Gaskalar

1
ÖNSÖZ
Hitit Devleti’nin kuzey sınırlarında yaşayan Gaşkalar hakkında yeterince bilgi
mevcut değildir. Hititçe çivi yazılı metinlerden elde edilen bilgilere göre bu halklar
yerleşik yaşama henüz geçememiş, yağmacı ve barbar kabileler olarak değerlendirilmiştir.
Ancak bu bilgilerin doğruluğu yeterince incelenmemiştir. Bu çalışma içerisinde, Hitit
kaynaklarından alınan bilgiler yine aynı kaynaklardan alınan aksi bilgilerle kıyaslanarak
konu ile ilgili bazı tespitler yapılmaya çalışılmıştır.
“M.Ö. II. Binyılda Anadolu da Gaşka Halkı’’ adlı tez çalışmamda yukarıda
belirtilen soruların yanıtları aranmaktadır. Söz konusu dönemde bölgede yaşamış olan
Gaşka halkının yaşadıkları coğrafya, Gaşka Halkının genel hatları ve Hititlerle olan
ilişkiler açıklanmaya çalışılmıştır. Başta Hitit kaynakları olmak üzere çevre kültürlerin
günümüze ulaştırdıkları belgeler dikkate alınarak, bu halkların eskiçağ tarihinde nasıl bir
rol oynadıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu konuda çalışma yapmamın temel nedeni
ise, bu kavim üzerinde fazla çalışılmamış olması ve derli toplu bir çalışmanın olmayışındır.
Tez çalışmaları sırasında yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım Doc. Dr.
Mehmet KURT ‘a teşekkürlerimi sunarım.

2
İÇİNDEKİLER
1. Giriş....................................................................................................
2. Gaşka Kavminin Yaşadığı Coğrafya.................................................
3. Gaşka Kavminin Genel Hatları...........................................................6
3.1. Gaşka Halkı……………................................................................... 6
3.2. Gaşkalar’ın Siyasi ve Askeri Yapısı.................................................. 9
3.3.Gaşkalar’ın Sosyo Ekonomik Faliyetleri...........................................12
3.4.Gaşkalarda Kültürel Faaliyetler........................................................
3.5. Gaşkalarda Din.................................................................................
4 Hitit Gaşka- Münasebetleri................................................................. 18
5. Hitit Ve Diğer Devletlerin Metinlerine Göre Gaşkalar.......................
6. Hititlerle Gaşkalar Arasında Yapılan Antlaşma Örnekleri.................. 34
Sonuç....................................................................................................... 41
Kaynaklar.............................................................................................. 43
Ekler.……………………………………………….…………… ……45..
3
4
14
16
31
.

3
1.Giriş
M.Ö. 2. Binyılın ikinci çeyreğinden itibaren güçlü siyasi bir birlik oluşturan
Hititler, ardından Anadolu’nun büyük bir bölümüne hükmeden bir imparatorluk haline
gelmiştir. Hitit Devleti, Anadolu’da yaşayan barbar bir kavmin tehlikesi altındaydı. Bu
kavim, Anadolu’nun kuzey bölgesinde yaşayan Gaşkalar’dır1
.
Gaşkalar’ın Anadolu kökenli olup olmadığı kesin olarak belli değildir ve onlar
hakkındaki en ayrıntılı bilgileri Hitit belgelerinden öğreniyoruz. Hitit Devleti’nin hemen
her kralı Gaşkalar’la mücadele etmek zorunda kaldığı için, Hititler’e ait birçok belgede
Gaşkalar’dan bahsedilmektedir. Bu belgeler ışığında, Gaşkalar’la yaşanan olayların yanı
sıra, onların etnik özellikleri hakkında da bilgi sahibi olmaktayız. Bu metinlerden başka,
Mısır ve Asur devletlerine ait belgelerde de Gaşka ismini rastlanmaktadır2
.
Gaşkalar’a ilişkin yanıtı aranan pek çok soru vardır. Bu sorular içerisinde onların
göçmen mi yoksa Anadolu’nun yerlisi mi oldukları henüz yanıtını bulmamıştır. Konu ile
ilgili olarak Gaşkalar’ın, sonraki yüzyıllarda ortaya çıkan İskitler ve Kimmerler gibi
Anadolu’ya kuzey steplerinden göç ettikleri veya Hattiler’in bir kolu olarak Hitit öncesi
Anadolu’da zaten var oldukları dair görüş ortaya atılmıştır. Gaşkalar hakkında merak
edilen bir diğer husus ise Gaşka ülkesinin sınırlarının neresi olduğudur3
.
1
Ünal, 2003:48.
2
Demirel, 2013:194
3
Bülbül, 2006:98.

4
2. GAŞKA KAVMİNİN YAŞADIĞI COĞRAFYA
İlk zamanlarda Gaşka ülkesini İsauria (Konya) ve Fırat arasındaki geniş bölgede
yani Yukarı Kızılırmak ile Fırat arasındaki bölgelerde aranıyordu. Gaşka Ülkesi’nin Kuzey
Anadolu’da aranması gerektiğini ilk olarak Göetze ifade etmiştir4
.
Bunada kanıt olarak ise; Gaşka hududunun Hatti’ye çok yakın olduğunu ve II.
Tuthaliya zamanında başkent Hattuşa’nın bile Gaşkalar’ca yağmalanabildiğini söylemiştir.
Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin başka kavimleri barındırdığı için Gaşka Ülkesi
olamayacağını, Eğer Gaşka Güneydoğu Anadolu’da olsaydı Hititler’in Kuzey Suriye’ye
geçmelerinin o kadar kolay olamayacağını, bundan dolayı geriye sadece Doğu ve Kuzey
Anadolu’nun kaldığını ifade etmiştir. Azzi–Hayasa Ülkelerini Harput ve Trabzon
arasındaki kısma yerleştirdiğinden Gaşkakalar’ın doğuda da olamayacağını ortaya
koymuştur. Geriye ise sadece Kuzey Anadolu kalmış5
.
Hitit Devleti’nin kuzeyinde oturan Gaşkalar, Karadeniz bölgesine M.Ö. II. binde
egemen olmuşlardır.Kuzey Anadolu Bölgesi’nin en önemli fiziki özelliği dağlık
olmasıydı6
. Karadeniz bölgesidağlık ve geçit vermez kayalıkların oluşmaktadır. Bu durum
Gaşka kavmine bazı avantajlar sağlamıştır. Gaşkalar’ın en büyük avantajları, kendilerini
hâkimiyetleri altına almak isteyen Hititlerle mücadeleleri esnasından kendisini
göstermiştir7
.
Gaşkalar’ın, yaşadığı bölge ve bu bölgenin kapsadığı alan tam olarak
bilinmemektedir. Bunun temel sebebi ise Gaşkalar’ın konar-göçer yaşam tarzını
benimsemiş olmalarıydı. Bundan dolayı bilim adamları tarafından farklı ya da ortak
4
Ünal, 2003:53.
5
Murat, 1998:435.
6
Eyüboğlu, 1991:64.
7
Kolağasıoğlu, 2009:44

5
görüşler ileri sürülmüştür. Bunları incelediğimizde,Mayer-Garstang ve Hrozny gibi bilim
adamları, ilk çalışmalarındaGaşkalar’ın Kızılırmak'ın Yukarı kısmı ile Yukarı Fırat
arasında yaşadıklarını öne sürmüşlerdir8
. E. Forrer9
ise, Gaşka ülkesini kuzeyde,
Yeşilırmak ile Çekerek nehirleri arasındaki bölgede olduğunu savunmuştur. E. Cavaignac,
Gaşka ülkesinin batıya yani Kızılırmak’ın alt kısmından Ege Denizi'ne kadar uzandığı
görüşünü ileri sürmüştür10
.
Göetze, ilk önceleri Gaşkalar’ınArzava ve Hatti arasındaki bölgede yaşadıklarını
kabul ederken yaptığı daha sonraki çalışmalarındaGarstang-Gurney ve Forlanini gibi
Gaşka Ülkesinin, Merzifon-Amasya hattının kuzeyindeki Sinop-Ordu arasındaki bölgede
yer aldığını savunmaktadır. Cornelius, Gaşka yerleşim alanını kuzeyde Turhal, güneyde
Gürün ve doğuda Kemah’ın bulunduğu üçgene koymaktadır11
.
Gaşkalar’la ilgili olarak önemli bir çalışma yapan E. VonSchuler ise birbirinden
bağımsız üç Gaşka grubunun olduğunu söylemektedir. Bunlardan, Batı Gaşka grubunun
Gökırmak ve Devrez üst geçitinin kuzeyinde yer aldığını, merkezi Gaşka grubunun
Kızılırmak ve Aşağı Çekerek arasında olduğunu, Doğu Gaşka grubunun ise Çorum
Mecitözü ile Kelkit çayının kuzeyinde bulunduğunu savunmaktadır12
Sonuç olarak Gaşkalar’ın yerleştikleri coğrafi bölgenin sınırlarını ana hatlarıyla
vermek gerekirse; doğuda Hayasa13
, batıda Tummana ve Pala, güneyde Yukarı Memleket
ve kuzeyde Karadeniz Bölgesi’dir.
8
Murat, 1998: 436.
9
Ünal, 2003:50.
10
Ceylan-Uyanık, 2012:71.
11
Memiş, 1990:103.
12
Memiş, 2001:60.
13
Kıymet, 2004:18.

6
3. GAŞKA KAVMİNİN GENEL HATLAR
3.1.Gaşka Halkı
M.Ö. II. binyıl Anadolu’sunda en büyük devletlerinden birisini kuran Hititler,
etrafını çevreleyen barbar ve yarı-barbar kavimlere karşı mücadele etmek zorunda
kalmıştır. Hititler'e hiçbir zaman baş eğmeyen kavimlerden birisi de Anadolu’nun
kuzeyinde merkezi bir otoriteye sahip olmadan, kabileler halinde yaşayan
Gaşkalar'dır.Gaşkalar’ın yerleşim alanlarının ağırlıklı olarak Kuzey Anadolu olduğu
anlaşılmakla birlikte, sürekli olarak İç Anadolu’ya doğru bir hareketlenme içerisinde
oldukları görülür14
.
Bu durumun temel sebebi tam olarak tespit edilememekle birlikte, toplumda
yerleşik bir üretim anlayışının oluşmaması ve Karadeniz Bölgesi’nde yaşayan diğer halklar
gibi onlar için de yaşam alanlarının yetersiz hale gelmesinin neden olduğu düşünülebilir.
Anadolu’nun kuzeyinde egemen bir halk olan Gaşka halkının kökeni konusunda üzerinde
kesin bir görüş bulunmamaktadır15
.
Gaşkalar’ın, Hattiler16
gibi Anadolu’nun yerlisi mi, yoksa Hititler gibi Anadolu’ya
dışarıdan göç eden bir halk mı oldukları konusu tartışmalıdır. Ne var ki, şu
anadekGaşkalar’a ait bir belgenin, ele geçmemiş olması bu tartışmalarınbir sonuca
varmayacağını göstermektedir. Bu nedenle özellikle Gaşka hâkimiyet alanlarında
yapılacak çalışmalar sonucunda elde edilecekbelgeler, gelecekte bu soruya yanıt
verilebilmesi açısından büyük önem taşıyacaktır.
14
Murat, 1998:438.
15
Memiş, 2012: 72.
16
Demirel, 2013:196.

