1. Hacettepe ÜniversUestEdebiya,t.F~st~fst
~t1t?, i sayı 1-2/ ~1990 i .._101'-115
"
ANAOKUL VE lLKO~lJL ÇOCUKLARlNDA
CINSIYETIN ÖDtlt .9A(;lTIMlNAETK!SI
. ,
ÖZET
- '
Çocuklann ö~ül daııtma davranışlarl1l(1a, kf:::ndUerinin ve
ödiUü daitıttık1arıkt$Uerln cin$t y.etlertne bag!ı bir farkJ.ılıgın ,
. .
bUlunup bl1lunma.clı#ı tnceleumJştir. Bu. amaçla 5-6 ve 8-9 yaş
gruplarından şeçilen veyanaı kızyarısı,erkek olan 320 denegin,
.
bir' "yap-boz" bUlınacasınd.abaşanlı ya da paşansız olması
s~~; aynca denejet heıncuısiya da karşı cinsten olan bir
baŞkaçocugun da aynı görevde 'b~şarıh ya da başarısızoldugu
hakkında bi1gı verilmiştir.' Daha~nra. deneklerden dört Imİernı
kendileri ile bu çocuk arasında'. dalıtı:D.a1an istenmiştir.
Bulgular,. denekctnsiyeti ve od'i11 dagttılankifl cinsiyeti temel
etkilerinin' anlamlı olınadııanı göStennJştir.. Ancak ortak etki
düzeyinde. 8-9 yaşlaz, çocıik1aı,'u:un bqan ve başansızlıldan
baAımsız olarak er}tek çQculdanp.iSe. b~sızhk koşulunda
karşı, cinsten olan ,çOcuklaraOdÜlden, c:tana fazla pay verdikleri
"
.
gözlenmiştir.
. .
Ödü1bôlüşt(Ume davramşJaru34a cUı$1yet deg1şkentntn etkısi,
daha çok eşJtlikya da' hakçalıkilkelerlnden birinin
kunanılmasına yol açan etkenlel'den btrt olarak ince1eİmıiştir.
H akç alık ilkesi ödüllerilı J$'jşilere katkıları oranında
daA1tılmasını ifade. ed~rken. ~ptIik il~esi.de katlu farklannı
gözönüne aJ.madan herkese ayın miktarda bOlüştürü1mesine
işaret eder. Ödül d~tım~ ele alan bu çalişmalarda, gene111k1e
erkeklerin ödünerı, üretilen. iŞ ~arındak1
.
farkh1ıgı gözönüne
alarak hakçalık l1kesine;laıd~ iSe-üretilen iş miktarının
eşit ya da farklıoluşuna.bakı;ı1aksızın eşitlik. ilkesine göre
ce) Hacettepe On1ver8ttad Bc1e~yat Fald11tat Pa11colojtB6lamQ OAreUm Oyem.
ioı

2. 102

3. 'I
bulgulan, bır yerde, dıger kıŞiİer1i1.CinS1yetlertninne türbir
dagıtımin haklıoldııgu karannabır ipucu ôhiŞtur,dugunu akla
getırinekt~dir. Her .1ki.ci:Jls de.kadııiıarııi erkeklere kıyaslaeşit
bölüştürmelerl dahaçok tercihett1kler1n1 ve erkeklere kıyasla'
kadınlara daha cöJliertdavranmanın uygun oldugunu düşünmüş
.
olabilirler.
Yapılan görevin cinısiyete 'özgı1 bırgörev olupolmaması
.
..'
ve
denegin başkalan 'üzerinde dlurnluizlenımyaratrtıiı çabası da
'
Major ve peaux'un (lŞ82JıŞaret ettIgi diger ortamsal etkenlerdir.
Reis ve Jackson (1981)'tarafındanyapılan bit araştırma.görev1n
cinSiyet baglantılı niteliginin. ödül bölüştürme davraruşlannı
etk1l~ıni göstenrttşUr. Erkge'uygunblı" 'görevde tipik cinSiyet
{arkı, örüntüsü gözlenmiştir: erkekler;' ödülü diger kiŞi erkek
oldugunda hakçalık.kadın oldu.gunda--:eşıtl1k ilkesine göre;
kadınlar ise diger kişinin c1rl~lyetine balanaksızm eşit olarak
,dagıtmışlardır.Öte yandan, kadln:al1ygun görevlerde hem
erkekler hem, de ,kadmlar hemcinsler1ne'hakçahk .ilkesine göre
. ,
ödül dagıtmışlardır. .
Derıeklerin başkaları i)zertnde olumlu' izlenim, ,bırakma.
çabalannın ödü! bölüştürtnedavrafuşlarinı' etkHeyebilecegi
Kidder, BellettitieveCohn (1977} tarafından yapılan bir'
çalışmada görülmüştür: Anılan .çalış~ada.
,
ödül bölüştürme .
.',
herkesingözü önünde oldugu 'zınnankadın ve erkeklerin yaygm
,','
" "
rol beklentisi dogrultusunda davranış göSterdikleri. ancak gizli
oldugunda kadın1,annhakça~erkekler1n ,ise eşitlik ilkesine
göredavrandıklan bulunmuştur..air başka deyişle; hemkadın
hem de erkeklerinkendllertni başkalarına. gelenekselrol
beklentilerini ,gerçekleştiriyor biçittıinde gösterdikleri
"
gözlenmişUr. Bununla ilişldli olarakRe1S ve Jackson da (1981)
araştırmalannda. hem lqıdınhettıde erkekdeneklerin karşı
.
cinsten olan diger kişiye hemcinslerine kıyasladaha fazla ödül
dagıtmalannı, hOş görünmekamacıyla c~ert davranmış
olabiieceklerl şeklinde yorumlamışlardır.
