu nćm dưệng nhÆ° chÆ°a chÃnh xác. Mệi ćÃ
¢y, Thorsten Klein từ ćại hệc MuenÂster (ćức) và cệng sá»± ćã phÃ
¢n tÃch lại tá»· lệ hafiÂni 128/vonÂfram 128 trên mệt loạt các mẩu
ćá sao Hệa và các mẩu thiên thạch khác. Sau ćó, hệ so sánh
vệi tá»· lệ trong các mẫu ệ lệp manÂti của trái ćất. Kết
quả của phân tÃch nà y ćã rút ngắn khoảng thệi giÂan hình thà nh

10. nhân trái ćất xuệng còn 20 ćến 30 triệu nćm.
Kleine kết luáºn: ‡Sá»± tạo thà nh nhân, và từ ćó váºt chất phủ
thêm bên ngoà i ćệ tạo nên các hà nh tinh rắn, ćã kết thúc trong
30 triệu nćm ćầu tiên của hệ mặt trệi. Riêng nhân sao Hệa có
lẽ ćã hình thà nh trong khoảng 13 triệu nćm‡. Mệt cách ćệc láº-
p, nhóm nghiên cứu của Quingzhu tại ćại hệc HarÂvard (Mỹ) cÅ©ng
cho ra kết quả gần như trùng khệp.
Các nhà nghiên cứu cho biết, việc loại bệ ćược những nghi
ngệ vệ thệi ćiệm và diện biến sự thà nh tạo các hà nh tinh
sẽ cho phép hệ táºp trung sang những vấn ćệ khác, liên quan tệi
sự ra ćệi của trái ćất, chẳng hạn sự kiện mặt trćng chia
tay vệi hà nh tinh chúng ta.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Sa mạc SaÂhara.
61. Sa mạc lện nhất thế giệi? Sa mạc SaÂhara ệ bắc Phi rệng
gấp 23 lần sa mạc MoÂjave ệ phÃa nam CalÂiforÂnia, Mỹ.
62. Hà nh tinh nà o có nhiệu mặt trćng hơn, trái ćất hay sao Hoả?
Sao Hoả có 2 vệ tinh xoay quanh là PhoÂbos và Deimos. Trái ćất chệ
có mệt vệ tinh tự nhiên là mặt trćng. Những hà nh tinh ệ vòng
ngoà i thưệng có nhiệu mặt trćng, hầu hết mệi ćược tìm
thấy gần ćây và có thệ dẫn tệi trưệng hợp các nhà khoa
hệc cần phải ćệnh nghĩa lại thế nà o là mặt trćng.
63. Hệ sâu nhất thế giệi?
Hệ Baikal ệ miện trung nam Siberia có ćệ sâu 1,7 km. Hệ có niên
ćại 20 triệu nćm và chứa 20% lượng nưệc ngệt trên trái
ćất.
64. Nguện gệc từ "volÂcano" (núi lá»a)?
Nó bắt nguện từ "VulÂcan" - vệ thần lá»a của La Mã.
65. Có bao nhiêu khoáng chất tện tại trên trái ćất ćược biết
tệi?
Có khoảng 4.000 khoáng chất, trong ćó chệ khoảng 200 là có tầm
quan trệng lện. Chừng 50-100 khoáng chất mệi ćược miêu tả
mệi nćm.
66. Lượng nưệc dự trữ trên toà n cầu?
Tệng lượng nưệc dự trữ trên toà n cầu là 326 triệu dặm
khệi.
67. ćảo lện nhất thế giệi?
ćảo GreenÂland bao phủ diện tÃch 2.176.000 km2. Lục ćệa ćược
ćệnh nghĩa là những khệi ćất lện ćược tạo nên từ ćá có
máºt ćệ thấp, trôi nệi trên váºt liệu tan chảy bên dưệi.
GreenÂland khệp vệi miêu tả nà y nhÆ°ng nó chệ bằng 1/3 AusÂtralia.
Mệt sệ nhà khoa hệc gệi GreenÂland là hòn ćảo, mệt sệ lại
gệi là lục ćệa.

11. 68. NÆ¡i nà o trên trái ćất có nhiệu núi lá»a nhất?
ćặc ćiệm ćệa hình nệi báºt nhất trên trái ćất là dãy núi
lá»a khệng lệ ệ dưệi biện - dãy núi dà i hÆ¡n 48.000 km và cao
trung bình 5,5 km trên ćáy biện. Nó ćược gệi là dãy ngćn cách
ćại dương, nơi các mảnh thạch quyện bệ phân tách khi hoạt
ćệng núi lá»a diện ra. Có nhiệu núi lá»a ệ khu vá»±c nà y hÆ¡n lÃ
trên mặt ćất.
