1. Преглед на инвалидноста,Преглед на инвалидноста,
заеднички карактеристики изаеднички карактеристики и
корисни советикорисни советикорисни советикорисни совети
Проф. д-р Владимир Трајковски
Гевгелија, 18.03.2014

2. Како се развиваат и учат децатаКако се развиваат и учат децата
Пет области на развој што го сочинуваат детето во
целина:
1.Физички
2
2.Когнитивен
3.Говор и јазик
4.Самопомош
5.Социоемоционален

3. Пет примарниПет примарни
развојни областиразвојни области
Физички развојФизички развој –– способноста да се движи, да гледа,способноста да се движи, да гледа,
да слушада слуша
Когнитивен развојКогнитивен развој -- способноста да мисли и учиспособноста да мисли и учиКогнитивен развојКогнитивен развој -- способноста да мисли и учиспособноста да мисли и учи
Развој на говор и јазикРазвој на говор и јазик -- способност да зборува и даспособност да зборува и да
ги искаже потребитеги искаже потребите
СамопомошСамопомош –– (адаптивен развој) способност да(адаптивен развој) способност да
јаде, да се облекува и да се грижи за себе.јаде, да се облекува и да се грижи за себе.
Социоемоционален развојСоциоемоционален развој –– способност даспособност да
стапува во контакт со другите.стапува во контакт со другите.
3

4. Како се развиваат и учат децатаКако се развиваат и учат децата
НаставницитеНаставниците ии другитедругите возраснивозрасни
лицалица дада гого проучатпроучат секојсекој ученик,ученик, сосо
целцел дада јаја индивидуализираатиндивидуализираатцелцел дада јаја индивидуализираатиндивидуализираат
наставатанаставата ии учењетоучењето..
4

5. Детски развој и инвалидностДетски развој и инвалидност
Развојот на детето влијаеРазвојот на детето влијае ИнвалидностаИнвалидностаРазвојот на детето влијаеРазвојот на детето влијае
на инвалидностана инвалидноста
ИнвалидностаИнвалидноста
влијае на детскиотвлијае на детскиот
развојразвој
5

6. 13 категории на инвалидност13 категории на инвалидност
споредспоред IDEAIDEA (1)(1)
•• АутизамАутизам
•• ГлувостГлувост--слепилослепило
•• ГлувостГлувост•• ГлувостГлувост
•• Оштетување на слухотОштетување на слухот
•• Емотивни нарушувањаЕмотивни нарушувања
•• Интелектуална попреченостИнтелектуална попреченост
•• Комбинирани нарушувањаКомбинирани нарушувања
6

7. 13 категории на инвалидност13 категории на инвалидност
споредспоред IDEAIDEA (2)(2)
•• Ортопедски нарушувањаОртопедски нарушувања
•• Други здравствени нарушувањаДруги здравствени нарушувања
•• Специфични проблеми во учењетоСпецифични проблеми во учењето
•• ГоворноГоворно--јазични нарушувањајазични нарушувања
•• Трауматско оштетување на мозокотТрауматско оштетување на мозокот
•• Оштетувања на видотОштетувања на видот
7

8. АутизамАутизам
АутизмотАутизмот ее развојноразвојно нарушувањенарушување коекое
значителнозначително гиги засегазасега вербалнатавербалната ии
невербалнаневербална комуникацијакомуникација.. УченицитеУчениците сосо
овааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат тешкотиитешкотии сосоовааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат тешкотиитешкотии сосо
комуникација,комуникација, однесувањетооднесувањето ии
социјалнитесоцијалните вештинивештини..
Се јавува пред тригодишна возраст.Се јавува пред тригодишна возраст.
8

9. Карактеристики на аутизмотКарактеристики на аутизмот (1)(1)
Тешкотии во разбирање на говорниот јазик.Тешкотии во разбирање на говорниот јазик.
Тешкотии во вербалното изразување наТешкотии во вербалното изразување на
потребите.потребите.потребите.потребите.
Сиромашен изговор и контрола на гласот.Сиромашен изговор и контрола на гласот.
Недоразбирање на социјални ситуации.Недоразбирање на социјални ситуации.
Проблеми во разбирањето на гестови.Проблеми во разбирањето на гестови.
Необични одговори на допир, вкус, мирис,Необични одговори на допир, вкус, мирис,
и / или звуции / или звуци
9

10. Карактеристики на аутизмотКарактеристики на аутизмот (2)(2)
Несмасност за вешти движења.Несмасност за вешти движења.
Изолираност и социјално повлекување.Изолираност и социјално повлекување.
Отпор кон промени.Отпор кон промени.
Социјално непријатно однесување.Социјално непријатно однесување.
Може да се појави страв.Може да се појави страв.
Може да игра поинаку, да прави линии илиМоже да игра поинаку, да прави линии или
да ги врти предметите.да ги врти предметите.
Често се подобри во визуелни вештини.Често се подобри во визуелни вештини.
10