7
Gaşkalar’ın, Karadeniz bölgesinde hakim olduğu toprakların sınırları ve ne kadar
yaşadıkları konusunda bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, Grek kolonileri çağında
Gaşkalar’dansöz edilmemesi, Kimmerler ve İskitler’den önceki dönemde bu halkın
bölgede olmadığı göstermektedir17
.
Gaşkaülkeleriher zaman için Hititler açısından düşman bir ülke olmuşlardır. Hatta
bilindiği üzere, hemen hemen bütün Hitit kralları Kuzey Anadolu bölgesinde yaşayan bu
barbar halkla uğraşmışlardır18
. Bu kavimlerden Eski Hitit Devleti metinlerinde
bahsedilmediğine göre, Gaşkalar’ınIII.Tuthalya19
zamanında meydanagelen bir kavimler
göçü ile Anadolu’ya gelmiş olmaları muhtemeldir.Ancak bu konuda kesin bir yargıya
varmak doğru değildir.
Gaşka halkı, her ne kadar Anadolu’da Hititler tarafından yazı biliniyor olsa da,
yazıyı kullanamamış bir halktır. Bu nedenle de, bu halk hakkındaki bilgilerimiz doğrudan
değil de dolaylı yollardan edinilmektedir. Gaşkalarhakkındaki en iyi bilgiler, komşuları ve
yüzyıllar boyunca mücadele ettikleri en önemli düşmanları olan Hitit Devleti sayesinde
edinilmektedir.Hitit dini ve siyasi metinlerinde bu halk hakkında birçok bilgiye ulaşmak
mümkün olmaktadır20
.
Hitit belgelerinden elde edilen bilgilere göre, Gaşkalar hiçbir zaman tek bir kralın
otoritesine bağlı olarak yaşamamışlar, birçok kabilenin bulunduğu ve buna bağlı olarak da
çok sayıda kabile liderinin yer aldığı bir idare yapısına sahiptiler. Ne var ki, özellikle
Gaşka’lı lider Pihhuniyadöneminde Gaşkalar’ın tek bir önder etrafında toplanmaya
17
Bilgi, 1998:67.
18
Macqueen, 2001:49.
19
Memiş, 2001:64.
20
Ünal, 2003:54.

8
çalıştıklarına dair bazı bilgiler mevcuttur. Ancak bu çabanın başarısız olduğu devam eden
süre içerisinde görülmektedir21
.
Hititlerin Anadolu’da birçok halk ile mücadelesi olmuştur. Ancak hiç şüphesiz ki,
en çok sorun yaratan grup, her fırsatta, Hatti sınırlarını aşıp Hattiülkesine ait toprakları
işgal eden, bir keresinde de başkenti ele geçirerek yağmalayan,
Gaşkahalkıydı.Gaşkahalkınınsistemli bir siyasal örgütlenmesi yoktu ve bağımsız kabileler
olarak yaşayıp savaşırlardı22
. Toptan fethedilemezlerdi. Üstelik yaşadıkları çetin dağlık
bölge, onları bulmayı, dağlarının kuytularından bulup çıkarmayı ve bölge üzerinde otorite
kurmayı bir ordu ne kadar büyük, donanımlı ya da eğitimli olursa olsun imkânsız hale
getiriyordu23
.
Daha önce da belirtildiği gibi,Gaşkalar Eski Yakın Doğu tarihinde kendi tarih ve
kültürleriyle ilgili olarak kendi yazılı belgelerini bırakmayan talihsiz halklardan birisidir ve
onlar düşman halkların baskısı altındadırlar. Gaşkalar’ın tarihlerine ise, yabancı arşivlerden
yani Hattuşa24
, Maşat ve Ortaköy kökenli arşivlerden öğrenmekteyiz.
Özellikle Gaşka sınırına yakın garnizon kentleri Maşat ve Ortaköy mektuplarında
onlardan sürekli “düşman” diye söz edilir. Hitit kaynaklarının haricinde sadece bir defa
Amarna metinlerinde, bir Mısır yazıtında ve Yeni Asur belgelerinde adları geçer. Böylece
malzemenin çoğunun Boğazköy’den geldiği görülür25
.
Gaşkalar’ın,Eski Hitit Devleti’nin sonlarından imparatorluğun çöküşüne kadar
Hititler’in daimi düşmanı olduğunu, her an isyana ve Hitit topraklarına karşı saldırıya hazır
21
Macqueen, 2001:49.
22
Demirel, 2013:196.
23
Taşdöner, 2005:87.
24
25
Memiş, 2012:234.

9
bulunduklarını, bağımsız boylar halinde yaşadıklarını, dönemine göre çok yüksek bir
medeniyete ve askeri güce sahip Hitit Ülkesi’nin gücükarşısında Gaşkalar’ın dağlara
sığındıklarını, dağlık alanlarda yaşamayı tercih ettiklerini ve yarı boyunduruk altında
kültürel belki de etnik olarak Hititleşmiş barbar bir Gaşkahalkınınvar olduğunu
söyleyebiliriz26
.
3.2. Gaşkalar’ın Siyasi ve Askeri Yapısı
Gaşkalar’da siyasi yapı kesinlikle bağımsızdı ve köy köy meydana gelmiş
topluluklardan oluşuyordu. Hiçbir zaman merkezî bir otorite etrafında toplanmamışlar,
yani bir devlet haline gelmemişlerdir. Dağınık kabileler halinde yaşayan bu kavim, ancak
savaş durumunda birbirleri ile ittifak kuruyorlardı27
.
Çok tartışmalı bir konu olan Gaşkalar’ın bir devlet niteliği taşıyıp taşımadığı
konusuna gelince; I. Şuppiluliuma'nın28
birçok boydan oluşan Gaşka kabileleriyle
savaşması Gaşka ülkelerinden çoğunun asker vermekle yükümlü kılınması ve bir boyla
antlaşma yapılınca diğer bir boyun bunu kabul etmeyerek saldırı halinde olması, Bir Gaşka
devletinin var olmadığını göstermektedir.
Buna karşılık Gaska reislerinden Pittagatalli'nin 20 yıl boyunca bazı Gaşka Ülkeleri
üzerinde idareci rol oynadığını ve Tipiia Ülkesindeki Gaşkalı reis Pihhuniia’nın 20 yıl
boyunca bazı Gaşka ülkeleri üzerinde idareci rol oynadığı, Hitit metinlerinde
geçmektedir29
.
26
Memiş, 2001:63.
27
Bülbül, 2006:101.
28
Murat, 1998:438.
29
Demirel, 2010:58.

10
Özellikle, I. Suppiluliuma, Hitit ülkesine yapılan istilâda Gaşkalar’ın 12 bağımsız
kabileden ibaret olduklarını belirtir. II. Murşili, Gaşkalar’ın yönetimi hakkında bazı
bilgiler aktarmaktadır. Buna göre; merkezî bir otoriteye sahip olmayan Gaşkalar’ın başına,
Pihhunija adındaki kimse tek olarak yönetime geçmiştir30
.
Pittapara ve Pittaggatalli gibi komutanlar, önde gelen şahsiyetler olarak, halkın
önemli kısımlarında yükselmişlerdir. Hatta Pittaggatalli31
, ilk on yıllık sürede Batı
Gaşkalar arasında idareci rol oynamıştır. Bunun yanında, hiçbir yerde halkı yöneten kişiye
kral ünvanı verilmiyordu. Asur Kralı I. Tiglatpileser, 20.000 Muşki’nin beş kralın
idaresinde toplanmış olduğunu söylerken büyük bir ihtimal, bu krallardan kastı
komutanlardır. Hitit Devleti Gaşkalar’la yaptıkları antlaşmalarda, muhatap olunacak bir
kral bulamıyordu.
Ancak, yeminli kişilerden oluşturulan çok sayıda temsilciler bulunuyordu.
Tahminimizce bu yeminli kişiler, mensubu oldukları kabilelerdeki mevkili kişilerdi.
Bunlar, seçilirken ya da ifade edilirken, “en yaşlı” olarak belirlenmiyordu. Askerî
bölüklerin başına getirtilmiş ve vesikalardan da anlaşıldığı kadarıyla “Gaşkalar’ın en
büyüğü” olarak ifade ediliyorlardı. Bütün bunlardan anlaşıldığı gibi, sosyal yapıda bir
eşitlik söz konusudur32
.
Yani, ne bir yerleştirici otoritesi, ne de belirli bir sosyal farklılığın olmadığı bir
toplumdur. Bu sebeptendir ki, askerî yönden elverişli yüksek kültüre karşı kendini
ispatlamak zorunda olmaları gerekiyordu. Askerî yapılarına gelince, belkide en iyi tespitler
bu konuda yapılmıştır. Vesikalarda yer alan bilgilere göre, sadece askerî alanda değil,
maddi kültür unsurlarını da öğrenebiliriz. Gaşka orduları önemli sayıda savaşçıdan
30
Ünal, 2003:57.
31
32

11
meydana geliyordu. Halys’ın batısında yerleşik olan Gaşkalar, en azından 5.000, belkide
9.000 savaşçıyı bir orduda birleştirebiliyorlardı33
.
Tabiki, bu sayıların doğruluğu kesin olmayabilir ve bu doğrultuda halkın
yoğunluğunu çıkarabilmek zordur. Fakat savaşlarda gösterdikleri başarılara baktığımızda,
nüfuslarının fazla olduğunu söyleyebiliriz. Eğer, kabileler arasında ilişkiler sık değilse,
büyük bir ordu oluşturmada başarılı olamıyorlar. Herhangi bir düşman saldırısında, tehdit
edilen tarafın komşuları dayanışma içinde bulunuyorlardı.Gaşkalar, birbirlerini, düşman
saldırılarına karşı uyarıyorlardı ve yardıma gidiyorlardı34
.
Gaşka ordusu, yaya savaşçılardan ve savaş arabalarından oluşuyordu. Savaş
arabalarını büyük bir olasılıkla, kendilerinden kültür açısından üstün seviyede olan
Hititler’den almış oldukları tahmin edilmektedir. Özellikle, bahsettiğimiz dönemlerde,
savaşlardaki başarının rolü, bu savaş arabalarından geçiyordu35
. Mesela, Hitit kralları,
askeri stratejide oldukça iyiydiler.Askerî seferin hedefi, düşmanı her zaman açık alanda
yakalamaktı. Böylece, savaş arabalarından en fazla fayda sağlanabilirdi.
Bu savaş arabaları Tunç Çağı’nın en korkunç silahı olarak isimlendirilir.
Gaşkalar’ın savaş arabalarının kesin olarak belirtildiği Mısır’daki bir rölyef üzerinde
işlenmiş resimidir. “Gaşkalar’ınMarijannu36
savaşçılarını” yani arabalı savaşçılarını,
çizdikleri resimde, Gaşkalar’ı savaş esiri olarak göstermişlerdir. Gaşkalı askerler ayrıca, bir
nevi paralı askerlik görevi de görüyorlardı.Buna örnek olarak, Kadeşsavaşın da Hititler
tarafına takviye güç olarak katılmışlardır. Görevlerine gelince, genellikle sabit yerlerin
savunulmasında başarısız olmuşlardır. Sabit yerler, tahminen özel savunma yapılarından
çok, tabiat tarafından korunan yerlerdi. Gerek yerleşim yerleri gerekse saklanma yerleri
33
Kıymet, 2004:77.
34
Kolağasıoğlu, 2009:37.
35
36
Bülbül, 2006:103.