Ödül bölüştürmede . haklılık anlayışını inceleyen
araştırmaların bir bölümü de., bu anlayışın nasıl geliştigini
beliJ:'lemekan.ıacıylaçocuk1ar1a yÜrütülmüŞtür. Ancak, bu
araştırmalann bazılarında Cinş~t far1Q. görü1mem1ş (Lane ve
Coon, 1972; Lemer,'1914;Streater ve Chertkoff. 1976).
. baiılannda da yetişkinlerle yürtıtülerı araştırina sonuçlarına"
J?aralellik gösteren bulgularelde ediIm:iştit. Omegın' Benton
103

4. (1971), Leventha1ve Andeı'$Oll.U:$J10),Leventhal, Popp ve 5awyer
.
(l973) , ödül bÖl(iştül'Ürkenerlte1dtrin hakçahk kızların ise
eşitl11t ilkeSine gore dayraridıkı.~ gösteren bulgular' rapor
.
etmişıerdir.
GöXiildaıü g1bı,araştı:p:ını. b.ulg~ları . çocukların OdiU
bOlüştünne davraftişl~da einsiyete ballı bir farklıhIm
bulunup buluıunadılı k<ınu$un,aakesill bir yargıya Vf11"IDaya
olanak tanıyac8kölçiidet~tarlı~d~dir. Bu olgudan hareketle b'u
çalışm.ada,çoeu1dann' Odrılbölüştilrm.e . ,_
davranışlarında
_ _
t.
cinSiyete ~lı Qir farkın bulunupb1.;ılunmadJlının ",
in~elenmesi
-
'
amaçlanmıştır. BukonJda 'yI)tütülen diler araştıni1Alardan
farklı olarak, Major ve .peawı:;'nun (1982) önertleri
dogruUusunda,Odül ~alıtı1ank1,iJ.'l1n cınsiyeti de dikkate
alınmıştır. Aynca, 5.,.6.yaş jr'Ubu '..çocu1dannın Mülleri b.akçalık
ilke.sine gOre.daIJtabtlecek,:Übi1tşsel gelişimdüzeyine
.
ulaşmadıkları (Hook ve Cook. ~979) g6z0m'ineahnarak başarı ve
başansızlıklar derecelendın.l~t1r. airbaşka deyiŞle,tam
başarı ya' da başansızlık durunılane1e alınnnştır. Diler yandan,
gOrevin niteliliniIi 'sonuçlan etkileyebileceli. düşünülerek.
araştırmada herhang,t1:)k clnsiyele Ozgü olarak
.
nitelend!r1lineyecek nötr bir. gOrevkullanı1ınu)tır.
. .
YÖNTEM i....
Denekler:
Orta veist orta sosyo..ekonomikdıDeydektailelerdenseç11en,
.5-6 ve 8-9 yaş grup1anndıuı 16O'ar (80 kız, 80 erkek) olmak üzere
toplam 320 çocuk araştmııayadenelt olarak katılmıştır. Bu1k1
grup denelin yaş ortaJaına1an. sırasıyla 5 yıl 8 ay ve 8 yıl 9 -aydır.
Ankara'da Aykan. ErltenBı-arı.. L1zTqze ve Hacettepe
Üniversitesine baglı Beytepe .anaeku11an ile .fn. Yıl, çankaya. Dr.
Reşit Gal1p ve Özel AykanlJ.koJcullannın tn. sınıflanndan
seçilen kız ve erkek deneklet, ' deneysel koşullara, her hdcrede ,
10'arolmak üzere seç~-oJ.1p'akatammşJ.ardlr~.'
verı Toplama Aracıarı:
. .
Araştırmada deneklere ,görev. olarak. dahaönce bir ~ka
. çalışmada (Ş~hin, 1990)' da kullanılmış. otan 'ı'yap-~oz"
oyuncaklan verilmiştir. Bo)rq~ 9.6 cm x 11.7 cm olan bu.
oyuncaklarda. çerçeve !çtne yerleşt1ı1lm1şve belkli bır/
şekilde biraraya '*
get1rildiSinde bJr reşn;n OiUf~blleçek 15. adet
104

5. ,
küçük. kare' vardU'. Bu çerç$'e i~de, karelerin kaydınlarak yer
degişt1r1lrnelerinln sallanmaşı ve çerçeV'enini1st dış köşesinde
bulupan ~odel rts1Uinaj'jUs11'U!1 'oluttur1.J#ibiımesiiÇin bir
karelik boş~ukbulunınaktadır.
Ayrıca. kendisi ile aynı' gÖrev ü2er1ı'ide ça1ıştıgını sandıgı
,
hipotetik bir çocuk arasın(!a b61i1ştürmesi için her demege
"verilmek üzere. her biri farıdı tenkve desende dörder kuı--n
. .'
'
.
kalem kullanıl~tır. ' '
'
,
Işlem: '
'
"Denekler. okullarında uygun bir odaya.alınatak teker teker
uygulamaya tabi tutuhnuşlardU'.Uygulayıcı. denege "yap-b~"
oyuncaımı vererek. beş' dakikalıkbir sürede resmi
tanıariı1amasım ..istem1$t1r. Başan' koşulunda. denegin vertlen
,
sürede resmi taman11ayabihnes1ni' sag1amak amacıyla ''yap-boz''
oyuncagı, 5-6, yaş grubuna üzertndeki resmin tamam1~ş
,halind~n,4. 8-9 yaşgrubuna ise 1 kare saAa'kaydın1mış olarak
verilmiştir. ,BaşarısızlıkkOşUlunda' ise. verilen sürede
yapılabilmesini önlemekamacıyla "yap~boz" oyuncagı.