69. Vụ phun trà o núi lá»a nà o tiêu diệt nhiệu ngưệi nhất?
ćợt phun trà o của núi TambÂora ệ InÂdoneÂsia và o nćm 1815 ćã giết
chết 90.000 ngưệi. Hầu hết chết vì ćói sau vụ phun trà o bệi
mùa mà ng bệ phá huá»·, nưệc bệ ô nhiệm và bệnh táºt.
70. Mặt trćng và trái ćất sinh ra riêng rẽ?
Không hẳn là nhÆ° váºy. Mệt giả thuyết cho rằng mặt trćng
ćược hình thà nh từ mệt phần của trái ćất, không lâu sau khi
hà nh tinh của chúng ta ra ćệi. Mệt thiên thệ có cỡ sao Hoả ćã
ćâm sầm và o hà nh tinh của chúng ta và vỡ tan. Những mảnh vụn
bay theo quỹ ćạo quanh trái ćất, phần lện tÃch tụ lại tạo
nên mặt trćng, trong khi ćó trái ćất hầu như không suy suyện.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
&nbÂsp;
71. Mệi giây trên toà n cầu có bao nhiêu lần sét ćánh?
Trung bình khoảng 100. Tuy váºy ćó chệ là những lần sét ćánh
xuệng mặt ćất. Mệi phút, có hÆ¡n mệt nghìn tráºn sấm chệp nệ
ra khắp trái ćất, tạo ra khoảng 6.000 tia chệp. Rất nhiệu trong
sệ ćó ći từ ćám mây nà y sang ćám mây khác.
72. Tất cả các con sông ćệu sệng?
Tất nhiên là không phải theo nghĩa ćen. Nhưng cũng như mệi sinh
váºt sệng khác, các con sông ćệu có quãng ćệi của nó. Chúng
sinh ra, lện lên và già ći. Chúng có thệ chết trong khoảng thệi
giÂan ćệa chất.
73. Các thiên thạch có thệ tạo nên hòn ćảo?
Hà ng tháºp ká»· nay ngưệi ta ćã phệng ćoán rằng những vụ va cham
thiên thạch từ xa xưa ćã tạo nên các ćiệm nóng nơi xảy ra
hoạt ćệng núi lá»a, và ćẩy các hòn núi lên khệi mặt biện
nơi trưệc ćây nó chưa từng xuất hiện. Chưa có mệt câu trả
lệi chắc chắn cho vấn ćệ nà y, nhÆ°ng mệt mô hình máy tÃnh mệi
cho rằng Hawaii ćã ćược hình thà nh theo cách nà y.
74. Bang Louisiana ćang phình ra hay chìm ći?
Louisiana mất khoảng 78 km2 ćất ćai mệi nćm do sụt lệ ćất ven
biện, do giông bão và các nguyên nhân khác từ con ngưệi, khiến
nó ćang chìm dần. Phần lện New OrÂleans thá»±c sá»± chìm 3,4 m dưệi
mực nưệc biện.
75. Mực nưệc biện sẽ tćng bao nhiêu nếu bćng Nam cực tan?

12. Bćng Nam cực chiếm gần 90% bćng toà n thế giệi và 70% nưệc
ngệt toà n cầu. Nếu toà n bệ bćng Nam cực tan, mức nưệc biện
sẽ tćng khoảng 67 m, tÆ°Æ¡ng ćương vệi toà nhà 20 tầng. Các nhÃ
khoa hệc biết rằng ćang có mệt dòng tan chảy bên dưệi. Tệ
chức Liên Hợp Quệc ưệc tÃnh theo kệch bản tệi tệ nhất thì
mực nưệc biện sẽ tćng lên 1 m và o nćm 2100.
76. Bćng có phải là khoáng chất?
ćúng, bćng là mệt loại khoáng chất và ćược miêu tả trong hệ
thệng khoáng chất của Dana.
77. Khoáng chất nà o mệm nhất?
Talc là khoáng chất mệm nhất. Nó thưệng ćược dùng ćệ là m
bệt talÂcum.
78. Khoáng chất nà o cứng nhất?
Loại mà trệ nên vô nghĩa vệ mặt tình cảm sau khi ly hôn nhưng
vẫn giữ ćược giá trệ vệ mặt tiện bạc (kim cương).