12
genel olarak dağların geçilmesi zor yerlerinde bulunuyordu. Üstelik Gaşkalar, arazinin
tabii coğrafyasından en iyi şekilde faydalanmasını biliyorlardı37
Gaşkalar’ın stratejisi, tahminen başarılı bir geri çekilme ile son bulan Hitit savaş
sanatıydı. Büyük ordular, arkalarını bir dağa veya ormana dayıyorlardı. Böylelikle bir
yenilgi esnasında onlar için bu, bir kaçış yolu idi. Düşman takibi sırasında ise, savaş
arabalarını güvene alıp askeri birliklerini yerleştirmeleri avantaj sağlıyordu. Bu durum
karşısında düşmanın meydan savaşı yapması imkansız hale geliyordu38
. Saldırı anlarında
Gaşkalar, daha çok Hitit yerleşmelerini tehlikeye sokuyorlardı.
Gaşkasaldıları ise, ani ve habersiz yapılıyordu.Hitit Devleti de aynı şekilde,
korunaklı bir yere veya bir dağın tepesine mevzilenip, aniden bir baskınlar düzenliyordu.
Fakat Gaşkalar’a karşı baskın yapmak hiç kolay değildi39
. Çünkü daima Hititler’e yakın
yerlerde ileri karakollar kurmuşlar ve onların askerî faaliyetlerini sürekli gözetlemişlerdir.
Böylece, bir tehlike anında kaçış imkanı elde etmiş oluyorlardı ve bununla beraber, komşu
birlikler birbirlerini uyarıyorlar ve arkadan yaklaşan düşmana tuzak kuruyorlardı40
3.3.Gaşkalar’ın Sosyo-Ekonomik Faaliyetleri
Gaşkalar’ın ekonomik faaliyetleri yaşam tarzları ile orantılıdır. Buna bağlı olarak
ekonomilerinin esas kaynağı hayvancılıktır. Gaşkalar yeri geldiğinde ekonomik çıkarları
doğrultusunda Hititlerle anlaşma bile yapmışlardır. Hitit-Gaşka arasında hayvancılık ile
ilgili faaliyetleri düzenleyen bir antlaşma metninde, birkaç sürü sahibinin bir otlağı ortak
kullanabildiğini ve bazen sürülerin tamamen birbirine karıştığı ifade edilmektedir41
.
37
Demirel, 2013:198.
38
39
Eyüboğlu, 1991:64.
40
Ünal, 2003:58.
41

13
Hititlerle Gaşkalar’la yapılan antlaşmalar gereği, dost Gaşka gruplarının sürülerini
Hitit topraklarında birlikte otlamalarına izin vermekteydi. Gaşkalar’ın ekonomik
faaliyetleri Hitit-Gaşka münasebetlerinin gelişmesine de neden olmuştur. Gaşka prensi
Pihhuniya’nın42
, Hitit eyaleti, Iştitina’yı kuşatma amacının otlak alan bulmak olduğu
ifadesini kanıt olarak gösterebiliriz.
Hayvancılığın yanında Gaşkalar’ın diğer geçim kaynaklarından biri de, bağcılıktır.
Hitit Devleti ile Gaşkalar arasında ortaya çıkan birçok anlaşmazlıktan birisini de bu konu
oluşturmaktadır43
. Aslında bakıldığında, Gaşkalar’ın yaşam tarzlarına hiç uymayan ziraat
faaliyetleri, akıllarda şüphe uyandırmaktadır. Bunu da şöyle açıklanabilir; bağımsız gruplar
halinde yaşayan Gaşkalar’ın içerisinde, yerleşik hayat süren topluluklarda söz konusudur.
Zirai faaliyetler içerisinde, üzüm bağcılığı ve tarım yer alıyordu44
.
Gaşkalar’ın kendilerinin üretemediği ancak yaşamları için gerekli olan ürünleri, Hititler’le
yaptıkları alışverişlerle sağlıyorlardı. Fakat bu ürünlerin neler olduğu konusunda bilgiler
mevcut değildir.Gaşka halkı göçe bir hayat tarzı sürmüşlerdir. Hitit metinlerinden
öğrendiğimiz kadarıyla Gaşka toplumunda sınıf ayrılığı yoktur. Sadece, Hititler’den
Gaşkalar’ın hâkimiyetine girmiş olanlar, özel bir sınıfa vardı45
.
Gaşkalar’ın yemin listelerine baktığımızda, babalarının isimleri ile karekterize
edildiklerini görüyoruz. Bu da, ataerkil bir toplum olduklarını göstermektedir. Evlilikleri,
sadece kendi içlerinde değil, örneğin, Hitit Devleti’nden bir kadınla evlenebildikleri gibi,
42
Murat, 1998:439.
43
Bilgi, 1998:70.
44
45

14
Gaşkalı bir kadın da aynı şekilde evlilik yapabiliyordu. Fakat kadının toplumdaki yeri ve
Gaşkalar’ın evlenme şekilleri ile ilgili bilgiye sahip değiliz46
.
Hitit metinlerinden öğrendiğimiz kadarıyla, Gaşkalar tarafından esir olarak ele
geçirilen mâbet memurları, köle olarak kullanılıyordu. Özellikle, savaşlarda ganimet
olarak, insan alıyorlardı. Yalnız, Hitit Devleti’nden sadece esir veya ganimet olarak Gaşka
ülkesine insan gitmiyordu47
.
Ayrıca, Hitit Devleti’nin gücünden kaçan, saklanmak isteyen insanlar da mülteci
olarak bu topraklara sığınıyorlardı. Bu kişiler arasında, zanaatkârlar, yetenekli kişilerle
birlikte, kullandıkları medeniyet anlamında önemli araç ve gereçler de Gaşka ülkesine
yenilik getiriyordu. Bunun sonucunda, alenî bir sosyal kademe kendiliğinden oluşmuş
oluyordu48
.
3.4.Gaşkalar’da Kültürel Faaliyetler
Gaşkalar konar-göçer bir yaşam hayatı sürdürdüğünden pek fazla kültürel faaliyette
bulunamamışlardır. Gaşkalar’ın kültürel faaliyetleri dediğimizde bahsedilecek ilk konu dil
ve yazıdır49
. Hitit metinlerinde dilin Gaşka yapısı, kökeni ve akrabalık ilişkilerini
belirlemeye yarayacak bilgi mevcut değildir. Hititler'in Gaşkaca yer ve şahıs adlarını
Hititçe'ye tercüme ederek vermiş olmaları tahmin edilmektedir.
Gaşkalar, haberleşmede sadece sözlü yöntemi değil, yazı da kullanıyorlardı. Eğer
bir yazı kullanacaklarsa, bu büyük ihtimal çivi yazısı olacaktı. Çivi yazısından kastımız,
Hititçe’dir50
. Çünkü,Hititçe Gaşkalar için kültür ve irtibat dili olarak kullanılıyordu. Zaten
46
Demirel, 2010:57.
47
Bülbül, 2006:102.
48
Kıymet, 2004:20.
49
Ünal, 2003:51.
50
Ünal, 2003:48.

15
yapılan antlaşmalardan da anlaşılacağı gibi, Hititçe, Gaşkalar arasında yaygın bir dildi.
Gerçi bu durum, Hitit Devleti’nin işine geliyordu. Böylece, aralarındaki bir davanın
çözülmesinde, Gaşkalı bir kişinin Hitit memurunun yanında çalışmasında, hatta kralla
iligiliGaşkalı bir kişinin söylediği olumsuz bir sözün iletilmesinde, büyük yarar sağlıyordu.
Gaşkalar’ın kendilerine özgü gelenek-görenekleri hakkında bir bilgiye sahip
değiliz.Gaşkalar’ın sahip olduğu dil ile ilgili olarak herhangi bir kayıt günümüze
ulaşmamıştır. Bu nedenle de diğer dillerden alınan malzeme ve tahminler yoluyla dilin
yapısı hakkında bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır51
.
Ariwaşu, Aşhapala, Hatepta, Hatmigga, Hazzina, Himuili, Ittili, Izzizi, Kalmahaziti, Kanu,
Kaşaluwa, Kaşşi, Kaşşiyara, Kaşka, Kaşkaili, Kaşkamuwa, Kaşşu, Kazzipirri52
, Kunalli,
Şahappala, Şapalli, Şauşşili, Şazina, Şunaili, Şunupaşşi, Taraşkuil, Tarhundaziti, Tada,
Tatili, Temetti, Titta, Tuttu, UravalkuiWaltahi, Zipili53
. Şahıs isimleriyle ilgili şu
sözcüklerin lakap olduğu tahmin edilmektedir: Piggappilu54
,Pikuryalli, Pikuduştenah,
Pippalala, Pittauriyaş, Pituntuiş.
Gaşkalar Anadolu’da yazının varlığından hiç şüphesiz ki haberdardılar. Buna kanıt
olarak da Gaşka ile Hitit arasında yapılan antlaşmalar verilebilir. Ancak yazının
varlığından haberdar olmaları, maalesef onu kullandıklarını göstermemektedir. Yazının
Gaşkalar tarafından kullanılamaması, daha önce de ifade edildiği gibi, onlar hakkında
günümüze dolaylı yollardan ve taraflı bilgilerin ulaşmasına neden olmuştur55
.
Kısaca toparlayacak olursak, Gaşkalar, yarı göçebe, birbirinden bağımsız gruplar
halinde yaşayan ve savaşçı kimlikleri her zaman ön plânda yer almış bir kavimdir. Diğer
51
Ünal, 2003:48.
52
Demirel, 2010:61.
53
Ünal, 2003:48.
54
Ünal, 2003:51.
55
Ünal, 2003:48.