üzerindeki resim tamamen kanştırılınış olarak verilmiştir.
.
Süre dolduktan sonra uygu~yıCı. depege verilenin eşi olan
"yap"boz" oy:uncagını.üzerindeiu resim hipotettk çocugun
başarılı oldugu koşulda' t~lŞ başansız, oldugu koşulda
1sek8nştınlmış. şekilde. denegink,1n1n yariına kOyduktan sonra
denege. atandıgı koşıda ba.ghpiarak, kend1$i ile aynı yaşta
oldugunu, belirttigı' kızlerkekçocugun verilen sürede
,bttirdigin1/bit1m1edigini söy1enı1ft1r. Sonra uygulayıcı. denege
dört kalemi vererek bunl,arıkend1si ile hipotet1k çocukarasında
haklı olacak, şekilde dagıtmasını istemiş; d~negin kendisine
aldıgı, ve, hipatettk çocuga yerdtgi "kalem sayılarını kaydetmiŞtir.
BULGULAR
,
Araşt~da ele alınan bagımlı ,degişk~. denegin kendisinin
'
ve h1poteÜk çocugun 'ne kadarhak etttıını ~üşünerek kendisine
aldıgı ödülsayısı lleö1çülın1i$tür. Bagmılıdegişkenle1lglli
ölçümıere 2 (yaş) x 2 (kendi cin$iyet1) x' 2' (hipotetikçocugtın
cinsiyeti) x 2 (kendrbaşarı durunıu)x 2, (htpotetik çocugun b~
du~u) faktOrlü seçkisb;' gruP'desenineuygun varyans analizi
uygulann'ııştır.
lOS

6. . .
çözümleme sonu~ıan.. anıştırmanın ilgılendigi temel
konulardan biri olan. deneklerin,.e ö<iilI dagıtılan .kişinin
cinsiyetierinin temeletkilerininanlamlı' düzeyde olttıadıgım
göstenn1şt1r. Bunakarşı. yaş temel',etkisinin anlamlı düZeyde
old1:;lgtl örCıJmüştü.r(F(1;288) =11.07. p<~(1).
g
,
Bu~ göre. 5~6 yaş çocuk18n. .tX, ':;2.14}. 8-9 yaş çocu!danna (X=
1.96) kıyaslakendilerineödül4en daha fazla payalmışlardır.
Denegin kend,i'başarı.dıirııinu temel etkisi de anlamlı düzeydedir.
,
(F(1;288) = lQ4.13. 'p<.OOl.) Denekler. kendileri başarılı iken (X=
2.34) başarısız ,olduktan duruma qc;: 1.76) kıyasla ödülden daha
.
. fazla pay aımışlardır. Aynca, 1:1i)?otet1kçocugun başarı qurumu
temel' etkisi dean1aınh düzeydedir (F(L.2881= 123.03, p<.OOl).
Denekler. hipotet1kçoc~lt başaI1Sızoldugunda(~-= 2.36) başarılı
oldugu duruma (x;= 1.74). kıyas~ kendilertne' Mülden daha fazla
pay ~lıIıışlardır..
. Öbür yandan, deneklerin kendilerine aldıklan pay üzerinde'
kendi başarı durumlan ile yaşınanlamii ortaketkisi
.
görülmüştı1r (f(l.288)=9Ö.99.p-c:.OO1J: Beş-altı yaş grubundaki'
deneklerde, başanlı ya da başan~ızolma kendilerine aldıkları
payın miktanIu etkilemezken, 8-9 yaşgrubunda etkilemiştir:
şöyle ki. bu yaş 'grubundaldler,hipotetik_ çocug€l kıy~sıa
kendilerine, başa.n4 oldu,klannda dahafazl~ ıx= 2.51),'başansız
.olduklarında daha az (X= tA) paya!nuşlardir. Hipotetlk çocugun
başarı durumu da yaşf1e()rtaketki~stermlşt1r(F(ı ,288) 47.29, =
p<.OOl). Bunag~te '5,-6 yaş ghıburidaki1er. hipote,Uk çoc.,?k
başanh oldugundakendilerine di~e" ile hemen hemen eşit. (x =
2.(2) pay alırken, baş~ız oldugunda daha fazla (X =2.26} pay
almışlardır,,' . .
Araştınna açısından önemli bir bulgu da. denegtn cinsiyeti ile
hipot~tik çocugun cinsiyetinin ortak etkisft1in anlamlı düzeYde
olmasıdır (F(ı ,288) =~.99, p«.05).' BUA8g0rekızl8f,hipotetik
çocuk kız oldugund~(X.=, 2.16). erkek olQ.ugu'duruma (X=l.95)
kıyasla kendiler1n~qah,afazıa.pay' almışlardır. Öte' yandan
er~ek1er1n kendilerine' aldıkları paymmiktarı.hipoteUk
çocugun cinsiyetine göre 'degtşmemişttr. -Ancak, Şekd-1'de
görüldügü gibi, deneklerinkendi cinsiyetl~ri ile hipotetik .
çocugun cinsiyetinin ortak etkisi' yaşa göre de _ degişme
gOstennektedlr (1'(1.288) = 4.92..p<.05). Beş.altı yaş grubunda
106

7. erkeklerde de kızlarda' cia' ke:ri~ııerlıle aldıklan payİn miktan
hipotetik çocugttn c1nsiyetine gOtedeaışmefn1şt1r. öte 'yandan '8-9
yaş grubunda ise,>kıZlar kt!.rıdilertne hipotetikçocuk kız
oldugund.! paydan daha fazla(~ = 2.1) ahrken, erkek oldugunda
daha az (X i
=
1.78) alrbişlardır.IAnöak.. W yaş grubu,erkekleı1nin
kenetilerine aldıklatı ,payİn lnuktarında hipot~tik çocugun
',',
cinSiyeti anlamlı bir etkiyarapnamıştır.