11. Карактеристики на аутизмотКарактеристики на аутизмот (3)(3)
УченикотУченикот можеможе дада имаима оштетувањеоштетување нана
интелектуалнотоинтелектуалното функционирањефункционирање ии тешкотиитешкотии вово
образовниотобразовниот процеспроцес..
СебестимулирањеСебестимулирање ((лулање,лулање, удирање)удирање)..
НесоодветниНесоодветни емоцииемоции..НесоодветниНесоодветни емоцииемоции..
ВознемиреностВознемиреност припри променапромена нана рутинитерутините ии
променапромена нана опкружувањетоопкружувањето..
СтануваатСтануваат фрустриранифрустрирани когакога сесе изложениизложени нана
поголемпоголем бројброј стимулациистимулации..

12. Што треба да направатШто треба да направат
наставниците за децата со аутизамнаставниците за децата со аутизам
Обезбедете структура во рутината и средете јаОбезбедете структура во рутината и средете ја
околината во училница.околината во училница.
Подгответе ги учениците за промени во рутина.Подгответе ги учениците за промени во рутина.
Користете многу конкретен говор.Користете многу конкретен говор.
Направете го јазикот визуелен.Направете го јазикот визуелен.
Набљудувајте ги активностите за да ги утврдитеНабљудувајте ги активностите за да ги утврдите
потребите од поддршка.потребите од поддршка.
Обезбедете поголема изборност.Обезбедете поголема изборност.
12

13. Што треба да направатШто треба да направат
наставниците за децата со аутизамнаставниците за децата со аутизам
Претходно да го подготват ученикот приПретходно да го подготват ученикот при
промена во рутината или опкружувањето.промена во рутината или опкружувањето.
Избегнување на истовремени стимулации иИзбегнување на истовремени стимулации и
силни звуци.силни звуци.силни звуци.силни звуци.
Разложување на инструкциите на малиРазложување на инструкциите на мали
делови/чекори.делови/чекори.
Да се обезбедат повеќе можности заДа се обезбедат повеќе можности за
отстранување на соодветните репетитивниотстранување на соодветните репетитивни
движења.движења.

14. Дефинирање на комбинираноДефинирање на комбинирано
оштетување на слухот и видотоштетување на слухот и видот
Комбинација на слушно и видно оштетувањеКомбинација на слушно и видно оштетување
Доведува до комуникациски и други развојниДоведува до комуникациски и други развојни
и образовни потреби.и образовни потреби.
Образовните пристапи ако се насочат самоОбразовните пристапи ако се насочат самоОбразовните пристапи ако се насочат самоОбразовните пристапи ако се насочат само
на еден проблем не гарантираат успех вона еден проблем не гарантираат успех во
учењето на учениците.учењето на учениците.

15. Карактеристики на учениците соКарактеристики на учениците со
комбинирано визуелнокомбинирано визуелно--слушнослушно
оштетувањеоштетување
СериозниСериозни оштетувања,оштетувања, коикои сесе повеќеповеќе
варираатварираат сосо зголемувањетозголемувањето нана разновидностаразновидноста
нана нарушувањанарушувања..
ЗначајниЗначајни медицинскимедицински компликациикомпликации..ЗначајниЗначајни медицинскимедицински компликациикомпликации..
НавикиНавики заза себестимулирањесебестимулирање (лулање)(лулање)..
ЛесноЛесно сесе возбудуваатвозбудуваат (фрустрација,(фрустрација,
агресивност,агресивност, повлеченост)повлеченост)..
НедостатокНедостаток нана одговорностодговорност..
ПодложниПодложни нана стресстрес..

16. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците со комбинираноза учениците со комбинирано
визуелновизуелно--слушно оштетувањеслушно оштетување
Она што го учат другите ученици, нив учете гиОна што го учат другите ученици, нив учете ги
систематски.систематски.
Учат преку допир за да ја компензираат голематаУчат преку допир за да ја компензираат големата
сензорна загуба.сензорна загуба.
Зголемете го времето за совладување на целите наЗголемете го времето за совладување на целите наЗголемете го времето за совладување на целите наЗголемете го времето за совладување на целите на
часот.часот.
Воспоставете сензитивност и свесност.Воспоставете сензитивност и свесност.
Взаемно внимание.Взаемно внимание.
Одговорете на сигналите кои ги дава ученикот.Одговорете на сигналите кои ги дава ученикот.
Негувајте позитивни емоции во училницата.Негувајте позитивни емоции во училницата.
Да им се помогне на студентите да се ориентираат конДа им се помогне на студентите да се ориентираат кон
училницата, бања, кафе.училницата, бања, кафе.