79. Có bao nhiêu mà u trong pháo hoa?
Các thà nh phần hoá chất trong trái ćất ćã tạo nên mà u sắc.
StronÂti tạo ra mà u ćệ, ćệng tạo ra mà u xanh dÆ°Æ¡ng, naÂtri tạo
ra mà u và ng, mạt sắt và bệt than tạo ra mà u ánh và ng. Tiếng nệ
lện và tia sáng ćược tạo ra từ bệt nhôm.
80. Trái ćất có khà háºu tệi tệ nhất trong hệ mặt trệi?
Vẫn có nhiệu hiện tượng khà háºu hoang tà n hÆ¡n ệ nÆ¡i khác. Sao
Hoả có thệ hứng chệu những tráºn cuệng phong lện gấp 4 lần
trên trái ćất. Bão bụi trên hà nh tinh ćệ có thệ nhấn chìm
toà n bệ quả cầu. Sao Thệ từng có mệt tráºn bão gió bao phủ
diện tÃch lện gấp ćôi hà nh tinh chúng ta và kéo dà i Ãt nhất 3
thế kỷ. Sao Kim là mệt ćệa ngục sệng. Sao Diêm vương thưệng
xuyên bćng giá hơn nơi lạnh lẽo nhất trên trái ćất.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
81. Nơi ćâu có thủy triệu cao nhất?
Tại BurntÂcoat Head thuệc vệnh Fundy ệ NoÂva ScoÂtia (CanaÂda), các
ćợt thủy triệu có thệ dâng cao tệi 11,7 m. Vệnh Fundy có hình
cái phệu do váºy mà thưệng xuyên tạo nên những ćợt nưệc
triệu lện.
82. NÆ¡i duy nhất có sông bćng chảy qua ćưệng xÃch ćạo?
Núi CoÂtopaxi ệ Ecuador có sông bćng duy nhất vắt qua ćưệng xÃch
ćạo.
83. Hệ lện nhất ệ Bắc Mỹ?
Hệ SuÂpeÂriÂor.
84. Cơn bão khủng khiếp nhất từng ćệ bệ và o Mỹ?
CÆ¡n bão cấp 4 ćệ và o GalveÂston, Texas, nćm 1900 giết chết hÆ¡n
6.000 ngưệi.

13. 85. Dãy núi dà i nhất thế giới?
Dãy Mid-â››AtÂlantic nằm dÆ°á»›i biá»›n gần nhÆ° chia ěôi toà n bá»›
ěại Tây DÆ°Æ¡ng từ bắc tá»›i nam. IceÂland là nÆ¡i dãy núi ngầm
nà y nhô lên khới mặt biớn.
86. Bao nhiêu lượng và ng ěã ěược khai thác trên trái ěất từ
trÆ°á»›c tá»›i nay?
Hơn 193.000 tấn. Nếu gắn kết chúng lại với nhau, sẽ tạo ra
má»›t tòa nhà 7 tầng hình láºp phÆ°Æ¡ng
87. Hai quớc gia sản xuất và ng lớn nhất?
Nam Phi sản xuất 5.300 tấn/něm. Mỹ xuất xướng 3.200 tấn/něm.
88. Loà i thá»±c váºt á»› Bắc Mỹ có tuá»›i thá»› hà ng nghìn nÄ›m?
Cây bụi creÂosote má»›c tại MoÂjave, SonoÂran và sa mạc ChiÂhuahuan ěã
sá»›ng từ thá»›i khai sinh của chúa JeÂsus. Má»›t sá»› cây có thá»›
sớng tới 10.000 něm.
89. Trung bình bao nhiêu lượng nước ěược tiêu thụ trên toà n
cầu mới ngà y?
Khoảng 1,5 tỷ mét khới.
90. Sao Thớ là hà nh tinh duy nhất có và nh ěai bao quanh?
Sao Thớ là có và nh ěai rõ nhất. Nhưng sao Mớc và sao Hải vương
ěớu có và nh ěai mớ nhạt.
&nbÂsp;
&nbÂsp;
Hớ Tahoe ớ Mỹ.
91. ěớng ěất thướng xảy ra ớ ěớ sâu bao nhiêu?
&nbÂsp;Hầu hết rung chuyá»›n khoảng 80 km dÆ°á»›i bá»› mặt trái ěất.