. i
.1
S-gYaş Grubu
, 5-6 Yat Grubu i '
[)~in Cinşlyttl
Deneo1ncın8lYjn!
-'Kız
iii '- Kız 1- ,
2.3
i Er~ Erkek
2.2 ~,'i
~"'--..... , .,
~U '
,. ",
i
2.0 ,
~
. , '
'
. .
'
-,. ".
ıÖ
-6
1.9
~"
"
i, . .
iii 1.8
'Ol
c:
'6 1.1'
j ~,
c:
7
c:
Kız Erkek Kız _ Erkek'
ol
o Hipotettk çocUoun Hlp0t8t1kçocuOun cinsiyeti
i
.1 eıi
~
/n ..
Şekll-1. DeneO 'kendine dılıAd o
'I erindeyaşı, cinsiyeti
1$8)'1$1, O~
i
, ve hipotetlk , , . un cinSıyetln!nortak etkisi
' , ,
,
,
,
, ,
.
'
i
,
.
"
."
,
,,',
kend i C ins.,if4 et ıe r t l l e hıpo tet ikÇOCUgU
i.'. '
D eneklerin n .
.
'.
cinsiyetinin ortak etkisi, Şe~1.2'd~ 'izlendigi gibi, deneklerin
'
'
,
'
,
, ,
'
, , , , ,
, . . ,
.,
., ,
.
, . . , ,
gÖ~ de,btrdegişmegöstermektedir (F
,. . i. .
kendi başand~rumlarma '
(1,288) =
ı 1.07, p<.Ol), Nem ' .~1arhemdeerkeklerin, başanh
olduklannda kendilerlıle ald an. payın ın:iktannda hipotetik
çocugun cinsiyetine' gore ,b rd~gişme 'olmazken, ~aşarısız
. Cl11S' i
'olduklarında bir degişme Ol 'uştur,. lıer iki cins. de başarısız
r
~d Uklar m d a. hi pot etitı. Coc ~ ,b e '.91d UgU nda (kızl ar d a: ..
'
X =1.98 veerkeklerde, X, = ı. 5)~1tarşıcinSten olduguduıvma .
'
.
'. 'U'
'"
'
, , . ,. ,
. , ,
,
.
~
.
, .
.
.
,., .
(kızlarda ,. =1.58 , ve erkeJ;t1erde = 1.58)kıyasıa ~ilerine
X X "
daha ,. ..
, ,
fazla pay almışlardlr. i ,'.,
i
Denegm kendine a1dıAı.paj., Qzer~~ denegtIl ,yaşı, cinSiyeU.
hipotetik çocugun. cinSiyeti v~ başari. dUrumunun. dörtlü ortak
107
ı
'i

8. etk1$l-de anlamlı düzeyde bub.ınm1,Jşt1:1l' (1i'(l.2Ş8) =4.92. P<.05). Bu
dörtlüortak etki ŞekQ..3'te gösteri1m1şt1r.
OeneOlo kendisi baş",llt/ D8ne0in kendisi başarıSlE
6erıe§lo Clo$ıyetl DeneOin Cinsiyeti
:: Kız Kız -
---'--, arkek Erkek
'
iii 2.5
.... ....
i
i3
2.4'
2.3
.....-
~.. ....
;g 2.2
2.1
~ 2.0
!o 1.9
X
~ '1.8' .
-
,
~ 1.7
GJ 1.6 , , '-
'
"
,,'
.
c: ..
. ,
1.5
]
.
"
c: ?"
y Kız Erkek Kız Erkek
i
o Hipotetlk çocutun cinsiyeti , ,
Hipoı,tlk çocuOun cinsiyeti
,
Şekil-2. De0801n kendine aidıO.' ödOI sayısı Ozerlnde başarı durumu,
cinsIYeti ve hfpotetlK,QOOUOun' cins/yetinin ortak etkısn
Şektl-3~te gön1ldÜlii gibi, hipotetık çoculun başanh oldnıu
dW'lInda kız ya da er~k alınası, .5-6 yaş grubundaki deneklerm
kendilerin~ aldıklan payın mtktarını etk.1lememiştir; tüm de-
nekler hemenhemeneŞitpa.y a~1Şıardır. Ancak. hipotFtik
çocuk başansız olduımıdakız'ya. daerkek'oluşuna bakm.8ksıiın
tüm denekler kendileme daha f~la pay almışlardır. D~eı'yan-
,', ...j. .
'. . '.
dan. hipatettk çoculunbaşanIı oldugu durumda 8-9 yaş grubun-
daki hem kızlar. hem. de erkekler. hİpotetik çocuk hemcinSlert
X=
oldugunda(kızlardaif :; 1'.70ve erkeklerde 1.60) karşı cinsten
biJi oldulu duruma (kızlardaX=L30 ve erkeklerde X =1.20)
kıyasla kendilerine ödülden daha fazla payalmışlardır.