17. Дефинирање на оштетувањетоДефинирање на оштетувањето
на слухотна слухот
Оштетување на слухот доволно силно за даОштетување на слухот доволно силно за да
влијае врз образовните можности на детето,влијае врз образовните можности на детето,
без разлика дали се постојани илибез разлика дали се постојани или
флуктуирачки.флуктуирачки.флуктуирачки.флуктуирачки.
Тоа не е толку тешко, како глувоста.Тоа не е толку тешко, како глувоста.

18. Карактеристики на ученици соКарактеристики на ученици со
слушно оштетувањеслушно оштетување
Користат гестовиКористат гестови
Обично користат слушни помагалаОбично користат слушни помагала
Може да користат знаковен јазикМоже да користат знаковен јазик
Може да пишуваат, или пак да одбегнуваат даМоже да пишуваат, или пак да одбегнуваат даМоже да пишуваат, или пак да одбегнуваат даМоже да пишуваат, или пак да одбегнуваат да
пишуваат доколку се чувствуваат неадекватнопишуваат доколку се чувствуваат неадекватно
Изолирано како последица на комуникацискитеИзолирано како последица на комуникациските
бариерибариери
Испуштање несоодветни звуциИспуштање несоодветни звуци
Може да користат неразбирлив или да се без говорМоже да користат неразбирлив или да се без говор

19. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците со слушно оштетувањеза учениците со слушно оштетување
Оптимизира средина за учењеОптимизира средина за учење
Минимизирање на бучавата во позадинаМинимизирање на бучавата во позадина
Гледање директно во ученикот кога се даваат инструкцииГледање директно во ученикот кога се даваат инструкции
КористетеКористете power pointpower point, така што ќе може учениците да ги, така што ќе може учениците да ги
следат инструкциитеследат инструкциитеследат инструкциитеследат инструкциите
Устата на наставникот треба да биде целосно видлива когаУстата на наставникот треба да биде целосно видлива кога
зборува наставникотзборува наставникот
Стоете во едно место додека зборувате, во место кое не еСтоете во едно место додека зборувате, во место кое не е
осветлено од вашата задна странаосветлено од вашата задна страна
Зголемете го визуелниот и тактилниот пристапЗголемете го визуелниот и тактилниот пристап
Користете органајзери за напредувањеКористете органајзери за напредување
Комуницирајте јасноКомуницирајте јасно
Промовирајте самозастапувањеПромовирајте самозастапување

20. Дефинирање на глувостДефинирање на глувост
ТешкоТешко слушнослушно оштетување,оштетување, такатака штошто
ученикотученикот нене можеможе дада процесирапроцесира јазичнајазична
информацијаинформација прекупреку слухот,слухот, сосо илиили безбез
амплификацијаамплификација..амплификацијаамплификација..

21. Карактеристики на глувостаКарактеристики на глувоста
Учениците може да зборуваат многу гласноУчениците може да зборуваат многу гласно
Ученикот може да се чувствува изолираноУченикот може да се чувствува изолирано
заради бариерите во комуникацијатазаради бариерите во комуникацијата
Ученикот може да користи гестовиУченикот може да користи гестовиУченикот може да користи гестовиУченикот може да користи гестови
Ученикот може да користи толкувачУченикот може да користи толкувач

22. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците кои се глувиза учениците кои се глуви
Обратете се на детето, а не на толкувачотОбратете се на детето, а не на толкувачот
Зголемете го времето на чекање додека предаватеЗголемете го времето на чекање додека предавате
Редовно разговарајте со толкувачот за пристапот доРедовно разговарајте со толкувачот за пристапот до
сервисите за комуникацијасервисите за комуникацијасервисите за комуникацијасервисите за комуникација
Научете барем неколку знаци, оние кои најчесто сеНаучете барем неколку знаци, оние кои најчесто се
користат во училницата.користат во училницата.
Помогнете на ученикот да научи да работи соПомогнете на ученикот да научи да работи со
нивниот уред за слушање.нивниот уред за слушање.