16
ülkeler onların savaşçı özelliklerinden sürekli bahsetmişler fakat hiçbir şekilde kültürel
varlıklarından, maddi unsurlarından bahsetmemişlerdir56
. Bu ülkeler için Gaşkalar,
korkulan ve onlara karşı çeşitli önlemler almak zorunda kalınan bir topluluktur. Yine de
Gaşkalar, tehlikeli olarak görülürken dahi, krallar tarafından, ülkelerindeki hizmet işlerinde
çalıştırmışlardır. Bu şekilde yaşam tarzları olan Gaşkalar, yine savaşçı özellikleri ile son
kez tarih sahnesinde yer alırlarken, varlıkları son bulduğunda geri de hiçbir kültür öğesi
bırakmamışlardır57
.
3.5.Gaşkalarda Din
Hitit metinlerin elde ettiğimiz bilgiler göre Gaşkalar’ın dinsiz ve hırsız bir kavim
olduğunu öğrenmekteyiz. Özellikle Hitit kralı Arnuwanda ve eşi Aşmunikal’e ait
metinlerde bu durum açıkça görülmektedir. Bazı kaynaklarda Gaşka halkının sahip olduğu
tanrıların isimleri geçmektedir. Fakat bu kaynaklar tahribata uğradığı için elde edilen
bilgiler son derece kısıtlıdır58
.
Bu kaynaklar da sadece Zababa59
diye birGaşka tanrısının adı okuna bilmiştir.
Gaşkalar toplumunda da diğer kavimlerde olduğu gibi,çoktanrıcılık inanışı esastı. Bir Hitit
metinde; “Gaşka memleketinin Tanrıları” ifadesi kullanılmış ve Hititler’le yapılan bir
antlaşmada, Hitit tanrıları ile birlikte, Gaşka tanrıları da şahit olarak gösterilmiştir.
Bütün yemin tanrılarının listesini veren birkaç belge, Gaşkalar üzerinde nüfuzu olan
tanrılar hakkında, bazı bilgiler vermektedir. Bu listeler, iki Gaşka antlaşmasının içerisinde
56
Kıymet, 2004:20.
57
Murat, 1998:439.
58
Memiş, 2012:234.
59
Taşdöner, 2005:97

17
muhafaza edilmiştir. Bahsedilen tanrılar, Gaşka tanrıları olarak geçse dahi, Hitit tanrıları
ile aynıdır. Söz konusu belgelerde, öncelikle, Güneş Tanrısı ve Fırtına Tanrısı
zikredilmektedir. Yalnızca, “Zababa” adlı bir tanrı ayrı bir önem arz ediyordu60
.
Bu tanrı diğer tanrılardan üstün tutuluyordu. Mesela, Hitit ülkesine karşı savaş veya
yeminin bozulması gibi çok ciddi durumlarda etkili bir rol oynuyordu. Gaşka’lı askerler
‘’Zababa’’ etrafında yemin ediyorlardı. Belki de, savaş tanrıları olarak onu görüyor
olabilirlerdi. I.Arnuwanda’nın dua Metinlerinde, Gaşkalar’ın Hurna’nın tapınaklarını yıkıp
dağıttıklarından söz eder.Hatta,buradaki tapınakların yıkılmasından sonra, onları
destekleyen halkın kaybolup gittiğinden bahsederek asıl üzüldüğü noktayı belirtir61
.
Gaşkalar, girdikleri şehirlerdeki tapınakları yakıp yıktıkları için ve buradaki
rahipleri esir olarak aldıkları için, dine karşı saygısız bir toplum olarak bahsedilirler.
Belgele göre, Gaşkalar her zaman yalan yere yemin edebiliyorlar, tanrıların buyruklarını,
sözlerini hor görüyorlardı. Ek olarak da, tapınakları yağmalıyorlardı. Bütün bunlar, onları,
dine saygısı olmayan, savaşçı bir toplum gibi gösteriyordu62
.
Her ne kadar, bazı belgelerde bazı tanrı isimleri geçse de, Gaşkalar’ın bir dine
inanmadığı ya da neye inandıklarına dair bir kayıt mevcut değildir63
. Belki de, yaşam
tarzları, merkezi otoritenin olmayışı ve savaşçı bir kavim olmaları, onların inançlarını
farklı kılıyordu64
.
60
Demirel, 2010:43.
61
Ünal, 2003:551.
62
Bülbül, 2006:106.
63
Kıymet, 2004:18.
64

18
4. HİTİT-GAŞKA MÜNASEBETLERİ
Gaşkalar, M.Ö.2. Binyılda Anadolu’da varlık göstermiş olan kavimlerdenbirisidir.
Gaşkalar hakkında yazılı kaynak sayısı az olup, bu konuda en detaylı bilgiye Hitit
kaynaklarında dolaylı olarakda Asur ve Mısır kaynaklarında rastlanılmaktadır. Gaşka adı
bu kaynaklarda Gaşga, Kaşga, Kaşka olarak geçmektedir. II. Ramses’in yazıtlarında KşKş,
Asur kaynaklarında Kaşku, Ugarit dilinde ise ktk olarak yazılmıştır65
.
Gaşkalar’ın adına Hititlere ait tarihi belgelerin hemen hemen hepsinde rastlamak
mümkündür. II.Tuthaya’nın66
yıllıkları, I.Şuppiluliuma’nın kahramanlıkları metni,
II.Murşili’nin yıllıkları, ve III. Hattuşili’nin otobiyografisi Gaşkalar hakkında önemli
bilgiler vermektedir. Gaşkalar hakkında ilk defa detaylı olarak I. Arnuwanda’nın şikayet
dualarında söz edilmektedir.
Hitit-Gaşka ilişkilerinden bahseden metinlerde Gaşka toplumunun yazıyı
bilmemelerinden ve ya kullandıkları yazının bilinmemesinden dolayı tek taraflıdır. Bu
nedenle de söz konusu ilişkilerle ilgili olarak yalnızca Hitit kayıtlarında bilgi
edinilmektedir. Elde edilen Hitit belgelerinden anlaşıldığına göre iki devlet arasındaki ilk
ilişki, eski Hitit krallarından Hantili dönemine aittir67
.
Hantili bu metinde şunları söylemektedir; “Hatti ülkesinde hiç kimse şehirlerde surlar inşa
etmemiştir. Ben, Hantili, bütün ülkede duvarlarla korunmuş kentler yaptım ve Hattuşa
kentini de tahkim ettim” şeklinde ifadelerde bulunmuştur.Bu kral zamanından itibaren Hitit
65
Ünal, 2003:55.
66
Memiş, 2001:59.
67
Memiş, 1990:104.

19
kralları, Gaşka saldırıları karşısından savunmaya önem vermişler ve bu nedenle başta
Hattuşa olmak üzere pek çok Hitit şehrini surlarla çevirmişlerdir68
.
Hantili yukarıda verilen metninde, Hattuşa’nın çevresinin hangi sebepten dolayı
surlarla çevrildiğini belirtmemektedir. Ne var ki, İmparatorluk dönemi krallarından IV.
Tuthalya, Hantili’nin bu hareketinin gerekçesinin, kuzeyden gelen Gaşka tehlikesinden
kaynaklandığını ifade etmektedir69
.
Hitit Devleti’nin başkenti olan Hattuşa’ya yakın olmaları ve Hitit Devleti’nin
gösterdiği tüm zayıflık belirtilerini fırsat kabul etmeleri sebebiyle Gaşkalar’ın Hattuşa’ya
saldırmış oldukları doğru kabul edilir. Hantili dönemine kadar hiçbir Hitit kaynağında
Gaşkalar’ın izine rastlanmamış olduğundan dolayı, bu halkın Hitit Eski Krallık döneminde
Anadolu’da olmadıkları, ilerleyen dönemde bölgeye gelerek yerleştikleri düşünülebilir70
.
Yeni Hitit Devleti zamanına ait metinlerden anlaşıldığına göre Gaşkalar’ın tarih
sahnesine çıkışları I.Hantili zamanına rastlamaktadır. Bu bilgiye ise, I.Arnuwanda ve
Aşmunikal çiftine ait dua metinlerinden öğrenmekteyiz71
.Dini içerik taşıyan bu dua metni
Boğazköy’de yıkık bir mabette bulunmuştur. Bu metinde Hitit kralı I. Arnuwanda ile
kraliçe Aşmunikal, Gaşka saldırıları karşısında tanrılara seslenmekte yani dua etmektedir.
Bu dua metninden Hititler için çok önemli olan Nerik’in Gaşka egemenliğine
geçtiğini ve bu olayın Hitit halkının Gaşkalar’a karşı olan direncini kırdığını, aynı zamanda
Gaşkalar’ın Hititlerin başkenti Hattuşa’ya kadar yağma seferleri düzenlediğini, ele
geçirdikleri tüm ganimetleri ve halkı esir alarak götürdüklerini anlatmaktadır72
. Hitit
68
Ünal, 2003:51.
69
Ünal, 2003:52.
70
Memiş, 1990:104.
71
Memiş, 1990:105.
72
Memiş, 2012:236.

20
devletinin, Gaşkalar karşısında başarısız olması Hititlerin diğer düşmanlarını da harekete
geçirmiş ve Hitit Devleti’ni çok yönlü saldırıya maruz bırakmıştır.
Yine dua metninden öğrendiğimize göre Gaşkalar, Nerik Bölgesinin dışında
Hursama, Kastama, Serisa, Himmuwa, Taggasta, Kammama, Zalpuwa, Kapiruha, Hurna,
Dankusna, Tapasawa, Kazzapa, Tarukka, İlaluha, Zihhana, Sipidduwa, Uashaia ve Patallia
şehirlerini de ele geçirmişlerdir73
.
I. Arnuwanda-Aşmunikal çifti Gaşka tehlikesini önlemek amacıyla bir takım askeri
ve siyasi tedbirler almıştır. Bu doğrultuda I. Arnuwanda devletin Kuzey eyaletleri olan
Kişşiya, Harranaşşi, Kolaşma, Kinnaranın kumandanlarını, yöneticilerini devlete bağlı
kalacaklarına Gaşkalar’a sonuna kadar direneceklerine dair yemin ettirerek bunları yazılı
hale getirdi74
.
I. Arnuwanda’dan sonra Hitit-Gaşka münasebetleri hakkında verilen bilgiler
kesintiye uğramaktadır. Bu kesintinin nedeni olarak III. Tuthaya ile I. Şuppiluliuma
arasında meydana gelen taht mücadelesidir. Hitit metinlerinden edindiğimiz bilgililere göre
Gaşkalar üzerine yapılan ilk sefer isteyerek değil bir rastlantı sonucu yapılmıştır75
.
I. Şuppiluliuma Yeşil ırmak havzasında oturmakta olan Hayaşa krallığını itaat
altına almak üzere sefere çıkmıştı. Hayaşa’lı Düşmanı ararken Gaşka’lı nomatları
karşısında bulmuştur. Yapılan savaşı I. Şuppiluliuma kazanmış birçok Gaşkalıyı esir
alarak Şamuhaya getirmiştir76
.
73
Murat, 1998:437.
74
Memi, 2001:65
75
Memiş, 2001:64.
76
Memiş, 2001:65.

