Phillip O’Hara, “Global Political Economy and the Wealth of Nations“

1. ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ
Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών
Οικονομική Ανάλυση III (Εφαρμοσμένη Οικονομική)
Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία και ο Πλούτος των Εθνών
(Global Political Economy and the Wealth of Nations)
Εργασία 6: Εισαγωγή, Κεφάλαια 1, 2, 3 + Κεφάλαιο 9
Κωνσταντίνος Α. Κολοβός
Προπτυχιακός Φοιτητής
Επιβλέποντες Καθηγητές:
Γιάννης Μηλιός
Παναγιώτης Μιχαηλίδης
Αθήνα, Σεπτέμβριος 2013

2. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Περιεχόμενα
Πρόλογος …………………………………………………………………. 3
Εισαγωγή .…………...…………………….………………………….…... 4
Περίγραμμα του βιβλίου ...................................................................... 4
Κεφάλαιο 1: Μια παγκόσμια οικονομία, ένας πολυκεντρικός κόσμος ή ένα
σύστημα από έθνη-κράτη;………………….....……………..........................7
Ερμηνείες της παγκόσμιας τάξης………………………………………...7
Μια παγκόσμια οικονομία;………………………………………………..7
Πολυκεντρικός κόσμος;…………………………………………………...8
ΈΈνα σύστημα εθνών-κρατών;.....................................................................9
Κεφάλαιο 2: Ο πλούτος και η ευημερία των Εθνών, των ηπείρων και των
επιχειρήσεων...........................................................................................................11
Εισαγωγή......................................................................................................11
“Long waves”, ΑΕΠ και τεχνολογία...........................................................12
Το κοινωνικό κεφάλαιο, η ποιότητα ζωής και το περιβάλλον............14
Κεφάλαιο 3: Η άνιση ανάπτυξη, η σύγκλιση και οι αλληλεπιδράσεις
Βορρά-Νότου…………………………………………………………………….17
Εισαγωγή.....................................................................................................17
Απόκλιση, παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξη……...…………….17
Εμπόριο Βορρά-Νότου..............................................................................18
Η μεταφορά τεχνολογίας……………………………………...…………19
Κεφάλαιο 9:Η παγκόσμια κατανομή της εργασίας κατά φύλο……….21
Εισαγωγή.....................................................................................................21
Θεσμικές προσεγγίσεις για τη διαίρεση της εργασίας κατά φύλο…...23
Οι νέες παγκόσμιες προκλήσεις για την κατανομή της εργασίας
κατά φύλο…………………………………………………………………24
Παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις………………………………………..24
Η απελευθέρωση του εμπορίου…………………………………………24
Καινοτομίες στον τομέα των τεχνολογιών πληροφοριών και
επικοινωνιών (ΤΠΕ)……………………………………………………...25
ΆΆτυπη εργασία……………………………………………………………25
Φτώχεια……………………………………………………………………26
Η εμπορία ανθρώπων ................................................................................27
Βασικά πρότυπα εργασίας........................................................................27
Συμπεράσματα............................................................................................28
Βιβλιογραφία................................................................................................29
2
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

3. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Πρόλογος
Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται και αναλύεται κριτικά το βιβλίο του Phillip
O’Hara, “Global Political Economy and the Wealth of Nations“ και ειδικότερα, η
Εισαγωγή, τα Κεφάλαια 1, 2, 3 και 9. Αφορμή για την εκπόνησή της στάθηκε το
μάθημα της Οικονομικής Ανάλυσης ΙΙΙ (Εφαρμοσμένη Οικονομική) με
διδάσκοντες τους κυρίους, Γιάννη Μηλιό και Παναγιώτη Μιχαηλίδη. Χαίρομαι
ιδιαίτερα που μου δόθηκε αυτή η ευκαιρία να ασχοληθώ με ένα τόσο σημαντικό
και συνάμα ενδιαφέρον θέμα, ειδικά σε μια τέτοια περίοδο οικονομικής κρίσης
που διανύει η χώρα μας. Ευελπιστώ ότι διαβάζοντάς την θα αποκτήσετε καλύτερη
εικόνα για τον τρόπο που λειτουργεί η οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και
γενικότερα, πολλές νέες και ενδιαφέρουσες γνώσεις.
Καλή ανάγνωση,
Κωνσταντίνος Κολοβός
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
3

4. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Εισαγωγή
Η παγκοσμιοποίηση έχει επηρεάσει τη διεθνή πολιτική οικονομία. Το βιβλίο
αυτό επιχειρεί μια κλασική προσέγγιση της τρέχουσας δομής και λειτουργίας της
παγκόσμιας οικονομίας, εξετάζοντας επίσης κατά πόσον οι δύο δυνάμεις,
παγκοσμιοποίηση και νεοφιλελευθερισμός, κατακρημνίζουν την κοινωνικοοικονομική σταθερότητα και τους λιγότερο δυνατούς: κυβερνήσεις, περιβάλλον,
μειονότητες, που δεν είναι ικανοί να διαχειριστούν τις οικονομίες τους.
Η παγκοσμιοποίηση και ο νεοφιλελευθερισμός υπόκεινται σε συγκρουόμενες
δυνάμεις. Στη θετική πλευρά, η ελεύθερη αγορά και η κυριαρχία του κεφαλαίου
επεκτείνονται σε καινούριες ανάγκες και τάσεις. ΈΈτσι, συγκεκριμένες ομάδες
συγκεντρώνουν πλούτο και δύναμη.
Στην αρνητική όμως πλευρά, περιφερικά κράτη καταστρέφονται με το χρέος
και την οικονομική κρίση που προκύπτει. Καθώς το κεφάλαιο είναι πιο ισχυρό από
την εργασία στα περισσότερα κράτη, δυσχεραίνουν οι συνθήκες εργασίας και οι
ιδιωτικοποιήσεις οδηγούν στη μείωση των κοινωνικών παροχών. Επίσης, η έμφαση
στις εξαγωγές και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός οδηγούν σε μειωμένη ζήτηση και
ανάσχεση της ανάπτυξης. Παραδοσιακοί πολιτισμοί αλλάζουν προς το
“δυτικότερο”, καλλιεργώντας την τρομοκρατία και εθνικές συγκρούσεις.
Επιπλέον, η έμφαση που δίνεται στην αύξηση του ΑΕΠ, οδηγεί σε αλλαγή του
τρόπου ζωής, καθώς οι οικογένειες στρέφονται σε δραστηριότητες πιο σχετικές με
την αγορά, και αυξάνεται η ρύπανση του περιβάλλοντος.
Χωρίς την απαραίτητη κοινωνική, πολιτιστική και περιβαλλοντική υποστήριξη,
η οικονομική ευημερία μπορεί να διακυβεύεται μακροπρόθεσμα.
Περίγραμμα του βιβλίου
Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Η τρέχουσα κυρίαρχη τάση
είναι άνιση και μονομερής, όπως μας δείχνουν πολλά παραδείγματα σημαντικών
εθνών-κρατών. ΊΊσως μπορεί να θεωρηθεί «μερικώς παγκόσμια». Η πλέον
κυρίαρχη μορφή είναι αυτή του κεφαλαίου, αλλά κι εδώ πρωτοστατούν οι ΗΠΑ,
και μετά η Ευρώπη και η Ασία. Τα περιφερικά κράτη είναι λιγότερο παγκόσμια
και αποτελεσματικά, επιδεινώνοντας την άνιση ανάπτυξη.
Η σημαντικότερη πρόσφατη αλλαγή εντοπίζεται σε κάποια κράτη της ΆΆπω
Ανατολής που μπήκαν στο ’’club’’ των επιτυχημένων. Η Αφρική και η Λατινική
Αμερική έχουν μείνει εκτός. Τα πράγματα είναι χειρότερα από τις δεκαετίες του
1950, 1960. Αυτό εμπειρικά προσεγγίζεται με την ανεπτυγμένη βιομηχανία του
Βορρά, και την έλλειψη καινοτομίας του Νότου.
Η οικονομική επιτυχία των Ασιατικών κρατών τις δεκαετίες από 1970-1990
οφείλεται στις ξένες επενδύσεις και το εμπόριο, και η πρόσφατη ανάπτυξη λόγω
της πρώιμης οικονομικής απελευθέρωσης, χωρίς αυτό να εφησυχάζει την
παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία.
Τα πρώην κομμουνιστικά κράτη επέστησαν κάποιας μορφής «θεραπεία shock»
και δεν έχουν επανέλθει από το 1990. Αποδεικνύεται ότι η αλλαγή πολιτεύματος
4
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

5. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
ήταν τόσο απότομη που δεν ευόδωσε την επιχειρηματικότητα και τις κοινωνικές
επιδιώξεις. Το Κινεζικό πείραμα ήταν πιο επιτυχημένο.
Οι πολυεθνικές (TNCs) κινητοποιήθηκαν από την δύναμη της αγοράς και τη
μείωση του κόστους συναλλαγών, και ιδιαίτερα την έρευνα για τεχνολογική
καινοτομία και απόκτηση γνώσης. Οι άμεσες επενδύσεις δεν κατευθύνονται προς
πτωχές περιοχές – κατανοητό, και το ΔΝΤ έχει αναγνωρίσει το πρόβλημα.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου προστατεύει τα συμφέροντα των
βιομηχανοποιημένων κρατών και των λίγων δυνατών.
Οι γυναίκες, καθώς αναμένεται ότι διαθέτουν λιγότερο χρόνο προς εργασία, ή
ότι περιστασιακά θα αποσυρθούν από την εργατική δύναμη, συχνά υπόκεινται σε
χειρότερες συνθήκες και χαμηλότερες αμοιβές, και είναι πιο πιθανό να εργάζονται
σε άτυπες θέσεις.
Οι άνθρωποι αναζητούν νόημα και συσχέτιση στις ζωές τους καθώς η γειτονιά
και η οικογένειες φθίνουν. ΈΈτσι προκύπτουν νέες υποομάδες, «hipsters», ή οι πιο
μεγάλοι σε ηλικία επιλέγουν να ζήσουν στα προάστια, επειδή έτσι νιώθουν
περισσότερη αυτο-εκτίμηση. Καλλιεργείται η κατανάλωση προς επίδειξη, τα
απορρίμματα και μεγαλύτερη ανισότητα. Η αυθεντικότητα δίνει τη θέση της σε
μια ψεύτικη εικόνα για τον εαυτό.
Η μη ελεγχόμενη οικονομία και άλλες «καινοτομίες» τείνουν να ενισχύουν τις
φούσκες και τα αφόρητα επίπεδα χρέους, αντί να εξυπηρετούνται τα
μακροπρόθεσμα οφέλη της βιομηχανίας και όχι μόνο οι επιχειρήσεις. Υπάρχει
ανάγκη για καλά τοποθετημένες και ελαστικές πολιτικές προς προαγωγή της
σταθερότητας.
Το οικολογικό πρόβλημα προκύπτει από την αλόγιστη εκμετάλλευση των
φυσικών πόρων μπροστά στη μεγαλύτερη συγκέντρωση κέρδους. ΈΈτσι έχουμε
υπερθέρμανση και καταστροφή της βιοποικιλότητας.
Το ποσοστό των ανθρώπων κάτω του ορίου της φτώχειας έχει μειωθεί την
τελευταία δεκαετία, όπως και η παιδική θνησιμότητα. ΈΈχει αυξηθεί το
προσδόκιμο ζωής. ΈΈχει παραμείνει όμως ίδιο στις Τρίτες Χώρες, όπου η ξηρασία,
η πείνα, ο πόλεμος και οι αρρώστιες εξαντλούν τους ανθρώπους. Δεν έχουν
ωφεληθεί αυτές οι χώρες από την πρόοδο στην ιατρική, ούτε από τη δημοκρατία.
Υπό αυτό το πρίσμα οι καπιταλιστικές κοινωνίες φαίνονται ανήθικες.
Καλλιεργούνται εθνικές συγκρούσεις με στόχο τις αντίθετες θρησκείες, τους
μετανάστες, τις ξένες δυνάμεις. Οι ΗΠΑ δεν είναι δημοφιλείς σε μέρη της
Ανατολής, και πολλοί πόροι σπαταλιούνται για την εθνική ασφάλεια και το
λεγόμενο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» και τα όπλα μαζικής καταστροφής.
Το βιβλίο, στη συνέχεια, εμβαθύνει και ερευνά τη σημασία της εθνικής
πολιτικής προς την παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Είναι απαραίτητο να
προστατευτούν οι πολίτες από τις φαινομενικά απρόσωπες δυνάμεις, και η
οικονομική πολιτική να μην καλλιεργεί τις φούσκες προς τις μετοχές και τις αγορές
συναλλάγματος.
Κρίσιμη δείχνει η ανάπτυξη συντονισμένης παγκόσμιας διακυβέρνησης, και ένα
δημόσιο σύστημα χρέους. Προτείνονται προγράμματα για την εξάλειψη της
φτώχειας, τον εκδημοκρατισμό του πλούτου και την προώθηση ενός καθαρού και
υγιούς περιβάλλοντος. Η πλήρης απασχόληση θα ήταν δυνατή για όλους.
Πρόσφατα προέκυψε μια νέα, πιο αισιόδοξη αντίληψη για την ανάπτυξη.
Δίνεται έμφαση στην ανθρώπινη ανάπτυξη, που περιλαμβάνει την παιδεία, την
υγεία και την κοινωνική ασφάλεια. Είναι σημαντική η συγκέντρωση στα θεμέλια
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
5

6. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
της καινοτομίας και της ανάπτυξης δεξιοτήτων και δικτύωσης.
Φυσικά, το μέλλον είναι αβέβαιο. Οι τρέχουσες θετικές τάσεις θα επεκτείνουν
τις αγορές, παρέχοντας καλές θέσεις σε άτομα με δεξιότητες και γνώσεις,
παραγκωνίζοντας τις μη αποτελεσματικές δομές. Οι αρνητικές δυνάμεις της
οικονομίας πάνω στη βιομηχανία θα επιφέρει περιοδικές κρίσεις, θα προάγει την
ανισότητα και την απληστία που καταστρέφουν την κοινωνία και την
εμπιστοσύνη. Η υπερκατανάλωση και η επίδειξη οδηγεί σε καταστροφή του
περιβάλλοντος και πολιτιστική έκπτωση.
Ωστόσο, με κάποιες στρατηγικές που θα τροποποιήσουν αυτές τις τάσεις,
υπάρχει η ελπίδα για κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη μέσω διεθνών, εθνικών και
τοπικών δικτύων. Είναι άκρως απαραίτητο οι κυβερνήσεις και οι εταιρίες να
αναγνωρίσουν ότι οι άνθρωποι χρειάζονται πόρους προκειμένου να αναπτύξουν
δεξιότητες και να προσαρμόσουν τον τρόπο ζωής τους. Απαιτείται απομάκρυνση
από τη φιλοσοφία της ελεύθερης αγοράς, καθώς είναι σημαντική η διαθεσιμότητα
των πόρων και η εμπιστοσύνη, που βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά.
Οι διαφορετικές θρησκείες και εθνικότητες πρέπει να πλησιάσουν και «η
Δυτική πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να ελαττώσει το σύμπλεγμα ανωτερότητάς
της και να προσπαθήσει να κατανοήσει τις άλλες πεποιθήσεις».
Υπάρχει ανάγκη για την ενίσχυση των επενδύσεων της κυβέρνησης για την
παιδεία, την υγεία, τις υποδομές και τις επικοινωνίες, τα οποία τείνουν να
συγκεντρώνονται στις ιδιωτικές δαπάνες, και με αυτό τον τρόπο θα ενισχυθεί η
ρευστότητα του συστήματος.
Η εμπειρία των χρηματοπιστωτικών και οικονομικών κρίσεων των δεκαετιών
του 1990-2000 στις προηγμένες αλλά και τις αναπτυσσόμενες χώρες μας διδάσκει
για τα προβλήματα της απληστίας των εταιρειών και την ανεπαρκή προσοχή που
δίνεται στην επιχειρηματική ηθική και την εμπιστοσύνη. Χρειάζεται μια πιο
αποτελεσματική εταιρική διακυβέρνηση, αλλαγές των λογιστικών και ελεγκτικών
πρακτικών και, τελικά, μια πραγματική παγκόσμια κεντρική τράπεζα.
Είναι πιθανόν ότι χρειαζόμαστε έναν μεγάλο διεθνή οργανισμό για τη
διαχείριση των πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος, παράλληλα με τις
διεθνείς και τοπικές συμφωνίες, και μια εκπαιδευτική διαδικασία η οποία θα
παρέχει την δυνατότητα στους πολίτες να κατανοούν και να ενεργούν βάσει της
επιστημονικής τεκμηρίωσης.
Μπορεί αυτές οι αλλαγές να είναι δύσκολες, αλλά μέσω της συγκράτησης των
άκρων του παγκόσμιου καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού, θα μειωθεί η
αβεβαιότητα και η αστάθεια. Ενίσχυση της δημοκρατίας και ένα υψηλότερο
επίπεδο συμμετοχής των πολιτών στην κοινωνική και οικονομική ζωή θα προάγει
μια πιο δίκαιη και ανθρώπινη ύπαρξη, ενώ επιτρέπει αποτελεσματικές κοινωνικές,
πολιτικές και οικονομικές καινοτομίες.
6
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

7. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Κεφάλαιο 1o
Μια παγκόσμια οικονομία, ένας πολυκεντρικός κόσμος ή
ένα σύστημα από έθνη-κράτη;
-Wil Hout
Ερμηνείες της παγκόσμιας τάξης
Μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία είναι μια ξεχωριστή ιδανική μορφή
οικονομίας, διαφέρει από εκείνη της διεθνούς οικονομίας και μπορεί να
αναπτυχθεί σε αντίθεση με αυτήν. Σε ένα τέτοιο παγκόσμιο σύστημα, διακριτές
εθνικές οικονομίες εντάσσονται και αναδιαρθρώνονται στο σύστημα των διεθνών
διεργασιών και συναλλαγών. Η διεθνής οικονομία αντίθετα, είναι εκείνη στην
οποία οι διαδικασίες που καθορίζονται στο επίπεδο των εθνικών οικονομιών
εξακολουθούν να κυριαρχούν και διεθνή φαινόμενα είναι τα αποτελέσματα που
προκύπτουν από τις ξεχωριστές και διαφορετικές επιδόσεις των εθνικών
οικονομιών. Η διεθνής οικονομία αποτελεί σύνολο των εθνικά εγκαθιδρυμένων
λειτουργιών.
Μια παγκόσμια οικονομία;
Διαφορετικές προσεγγίσεις έχουν προταθεί για να μελετήσουν την έκταση στην
οποία οι οικονομικές σχέσεις έχουν ληφθεί σε ένα πραγματικά παγκόσμιο
χαρακτήρα, η πλειοψηφία των οποίων περιλαμβάνει στοιχεία σχετικά με το
διεθνές εμπόριο και τις χρηματοοικονομικές ροές.
Εμπόριο
Οικονομολόγοι παρουσιάζουν μια ιστορική σύγκριση του επιπέδου της
ολοκλήρωσης του διεθνούς συστήματος με βάση τα στοιχεία του εμπορικού
ισοζυγίου επιλεγμένων χωρών. Η ανάλυσή τους αποκαλύπτει ότι το άνοιγμα των
χωρών αυτών στο εμπόριο στο τέλος του εικοστού αιώνα ήταν στο ίδιο επίπεδο με
την κατάσταση στις αρχές του εικοστού αιώνα.
Εντούτοις, υποστηρίζεται ότι υπήρξε πράγματι μια αύξηση της παγκόσμιας
ολοκλήρωσης κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, αλλά η αύξηση αυτή δεν
αποτελεί ένα εντελώς διαφορετικό στάδιο στην ανάπτυξη του παγκόσμιου
συστήματος. Η παγκόσμια ολοκλήρωση, όπως μετράται με τα δεδομένα της
απελευθέρωσης του εμπορίου, έχει φτάσει σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα, αλλά το
επίπεδο αυτό δεν σημαίνει ότι αποκλίνει σημαντικά από τη μακροπρόθεσμη τάση
της παγκοσμιοποίησης, που έχει την απαρχή της στις αρχές του δεκάτου-ενάτου
αιώνα.
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
7

8. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Χρηματοοικονομικές ροές
Ο απλός τρόπος με τον οποίο τα στοιχεία για το εμπόριο μπορεί να
χρησιμοποιηθούν για τη μέτρηση της έκτασης της παγκοσμιοποίησης του εμπορίου
δεν είναι διαθέσιμος κατά τον ίδιο τρόπο για τη διεθνή οικονομία.
Υπάρχει ένας πλούτος διαφόρων διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών και πολλοί
τύποι συναλλαγών, όπως το εμπόριο συναλλάγματος, το εμπόριο σε ομόλογα, οι
άμεσες επενδύσεις και επενδύσεις χαρτοφυλακίου, καθώς και οι συναλλαγές
χρηματοπιστωτικών παραγώγων. Διαφορετικοί δείκτες αντικατοπτρίζουν την
τεράστια αύξηση των συναλλαγών στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές, όπως
είναι ο υπερδιπλασιασμός του εμπορίου διεθνών χρεογράφων από το 1993 έως το
1999, η αύξηση των αντληθέντων κεφαλαίων μέσω διεθνών ομολόγων κ.ά.
Συνοπτικά
Η σύγχρονη πολιτικο-οικονομική τάξη είναι τουλάχιστον εν μέρει
παγκοσμιοποιημένη. Σημαντικές διεθνείς χρηματοοικονομικές ροές δείχνουν ότι
το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, δείχνει σαφή σημάδια της
παγκοσμιοποίησης. Επίσης, το εμπόριο έχει γίνει όλο και πιο παγκόσμιο και στο
τέλος του εικοστού αιώνα, φαίνεται να έχει φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο όλων
των εποχών, όταν εκφράζεται σε όρους του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ταυτόχρονα, όμως,
φαίνεται ότι η ανάπτυξη του εμπορίου είναι η συνέχιση μιας μακράς διαδικασίας,
η οποία πηγαίνει πίσω τουλάχιστον στην αρχή αυτού του αιώνα.
Πολυκεντρικός κόσμος;
Αρκετοί συγγραφείς έχουν υποστηρίξει ότι δεν αρκεί να επικεντρωθούμε σε
καθαρά παγκόσμιες τάσεις, προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με
τη δομή της πολιτικο-οικονομική τάξη. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η
παγκοσμιοποίηση είναι ασύμμετρη και άνιση. Για να μελετήσουμε τις παγκόσμιες
αλληλεπιδράσεις είναι αναγκαίο να επικεντρωθούμε στους παράγοντες αλλά και
στη φύση των συναλλαγών που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της
παγκοσμιοποίησης.
Παράγοντες
Οι οικονομικές συναλλαγές δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες σε όλο τον
κόσμο, αντιθέτως πραγματοποιούνται κυρίως μεταξύ των βιομηχανικών χωρών (ο
πυρήνας του συστήματος), στις οποίες χώρες διακρίνονται διάφορα σύνολα
δυναμικότητας. Οι τρεις περιφέρειες που ξεχωρίζουν όσον αφορά το μερίδιό τους
στην αγορά είναι η Βόρεια Αμερική, η Δυτική Ευρώπη και η Ασία. Οι παραπάνω
χώρες χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά εξαγωγών, αλλά και
ενδοπεριφερειακών συναλλαγών. Απ’ την άλλη μεριά, χώρες χαμηλού και μεσαίου
εισοδήματος όπως της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής, της Κεντρικής και
Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Κοινοπολιτείας
Ανεξάρτητων Κρατών, φαίνεται να είναι εξωστρεφείς.
8
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

9. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
H ισορροπία του παγκόσμιου εμπορίου εξακολουθεί να είναι έντονα
προκατειλημμένη προς τις βιομηχανικές χώρες , όπως οι περισσότερες από τις
εξαγωγές των αναπτυσσόμενων χωρών συνεχίζουν να είναι προσανατολισμένες
προς τη Βόρεια Αμερική , τη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία. Η ανάπτυξη του
παγκόσμιου εμπορίου που πραγματοποιήθηκε προς το τέλος του εικοστού αιώνα,
δεν έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του εμπορίου στον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Το γεγονός ότι οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες τείνουν να παράγουν
πανομοιότυπα προϊόντα αποτελεί τροχοπέδη των προσπαθειών των χωρών αυτών
να διαφοροποιήσουν την εξαγωγική τους βάση μακριά από το βιομηχανοποιημένο
κόσμο.
Η φύση των συναλλαγών
Εκτός από την διαφοροποίηση μεταξύ των διαφόρων συνόλων παραγόντων
στην παγκόσμια πολιτική οικονομία, η φύση των συναλλαγών διαφέρει ανάλογα
με τη θέση των χωρών στο παγκόσμιο σύστημα (πυρήνα, ημιπεριφέρεια,
περιφέρεια). Η ιεραρχία πυρήνα-περιφέρειας νοείται καλύτερα κάνοντας μια
διαφοροποίηση βάσει της σχετικής έντασης κεφαλαίου της παραγωγής. ΈΈτσι,
βλέπουμε ότι στις βιομηχανικές χώρες η παραγωγή προϊόντων υψηλού κεφαλαίου
είναι διαδεδομένη, η περιφέρεια κλίνει προς παραγωγή υψηλής εργασίας και η
ημιπεριφέρεια χαρακτηρίζεται από ένα συνδυασμό των δυο παραγόντων.
Συνοπτικά
Η σύγχρονη παγκόσμια πολιτικο-οικονομική τάξη εξακολουθεί να κυριαρχείται
σχεδόν εξ ολοκλήρου από το βιομηχανοποιημένο πυρήνα. Στο βαθμό που είναι
χρήσιμο για να χαρακτηρίσουμε την τρέχουσα πολιτικο-οικονομική τάξη
πολυκεντρική, είναι σαφές ότι αυτή η τάξη εξακολουθεί να οργανώνεται κατά
μήκος των γραμμών της ιεραρχίας κέντρου-περιφέρειας-ημιπεριφέρειας. Σε
σημαντικό βαθμό, το εμπόριο παραμένει συγκεντρωμένο στην τριάδα της Δυτικής
Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Ιαπωνίας (Ανατολική Ασία) και αυτό
οφείλετε σε ένα βαθμό από την αδυναμία μεγάλου μέρους του αναπτυσσόμενου
κόσμου να εξαρτάται από τα πρωτογενή προϊόντα των χωρών του “πυρήνα”.
ΈΈνα σύστημα εθνών-κρατών;
Ο ρόλος του κράτους στην παγκόσμια πολιτική οικονομία είναι ένα σημαντικό
ζήτημα διαφωνίας μεταξύ των αναλυτών. Ειδικότερα, η υποτιθέμενη τάση προς
την παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει πολλούς να μιλούν για μια «νέα εποχή της
άρνησης του κράτους» , δηλαδή «μείωση ή μετατόπιση των κρατών ως φορέων
εξουσίας στην εγχώρια και διεθνή σκηνή » (Linda Weiss (1998: 2, 3)).
Οι μελετητές που έχουν υιοθετήσει μια προοπτική παγκόσμιου συστήματος
τονίζουν ότι το καπιταλιστικό σύστημα και τα κράτη δεν θα πρέπει να θεωρηθούν
ως ξεχωριστές οντότητες, αλλά ότι η σχέση μεταξύ αυτών θα πρέπει να μελετηθεί,
αφού το κράτος και ο ρόλος των χωρών του παγκόσμιου συστήματος σχετίζονται.
Μια συνηθισμένη μέτρηση που χρησιμοποιείται για να τονιστεί αυτή η συσχέτιση
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
9

10. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
είναι ο λόγος των κρατικών εσόδων (φόροι και άλλα έσοδα) προς το ακαθάριστο
εγχώριο προϊόν.
Φαίνεται ότι η δύναμη του κράτους ποικίλλει ανάλογα με τη θέση που
καταλαμβάνουν οι χώρες στον παγκόσμιο σύστημα. Στις χώρες του ευρωπαϊκού
πυρήνα (χώρες υψηλού εισoδήματος) η εξαγωγική ικανότητα του κράτους
φαίνεται να είναι σημαντικά υψηλότερη από των χωρών της περιφέρειας (χαμηλό
εισόδημα) και της ημιπεριφέρειας (μεσαίου εισοδήματος). Η διαφορά μεταξύ του
πυρήνα και της ημιπεριφέρειας γίνεται ιδιαίτερα σαφής από το 1990.
Επιπλέον, οι χώρες του πυρήνα έχουν περισσότερα μέσα στη διάθεσή τους ώστε
να εκδηλώνονται οικονομικά ή στρατιωτικά στη διεθνή σκηνή από τις χώρες της
ημιπεριφέρειας και στην περιφέρειας. Η μεγαλύτερη εξαγωγική ικανότητα των
κρατών του πυρήνα, και σε μικρότερο βαθμό, της ημιπεριφέρειας, παρέχει στα
κράτη αυτά μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών εσωτερικά, επειδή έχουν σχετικά
καλύτερη πρόσβαση στους πόρους.
Ακόμα και το επίπεδο της κυβερνητικής αποτελεσματικότητας εξαρτάται από
τη θέση των χωρών στο παγκόσμιο σύστημα. Οι χώρες του πυρήνα τείνουν να
είναι πολύ πιο αποτελεσματικές σε αντίθεση με τις χώρες της περιφέρειας. ΈΈτσι, οι
κυβερνήσεις των χωρών του πυρήνα έχουν περισσότερες ευκαιρίες να θεσπίσουν
και να εφαρμόσουν επιτυχείς πολιτικές.
Συνοπτικά
ΌΌσο η σύγχρονη παγκόσμια πολιτική οικονομία φαίνεται να υπόκειται στις
δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης - σε σχέση με το εμπόριο και, ιδίως, την διεθνή
χρηματοδότηση - αποδεικνύεται επίσης να είναι ένα σύστημα όπου τα κράτη
συνεχίζουν να λαμβάνουν ένα σημαντικό ρόλο. Η κρατική δύναμη και η
αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης εξαρτώνται από την θέση της χώρας στο
παγκόσμιο σύστημα. Η διαφοροποίηση στη δύναμη και στην αποτελεσματικότητα
του κράτους δεν σημαίνει ότι ο οικονομικός ρόλος του κράτους μειώνεται καθώς
οι χώρες καταλαμβάνουν μικρότερη θέση στην παγκόσμια ιεραρχία. Αντιθέτως,
τα κράτη στο παγκόσμιο σύστημα φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο ως
ρυθμιστικοί παράγοντες κατά τις επιρροές που προέρχονται από την παγκόσμια
πολιτική οικονομία.
10
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

11. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Κεφάλαιο 2o
Ο πλούτος και η ευημερία των Εθνών, των ηπείρων και των
επιχειρήσεων
- Phillip Anthony O’Hara
Εισαγωγή
Ο Adam Smith, στο έργο του, «ο Πλούτος των Εθνών» (The Wealth of Nations1788) συμβάλλει σημαντικά στην πολιτική οικονομία δίνοντάς μας μια τόσο βαθιά
δήλωση της φύσης αυτής της επιστήμης, καθώς και ορισμένες επιβλητικές γνώσεις
σχετικά με την πηγή και τον αντίκτυπο της παραγωγής πλούτου. Οι κύριοι στόχοι
της πολιτικής οικονομίας, σύμφωνα με τον Smith, είναι «να παρέχει μια αφθονία
εσόδων ή διαβίωσης για τους ανθρώπους, ή πιο σωστά να τους κάνει ικανούς να
παρέχουν τέτοια έσοδα ή διαβίωση για τους εαυτούς τους», όπως και «ο
εφοδιασμός ενός κράτους με επαρκή έσοδα για τις δημόσιες υπηρεσίες». Τα
παραπάνω αποβλέπουν στο "να εμπλουτίσουν τους ανθρώπους και το κυρίαρχο»
(Smith 1788: Βιβλίο IV, 1, 332). Επιπλέον, στο έργο του ο Adam Smith δίνει
ιδιαίτερη βαρύτητα στην θέση της ηθικής στην πολιτική οικονομία, καθώς δύναται
να επηρεάσει αρνητικά την υγεία των θεσμικών οργάνων, όπως και την παραγωγή
υλικού.
Ο Thomas Donaldson (2001) υποστηρίζει στο έργο του «Ο Ηθικός Πλούτος των
Εθνών» ότι υπάρχει κατάλληλo ηθικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο είναι αναγκαίο
να στηριχθούν οι κρίσεις και οι δράσεις για τη λειτουργία οποιουδήποτε
συστήματος, όπως ενός συστήματος επιχειρήσεων και παραγωγής υλικού. Χωρίς
αυτό δεν μπορεί να υπάρξει ευημερία.
Φαίνεται να είναι της μόδας στις μέρες μας, από τις επιχειρήσεις και την
ανάπτυξη μελετών, έως τις κοινωνικές επιστήμες γενικότερα, να φανεί ο πλούτος
στις πολλές διαστάσεις του. Η ευτυχία, η ποιότητα της ζωής και η αειφορία του
περιβάλλοντος, μπορεί να θεωρηθούν ότι είναι αρκετά κρίσιμα για την
μακροπρόθεσμη παραγωγή και αναπαραγωγή της υλικής ζωής. Πράγματι, όσο
περισσότερο προχωρήσουμε σε μια οικονομία υπηρεσιών, ένα μεταμοντέρνο
κόσμο, μια συμβιωτική πραγματικότητα, τόσο λιγότερο υλιστική γίνεται η μορφή
του πλούτου.
Στο κεφάλαιο αυτό θα επιχειρηθεί να γίνει ένας απολογισμός του
νεοφιλελευθερισμού και της «σύγχρονης παγκοσμιοποίησης», στο που ο κόσμος
οδεύει και σε ποιες συνθήκες ζουν οι άνθρωποι σε διαφορετικές περιοχές των
εθνών και των ηπείρων. Επίσης, θα αξιολογήσουμε τις διαφορετικές δομές της
εξουσίας που λειτουργούν στον κόσμο. Στην ουσία, το κεφάλαιο αυτό προσπαθεί
να εξετάσει τα υλικά και άυλα θεμέλια του πλούτου και εισοδήματος στην
παγκόσμια πολιτική οικονομία. Εξετάζουμε όχι μόνο τα έθνη, αλλά και τις
ηπείρους και τις εταιρείες.
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
11

12. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
“Long waves”, ΑΕΠ και τεχνολογία
Μια μεγάλη ποικιλία από βιβλία και άρθρα φιλοδοξούν να ερευνήσουν τον
πλούτο των εθνών. Ο Malcolm Caldwell (1977) στο έργο του, «Ο Πλούτος Μερικών
Εθνών», αναφέρεται στην πεποίθησή του ότι από τους κανόνες του διεθνούς
εμπορίου και της οικονομίας επωφελούνται ορισμένοι εις βάρος άλλων με
αποτέλεσμα την απόκλιση, όπως για παράδειγμα μεταξύ Δύσης και των
υπανάπτυκτων εθνών της Αφρικής , της Λατινικής Αμερικής και μέρη της Ασίας .
Ο Andre Gunder Frank, επινοητής του όρου "ανάπτυξη της υπανάπτυξης",
αναφέρει μεταξύ άλλων ότι η έννοια του πλούτου και της φτώχειας συνδέονται
άρρηκτα, δηλαδή ότι ο πλούτος κάποιων κρατών μπορεί να δημιουργηθεί μέσω
της φτώχειας των άλλων, και ότι η διαδικασία αυτή είναι κυκλική και
συσσωρευτική . Ο Samir Amin τόνισε τη διαδικασία της άνισης ανάπτυξης μέσω
της συσσώρευσης σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Immanuel Wallerstein ανέπτυξε την
έννοια της ανάλυσης του παγκόσμιου συστήματος, παγκόσμιο σύστημα που
βλέπουμε σε δράση για εκατοντάδες χρόνια, με εξέχουσες περιόδους αυτές του
ιμπεριαλισμού (1870-1910 ), και πιο πρόσφατα κατά τη φάση του
νεοφιλελευθερισμού ( 1980-2000 ). Αυτά σχετίζονται με τις έννοιες του Κέντρουπυρήνα, περιφέρειας και ημιπεριφέρειας , στις οποίες οι σχέσεις εξουσίας που
έχουν εγκαθιδρυθεί μεταξύ των εθνών, των περιοχών και των πόλεων καθορίζουν
σε μεγάλο βαθμό το σχετικό πλούτο των συγκεκριμένων λαών και πολιτισμών .
Για πολλά χρόνια είχε αναπτυχθεί ο μύθος ότι η ανάπτυξη προέκυψε στη Δύση ,
και ότι η δυτική επιστήμη και τεχνολογία έθεσε τις βάσεις για το πρώτο
πραγματικό παγκόσμιο σύστημα μέσα από μια έκρηξη στο εισόδημα, το εμπόριο
και τον πλούτο κατά το 1700-1800. Στην πραγματικότητα και σύμφωνα με τα
ιστορικά δεδομένα, είναι πλέον γνωστό ότι η ανάπτυξη ξεκίνησε από την Αφρική
και την Ασία εκατοντάδες χρόνια νωρίτερα. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την
στιγμή που εμφανίζονται τα πρώτα αριθμητικά στοιχεία μας για το ΑΕΠ, όπου
φαίνεται ότι το οικονομικό κέντρο του κόσμου συνέχισε να είναι η Ασία,
ακολουθούμενη από την Αφρική και την Ευρώπη στη συνέχεια.
Η κυριαρχία της Ασίας συνεχίστηκε μέχρι τον δέκατο όγδοο αιώνα, όπου τα
σκήπτρα πήρε η Βρετανία(1840-1870), μέσα από την αντιπαλότητα των Εθνών
(1880-1930), ενώ ακολούθησε η χρυσή εποχή της ηγεμονίας των ΗΠΑ(1940-1960)
και μετά από μια περίοδο μη ηγεμονίας κάποιου έθνους, περάσαμε σε μία
ανανέωση της κυριαρχίας των ΗΠΑ από το 1990 και έπειτα. Η κυριαρχία της
Δύσης όμως φαίνεται παροδική και όλα τα δεδομένα δείχνουν ότι μέσα στα
επόμενα 50 χρόνια τα σκήπτρα θα παραλάβει εκ νέου η Ασία.
Μεγάλο κύμα ανάκαμψης βιώθηκε από τη Δύση, την Ιαπωνία και την
Ανατολική Ευρώπη κατά την περίοδο 1950-1973. Αλλά στο κύμα ύφεσης που
ακολούθησε από το 1970 έως το 1990, η Δύση, η Ιαπωνία, το ανατολικό μπλοκ και
το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου υπέστη μείωση των ρυθμών
ανάπτυξης, ενώ η μόνη θετική δυναμική ήταν η αυξημένη ανάπτυξη που
σημειώθηκε στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία. Ως εκ τούτου, το μακρύ
κύμα της ανάπτυξης του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα είναι ιδιαίτερα
12
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

13. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
σημαντικό και αποτελεί την επανεμφάνιση της Ασίας μετά από 100-150 χρόνια. Η
άνοδος της Δύσης δεν διήρκεσε πολύ σε σύγκριση με την μακρά περίοδο της
Ασιατικής κυριαρχίας του παρελθόντος αλλά και αυτής που έπεται.
Μια σφαιρική αντίληψη του εισοδήματος και του πλούτου των εθνών έχει
αναπτυχθεί από τον Angus Maddison (1995) στο έργο του «Explaining the Economic
Performance of Nations», ο οποίος ακολουθεί το πνεύμα της αρχικής ανάλυσης του
Smith. Η άποψή του για το εισόδημα και τον πλούτο των εθνών και των
περιφερειών είναι ρεαλιστικό, θεσμικό και πραγματιστικό. Κεντρική του θεωρία, η
σημασία των θεσμικών και τεχνικών παραγόντων. Η ίδρυση του πλούτου των
εθνών λέγεται ότι είναι το θεσμικό περιβάλλον, όπως είναι η επικρατούσα
κουλτούρα και οι κανόνες και τα έθιμα που άπτονται της οικονομίας. Για
παράδειγμα, η άνοδος της Δύσης από τη δεκαετία του 1600 λέγεται ότι σχετίζεται
με την «αύξηση του επιστημονικού ήθους», με τον ευνουχισμό των φεουδαρχικών
περιορισμών και την εμφάνιση των εθνικών κρατών και των δημοκρατικών
κυβερνήσεων. Οι τεχνικοί όροι που ενίσχυσαν την ανάπτυξη είναι η εξέλιξη της
τεχνολογίας, της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων, οι διαρθρωτικές αλλαγές και το
εξωτερικό εμπόριο. Ο δεσμός μεταξύ των θεσμικών και τεχνικών παραγόντων
είναι εκείνει που επέτρεψαν στον δυτικό κόσμο και σε εκείνους που ακολούθησαν
να προχωρήσουν κατά μήκος της σκάλας του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι ήπειροι, οι περιφέρειες και τα έθνη που έχουν αυξήσει
τα εισοδήματά τους, αλλά και ιδρύματα όπως οι επιχειρήσεις. Αν υπήρχαν αγορές
με μοναδική μορφή οικονομικής οργάνωσης, δεν θα υπήρχε ανάγκη για εταιρικά
συστήματα. Η φιλοσοφία της ελεύθερης αγοράς είναι ατελής για πολλούς λόγους,
με τον πιο προφανή ότι η οργάνωση και ο πλούτος πρέπει να είναι ενσωματωμένα
σε σύνθετα συστήματα παραγωγής και διανομής, και όχι απλώς να πωλούνται σε
ανοικτές αγορές. Τις πιο επιτυχημένες οικονομικές μορφές έχουν αμερικανικές,
ευρωπαϊκές και ιαπωνικές πολυεθνικές εταιρείες στους τομείς του πετρελαίου, την
κατασκευή και υψηλής τεχνολογίας.
Πολλές πολυεθνικές παρουσιάζουν μεγαλύτερα εισοδήματα, ακόμα και από τα
ΑΕΠ ολόκληρων χωρών, όπως για παράδειγμα η General Motors που έχει
μεγαλύτερη αξία πωλήσεων από το ΑΕΠ σχεδόν όλων των εθνών της Λατινικής
Αμερικής και της Αφρικής. Σαφώς, η εταιρική μορφή της παραγωγής και της
διανομής ήταν η μεγάλη επιτυχία του καπιταλισμού, που είναι κρίσιμης σημασίας
για τις τεχνολογικές εξελίξεις και την παγκόσμια κυριαρχία.
Επηρεασμένοι από την κλασική παράδοση είναι εκείνοι που επισημαίνουν την
ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας ως την κύρια αιτία για τη δημιουργία
πλούτου. Ο Nathan Rosenberg (1992), στην “Τεχνολογία και ο Πλούτος των Εθνών”
(Technology and the Wealth of Nations), υποστηρίζει ότι είναι η ικανότητα των
εταιρειών των εθνών και των λαών να αναπτύσσουν την γνώση και στην συνέχεια,
η εμπορευματοποίησή της, που τους φέρνει στην αιχμή της ανάπτυξης. Ο
Joseph Schumpeter (1911) έδωσε βάρος στη σημασία του «να κάνεις τα πράγματα με
διαφορετικό τρόπο στην οικονομική ζωή» ώστε να οδηγηθείς στην υπεραξία και
την ανάπτυξη. Γι' αυτόν, η ανάπτυξη γίνεται μέσω της εφαρμογής νέων μεθόδων,
προϊόντων, πρώτων υλών, των μορφών οργάνωσης και των αγορών. Η αδυναμία
για την προώθηση της καινοτομίας λέγεται ότι είναι η βασική αιτία της φτώχειας
και της υπανάπτυξης. Ο David Landes (1998) υποστηρίζει ότι το πολιτισμικό
σύστημα των πρακτικών και των θεσμών είναι ο κύριος καθοριστικός παράγοντας
του τεχνολογικού πλούτου των εθνών.
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
13

14. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Τα τελευταία χρόνια επιστήμονες, όπως ο Meghnad Desai(2002), έχουν
προσπαθήσει να αναπτύξουν διεθνείς δείκτες καινοτόμων δραστηριοτήτων. ΈΈνας
τέτοιος δείκτης είναι ο TAI (Technology Achievement Index) ο οποίος αξιολογεί την
συγκριτική απόδοση των εθνών στους τομείς της «δημιουργίας τεχνολογίας»,
«διάχυσης της πρόσφατης καινοτομίας», «διάχυσης των παλαιών καινοτομιών»
και των «ανθρωπίνων δεξιοτήτων». Ηγέτες στην τεχνολογία από άποψη ηπείρων
είναι η Δυτική Ευρώπη, η Ασία, η Βόρεια Αμερική και Ωκεανία. Αντίθετα, στο
κάτω άκρο βρίσκεται η Ανατολική Ευρώπη , η Λατινική Αμερική και η Αφρική.
Το κοινωνικό κεφάλαιο, η ποιότητα ζωής και το περιβάλλον
Εστιάζοντας στα παραδοσιακά στοιχεία για το ΑΕΠ και στις επιχειρήσεις,
μπορεί να δούμε μια διαφορετική εικόνα του πλούτου και του εισοδήματος.
Αν υπολογίζουμε μόνο το αποτέλεσμα της αγοράς, είναι παραπλανητικό από την
άποψη του συνολικού εισοδήματος ή του πλούτου των εθνών και των
περιφερειών. Με αυτόν τον τρόπο επικεντρωνόμαστε σε υλικές μορφές του
πλούτου και υποτιμούμε άλλες μορφές του, όπως η γλώσσα και τα ήθη.
Ο μελετητής της Παγκόσμιας Τράπεζας, Ismail Serageldin (1996), στο έργο του
«Sustainability and the Wealth of Nations» (Αειφορία και Πλούτος των Εθνών),
ανέπτυξε ένα πολύ ευρύ ορισμό του «πλούτου» στην εξήγηση των μοντέλων
αποκλίνουσας ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο. Πρόσφατα, οι επιστήμονες έχουν
χρησιμοποιήσει τον όρο «κεφάλαιο» παρά τον πλούτο, για το απόθεμα των
διαρκών πόρων που παρέχουν μια ροή των υπηρεσιών μέσα στο χρόνο. Οι
οικονομολόγοι επικεντρώνονται συνήθως σε διαρκή πάγιο κεφάλαιο όπως είναι το
απόθεμα μηχανημάτων, αποθηκών και τα αποθέματα.
Ο όρος ανθρώπινο κεφάλαιο κατέστη θεσμός, όντας το απόθεμα των γνώσεων
που είναι ενσωματωμένο σε άτομα που μπορούν να ενισχύσουν την
παραγωγικότητα και την καινοτομία. Φυσικό κεφάλαιο έχει καταλήξει να
σημαίνει το απόθεμα των βιοφυσικών πόρων όπως η γη, οι πρώτες ύλες, το νερό
και οι εγκαταστάσεις / ζωικών ειδών που μπορεί να παρέχουν μια ροή των
υπηρεσιών μέσα στο χρόνο. Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι το απόθεμα
εμπιστοσύνης και σύνδεσης που χαρακτηρίζεται από ομάδες και κοινότητες που
μπορεί να ενισχύσει την επικοινωνία και την κοινωνικότητα. Για να κατανοηθεί η
μακροχρόνια κοινωνικοοικονομική απόδοση θα πρέπει να εξετάσει κανείς τις
παραπάνω μορφές κεφαλαίου και τις σχέσεις μεταξύ τους.
Οι ανθρώπινοι πόροι είναι μακράν η πιο σημαντική μορφή του πλούτου στον
κόσμο και περιλαμβάνει τις δύο κύριες μορφές του, το κοινωνικό και ανθρώπινο
κεφάλαιο. Ηγέτες σε αυτόν τον τομέα είναι η Βόρεια Αμερική, ο ΟΟΣΑ
Ειρηνικού και η Δυτική Ευρώπη. Τώρα που η ευρύτερη κατανόηση αναδύεται,
βλέπουμε ότι είναι η εμπιστοσύνη, το συνεταιρίζεσθαι, η επικοινωνία, οι δεξιότητες
και οι γνώσεις που αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες για την
ανάπτυξη.
Μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι η πιο σημαντική πτυχή του κοινωνικού
κεφαλαίου είναι η εμπιστοσύνη, το να είσαι σε θέση να εμπιστεύεσαι ότι οι
άνθρωποι θα κάνουν αυτό που λένε ότι θα κάνουν, ότι δεν θα εκμεταλλευτούν την
14
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

15. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
καλή σας θέληση, και ότι θα έχουν κάποια συμπάθεια για τις προοπτικές και τα
προβλήματά σας. Η εμπιστοσύνη αποτελεί βάση για την επενδυτική
δραστηριότητα, ωστόσο μελέτες δείχνουν ότι αυτός ο παράγοντας έχει μειωθεί
αισθητά ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια.
Για την μελέτη των παραγόντων που επηρεάζουν την παγκόσμια ευημερία,
πολλοί μελετητές έχουν εξετάσει τα όρια του ΑΕΠ ως δείκτη του βιοτικού
επιπέδου. Συμπληρωματικοί δείκτες του πλούτου επιδιώκουν να εξετάσουν τις
κοινωνικές διαστάσεις με περισσότερες λεπτομέρειες, άλλοι επικεντρώνονται στο
περιβάλλον, ενώ άλλοι συγχωνεύουν όλους τους σημαντικούς παράγοντες μαζί.
Στο κοινωνικό πεδίο, ο Δείκτης του Πλούτου των Εθνών και ο Δείκτης της
Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ) προσπαθούν από κοινού για την ανάπτυξη ενός
κοινωνικοοικονομικού δείκτη του βιοτικού επιπέδου. Ο ΔΑΑ είναι ένας σύνθετος
δείκτης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, του προσδόκιμου ζωής και της εκπαίδευσης, με
συμπληρωματικούς δείκτες για την ισότητα των φύλων, των τοπικών ιδιομορφιών
και της ποιότητας του περιβάλλοντος.
ΈΈρευνες δείχνουν ότι υπάρχει αύξηση σου ΔΑΑ την τελευταία δεκαετία στην
Ασία, με εξαίρεση την Ιαπωνία, στην Ανατολική Ευρώπη και σε κάποιες άλλες
κοινωνικά δημοκρατικές χώρες. Πολλές χώρες παρουσιάζουν μεγαλύτερο ΔΑΑ
από κατά κεφαλήν ΑΕΠ, όπως η Πολωνία και η Ελλάδα, άλλες χαμηλότερο ΔΑΑ,
όπως το Λουξεμβούργο και το Χονγκ Κονγκ. Υπάρχουν και χώρες που
παρουσιάζουν μείωση του ΔΑΑ, όπως η Ιαπωνία και η Ισπανία. Χώρες της
Λατινικής Αμερικής και της υποσαχάριας Αφρικής παρουσιάζουν απελπιστικά
χαμηλό ΔΑΑ.
ΆΆλλοι προσπάθησαν να δουν την καλή διαβίωση σε όρους «ποιότητας της
ζωής» (QOL). Η ποιότητα ζωής είναι στενά συνδεδεμένη με την "ευημερία" η
οποία έχει να κάνει με την αντίληψη της «ικανοποίησης από τη ζωή». Ο δείκτης
ποιότητας ζωής είναι ένα σύνθετο μέτρο της ποιότητας των εμπειριών της ζωής
και του περιβάλλοντος των διαφόρων εθνών, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος
ζωής, την οικονομία και τις υποδομές, καθώς και τον πολιτισμό, την υγεία, την
ελευθερία και το περιβάλλον.
ΈΈνας άλλος σημαντικός δείκτης της ευημερίας που περιλαμβάνει
περισσότερους κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες είναι
ο δείκτης της βιώσιμης οικονομικής ευημερίας (ISEW) και το Genuine Progress
Index (GPI). Και οι δύο έχουν σχεδιαστεί για να προσεγγίζουν τη βιώσιμη ευημερία
των πολιτών ενός έθνους από την άποψη των συναλλαγών που ενισχύουν την
ανθρώπινη ευημερία. Κάποιες μετατροπές έγιναν στο πραγματικό κατά κεφαλήν
ΑΕΠ για πολλά κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη και κόστη τα οποία το ΑΕΠ
αγνοεί, όπως η εργασία των νοικοκυριών, των διαφόρων μορφών ρύπανσης, ο
χρόνος μεταφοράς και το άγχος.
Ο ρυθμός της ανάπτυξης των περισσότερων εθνών και ηπείρων είχε μειωθεί
από το 1970 έως το 2000 και ο λόγος για αυτό ήταν η πίεση του φόρτου εργασίας,
το κόστος της ρύπανσης και το άγχος, και η αστάθεια που συνδέονται με την
κατανομή των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων.
Τα αποτελέσματα των τελευταίων ερευνών δείχνουν ότι το τελευταίο μεγάλο
κύμα ανάκαμψης δεν έχει επηρεάσει αρνητικά μόνο την αύξηση του ΑΕΠ στις
περισσότερες χώρες και ηπείρους, αλλά και τις συνθήκες διαβίωσης. Το ΑΕΠ
δεν αντικατοπτρίζει την καλή διαβίωση. Τέλος φαίνεται ότι η εποχή της
παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού έχει ως αποτέλεσμα την επέκταση
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
15

16. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
της παγκόσμιας ανισότητας και την κατάρρευση της οικογένειας / κοινότητας (βλ.
O'Hara 2004).
16
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

17. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Κεφάλαιο 3ο
Η άνιση ανάπτυξη, η σύγκλιση και οι αλληλεπιδράσεις
Βορρά-Νότου
-Amitava Krishna Dutt
Εισαγωγή
Στην παγκόσμια οικονομία τα φαινόμενα που κατέχουν εξέχουσα θέση τα
τελευταία χρόνια είναι, η μακροχρόνια αύξηση των διεθνών ανισοτήτων και η
διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Αυτό το κεφάλαιο ασχολείται με το ζήτημα αν
αυτά τα δύο φαινόμενα είναι συνδεδεμένα με την έννοια ότι το υψηλό και
αυξανόμενο επίπεδο αλληλεπίδρασης μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών
χωρών –οι οποίες αναφέρονται ως Βορράς και Νότος αντιστοιχα- συμβάλλει προς
την επιδείνωση των παγκόσμιων ανισοτήτων.
Οι απόψεις σε αυτό το θέμα διίστανται. Αυτό το κεφάλαιο επιχειρεί να
συμβάλει προς μια πιο προσεκτική εξέταση του ζητήματος από μια σύντομη
ανασκόπηση για το πώς οι κύριες μορφές αλληλεπίδρασης μεταξύ των πλούσιων
και των φτωχών χωρών μπορούν να μειώσουν ή να αυξήσουν τις διαφορές μεταξύ
τους.
Απόκλιση, παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξη
ΈΈρευνες που βασίστηκαν στο ΑΕΠ -ακαθάριστο εγχώριο προιόν- εξέτασαν τις
αλλαγές στο επίπεδο της διεθνούς ανισότητας και έδειξαν ότι το χάσμα μεταξύ
πλούσιων και φτωχών χωρών αυξάνεται. Οι πλούσιες χώρες γίνονται
πλουσιότερες, οι φτωχές χώρες φτωχότερες και η απόκλιση μεταξύ τους συνεχώς
και αυξάνεται. Τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας φανερώνουν ότι όσο πιο
πλούσια είναι μια χώρα, τόσο μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης έχει (περίοδος 19701995).
Τα ευρήματα αυτά δείχνουν απόκλιση, όμως, έχουν αμφισβητηθεί από
ορισμένους αναλυτές, οι οποίοι επισημαίνουν ότι αντιμετωπίζοντας κάθε χώρα ως
μια παρατήρηση, οι περισσότερες μελέτες δεν δίνουν τη δέουσα βαρύτητα στις
μεγάλες χώρες χαμηλού εισοδήματος, την Κίνα (για την οποία υπάρχει έλλειψη
στοιχείων) και την Ινδία, που έχει βιώσει σχετικά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης τα
τελευταία χρόνια. Υποστηρίζουν ότι η διόρθωση του προβλήματος δίνει το
αποτέλεσμα ότι οι φτωχές χώρες ως σύνολο αυξάνονται ταχύτερα από ό, τι οι
πλούσιες χώρες.
Πληθώρα μελετών δείχνουν ότι με την παγκοσμιοποίηση αυξήθηκε η διεθνής
οικονομική αλληλεπίδραση. Πιο συγκεκριμένα, αύξηση παρουσιάζει το παγκόσμιο
εμπόριο και οι εισροές από ξένες επενδύσεις.
Πολυεθνικές εταιρίες διαχειρίζονται το 75 τοις 100 του συνόλου της
βιομηχανικής έρευνας και ανάπτυξης. Λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες
παρουσιάζουν δραματική αύξηση ξένων εισροών και του ποσοστού των
εξαγωγών στον κατασκευαστικό τομέα. Η εισροή ξένων κεφαλαίων σε λιγότερο
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
17

18. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
ανεπτυγμένες χώρες δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Οι
μετρήσεις αναφέρουν ότι από το σύνολο των ξένων επενδύσεων το 70% παραμένει
στην ομάδα των πλούσιων χωρών, μόλις 8 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες
απολαμβάνουν ένα 20% των ξένων επενδύσεων και το υπόλοιπο κατανέμεται σε
περισσότερες από 100 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.
Ως άνιση ανάπτυξη Βορρά-Νότου ορίζουμε την απόκλιση που προκαλείται από
την οικονομική αλληλεπίδραση των πλούσιων και φτωχών χωρών. Ακόμα κι αν
δεχτούμε ότι η διεθνής ανισότητα και οικονομική αλληλεπίδραση έχουν αυξηθεί,
παρά τις επιφυλάξεις που υπάρχουν, δεν συνεπάγεται αναγκαστικά ότι η άνιση
ανάπτυξη Βορρά-Νότου λαμβάνει χώρα. Αυτό συμβαίνει διότι μπορούμε να
οδηγηθούμε σε απόκλιση χωρίς καθόλου διεθνή αλληλεπίδραση. Εντύπωση
προκαλεί το γεγονός ότι αν οι πλούσιες χώρες έχουν την τάση να αναπτύσσονται
ταχύτερα από ό, τι οι φτωχές για εσωτερικούς λόγους, μπορεί να συμβεί απόκλιση
ακόμη και αν η παγκοσμιοποίηση έχει μια τάση εξισορρόπησης.
Εμπόριο Βορρά-Νότου
Οι κανονικές νεοκλασικές προσεγγίσεις (Ρικαρδιανό μοντέλο ή HOS) στο
διεθνές εμπόριο έχουν ως υποθέσεις τις σταθερές αποδόσεις κλίμακας και τον
τέλειο ανταγωνισμό. Σύμφωνα με αυτές, οι χώρες εξάγουν προϊόντα για την
παραγωγή των οποίων διαθέτουν καλύτερη τεχνολογία, ή για τα οποία έχουν
αφθονία παραγόντων. Επιπλέον, και οι Βόρειοι και οι Νότιοι κερδίζουν από το
εμπόριο κυρίως με την ανακατανομή των παραγωγικών τους πόρων
αποτελεσματικότερα, κάνοντας χρήση των συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων.
Σύμφωνα με τον Samuelson οι τιμές των ίδιων συντελεστών παραγωγής, όπως είναι
το ποσοστό των μισθών, θα πρέπει να εξισωθούν σε όλες τις χώρες, ως αποτέλεσμα
της διεθνούς συναλλαγής εμπορευμάτων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, στην
πραγματικότητα, άφθονοι παράγοντες μετακινούνται στο εξωτερικό
ενσωματωμένοι στα εμπορεύσιμα αγαθά, έτσι ώστε να λάβουν υψηλότερες
αποδόσεις. Οι συνέπειες της θεωρίας του διεθνούς εμπορίου συχνά
χρησιμοποιούνται ως απόδειξη των αμοιβαίων επωφελών Βορρά-Νότου και της
σύγκλισης. Ο Βορράς υποτίθεται ότι είναι άφθονος σε κεφάλαιο και ο Νότος
άφθονος σε εργατικό δυναμικό (πιο πρόσφατα αφθονία σε ειδικευμένο/
ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό αντίστοιχα). ΈΈτσι, ο Νότος εξάγει εργατικό
δυναμικό, κερδίζει από το εμπόριο και γεύεται εξίσωση των τιμών των ίδιων
συντελεστών παραγωγής με το Βορρά.
Δεν αναγνωρίζεται συνήθως στις πολιτικές συζητήσεις ότι οι κυρίαρχη θεωρία
του εμπορίου δεν έχει πραγματικά τέτοιες ξεκάθαρες επιπτώσεις. Πρώτον, η
εξίσωση των τιμών των ίδιων συντελεστών παραγωγής προϋποθέτει ότι οι Βόρειοι
και οι Νότιοι έχουν τις ίδιες τεχνολογίες και ότι, χωρίς αυτή την υπόθεση, θα
πρέπει να μην υπάρχει τάση προς την εξίσωση των τιμών των ίδιων συντελεστών
παραγωγής είτε προς την σύγκλιση των εισοδημάτων που οφείλεται στην
απελευθέρωση του εμπορίου.
Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι υπάρχουν σημαντικές τεχνολογικές
διαφορές μεταξύ Βορρά και Νότου. Επίσης, η άποψη ότι η οικονομία επιφέρει
αναγκαστικά κέρδη από το διεθνές εμπόριο δεν ισχύει, εάν η οικονομία
"νοθεύεται" κατά κάποιο τρόπο, είτε εγχώρια ή διεθνώς.
18
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

19. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Αν πάμε πέρα από τα τυπικά νεοκλασικά μοντέλα του εμπορίου και στραφούμε
στα μοντέλα Βορρά-Νότου, τα οποία λαμβάνουν υπόψη σημαντικές ασυμμετρίες
μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, οι αποκλίνουσες μορφές ανάπτυξης μεταξύ
του Βορρά και του Νότου εμφανίζονται όχι μόνο να είναι δυνατές, αλλά και
εύλογες.
ΈΈνας συγκεκριμένος μηχανισμός που μπορεί να εξηγήσει τη δυναμική της
άνισης ανάπτυξης σχετίζεται με τις διαφορές στις εισοδηματικές ελαστικότητες
της ζήτησης για Βόρεια και Νότια αγαθά. Συνήθως οι πλούσιες χώρες
ειδικεύονται σε εξελιγμένα βιομηχανικά προϊόντα με υψηλή ελαστικότητα
εισοδήματος και οι φτωχές χώρες σε πρωτογενή αγαθά και απλούστερα
βιομηχανικά προϊόντα με χαμηλή εισοδηματική ελαστικότητα.
ΈΈνας άλλος μηχανισμός που μπορεί να εξηγήσει την άνιση ανάπτυξη σχετίζεται
με την εξειδίκευση του Βορρά σε τομείς που βιώνουν ταχύτερη τεχνολογική
αλλαγή εξαιτίας της εκμάθησης μέσα από την πράξη, παρά σε τομείς στους
οποίους ο Νότος ειδικεύεται (συνήθως γεωργικά προϊόντα). Ωστόσο, η θεωρία δεν
πρέπει να μας οδηγήσει στο να αναμένουμε ότι η άνιση ανάπτυξη είναι
αναπόφευκτη. Για παράδειγμα, είναι πιθανό ο Βορράς να γίνεται ολοένα και πιο
αποβιομηχανοποιημένος και να ειδικεύεται στον τομέα των υπηρεσιών με χαμηλή
αύξηση της παραγωγικότητας. ΌΌμως, δεδομένου ότι ορισμένοι τομείς υπηρεσιών
μπορούν να βιώσουν την ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας, και ότι πολλές
νότιες χώρες αντιμετωπίζουν επίσης την ταχεία ανάπτυξη του τομέα των
υπηρεσιών, αυτός ο αντισταθμιστικός παράγοντας δεν μπορεί να είναι πολύ
ισχυρός. Είναι επίσης δυνατό να υπάρξουν ισχυρές τεχνολογικές
πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις σε άλλους τομείς στο εσωτερικό των περιφερειών,
έτσι ώστε οι μισθοί των Βόρειων να αυξηθούν με σκοπό να αντιμετωπιστούν τα
οφέλη της αύξησης της παραγωγικότητας ή σε διεθνές επίπεδο λόγω της
μεταφοράς τεχνολογίας που μπορεί να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα των
Νότιων.
Η άνιση ανάπτυξη είναι ένα πιθανό αποτέλεσμα, δεδομένης της φύσης του
εμπορίου μεταξύ Βορρά και Νότου. Αν ιδέες όπως αυτές έχουν καμία θεωρητική
ισχύ, η προτεινόμενη πολιτική για τον Νότο είναι να προσπαθήσει να αλλάξει το
πρότυπο της εξειδίκευσης με βιομηχανικές και εμπορικές πολιτικές. Το αν
μπορούν όλες οι φτωχές χώρες να το πετύχουν αποτελεσματικά εξαρτάται κατά
κύριο λόγο απ΄ το αν οι κυβερνήσεις τους έχουν την απαιτούμενη διοικητική και
πολιτική ικανότητα. Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων αποτελούν οι ΗΠΑ,
Γερμανία, Ιαπωνία και πιο πρόσφατα η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν.
Η μεταφορά τεχνολογίας
Ο μηχανισμός της μεταφοράς τεχνολογίας έχει λάβει την πρώτη θέση στις
συζητήσεις της σύγκλισης λόγω της παγκοσμιοποίησης. Θεωρητικά, από την
βιβλιογραφία γνωρίζουμε ότι το ποσοστό της μεταφοράς τεχνολογίας θεωρείται
ανάλογο με το χάσμα της παραγωγικότητας μεταξύ του Βορρά και του Νότου,
δηλαδή όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα του
Νότου για την εισαγωγή της τεχνολογίας. Σε ένα μοντέλο στο οποίο οι δύο
περιφέρειες παράγουν ένα αγαθό με την εργασία και μόνο κάτω από συνθήκες
πλήρους απασχόλησης, στο οποίο η Βόρεια παραγωγικότητα αυξάνεται εξωγενώς
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
19

20. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
και η μεταφορά τεχνολογίας ακολουθεί αυτόν τον κανόνα, συνεπάγεται ότι σε
μακροπρόθεσμη ισορροπία η παγκόσμια ανάπτυξη θα είναι ίση με τη Βόρεια
ανάπτυξη, αλλά το τεχνολογικό χάσμα θα συνεχιστεί (δεδομένου ότι η Βόρεια θα
είναι πάντα ο ηγέτης που ο Νότος δεν μπορεί να ξεπεράσει). Αυτή η διαφορά θα
είναι μικρότερη όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα της μεταφοράς τεχνολογίας.
Οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι με λιγότερο αυστηρή προστασία των διεθνών
δικαιωμάτων ιδιοκτησίας μπορεί πραγματικά να επιτευχθεί κάποια σύγκλιση,
αλλά σε καμία περίπτωση πλήρης σύγκλιση.
Η μεταφορά τεχνολογίας μπορεί να οδηγήσει όντως σε κάποιο βαθμό
σύγκλισης για ορισμένες χώρες του Νότου, αλλά όχι για τον Νότο ως σύνολο. Η
υπόθεση ότι ο ρυθμός της μεταφοράς τεχνολογίας εξαρτάται θετικά στο
τεχνολογικό χάσμα φαίνεται λανθασμένη γιατί λαμβάνει υπόψιν της το δυναμικό
της χώρας αλλά όχι την ικανότητα της να προσαρμόσει την νέα τεχνολογία στην
δικιά της παραγωγή.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ οι πολυεθνικές εταιρείες μπορούν να
χρησιμεύσουν ως αγωγοί για τη μεταφορά τεχνολογίας, όπως συχνά τονίστηκε στη
συζήτηση της παγκοσμιοποίησης, μπορούν επίσης να έχουν αρνητική επίδραση
στη διαμόρφωση της εγχώριας τεχνολογικής δυνατότητα στις αναπτυσσόμενες
χώρες. Επιπλέον, οι αλλαγές στην τομεακή σύνθεση λόγω παγκοσμιοποίησης και
των δυσμενών επιπτώσεων τους στη μάθηση μέσα από την πράξη, μπορεί επίσης
να επιβραδύνει τη συσσώρευση των τεχνολογικών δυνατοτήτων. Και οι δύο αυτές
τάσεις μπορεί να επιβραδύνουν την αποτελεσματική μεταφορά τεχνολογίας, την
πρόληψη της σύγκλισης και να επιφέρουν άνιση ανάπτυξη.
20
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&Φυσικών
Επιστημών
-­‐
ΕΜΠ

21. “Παγκοσμιοποίηση. Προκλήσεις, αποτελέσματα, προβλήματα”
Οικονομική
Ανάλυση
ΙΙΙ
(Εφαρμοσμένη
Οικονομική)
Κεφάλαιο 9ο
Η παγκόσμια κατανομή της εργασίας κατά φύλο
- Hella Hoppe και Wilfred Dolfsma
Εισαγωγή
Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο υποστηρίζεται ότι υπάρχει ένας παγκόσμιος,
συγκριτικά με το φύλο καταμερισμός της εργασίας (GGDoL), προτείνεται μια
θεώρηση που έχει ως βάση τους θεσμούς ώστε να εξηγηθεί η ύπαρξη και επιμονή
του, και τέλος, εφιστάται η προσοχή σε ορισμένες σημαντικές εξελίξεις που έχουν
αντίκτυπο στον παραπάνω καταμερισμό.
Οι επιπτώσεις σχετικά με τη θέση των γυναικών διαβαίνουν μέσω των θεσμών
και των άγραφων σιωπηρών συμβάσεων που διέπουν τις σχέσεις των δυο φύλων
με έναν τρόπο που δεν είναι πάντα ευεργετικός για τις γυναίκες.
Βασικός στόχος του ΟΗΕ, όπως διαμορφώθηκε στην “Διακήρυξη της
Χιλιετίας”, είναι η “προώθηση της ισότητας των φύλων και η χειραφέτηση των
γυναικών ως αποτελεσματικοί τρόποι για την καταπολέμηση της φτώχειας, της
πείνας και των ασθενειών και για την τόνωση της ανάπτυξης που είναι
πραγματικά βιώσιμη» (United Nations 2000a), με δυσμενείς συνέπειες εάν κάτι
τέτοιο δεν επιτευχθεί.
Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει τη ζωή και τις
συνθήκες εργασίας γυναικών και ανδρών με διαφορετικό τρόπο, ότι η
παγκοσμιοποίηση βασίζεται σε συγκεκριμένες ανισότητες των δύο φύλων που
προηγούνται της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης και τέλος, αποδεικνύουν ότι
η παγκοσμιοποίηση αλλάζει τον καταμερισμό της εργασίας.
Μερικά βασικά στοιχεία και τάσεις
Φεμινιστές οικονομολόγοι, τάσσονται ενάντια σε μία οικονομία με κύρια
χαρακτηριστικά τα απλά “σκληρά “ γεγονότα και την λογική, προτείνοντας μια
“πρακτική που είναι ευέλικτη, δίνοντας προσοχή στο πλαίσιο, στα ανθρωπιστικά,
και πλούσια καθώς και ισχυρή, λογική, επιστημονική και ακριβής" (Nelson 1995:
139).
Εντούτοις, σε καμία περίπτωση οι αριθμοί δεν είναι άχρηστοι, αφού για να
δούμε την πρόοδο και την επιδείνωση της κατάστασης των γυναικών στην
κοινωνία, η προσεκτική χρήση του πλαισίου και των στατιστικών ανά φύλο είναι
αναγκαία.
Συχνά
παρουσιάζονται
εξαιρετικά
έμφυλες
περιγραφές
της
πραγματικότητας
της
οικονομίας
δεδομένου
ότι
η
μη
αμειβόμενη
εργασία
των
γυναικών
είναι
«αόρατη»
για
την
οικονομία
(Nyberg
2000:
14).
Το
φαινόμενο
μπορεί
να
ελαχιστοποιηθεί
με
μελέτες
που
έχουν
ως
σημείο
αναφοράς
τον
χρόνο.
Στην
προσέγγιση
αυτή,
οι
παραγωγικές
δραστηριότητες
ορίζονται
ως
εκείνες
για
τις
οποίες
μπορείτε
να
«πληρώσετε
κάποιον
άλλον
να
το
κάνει
για
εσάς".
Φαίνεται
ότι
συνολικά,
οι
γυναίκες
εργάζονται
περισσότερες
ώρες
από
τους
άνδρες.
Σχολή
Εφαρμοσμένων
Μαθηματικών
&
Φυσικών
Επιστημών
–
ΕΜΠ
21