Sek1z-dokw; yaş 'gfubutıdQıdhenıkızlar h~m de erkekler.1ı1-
p~,tetlkçocugun kız olsunerkek Qlsun başarıs~ oldugu durumda
(hipotetik çocuk kiz oldulunda kızlann :ir =2.50. erkeklerin X:::
2.60; hipotet1k.çocuk erkek o!dulUncıa kızlann if =2.25.erkekIe-
rmX = 2.501. başan1ıoldulu dun,ıma '(hipotetik çocuk kız
oldulunda kızlann if =1.70. erkeklertn X =1.20; hipotetlk çOctİk
erkek oldu~undakJz1annX =1..30. erkeklerlnX =1.60) kıyasla
daha fazla pay a1mıŞ1a:ı'dır; ,
108

9. 5-6 YAŞGRUBU
, . ;
2.8
2.7
2.6
08neQinCinstyeti
-.Kı. .
ErkefS. '
--D.08Oln Cinsiyeti
Kız.
.Erkek
iii 2.5
~2.4
en
o
:s
al
2.3
2.2
2.1
2.0
...... ......
...... ......
~ -.'" -:. .~....
i
~...
1.9
1.8
1.7
Ö L6
i
Gl
1.5
L4
1.3
1.2
,i
C ~
Y ,Kız Erkek, Kız Erkek
i HJpotetlk çocı.ıOun tınsiyeti
C HlpoteÜk çocuOun cınslyetl
8-9YAŞGRueu
.
Deneotn CJnsly8t1
OeqlilOln Cinsiyeti
~KıZ" -- Kız
Erkek
ii 2.8 E~
2.7
i 2.6 -..._----
.
"'-- -.
~
.
o 2.5 .
:s 2.4 .
. ..
...
2.3
i 2.2
2.1
'i
x
2.0
L9
>2> L8
i 1.7 ',. .
t.6
]
CD
C
L5
L4 ,
, " .
',.
.
.
1.3 , ,, "
~1.2 4'
i
C ~.
..
Kız Erkek . Kız Erkek
i
Hipotetik çocuOun cınsiV8ti . Hipotetik ÇocuOun.'cln$iyetl
. .
/'
Şekil-3. Oenegln kencıinealdlQı OdOI.sayl$l OZeı1hd8Y.'I. kendı cinsiyeti"
. hlpotetik ÇOCIJOuncinsiyeti ve başarı durumunun aönlüolarak etkısı
109

10. TARTIŞMA ,
Hatırlanacag1gib1~u aTaşbnna, çocu1dann ödülbölüşturme .
davranışlarıİıd~cinslyete ba~h: bit farklılıgınbulunup
bulunmadıgmı incelemek, amacıyla düzeIilenmiştir. Bulgular
bölümünde belirt1lcitA! gtbt, gerek deneklerin kendi
cinSiyetleriningerekse, hipotetikçocugun cinsiyetinin, ödül
bölüştürme davranışlarıtn tek başmaetkilemedigi' görülmüştür.
Bu sonuçlar, çocutdarın ödül 1X),!üştünne davranışlannda
cinsiyetebagıı bir farkın göZlenmedigi araştırma bulgularıyl~
uyuşmaktadır (LaneveCoon, .1972; Lemer, 1974;Streater ve
Chertkoff, 1916].
Bununlab~likte,ödül. bOlüştürme davmmşlarmda orta}t etki, ,
düzeyinde bazı. farklılıklar gc')zleIUJ1iştir. '.Bu farklılıklardan. bir
tanesi kızlann, başan ve baŞatıs~anbalunsiz, olarak. karşı
cinse hemcinslerine lqyas1a ödüldendaha fazla pay vermeleri
şeklinde genel'bireıne gÖ8termelerıdir.Kızlann, hipotettk
çocukerkek oldugunda 'kız, oldUbı duruma kıyasla ôdiUden
kendilerine daha az pay '"C1tlmaları, toplumdaki kendi
cinsiyetIerine U1şkin' tol'. beklentilerinden kaynaklanmış
olabilir. Kızlar, toplu~da1U 'yaygın ,gegerler ve no~ar
dC>gru1tusunda topıumsallaşma süreci. içinde, erkek çocuSadaha
fazla deger verildIginl (KalJtçıbaşı, 1981) .sezmış ve bununla
ilişkili olarakkarşı ,_
cins e daha verici davranmalarının
beklendigini ögrerımtş olabilirler. Ayrıca, kızlarınkarşı cinse
ödülden, daha fazlapay vermelerı, toplumda kadının genenikle
, ikincikonumda, olarak algılanışı dolayıs:ı.yla (Kagıtçıbaşı, 1982;
Kandiyoti,
'
1982) erkek çocugun daha fazlahak ettilint
kabunenı:neyıögtenm1şolmalannaişaret edebilir.
,
'
Oysa, başan d1.U'Umu işın içine girdigindekendi cinsine
'
kıyasla karşı c1p;se bu. ayncal1k1ı davranma e~l1imikızlarda
oldu~u, kadar erkekleıı1e qe gozleI1JDiştır. Anca~ hemcinsler1İıe
karşı1)u ayınmcı egilim deneklerin k:endileri başarısız '
oldugunda söz konusudur. Deneklerin hemctns1ertl1e karşıctnse
bu 'fatklı davranışları, cinsiyet farklılıklarınin .esas' ~larak
sosyal tl1şkilerdeortayaçıktılını bel1rt~n Maccoby'n1Ii (1988)
görüşüne dayanara.kaçık1aııabl1tr. Çocukların. çok küçük
yaşlardan ,beri. -hemcmslerttJe .'oyna.mayı tercih ettiklerini
belirten Maccoby (l9S8; 1990). bu, seçimfu kızların ve erkeklerin
etkileşim tar*ıarınin ft1.rklf' Oİ1.lşundan kaynaklandıAını;'
,.
no

11. kızlarda sözeı oysa ~rkeklerde f1z~el hareketlere ve güce
dayanan etkileşinı taaıwn,.ag~.bastıgını 1fa(ie etmektedir. Bu .
görüşe' göre. kızlarer~~k1erle'. birlikte olduklarında.
hemcinsleriyle birlikte, olduklari duıı.ıma.kıyasla daha pasif
,
.davranırlar. onl~r. ü,zerlnd~ .pek etkili olamazlar oysa
hemctnsleri ile' birlikte olduklannda onlara söz geçirebtl1rler.