21
I. Şuppiluliuma ise Gaşka akınlarını Hitit ülkesinden uzak tutmak için Tummana ve
İştahara da üstler oluşturarak askeri açıdan kuvvetlendirdi;ve buraların idaresini
Hutupiianza’ya77
verdi. I. Şuppiluima oğlu Murşili Hitit devletine asker vermekle yükümlü
olduğu halde bu yükümlülükleri yerine getirmeyen İşhupita Durmitta Lehrieşşa
Timmuhale ve Tipia gibi Gaşka şehirleriyle mücadele ederek onları tekrar Hitit devletine
bağımlı hale getirdi
Gaşkalar hakkında bilgi veren bir diğer vesika ise II. Murşili’ye aittir. Gaşka
korkusu yüzünden boşalmış olan sınır bölgelerinde kaleler ve tahkimatlar yaptırarak, kaçan
halkı yeniden buralara yerleştirmiştir.II. Murşili Tiliura’yı Arzava78
seferinden getirmiş
olduğu tutsaklar aracıyla tekrar iskan etti ve orada bir askeri üst kurdu.
II. Murşili’nin yaptığı bu yerleşim planı köklü ve yeterli olmamiştır. Herşeyden
önce kentin eski halkına geri dönüp oturma izni vermemiştir. III. Hattuşili ise daha köklü
ve kalıcı bir iskan politikası izleyerek babasının planını değiştirdi,Tilura halkına geri dönüp
eski kentlerinde yaşama izni verdi79
.
Hattuşili Gaşkalar’la yaptığı savaşlar sonucu Hantili zamanında kaybedilen Nerik
şehrini geri almış ve yeniden inşaa ettirmiştir. Hawarwa80
dağlık bölgesini ve
Nerik’tenHakmişe kadar Maraşşantiiya bölgesinin tümünü ele geçiren Hattuşili Gaşka
saldırılarını askeri güçle durduramayacağını anlayınca Gaşka ülkesi olan Tiliura ile bir
anlaşma yapmıştır. Gaşkalar’la yapmış olduğu antlaşmanın şartları ise şöyledir.
77
Murat, 1998:437.
78
Memiş, 2012:237.
79
Ünal, 2003:48.
80

22
1 Gaşka halkının hiçbir askeri veya seyisi şehre girmeyecek,
2 Şehrin yöneticisinin eşliğinde bile hiçbir Gaşka seyisi şehre girmeyecek,
3 Geceyi şehirde geçiren herhangi bir Gaşka vatandaşı tutuklanıp
cezalandırılacak,
4 Gaşka’dan satın alınan hiçbir kölenin şehre girmesine izin verilmeyecek;
. Şehrin sanırları dışında tutulacak ya da “ahıra konulacak”,
5 Gaşka’dan köle satın alan ve onun şehre girmesine izin veren kişi
tutuklanacaktı81
.
II. Murşili dönemine ait bir diğer vesikada ise Gaşkalar’ın siyasi yapısından
bahsedilmektedir. Bu vesikaya göre, Gaşkalar’ın yönetim biçiminde büyük bir değişiklik
olmuş ve o zamana değin bağımsız boylar halinde yaşayan Gaşkalar, şimdi bir kişinin
yönetiminde toplanmışlardı82
. Bu olayı II. Murşili şöyle aktarmaktadır:
PihhuniyaGaşka tarzında hüküm sürmüyordu.Gaşka ülkesinde tek bir kişinin
hükümdarlığı olağan değildi; Pihhuniya birdenbire kral gibi yönetmeye başladı83
. O zaman,
ben majeste ona karşı çıkıp, bir elçi yollayıp şöyle yazdım ‘’sürüp Gaşka’ya götürdüğün ve
benim uyruğumdan olanları bana geri gönder’’. Pihhuniya ise bana şöyle yanıt verdi: ‘Sana
hiçbir şeyi geri vermeyeceğim. Ve sen eğer bana karşı sefere çıkarsan, savaşı hiçbir zaman
kendi topraklarıma kabul etmeyeceğim. Seninle senin ülkende savaşa gireceğim.”
81
Ünal, 2003:48.
82
Ünal, 2003:51.
83
Murat, 1998:437.

23
Gaşka kralının bu meydan okumasına karşı II. Murşili’nin karşısında tutunamadığı
ve yenilerek, ülkesinin bir kesiminin yakılıp yıkıldığı, Pihhuniya’nın da tutsak edilip
Hattuşa’ya götürüldüğü, yine II. Murşili tarafından anlatılmaktadır84
.
III. Hattuşili ve IV. Tuthalya gibi imparatorluk dönemi krallarının haricinde,
doğrudan Eski Krallık dönemine ait bazı krallardan da Gaşka varlığıyla ilgili bilgiler
alınmaktadır. Eski Krallık dönemine ilişkin ilk vesika, Gasıp Krallar döneminin
başlamasına ve devletin zayıflamasına yol açan Hantili zamanına aittir. Hantili, bırakmış
olduğu bir vesika sayesinde Gaşkalar’ın varlığı hakkında bazı ipuçları vermektedir85
.
Askerlikten anladığı ve bu işi sevdiği, savaşlara hep gönüllü olarak katıldığı, bunu
belirten bölümlerden anlaşılmaktadır. II. Murşili’nin iktidarının başlarında Hitit kralları
gibi evvela Gaşkalar ile uğraşmak zorunda kalmış ve daha sonra idaresinin üçüncü yılında
Arzawa memleketleri üzerine sefere çıkmıştır.Hitit krallarından Arnuwanda’nın
hükümdarlığı sırasında ise Gaşka akınları hep daha sık ve daha yıkıcı hale gelmişti86
.
Kuzey Anadolu’da önemli bir kült merkezi olan Nerik kenti bu dönemde
yitirilmiştir. Arnuwanda ve eşi kraliçe Aşmunikal’in bir duasında Gaşkalar’ın hırsızlık
yaparak ve tüm kutsal eşyayı yok ederek yağmaladıkları kentlerin tapınaklarını nasıl
soydukları acıklı bir şekilde anlatılır.Arnuwanda, Gaşkalar’ın baskına karşı koymak için
onlarla silahlı çatışmaya girmenin ötesinde bu halkın çeşitli boylarıyla bir dizi antlaşma
yaparak devletin geçirmiş olduğu bu karanlık dönemden kurtulmaya çalışmıştır87
.
84
85
Memiş, 2012:238.
86
Ünal, 2003:53.
87
Demirel, 2013:198.

24
Gaşkalar tarafından ele geçirilen bu kentlerin dışında, saldırıya maruz kalan Hitit
kentleri bulunmaktadır. Bu kentler; başkent Hattuşa, Tuhanuşa ve Tahantarija’dır88
.
Sayılan bu Hitit kentlerinin isimleri dikkate alındığında, Gaşka saldırılarının boyutu daha
iyi anlaşılmaktadır. Hitit başkentine kadar uzandığı görülen Gaşka akınları, onlar için bir
kabus olmuştur.
Hitit tarihinin en büyük krallarından birisi olan III. Hattuşili dönemine ait bazı
metinlerde de Gaşkalar hakkında bilgi vermektedir. III. Hattuşili’nin söz konusu metinler
de verdiği bilgilere göre, Gasıp Krallar Dönemi’nden beri Gaşka yönetiminde olan ve
fırtına tanrısının kutsal kenti olarak bilinen Nerik yeniden Hitit topraklarına katılmıştır89
.
Gaşkalar ile Hitit Devleti arasındaki sorunlar, devletin varlığını tehdit etmesi
nedeniyle her daim Hititlerin gündeminde olmuştur. Bu sorun çözüme ulaştırılması
gereken bir husus olarak değerlendirilmiştir. Hititler söz konusu bu sorununun çözümünü
askeri seferlerde ve antlaşmalarda görüyorlardı. Bu iki seçenekten çoğunlukla tercih
edileni de askeri seferler olmuştur90
.
Gaşkalar’ın aktif olarak yer aldıkları dönem ise, Yeni Krallık Dönemi’dir. Yeni
Krallık Dönemi, II. Tuthalya’nın tahta çıkmasıyla başlar. Tuthalya’nın Gaşkalar’la ilgili
hadiselerinden III. Hattuşili ve II. Murşili’ye ait vesikalar da bahsetmektedir.Gaşkalar’ın
ilk büyük yenilgisi hakkındaki kronik bilgiler şüphelide olsa II. Tuthaya’nın tapınma
metinlerinde geçmektedir. Gaşkalar’ın Hitit Devleti için oluşturduğu tehlike III. Tuthaliya
zamanında doruk noktasına ulaşmıştır91
.
88
Memiş, 2001:66.
89
Memiş, 1990:108.
90
Ünal, 2003:54.
91
Kıymet, 2004:79.

25
Hitit topraklarına yapılan ilk ciddi Gaşka saldırısı, II. Tuthalya zamanında
gerçekleşmiştir. Gerçekten, adı geçen Hitit kralının, Balıkesir-Bursa-Çanakkale
dolaylarındaki Aşşuva Ülkesi üzerine yaptığı seferi fırsat bilen Gaşkalar, kralın
yokluğundan yararlanarak, Hitit toprakları üzerine akınlar yapmaya başlamışlardı. Gaşka
saldırıları, II. Tuthalya’nın oğlu I. Arnuwandazamanındada bütün hizayla devam etmiştir92
.
Çünkü bu kral, iktidarı boyunca Gaşkalar’a karşı mücadele etmek zorunda kalmış
ve bu yüzden de babası II. Tuthalya zamanında Kuzey Suriye üzerinde sağlanan Hitit
egemenliği yeniden kaybedilmişti.II. Murşili’nin on yıllık annallerindeki bir bilgiye göre,
II. Tuthalya93
zamanında bir Gaşka grubu, Ziharriya memleketlerindeki dağlık arazi olan
Tarikarimu’yu zapt etmiş ve o tarihten itibaren başkentte saldırmaya başlamışlardır.
III. Hattuşili de, otobiyografisinde, Nerik’in Hantili zamanında elden çıktığını ifade
etmektedir. III. Hattuşili’nin oğlu ve halefi IV. Tuthalya ise, Nerik’in tahribinin Hantili
zamanında vukubulduğunu, şehrin o dönemden itibaren tenha kaldığını belirtmektedir.
Yine III. Hattuşili, Hantili’nin Gaşka saldırılarını önlemek için ileri karakollar kurarak, bu
mütecavizlerin hareketlerini kontrol altına almaya çalıştığından bahsetmektedir94
.
III. Hattuşili ise bölgedeki Gaşka boyları ve grupları karşısında ardı ardına sağladığı
askeri üstünlükler yanında, yerel yöneticilerle kurmuş olduğu dostluklar sayesinde
KadeşSavaşı öncesi Gaşka tehlikesini kontrol altına aldığı gibi, onlardan oluşturduğu
birliklerle kardeşinin yanında, savaş alanlarında yer almıştır. Ancak Hattuşili’nin Kadeş
savaşına katılmak için Yukarı Memleket ’ten ayrılması, Gaşkalar’ı harekete geçirmiş ve
92
Memiş, 2012:240.
93
Ünal, 2003:59.
94
Ünal, 2003:60.

26
Hakmiş’i ele geçirmişlerdi. Bunun üzerine Hakmiş’e geri dönen Hattuşili, boş ülkeler diye
tanımladığı, Durmitta, Zippalanda, Hattena ve Iştahara’yıyeniden iskân etmiştir95
.
III. Hattuşili’nin, yapmış olduğu askeri başarılarını, evliliğini anlattır. III.
Hattuşili96
kendisine karşı düzenlenen olaylar karşısında, kendisine her zaman taraf olan
kardeşi Muvattali ölünce, Muvatalli’nin bir harem kadınından olan oğlunu tahta çıkarır.
Kendisi ise, Hakpişşa Krallığıyla yetinir, fakat faaliyetlerine de devam eder. Özellikle,
Gaşkalar’ın elinden aldığı Nerik şehrinin yeniden yapılanmasını sağlar.
Bütün bu başarıların sonucu, tabi ki krallığa geçmesine yardımcı olduğu, Urhi-
Teşup onu çekemez ve III. Hattuşili’nin elinden, iskân ettiği ülkeleri alır. İlk zamanlarda
kardeşine olan saygısından dolayı Urhi-Teşup’a karşı gelmez. Fakat Hakpişşa ve Nerik’i
elinden alması üzerine ona karşı savaş başlatır. Yine de asaletini kaybetmeyen III.
Hattuşili, savaşla ilgili görüşlerini Urhi-Teşup’a bildirir. Yapılan savaşta, III. Hattuşili’ye
birçok ülke destek olur97
.
Burada ilginç olan, büyük düşmanları olan Gaşkalar’ın, III. Hattuşili’ ye yardım
etmeleridir. Nihayetinde, Hatti Krallığı III. Hattuşili’ye geçer. III. Hattuşili’nin kendisi
adına bir nevi savunma niteliğinde olan bu belgede, dikkat çekici nokta, III. Hattuşili’nin
bütün bu başarılarında ona güç ve yardım verdiğine inandığı Tanrıça İştar’dan sık sık
bahsetmiş olmasıdır98
.
III. Hattuşili zamanına ait bir metinde, Gaşkalar’ın III. Tuthaliya döneminde
Nenaşşa Şehri’ne kadar olan Hitit topraklarını işgal ettiği belirtilmektedir. III. Tuthaliya
dönemi ile çağdaş Tapigga/Maşat Höyük mektuplarına bakıldığında ise Tapigga’nın bu
95
Ünal, 2003:60.
96
Memiş, 2001:65
97
Memiş, 1990:108.
98
Ünal, 2003:61.