Những tráºn nông hÆ¡n thì có thiá»›t hại lá»›n hÆ¡n. NhÆ°ng sức
phá huỷ của mới cơn rung chấn còn phụ thuớc và o kết cấu
ěất ěá và thiết kế công trình.
92. Lục ěớa lạnh nhất, khô nhất và cao nhất trên trái ěất?
ChÃnh là Nam cá»±c.
93. Những hòn ěá cao tuới nhất thế giới ěược tìm thấy ớ
ěâu?
Do ěáy ěại dương thướng xuyên bớ biến ěới khi các mảnh
thạch quyá»›n di chuyá»›n trên bá»› mặt trái ěất, những hòn ěá lÃ
¢u ěới nhất ěược tìm thấy dÆ°á»›i ěáy biá»›n là và o khoảng 300
triớu něm trước. Còn ěá trên lục ěớa cớ xưa nhất có 4,5
tá»· tuá»›i.
94. Bao nhiêu lượng nước ngớt trên thế giới ěược lưu trữ
trong běng?

14. Khoảng 70%. ěớ có ěược lượng nước nà y cần mưa rơi liên
tục 60 něm trên toà n cầu và phải tìm cách ěóng běng ěược
tất cả lượng ěó.
95. Hớ trên núi lớn nhất ớ Bắc Mỹ?
Há»› Tahoe á»› biên giá»›i CalÂiforÂnia-â››NevaÂda rá»›ng 42.500 ha, chứa 0,1
tỷ m3 nước và sâu 488 m.
96. Có phải lúc nà o cũng tớn tại các lục ěớa?
Không giớng như chúng ta thấy bây giớ. Nhiớu nhà khoa hớc cho
rằng trái ěất từng là mớt lục ěớa khớng lớ khô cằn,
nước ěược ěưa ěến từ các sao chới và ěại dương hình
thà nh. Sau ěó tất cả ěất Ä›ai trên thế giá»›i táºp hợp thà nh
má»›t siêu lục ěớa gá»›i là PanÂgaea. Nó bắt ěầu phân tách từ
225 triớu něm trước ěây, cuới cùng phân thà nh các mảng lục
ěớa như chúng ta thấy ngà y nay.
97. Bao nhiêu tro bụi núi lá»a rÆ¡i xuá»›ng má»›i ngà y?&nbÂsp;
Lấy mớt và dụ. Trong ěợt phun trà o dữ dới kéo dà i 9 giớ ớ
núi St. HeÂlens ngà y 18/5/1980, hÆ¡n 540 triá»›u tấn tro ěã trút xuá»›ng
bao phủ má»›t diá»›n tÃch rá»›ng 56.980 km2. ěó là ěợt phun trà o núi
lá»a kinh hoà ng nhất từng xảy ra tại Mỹ.
98. Fenspat là gì?
ěó là loại khoáng chất phớ biến nhất trong lớp vớ cứng của
trái ěất.
99. Những Ä›iá»›m táºn cùng của nÆ°á»›c Mỹ?&nbÂsp;
Ä›iá»›m xa nhất vá»› phÃa ěông là ěảo AmÂatigÂnak, AlasÂka. Ä›iá»›m xa
nhất vá»› phÃa bắc là Point BarÂrow, AlasÂka. Ä›iá»›m xa nhất vá»› phÃa
nam là mÅ©i phÃa nam của ěảo Hawaii. Ä›iá»›m xa nhất vá»› phÃa tây lÃ
Pochnoi Point á»› Semisopochnoi, AlasÂka.
100. Nếu bạn ěược sắp xếp trái ěất, mặt trěng và sao Hoả
giá»›ng nhÆ° búp bê MaÂtryoshÂka, thì bạn sẽ xếp thế nà o?
Sao Hoả sẽ lớt và o trong trái ěất, và mặt trěng sẽ nằm gớn
trong sao Hoả. Trái ěất to gấp ěôi sao Hoả và sao Hoả cũng gần
như gấp ěôi mặt trěng.
101. Trái ěất sẽ luôn ớ ěó?
Các nhà thiên věn hớc ěã biết rằng trong và i tỷ něm nữa, mặt
trá»›i sẽ phá»›ng to ěến ná»›i "nuá»›i chá»ng" trái ěất. Nếu chúng
ta vẫn còn ớ ěó thì chắc sẽ bớ thiêu trụi và bớc hơi. Nếu
có cơ hới thì chúng ta có thớ "ěẩy" trái ěất sang mớt quỹ
ěạo khác xa hơn và yên bình hơn.
]]>
<PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>62#######################################################
###</PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>