Bu açıdan yaklaşıldıgmda. hipptet1k. çocuk .kendi cinsinden
olduAunda deneklerırı.keı:uli ,~aşauslZlıklarıİ1ı pek d1klUı.te
almama eglliİnler~.' k;ı.zlar:ı.n hemciİlsle~iyle birlikte
olduklarında oI1larıetldleme ve,1ŞtekletinJ. eldeetme güçlerinin
daha fazlaolmasından kaYl!aklanınış .0Iab1l1r. Yine. aynı
paralelde. ıozıar erkek çocu{darın mevcudiyetinde daha pasif
oldukları için başansızolduk18nnda karşı ctnsten çocuAa daha
fazlapay vermiş ola1>1l1rler.Öteyandari. yine Maccoby'nin (1988:
ı 990) araştırmalarının 's~nucları. erkek çocukların
yetişkinlerin mevcud1yetiride~~. çocu1tJ.~na 4aha' çok hak.
tanıttıklarını ve . onlara daha. yumıışak . .davrandıklarını
göstermiŞtir. Bu sonuçlarla' iJJşk1l101arak. bu çahşmac;ta. erkek
çocnJPann karşı cinSe; hemcinslerine }Pyesladaha fazla ödül
d~lıtmaları da aı:aştınnacınııı .yanlarında bulunmasına
bajlanabillr., Ayrıca.toplvmumuzda genelde orta 've üst-orta
sosyo-ekonomik düzeylerde yaygın obm, v~ erkekle:rin kızlara
karşı daha nazik' .ve koruylcu ~avtanmalarına Ulşkın
bek1ent1ler1n de toplumsaUaşmasürectyle aktanlması.erkek
çocukların ödülleri' daııtırken kıZlara cömert davranmalarını
açıklaıİıada bir ipucuoluştunıbnıt.
,
.
-.
i' '
Bu araştırmaların sonuçlan. Reis ve. Jackson'ın (1981)
y~1şk1n1er.. üzerinde .yap~ ci1du~ çah~anın bulgularını
i '
destekler nj.tel1ktedir. Atıcak, Rets,veJackson. her 1klcinsin de
beınc:tnslertne kıyasla karşı ctnse. daha' fazla ödül dalıtma1arını.
hoş görünme
.
ve olumlu,bir' izlenım yaratma amacıyla
ge:rçeldeştird1kleri şeklinde. yonimlamışlatdır~, Aynı açıklama,
biçim1bu 'çalışma için de geçerli ,'olabUir:şöylek1 denekler
yetiŞkin olan araştırntacıyı QtOrite' figürü olarak algılanıış, ve
onun üurtndeolumlu,'bir 'izlenim yaratnıak amacıyla başarısız
. olduklarında kendilerme. daha az alnuş..olab1l1rler.Bu duruında.
bir yerde. ar~şıırmacının_ mevcudtY,eUncıe, . denekler. onım
kendilerinden ne şekilde 'davninınaIarwı bekle~düş(incesiyle
de ~ket etm1şolabU1rler.. ,
ıu

12. Kızlafla eike~ıertn Od61 bOlüştürıne, davranışlannın
ol. . .'.,.
.
hipotet1lq;ocu~ 'ctr;ıstyet1Iiegörepegışmestnde.d1geriniD başan
'.
ya da başansızlık1arina yaptıldan' -nedensel ,yüklernelerin de
etkili olaca~ı' diişüniilmektedtr. Bununla t1işki1iolarak yapılan
,
bir çok ça~ada; .,
erJIeklenn başanlan yetenekli oluşlarına
ynk1enirken. kadınlarınbaşarıları ise gorevin kolayoluşuna.
'.
"
',' "',
aşın çaba gös~ermelertneiyada ,ş~a y,O.klenmiştir'(Deaux ve
Emsw1l1er. 1974:Peather ve SimOn. 1975; Taynor ve Deaux.
, .
,
"-
1975). Başarının yetenege yüktenme.sibelkt de' daha olumlu bir
.
< .
degerlendirmeyı imaedebilir. Nitekim.. ,Şahin ,(basımda)
çalışmasında d~me1t1er1n.hipotetikçocUlun yet~negi ile başanIı
.
oldugu' koşulda. çabaSı tleQa$anh ,olduguköşula' kıyasla daha
fazla ödiil dagıttıklarını göstemıiştir. Ancak. sözü edtlen bu
çalışmada. hipotetik çocugundnstyet1 delişfmlenmemışUt.:Bu
çalışmada kız ~eerir.:ekdeneklerln 'ödül bOluştürnıe
davranışlarının hipotet~ ç~ugun"c1nSiyetine göre farklılık
! göstermeSinde. bu çoçtılutı başarı ya dabaşansızlılına yaptıklan
nedensel yük1emeI1itı r<oo olabilir. omegt belki de kız denekler.
karşı cinsten . hipotet1kçQCugun.. başarısını yetenege.
.'
,
hemcinslerinin1dni de çabaya' yük1edik}e'f'i için ona ödtılden
daha. fazİa pay vertn1ş. olabilU1er. Erkeklerme belki de kendileri
başansız iken digererkek çoctıgpn'baŞansmı yetenege yüklemeYi
kendilerine yedire.pıemekte.hemçitısıerini, rakip ,olarak
gördüklerI' içın. ka~ıcinstn başarısını da yetenegeyükleyerek
ona daha fazla payvetmiŞ' ola1:)iltrler. A5lında bu nokta.