27
dönemde Yeşilırmak vadisinde yer alan geniş bir bölgeyi Gaşka tehlikesine karşı koruyan
askeri bir üst konumunda olduğu anlaşılır99
.
İmparatorluk döneminde yaşanan genel isyanı III. Hattuşili’ye ait metinler
doğrulamakta ve bu dış düşmanların, her taraftan saldırmak suretiyle, devletin çöküşüne
hızlandırmışlardır. Bu da, memleket sınırlarında ciddi kayıpların olduğunu göstermektedir.
Bahsedilen bu isyanlara Gaşkalar da katılmıştır ve Kızılırmak’ın güneyindeki Nenaşşa’yı
kendi sınırları dâhiline sokmak istemişlerdir100
.
Ne var ki, kuzey sınırına yönelik bu seferlerin hiçbirinin tam anlamıyla başarıya
ulaştığı söylenemez. Başarı sadece, bu halkın kısa süreler itibariyle bastırılmasından ibaret
olmuştur. Önasya’nın büyük devletleriyle rekabet edebilen Hitit ordusunun hemen yanı
başındaki bu halka karşı yetersiz kalması konuya yabancı kimselerce bir acizlik olarak
algılanabilir. Ancak vaziyetin nedenleri Gaşkalar’ın siyasi yapılanmalarına ve bölgenin
bugün dahi gözlemlenebilen coğrafik koşullarına bakıldığında rahatlıkla anlaşılabilir101
.
Her iki toplum arasında pek çok defa anlaşma yapılmıştır. Ele geçen anlaşma
metinlerinin büyük kısmı Hitit kralı I. Arnuwanda’ya aittir. Bunun yanı sıra III.
Hattuşili’nin Gaşka egemenliğindeki Tiliura102
kentiyle yapmış olduğu antlaşma metinleri
de iki toplum arasındaki diplomatik ilişkilerden birisi sayılabilir. Ancak bu anlaşmalar
genel itibariyle değerlendirildiğinde her iki toplumun sorunlarının sürekli olarak farklı
antlaşmalarda tekrar ettiği görülmektedir.
Gaşkalar’ın yaşam alanı olan Kuzey Anadolu, Batı Anadolu’nun ve Güney
Anadolu’nun geniş ovalarına ve rahat geçitlerine sahip olmadığı için Hitit ordusunun
99
Murat, 1998:439.
100
101
Demirel, 2013:195.
102
Ünal, 2003:61.

28
askeri ilişkileri son derece kırılgan olabiliyordu. Bir meydan savaşı söz konusu olduğunda
Hititlerle hiçbir Anadolu halkı boy ölçüşemezdi103
. Ancak çoğunlukla gerilla tarzı
çatışmaların yaşandığı dağlık Gaşka bölgesinde Hitit ordusu yetersiz ve etkisiz kalıyor ve
başarıya ulaşamıyordu.
Hitit Devleti’nde taht kavgalarının yoğun olduğu, merkezi otoritenin zayıfladığı
dönemlerde Gaşkalar Hattuşa’ya kadar ilerleyerek iki defa bu şehri ele geçirmişler ve Hitit
topraklarını yağmalamışlardır104
. Hitit krallarının başkentten ayrılıp ordularıyla uzaktaki
bir sorunu çözmeye çalıştıkları tarihlerde Gaşkalar, Yukarı Memlekete saldırmayı ihmal
etmemiş, hatta gelenek haline getirmişlerdir.
Bu nedenle olsa gerek Hitit kralları sefere çıkmadan evvel Gaşka gruplarını geri
püskürtmeyi seçmişlerdir. Gaşkalar bu saldırıları bir nevi ihtiyaç duydukları yiyecek ve
içecekleri, yetişmiş insan gücünü ve zanaat erbabını, Hitit ülkesinden temin etmek için
yapıyorlardı. Hititler, Eski Krallık döneminde başlayan ve devletin yıkılmasında etkili olan
Gaşka akınlarına karşı tarafsız kalmamış hemen harekete geçilerek askeri, stratejik,
demografik ve diplomatik tedbirleralmışlardır. Ancak bu tedbirlere rağmen hiçbir zaman
Gaşka sorununu da tam olarak çözememişlerdir105
.
Gaşka ve Hitit Devleti arasında yaşanan sorunlara ilişkin sorgulanması gereken bir
diğer nokta ise Gaşkalar’ın, Hitit sınırını ve kentlerini neden bu kadar taciz etmeye eğilimli
olduklarıdır. Hititçe çivi yazılı metinlerde Gaşkalardan tapınaklara ait kült eşyalarını dahi
yağma eden kişiler olarak bahsedilmektedir106
.
103
Memiş, 2001:68
104
Memiş, 2001:68.
105
Demirel, 2013:200.
106

29
II. Murşili ve III. Hattuşili’nin yıllıklarından da Gaşkalar’ın benzer hareketler
içerisinde oldukları anlaşılmaktadır. Gaşkalar’ın yapmış olduğu yağmalamalar genellikle,
onların üretim yapmayan, göçebe ve barbar topluluklar oldukları söylenerek
gerekçelendirilmeye çalışılmıştır. Yağma yapmak onlar için sanki bir yaşam biçimiymiş
gibi düşünülmüştür. Ancak bu halkların zannedildiği kadar üretim yapmayan, göçebe
barbarlardan oluşmadıkları söylenebilir107
.
Bir halkın göçebe olup olmadığı yaşam alanlarına ve uğraşmış oldukları ekonomik
faaliyetlere bakılmasıyla anlaşılabilir. Eğer göçebe bir toplumdan bahsediliyorsa şehirlerde
yaşamayan ve şehir yaşantısının gerektirdiği iktisadi faaliyetlerin olmaması gerekmektedir.
Söz konusu bu iki husus ile ilgili eldeki veriler ışığında Gaşka halkları hakkında bir
değerlendirme yapılırsa, bu halkın Hititler için sürekli şikayet konusu olan yağma
faaliyetlerine neden yönelmiş oldukları konusuna bir açıklama bulunabilir108
.
Hititlerin dini açıdan kıymet verdiği bir kent olan Nerik ise üç yüz yıl boyunca bir
Gaşka kenti olarak varlık göstermiştir. Bu kentlerin dışında Gaşkalar’ın yerleştiği veya
ellerinde tuttuğu başka yerleşimler de vardır. Bu bilgilerden hareketle Gaşkalar’ın sadece
göçebe boylardan oluşan bir toplum olmadıkları rahatlıkla söylenebilir. Toplumun en
azından bazı boylarının şehirlerde yaşayan ve dolayısıyla şehir yaşantısının sosyal ve dini
müesseselerini kurmuş veya uyum sağlamış kişilerden oluştukları sonucuna varılabilir109
.
Bu durumda Gaşkalar’ın M.Ö. II. binyıl Anadolu’sunda yerleşik yaşama geçmiş
diğer toplumlarla benzer ekonomik faaliyetlere sahip bir toplum oldukları söylenebilir110
.
Zaten hatırı sayılır bir nüfusu barındırdığı anlaşılan Gaşka toplumlarının tamamen yağma
107
Ünal, 2003:57.
108
109
Bülbül, 2006:109.
110
Kıymet, 2004:79.

30
ile yaşadıklarını düşünmek yanlış olur. Bu nedenle Gaşkalar’ın da tarım yaptıklarını
söylemek yanlış olmaz.
Bu nedenle Hititçe metinlerde sıklıkla şikâyet edilen yağma ve saldırı
hareketlerinden sorumlu olan Gaşka boylarının tüm Gaşka toplumlarını yansıtmadığı ve
diğer toplumlardan bağımsız hareket eden boylardan bazıları olduğu düşünülebilir. Bazı
Gaşka toplumlarının Hitit Devleti’ne karşı saldırı ve yağma faaliyetlerine yönelik bir diğer
açıklamalarda, bu durumun dönemin koşulları içerisinde oldukça doğal sayılabileceğidir111
.
M.Ö. II. binyıl Anadolu’sunun en ileri toplumu olarak kabul edilen Hititlerin dahi
komşularına yönelik sürekli olarak yağma hareketlerinde bulundukları bilinen bir gerçektir.
II. Murşili’ye ait bazı metinlerden babası Hitit kralı I. Şuppiluliuma’nın, Gaşka
egemenliğine ait bazı bölgelerde yağmaladığı hayvan sürülerinden, değerli madenlerden
yapılmış eşyalardan ve insanlardan bahsetmektedir112
. Hitit ordusunun Kizzuwatna,
Mitanni, Arzawa ülkelerinde ve hatta Mısır sınırlarında yapmış oldukları benzer
yağmalamalar da unutulmamalıdır. Bu hareketler gayet sıradan bir durum gibi olarak Hitit
metinlerinde sürekli anlatılmaktadır113
.
111
Demirel, 2010:47.
112
113
Kıymet, 2004:21.

31
5. HİTİT VE DİĞER DEVLETLERİN METİNLERİNE GÖRE GAŞKALAR
Bilindiği gibi M.Ö. 2 Binyılda Hititler Anadolu’da siyasi açıdan güçlü durumdaydı.
Hititler bu üstünlüğünü korumak için çevresinde bulunan kavimlerle mücadele etmiştir. Bu
kavimleri kim zaman anlaşmayla ya da akrabalık yoluyla kendilerine bağlamış bazılarını
ise hiç kontrol edememiştir114
.
Hititlerin kontrol edemediği kavimlerden biriside Gaşkalar’dır. Bu bölümde ise;
Gaşkalar’ın ne zaman Hitit metinlerinde ortaya çıktıklarını bilinmemektedir.Öncelikle
Gaşkalar hakkında en ayrıntılı bilgiyi Hitit metinlerinden öğrenmekteyiz. Bu
metinler,II.Tuthalya’nınyıllıkları, I.Şuppiluliuma’nın kahramanlıkları metni, II. Murşili’nin
yıllıkları, III.Hattuşili’in otobiyografisinde Gaşkalar hakkında önemli bilgiler
vermektedir115
.
Bilindiği gibi, Hitit siyasi tarihi açısından, “II. Murşili’nin Yıllıkları”, büyük önem
taşımaktadır. Küçük yaşta tahta çıkmasına rağmen önemli başarılar elde eden II.Murşili,
krallığının ilk yıllarında Gaşkalar’la mücadele etmek zorunda kalmıştır. Daha sonraları,
başka bölgelere yönelmiş olsa dahi, belli zamanlarda Gaşkalar’la mücadelesine devam
etmiştir116
.
II. Murşili’nin Yıllıkları’nın bir bölümünde, Gaşkalar’la ilgili olumsuz bir şey
duymuş olacak ki, “Ben Majeste böyle olduğunu işitince, Gaşkakarşı ikinci kez (savaşa)
gittim”, şeklinde ifade yer almıştır.
III. Hattuşili’nin otobiyografisi tahta çıkmadan önceki olayları anlatmasıyla başlar.
Babası Murşili’nin ölmesi üzerine, kardeşi Muvattali, kral olur. Kral Muvattali,
114
Memiş, 2001:58.
115
Memiş, 2012:234.
116
Ünal, 2003:57.