.
araştırılması ilginç ()lan bır 8011 Iltteltg1nt taşımaktadır.
,Hlpotet1k çocugunctnstyet.ııe,bagıı olarak deneklerin ödül
b~hlştiirmedavranışların<1a .göriilen farklılıkta yaş
d~ıışkenının de etkI1loldugug&denını,tir. Yukarda sözü t:dilen.,
ödül dagıtımındadtger kişlnin "c1nsiyet1ni dlkkate~lma
eA1l1m.lerine $adece &-9 yaş grubundarastlaıınıaktadır. Buda.
ödiU bölüştürme açısından dlje-r çocugun cinsiyetinegöre
ayıtımcı davranma. elll1m1nin 5..6 yaş gnıbunda henüz açıla
,çıkmadılını göstermektedir. .,
Ödül böliiştünne davrafil$m.qa başanya da başanslZiı4m
hesaba katılması dayaŞa 'b~olarak deAtşmegöstermektedtr.
Şöyle ki. hem kendtsfrilfi)ern ded1~er çocıilua başarili ya da
baŞansıZoluş~nti d~teaın1a.genel ()Iarak~-g yaş gru};)unda'
görülmektedir: bu ,yaşgJ'ubutıdaki çocuklar. başarılı
olduklarındakendilerine
. daha' fazla alırken başarısız
U2 ,/

13. aldtıklannda daha 'az a.1rrıış1aidır.eubıflgu iSe. 8-9 yaş grubunda
ödülühak etmedebatankôı,.potmanıanmyert olduiıunun
'kavrandıiı1IU. oysa. 5..$ 'yaş 'gJtlJbur1da,bu olgunun ,henüz pek
kavranmadıgını.()düllerln. .
da}ıaçoközçıkarcıve
{.
eşitlik .....
.
" ilkelerine göre dag1~4ı4mı gö$termekted1r. B1 sonuçlar. aynı
zamilD:da. dahaOnce1f.i. ç~lışmalann buıgularıyla. da
uyuşmaktadır (Damon. 1980; HQok. 1978;. Hook ve Cook. 1979;
Lar1e' ve Coon. 1972; Lemer. 1914; Peterson. Peterson ve
',McDonald. 1975; Şabfh.'l985).
KAYNLR
BentOn. AA. (1971). ProduclMty.distrlbutlve justice andbargatn1ng
among children; Journaı, of .Persandlltıiarıd Social Psychology. .
,
18,-68-78.
Callaban-Levy. c. ve M~.L.A.
. .
(1919). SeK d11ferences1n theallacatlon
of pay. Jou.rnal oJPer~Uty"and Soctal,Psychology. 37.
433-447.
Damon. W. (1980). PatterDs ofchanğb'l'dchildren'. social reasonUıg: A
tvioyear l~tud1nal S!u4Y<~Pevelopment, 51. HHO-I017.
~lJX:,K. ve EmswtUer. T; (1974). Eçlarıat:kms ofsucce~ful perfonnance
ort sex-United tasks: What. skUl for the ma1e Is luck ..forthe
female. JCJU1'J1O.l9J
pcmıonattty wıd social Psychology. 2980.,8p.
Feather. N.T. ve SimOn. J.G. (l975). ~ct1oIıstO mak and femaıe success
and 'faUure In' sex-linked, oceupat1ons:impresslons' of
personality., c",usatattributions. a.ıid percelved l1kelthood' of
,dUTerentconsequences. t/ourn,ai. of PersonaUty a.nd Social
Psyçhology. 31. 20~3ı.
Hook.. J.e. (l97~).,Thed~pment,!>f
"
equtty, and logtcomathematical
think1ng.C~Deuelopmertt. 49.1035..,1044.
/,'
~
,
' ,
- --
.,
," ",' ': J
8ook. J.G. ye Cook.1'.r>. 0:979). ~tyth~apdcognıt1ye abriıty of
,
chUdren. Psychologlccıl Bulletm. 86.4:29-445.
Jackson. LA (1987). Genderanddt$tribut1:ve justice: The 1nf1qence of
gender-related charactedsUcs On allacattona. sex ROles., 17. ,
.
73-91."
Kagıtçı1>aşı.ç. (l98).~W ,
~ tetımbu!: B9Jaziçi OniVersitest
. i
,
",f
",!
"
..' ıdari BIl1mter FakQlte~Ji. '
, 113

14. KagıtÇibaşı. ç. (1982)'. sex role.. value 'orClı.UdrenaııdferUııty ın Turkey.
ç. Kagıtçıbaşı(Eg.}. sex roles,fcımil!/. and.comrrwn.tty tn Turkey.
BloomingtQn: IndianaP11.i~ltyTUrk.ish Studies. '
. .
Kabn. A. Nelson. R$. ve Gaeddert~W.P.(19SP).SeX of subject and~
compositton 'of 'grouP,.as,cltterttlimuıf of 'reward aııo~ation..
Joutnalof Personiııtty and SdcıtılPsychofogy. 38. 737-750.'
Kandiyott, D.(1982). Urban change.ti~d women's, roles in Tııi-key; an .
overview and evalı.ıati()n.ç. &ıg~tçıbaşi ~.),.Sex roleş.famO.y
- ana COTı;lmı.tnttyn Turkey. 81oomitıgton: Indiana University
t
.
Turkish Studie$~.'