32
III.Hattuşili’yi ordu kumandanı olarak görevlendirir. Çeşitli entrikalar sonucu, kardeşiyle
kısa bir süre aralarında gerginlik yaşanır. Fakat, doğrular ortaya çıkınca her şey yoluna
girer ve III. Hattuşili tekrar ordusu ile seferlere başlar117
.
Belgede, Gaşkalar’ın zikredildikleri kısımları değerlendirecek olursak; Kral
Muvattali, metinde, Aşağı Ülke olarak geçen yerin, yani Kuzey Suriye’nin, hâkimiyetine
çok fazla önem vermektedir118
. Bu doğrultuda, başlattığı seferler sırasında Hattuşa’dan
ayrılarak güneye yönelmiştir. Kralın başkentten ayrılması durumunda, Gaşka ülkeleri isyan
ederek saldırılarda bulunmuşlardır. Bu isyanlar bastırılmıştır.
Ayrıca metinde, Muvattali’nin, Hatti ülkesinde olduğu dönemlerde, yine
Gaşkalar’la savaştığı yazmaktadır. Kendisinden önceki ve kendi hâkimiyet dönemi
hakkında oldukça bilgi barındıran bu belge, Hitit siyasi hayatını anlattığı kadar, diğer
ülkelerle olan münasebetler hakkında da tatmin edici bilgiler vermektedir119
.
Mısır kralı II. Ramses’in zafer kitabesinde, II. Muvattalli’ye Kadeş Savaşında
yardım etmek üzere III. Hattuşili ile birlikte Mısır’a giden Hitit ordusu içinde Gaşka
askerlerinin bulunduğundan bahsedilmektedir. Bu olay III. Hattuşili’nin Gaşkalar
üzerindeki egemenliğinin de bir göstergesidir. III. Amenofis’in Arzawa kralı
Tarhundaradu’ya yazdığı mektupta, ondan kızı için göndereceği çeyiz yanında Gaşka’lı
insanlar göndermesini de istemektedir120
.
Hitit Devleti yıkıldıktan bir süre sonra I. Tiglat – Pileser’in, Yukarı Dicle civarında
Gaşka ve Muşki kabilelerinin saldırısına uğradığı Assur kaynaklarından öğrenilmektedir.
117
Bülbül, 2006:108.
118
Ünal, 2003:62.
119
120

33
Bu olay Gaşkalar’ın diğer Anadolu halkları ile birleşerek güneye doğru hareket ettiklerini
ortaya koymaktadır121
.
III. Tiglat – Pileser ve II. Sargon da Gaşkalar’ın saldırılarına hedef olmuşlardır. III.
Tiglat-Pileser, Dadilu isimli bir Gaşkalı’dan bahseder. Bu dönemde Gaşka kabilelerinin
Toroslar’ın hemen kuzeyinde Malatya – Tabal arasında yaşadıkları kabul edilmektedir122
.
121
Ünal, 2003:48.
122
Demirel, 2010:62.

34
6.HİTİTLERLE GAŞKALAR ARASINDA YAPILAN ANTLAŞMA ÖRNEKLERİ
Gaşkalar ve Bir Hitit Kralı Arasındaki Antlaşma CTH138123
1 (Öy. 1-8)
[Tanrı] yemini altına şöyle ko[yulsun]. [ ] İşte bak Bin Tanrıyı mec[lise çağırdık.
Onlar dinle]sin. Hatti ülkesinin tanrıları: Güneş Tanrısı, Fırtına Tanrısı, Koruyucu Tanrı,
[Zippalanta şehri Fırtına Tanrısı), Pittiiarik şehrinin Fırtına Tanrısı, Karahna şehrinin
Koruyucu Tanrısı, Kralın[Ay Tanrısı], Lilwani, İştar, Savaş Tanrısı, [Hurma şehrinin]
Tanrı Hantitaşşu’su, Şamuha şehrinin Tanrı Aparaş’ı [Ankuwa şehrinin] Tanrı Katahha’sı,
Katapa şehrinin Kraliçesi, [ ], Lulahi ve Hapiri Tanrıları
2 (Öy. 9-10).
[Pınarlar], Yerin Güneş Tanrıçası, Büyük Deniz, [Gökyüzü]. Bin Tanrıyı [bu yemin için
meclise çağırdık]. (Bu) yemin için onlar tan[ık olsun ve d]inlesin.
3 (Öy. 11).
[Gaşka ülkesinin Tanrılarını da] meclise çağırdık]
4a (Öy. 12-14).
İki kısma bölünmüş ve Tanrı listesi olan bu paragrafın ilk kısmı tamamen kırılmıştır.
4b (Öy. 12-149).
Hanupteni Fırtına Tanrısı, [ ],Kutpurruri Fırtına Tanrısı [ ] Pazim[ ]iş Fırtına Tanrısı
123
Karauğuz, 2002: 252-256.

35
5a (Öy. 15-18).
[ ] Yerin Güneş Tanrıçası, [ Hu]tena, [ ]
5b (Öy. 15-18).
Tanrı Huwattaşşia, Güneş Tanrısının babası, orduların Fırtına tanrısı, Tanrı Telipinu
5-11.paragraglar çevrilmeyecek kadar kırıktır. Ayrıca
12-22.paragraflar da çok tahrip olduğu için çevrilmemiştir.
23 (Öy. 47-51).
[Eğer] herhangi biri Majestemi(e) küçültürse (hakaret ederse),sonra o, Gaşka
ülkesine[kaçak olarak gelir]se ve de eğer sizden birinizin dost şehrine girerse, [o zaman
onu yakalayın. Ve onu dışarı atın]. Ve ona şöyle söylemeyin: ‘’Biz mağlup olduk. Ve
başka bir şehre git. Biz sadece sizi destekliyoruz.’’ Siz o insanları geri veriniz.
24 (Öy. 52-56).
[Eğer Hatti ülkesinden bir kaçak], Gaşka ülkesine ya da dost bir şehre gelirse [ve eğer o bir
köle ise ], beyinin mal ve mülkünü ( de berberinde) getirirse ya da o çiftçi ise ve ona sahip
olanların malını (beraberinde) geti<rirse>, [malı geri ver]in. Fakat o kaçak sizin olsun.
Eğer dost olan herhangi biri [Hatti ülkesine getirirse ya da eğer o, bir [kö]le ise ve beyinin
aletlerini getirirse ya da eğer o hür bir adam ise, ona sahip olanın [aletlerini getirilse], size
o aletleri geri ver[eceğiz].Ve o kaçağı geri vermeyeceğiz.

36
25 (Öy. 57-58).
[Eğer Hattuşa’da] olan sizin çocuklarınızdan ( kölelerinizden) herhangi biri kaçarsa, oraya
geri giderse, onu giz[lemeyin]. Ve onu geri verin.
26 (Öy. 59-61).
Eğer Hattuşa’dan bir kaçak gelirse ve dost bir şehre varırsa ya da dost bir şehrin sınırında
bulunursa ve onu [yakalayın]. Onu Hattuşa’ya geri vermeyin. Onu düşman ülkeye, dışarı
gönderin. Böylece o adam [giderken], bütün şehir ona [saldırsın].
27 (Öy. 62-64).
Eğer Gaşka ülkesinden Hatti ülkesine kaçak gelirse, dost bir şehre geri giderse, Hattuşa
şehri yoluna onu döndür. Fakat sen onu yakalama ve onu Gaşka ülkesine gönderme. Ya da
onu Hatti ülkesine satma.
28 (Öy. 65-67).
Ben Majaste, Gaşka ülkesine elçi gönderirsem, böylece ona [ ] ve ona bağlı olanlar [ ]
ona ricada bulunmasın. Ve şöyle söylesinler: ‘’Böylece sen [ ] yukarı gelirsen , [ ] koş
ve tekrar bana.
29 (Öy. 68-70).
Siz Majestemin huzu[runa] bir elçi gönderilseniz, [ Hattuşa’dan hiçbir insana ] Gaşka
ülkesine getirin. Fakat düşman ülkesine onu getirmeyin. Fakat [ ] getirmeyin. Onu
Majesteme [ ].

37
30 (Öy. 71-74).
[ Gaşka ülkesinden], Hatti ülkesine kaçak ge[lirse], tekrar Hattuşa’dan [Gaşka ülkesine].
Kaçak olarak giderse, onu Hattuşa’dan, [kendi ülkenize getirmeyin]. Hattuşa’ya kaçak
olarak gelen [Gaşkalar, Gaşka ülkesine geri gönderilmez].
31 (Öy. 75-76).
[Hatti ülkesinin bir Şehrini] hiç kimse [işgal etmesin. Gaşkalı biri, ülkenin içindeki
herhangi bir şehri işgal ederse, Majestenin bir düşmandır]. (Majestem) onunla savaşacaktır.
32 (Öy. 77-79).
[Fakat düşman herhangi bir yere kaçarsa], böylece onu şehre bağlı biri olarak tekrar
almayın. [ Ona ekmek ve su vermeyin]. Ve onu şehre geri getirmeyin. [ Ve onu Hattuşa’da
] düşmanın karşısından almayın. Bu doğrudur.
33 (Öy. 80-84).
Bağlı birisi Hatti ülkesine] giremez. Fakat o gelirse [böylece askeri vali], o insanı arabaya
koşsun [Dağlarda] olduğunda ve oraya [ ]giderse, o zamanda [askeri valiye] gider. [ Ve
o kendi isteği ile ] dağlara [gider.
34 (Öy. 85-86).
[Bir düşman ya da bağlı birisi] [ ], fakat Hatti ülkesi ordusu bir pusu kurarsa ve [onları
pusuya düşürürse, böylece düşman da.

38
35 (Öy. 87-89).
[Bağlı olan biri Hattuşa’ya girerse], o, o şehirde askeri valinin izin verdiği [ticareti
yapabilir]. Başka bir şehirde ticaret yapamaz. [Bir düşman başka bir düşmanla alış veriş
yapamaz].
36 (Öy. 90-92).
Ben Majestem orduları çağırırsam ve bir adam [gelmek istemezse], o adamın kölesi
gelmesin. Sadece o adam gelsin. Majeste sizinle birlikte hangi savaşa giderse, Majeste
tarladan ülkeyi yönetirse, orduları evlerine [göndersin].
37 (Öy. 93-97).
Düşman, Hattuşa’ya karşı birlikte hareket [ettiğinde] ve sizin sınırınızdan [geçtiğinde] ve
siz onu yenemez ve de geri gönderemezseniz, onu [ ]yukarı [ ]. Hatti ülkesine haber
getirin. Düşman, Hatti ülkesine haber getirdiğinde [
38 (Öy. 98-100).
Fakat herhangi bir düşman Gaşka ülkesinden Hattuşa’ya girerse, onunla birlikte Hattuşa’ya
karşı savaşa karşı savaşa [girmeyin]. Onu tekrar Gaşka ülkesine [ göndermeyin]. Ona da
ekmek vermeyin. Onu yola [koymayın.
39 (Öy. 101-102).
Ve düşmanın sığır ve koyunlarını sınırdan içeri almayın. Fakat onları içeri alırsanız,
[Hatti]’den bir ordu o [sığır ve koyunları]aldığında, sizin de sığır ve koyunlarınızı [alır].