Ktdder. L.G., Bellettiıie, G. 've Cohn, Jj:,S. (197'7). Se91'et ambtUons and
- publicperforırıaneea~ ~ eUectsoLa.nqqymtty on reward
al1ocationsmade by"men ..ı~ women. .Journal of Experımerıtal
Social Psychology, 13,'70-80.
Lane.l.M. veCoon, R.C. U9'r.ı)' Rew~ aUocaUoninpreschqol chtldren'
,
Chlld DevelQpment. 43, ış82.ı3~.. .
Lane, I.M. ve Mess~. L.A. (1971). EqUttyand the dtstribution of rewards.
.
Journal of Per$otialityandsi?çw.l Psyçhology, 20,1-17,
'
Lemer, M.J~ (1974). The Justice~otl'~ "Equlty":and "partty; among
.
chtldren. Jo,~al of Per$()naJ.tty dndSoctal Psyçhol6gy,. 29,
539-550. . .
,
.
LeventhaL, G.S. (1973); Rew~ al1oadionby " maıeaand felna1es. Paper
i. p,resented ~t the'ın~etingor. the AmertcanPsychologtca1
AssocatioI}, Montrcal. .
Leventhal, G.S. ve Anderson, D. U91OJ.Self-1nteteet$nd riuıtntenance of
equity. JOW1Ialof p~rtaltıyand $OCtaI1's~chology, 15;' 57-62.
. , .
LeventhaL, O.S. ve Uuıe, D.N. (1970). SeX, age and ~uitY beh8.vıor. Journal
of PersonaUty and Soctal,lWcfwlogy.l 5, 312-316.
Leventhal,O.S.,Popp, J..L. r~Sawyer,L. (1913). ,Ecıultyor equallty in
. .
children's aUocatıon' reward to oth~r persons? Chtld
Development, 44,'153~ 163.
Maccoby,E.E., (1988). Gender ~ a 8Ocl~ ~tegoıy. 1Jeuelopmental
Psychology,~, 755-765.
Maccoby, E.E. (1990)., Gender and relattonshtps:A developmenta1
account.Amer1c<U1 Psychologl$t, 45; 513..520. '
114.

15. ,
"
MaJor., B.and' Adams. ~.B.(1983)'Therole
,
of gender ipterper$()na1 ,
orient aU on 'and ~elf 'preiJentatwn 'tndlstrtbut1ve JusUce
behavlor. Joumalqf .Person,aİity and Social Psychology. 45.
598.608. ,
,
'
'.
" ,
.
Major. B.andDeaux.K. (1982). lndMdfUli dıtrenmcestn equ1ty behavior. J.
Greenberg. ve ~,Coh~n (Eds.) Eq':!tty and justtce ın social
"
behavlcr. New York: Açadenı1c Press.
,M~;L.A. ve caılahan..ı..evy" C. (1919)., Sex.and message effects on
rewaro allocation behavloı;.AcCıdemtc' Psychology Bultettn. 1.
129-3." '
M1kUıa.G; (1974). Natlon8l1ty, ı'erfoi"n'Jance. and sex as det~rmtnants of
.
,
..',",._ ','_, ',. .'
i
-
. "
reward an~at1orı'
"
J()umal oj Person(lİtty ~ınd. Soctal '
~ychology. ,29, 435-440. , '
'
~tensc»>. C.. PeteTSQn.J. ve Mc~d.,N. (l975)..Fa~ıors affecting reward.
a110cat1on by preschool ,children. Chtld Development. 46..
ı ,,'
,942-947.
:'.
,,' aets. H.T. Ve Jackson. L.A. (1981). sex d1fte.~n:Ce8ın reward allocatlon:
, ,
'Subjects. partners and !'Mb. .journpl oJ Personaltty: and Sock.il
PsychÔlogy.40.46$-478."" ,
.
Bagan. K. Pondel. M. ve ~ttıg. MA (l981).11te eırectof antıapated future
lnteract10n on, rewarc;l.a1locat1on in same-and opposlte-sex
. 'dyads. Jourrtal,Q[Pers<>rtalfty.' 9. 430-449.
4 ,
Strea~.AL.
, ve ebertkoır. J.M. (1976j.D1Stiibt.ttlon ofrewards ın a trıad:A'
. developmentaltc$toh:qu1ljı'theory.Chtld DevelopıTı.ent. 47.
.
' '
, 800-805.'
ş8hın.
,
D. (1985).Çocı.ık:İann' b010ş-ııışk1nhakıılık Yargılannda gore~
ve pay dagıJ.ım~n etkıı;.'N.On.er.a. Yıldıran ve A. Baykal
(F;d.) III.VtLtsal P$fkoloji Korıgres,tBtltmsel ÇaııŞmaları. sf:
244-,254. AnLaIıa: pşikploglar,~ YaYınları.
i ,,'
'
Şahın. D.(1990). Okul-Once81çocu~annkend1ler1nın ve başkalannm "
. başanvebaşarı8ızlıklanna, 1lişktn' nedensc:lyüldemelerl.
Pstkolqjt Dergisi. 7.11-20. .
'Şahın. D~(Basımda).' Ç~uk1ann: başarıya. UIŞk1nnedensel yOkJ.eme1erlnln
,
OdtHbOlüŞtürme davranışlan ve d~gı$n(lzerındeki
, ,', . ,"
ı et]pst.'
PsfkolRlt VergıSı.
" .','
Tayn or. J. ve'Deaux.K.
" erences: Rol~
(197Ş). Ecıult)t ~ d pc:rcel~ sex dilli , ,
,
. . . ' .. .
'
of t>ehaV1ora$deftnedbythe task. the mode and the act1on.
'
Journal p!PersQna1.tty(lnd social Psychology. 32.381-390.
/
'1-'.