39
40 (Öy. 103-105).
Fakat size bağlı olanların sığır ve koyunları, Hatti ülkesine sığır ve koyunları ile
karıştığında, düşmanın sığır ve koyunlarını sürmeyin. Fakat siz onları sürerseniz, siz
giderken, yakalanır, [ sığır ve koyunlarınız] (elinizden) alınır.
41 (Öy. 106-108).
[Hatti ülkesinin] sığır ve koyunları sizinkilerle karışırsa fakat düşman gelirse [ ], sığır ve
koyunlarınız alınırsa ve birisini öldürürse, Majeste sadece[ tutar]. Hatti ülkesinin sığır,
koyun ve insanları [ ]verdi. Siz onlara sahip olun.
42-47. paragraflar çevrilmeyecek kadar kırıktır.
Gaşkalar’la Antlaşma
Hititlerle, Gaşkalar arasında gerçekleşen bu antlaşmanın, 17 ana metni
bulunmaktadır. Boğazköy’de 1954 yılında yapılan kazılar sonucu bulunan bu metinlerin,
giriş kısmı kırıktır ve kralın adı da kaybolmuştur. Bu durumdan dolayı, belgenin
tarihlendirilmesi yapılamamıştır. Fakat söz konusu metinde geçen yer adları, bazı
antlaşmaların, Yeni Hitit Devleti zamanına ait olabileceğine dair ipuçları vermektedir.
Özellikle, metinde geçen Jahressa adlı yerleşim yeri II. Murşili’nin 9. idare yılındaki
fethinin bir belirtisidir. Belgede geçen Taggasta, II. Murşili’nin krallığının 15. idare yılında
önemli girişimlerde bulunduğu bir bölgedir124
.
124
Demirel ,2010:68

40
Bunun yanında, bu bölgeler, Muvattali’nin idaresi sırasında, III. Hattuşili’nin askeri
harekâtta bulunduğu savaş bölgeleridir. Ayrıca, belgede yer alan, Saddupa125
ve Talmalija
yerleşim yerlerinde, ana metne paralel antlaşmalar vardır.
Antlaşmanın konusu ise şöyledir; Gaşka ve Hatti memleketinin Tanrıları, barış
antlaşmasının şahitleri olarak İstişari emrinde toplantıya davet edilir. Çeşitli şehirlerden
gelen temsilciler, kendileri yemin ettikleri gibi birbirlerine de yemin ettirirler. Böylece,
onları da mükellefiyet altına sokarlar. Aynı zamanda, antlaşmada, Hatti ülkesinden Gaşka
ülkesine girecek kaçakların iadesini şart koşmakta ve Gaşkalar’ın, Hatti memleketine
saldırması durumunda, Tanrı Zababa’dan yardım talep edileceği ve onun, Hititler’e
yönelecek düşman oklarını geriye döndürerek, düşmanların kalplerini parçalamasının talep
ettiği ifade edilmektedir126
.
III. Arnuwanda’nınGaşka Antlaşması
Hakkında fazla bir bilgiye sahip olmadığımız III. Arnuvanda’nın bu antlaşma
metni, hakkında da fazla bir söz söylemeyeceğiz. Tanzim ve tertibi yapılan bu metin,
tercüme edilmemiştir127
125
126
Karauğuz, 2002:182.
127

41
SONUÇ
Gaşkalar, M.Ö. II. binyılda Hitit Çağı boyunca Karadeniz coğrafyasında varlıklarını
sürdürmüşlerdir. Çağdaşı Hititler gibi Anadolu’ya dışarıdan geldikleri düşünülen bu
kavmin ne zaman göç ettiği kesin olarak bilinmemektedir. Gaşka kavmin için kesin bir
sınır tespiti yapmak da doğru değildir. Çünkü Gaşkalar merkezi otoriteden yoksun, devlet
niteliği taşımayan ve boylar halinde yaşayan yarı göçebe bir topluluk olduğu için net bir
sınır belirlenememiştir.
Gaşkalar’a ait bütün bilgilere Hitit metinlerinden ulaşmaktayız. Ancak Hitit ve
Gaşka toplumları birbirileriyle düşmanca ilişkiler yürüttükleri için Hititler’in onlar
hakkında bıraktıkları metinler önyargılı ve yanlış bilgilerle doludur. Bu nedenle söz konusu
metinler incelenirken bir kişinin düşmanından bahsettiği unutulmamalıdır.
Hitit vesikalarına göre Gaşkalar göçebe bir yaşam tarzına sahiptir. Ancak Nerik,
Kaştama gibi birçok kentin uzun yıllar boyunca Gaşka egemenliği altında kaldıkları
unutulmamalıdır. Bu nedenle bu halkın göçebe değil daha çok bölgenin bugünkü halkı gibi
yarı göçebe bir yaşama sahip oldukları ileri sürülebilir. Gaşkalar’ın birbirinden bağımsız
birçok boyun bir araya geldiği ve herhangi bir merkezi idarenin söz konusu olmadığı
görülmektedir. Bu durum özellikle, başta Hitit olmak üzere onlarla anlaşma yoluna giden
Devletleri, karşılarında bir muhatap bulamadıkları için zor duruma düşürmüştür. Belli
dönemlerde Gaşkalar’ın tek bir yönetim altında toplamaya çalıştıkları Hitit metinlerinde
ancak sonucun başarısızlık olduğu görülmektedir.
Hitit metinlerinde Gaşkalar genellikle dinsiz hırsız ve yağmacı bir insan topluluğu
olarak ifade edilmiştir. Arnuwanda ve eşi Aşmunikal’e ait metinlerde bu durum açıkça
görülmektedir. Ancak bazı metinlerde ise Gaşka toplumunun sahip olduğu tanrıların

42
isimleri geçmektedir. Gaşkalı askerler sefere çıkmadan önce “Zababa” adındaki Tanrıya
dua ederlerdi. Ne var ki bu metin çok fazla tahribata uğradığı için elde edilen bilgiler son
derece kısıtlıdır.
Gaşka kavminin ekonomik yaşantının temelini hayvancılık oluşturmaktadır. Buna
bağlı olarak da dokumacılığın geliştiği de söylemek yanlış olmaz. Hititlere ait bazı
metinlerde Gaşkalar’ın bağcılıkla da uğraştıklarını öğrenmekteyiz.
Bütün bunlara rağmen, Gaşkalar, her zaman dışlanan bir toplum olmuşlardır.
Sadece, Hitit Devleti’nde değil, Mısır ve Babil’de, Gaşka halkını barbar insanlar olarak
değerlendiriliyordu. Onların barbarlıkları, savaşçı özellikleri, her zaman ilk söylenen sözler
oluyordu. Fakat hiçbir şekilde, Gaşka medeniyetine ait unsurlarından söz edilmiyordu.
Gaşkalar gerçekten de kendilerine özgü medeniyet oluşturamamışlardı; daha önce de
bahsettiğimiz gibi, Gaşkalar, tam anlamıyla yerleşik bir toplum olmadıkları için, kalıcı bir
kültür meydana getirememişlerdir. Uzun yılar yaşadıkları bölgede dahi, Gaşka özelliği
taşıyan kültür unsuruna rastlanmamıştır.
Hitit Devleti’nin yıkılmasından sonra Gaşkalar’la ilgili son bilgilere Asur
metinlerinden ulaşmaktayız. Bir süre daha varlıklarını gösteren Gaşkalar’ın bir kısmı Asur
hâkimiyetine girmiş, bir kısmı, Ege Göçlerinden sonra önemli bir krallık haline gelmiş
olan, Frigler’e katılmıştır. Geride kalan Gaşkalar ise, tarihçilerin görüşlerine göre, Kimmer
saldırıları sonucu varlıklarını koruyamayarak yıkılmışlardır.

43
KAYNAKÇA
BİLGİ, Önder,(1998). “MÖ 2. Binyılda Orta Karadeniz Bölgesi”, III.
UluslararasıHititoloji Kongresi Bildirileri, Ankara.
BÜLBÜL, Pınar, (2006). Hitit Dönemi Anadolu Coğrafyası, Afyon Kocatepe Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
CEYLAN, Alpaslan- UYANIK, Hatice (2012). ‘’Gaşkalar ve Tokat'ın Eskiçağ Tarihinde
Gaşkalar’ın Rolü’’, Tokat Sempozyumu Bildirileri, Tokat.
DEMİREL, Serkan, (2010). M.Ö. II. Binyılda Kuzey Anadolu,Gazi üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
DEMİREL, Serkan, (2013). ‘’Hitit-Gaşka İlişkilerinde Yanıtı Aranan Bazı Sorular’’,
Akademik Bakış Dergisi, C.6, S.12, Ankara, s.194-203.
EYÜBOĞLU, İsmet Zeki, (1991). Anadolu Uygarlığı, Der Yayınları, İstanbul.
KARAUĞUZ, Güngör, ( 2002). Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit
Devleti’nin Siyasi Antlaşma Metinleri, Konya.
KIYMET, Kurtuluş, (2004). M. Ö. II. Binde Orta Karadeniz Bölgesi, A. Ü.
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
KOLAĞASIOĞLU, Mustafa S., (2009). Hitit Çağında Orta Karadeniz Bölgesi, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
MACQUEEN, J., (2001). Hititler ve Hitit Çağında Anadolu (Çev:Esra Doğan), Ankara.
MEMİŞ, Ekrem, (2001). Eski Cağ Türkiye Tarihi III, Konya.

44
MEMİŞ, Ekrem, (2012). ’’Hitit-Gaşka Mücadelesinde Tokat Bölgesinin Yeri ve Önemi’’,
Tokat Sempozyumu Bildirileri, Tokat.
MURAT Leyla, (1998). “Hitit Dünyasında Gaşkaların Yeri”, III. Uluslararası
HititolojiKongresi Bildirileri, Ankara, s. 436-443.
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
TAŞDÖNER, Kevser,(2005). Hititlerin Tarihinde Gaşkalar’ın Rolü ve Önemi, Afyon
Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Afyon.
ÜNAL, Ahmet, (2003). Hititler Devrinde Anadolu II, İstanbul

45
EKLER
Harita:1Hitit Çağı Orta Karadeniz Bölgesi (J. G. Macquenn,2001:87.)
Harita:2Hitit Çağı’nda Orta Karadeniz Bölgesi (Kolağasıoğlu, 2009:76)

46
Harita:3 Gaşkalar‘ın Sınır Komşuları (Kaynak Kolağasıoğlu, 2009:75.)
Gaşka hududu yakınında Hurri-Hitit Garnizon kenti olanŞapinuva-Ortaköy (Çorum).
(Kaynak Demirel, 2010:105.)

Gaskalar

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

Gaskalar