23. Емоционални нарушувањаЕмоционални нарушувања
НеможностНеможност дада сесе научинаучи илиили одржиодржи задоволувачкозадоволувачко нивониво нана
интерперсоналниинтерперсонални односи,односи, коикои нене можеможе дада сесе објаснатобјаснат нана другдруг
начинначин
НесоодветноНесоодветно однесувањеоднесување илиили несоодветнинесоодветни чувствачувства вово
нормалнинормални околностиоколностинормалнинормални околностиоколности
НеможностНеможност дада научатнаучат штошто нене можеможе дада сесе објасниобјасни сосо
интелектуални,интелектуални, сензорнисензорни илиили здравствениздравствени факторифактори..
ДепресијаДепресија илиили расположениерасположение коекое покажувапокажува незадоволствонезадоволство
РазвивањеРазвивање физичкифизички симптомисимптоми нана стравстрав асоцираниасоцирани сосо личнилични
илиили училишниучилишни проблемипроблеми
ОваОва нене сесе однесуваоднесува нана ученициученици коикои сесе неприлагоденинеприлагодени //
неадаптирани,неадаптирани, освеносвен когакога тиетие сесе емоционалноемоционално вознемиренивознемирени..

24. Карактеристики на емоционалнитеКарактеристики на емоционалните
нарушувањанарушувања (1)(1)
Незрелост (несоодветно плачење, бесенНезрелост (несоодветно плачење, бесен
темперамент, сиромашни вештини затемперамент, сиромашни вештини за
справување со проблеми).справување со проблеми).справување со проблеми).справување со проблеми).
Можни тешкотии во учењето (академскитеМожни тешкотии во учењето (академските
постигања се под нивото на одделението)постигања се под нивото на одделението)
24

25. Карактеристики на емоционалнитеКарактеристики на емоционалните
нарушувањанарушувања (2)(2)
Студентите со посериозни емоционалниСтудентите со посериозни емоционални
нарушувања може да имаат:нарушувања може да имаат:
искривено размислување,искривено размислување,искривено размислување,искривено размислување,
прекумерна анксиозност,прекумерна анксиозност,
бизарни моторни движења,бизарни моторни движења,
абнормални промени во расположението.абнормални промени во расположението.
25

26. Што може да направи наставникот заШто може да направи наставникот за
ученици кои се емоционалноученици кои се емоционално
вознемирени?вознемирени?
Да обезбеди охрабрување за секое соодветно однесувањеДа обезбеди охрабрување за секое соодветно однесување
Да постави јасни граници, така што ученикот ќе знае што сеДа постави јасни граници, така што ученикот ќе знае што се
очекува од негоочекува од него
Да постави правила/ очекувања и да го научи ученикот штоДа постави правила/ очекувања и да го научи ученикот што
всушност тие значатвсушност тие значат;; и да обезбеди потсетници за ученикоти да обезбеди потсетници за ученикотвсушност тие значатвсушност тие значат;; и да обезбеди потсетници за ученикоти да обезбеди потсетници за ученикот
Да го следи индивидуалниот образовен план на ученикотДа го следи индивидуалниот образовен план на ученикот
Да развие невербален систем за потсетување за да муДа развие невербален систем за потсетување за да му
помогне на студентотпомогне на студентот
Да обезбеди определено место за седење на ученикотДа обезбеди определено место за седење на ученикот
Секој ден почнувајте со нешто ново...не предизвикувајтеСекој ден почнувајте со нешто ново...не предизвикувајте
нетрпеливостнетрпеливост
Задржете правила краткоЗадржете правила кратко
Останете трпеливи.Останете трпеливи.

27. Дефинирање наДефинирање на
интелектуалната попреченостинтелектуалната попреченост
УченицитеУчениците сосо овааоваа попреченостпопреченост имаатимаат
оштетеноштетен менталенментален развојразвој којкој негативнонегативно влијаевлијае
нана нивнитенивните образовниобразовни перформансиперформанси ии коикои
покажуваатпокажуваат оштетенооштетено адаптивноадаптивно однесувањеоднесувањепокажуваатпокажуваат оштетенооштетено адаптивноадаптивно однесувањеоднесување
вово учењето,учењето, созревањето,созревањето, илиили социјалниотсоцијалниот
развојразвој..

28. Карактеристики на ученици соКарактеристики на ученици со
интелектуална попреченостинтелектуална попреченост
Тестирање на интелигенција со резултат од 70 илиТестирање на интелигенција со резултат од 70 или
под тоа.под тоа.
Тешкотии во учење, комуникација, социјални,Тешкотии во учење, комуникација, социјални,
академски, професионални и вештини наакадемски, професионални и вештини на
независно живеење.независно живеење.независно живеење.независно живеење.
Степени: лесна, умерена, тешка, длабокаСтепени: лесна, умерена, тешка, длабока
Бавно совладување на материјалотБавно совладување на материјалот
Тешкотии за фаќање белешки на час и пишувањеТешкотии за фаќање белешки на час и пишување
концептиконцепти
Тешко памтење на инструкциите кои се дадени наТешко памтење на инструкциите кои се дадени на
ученикот.ученикот.

29. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците со интелектуалназа учениците со интелектуална
попреченостпопреченост (1)(1)
Новите информации кои се презентираат наНовите информации кои се презентираат на
учениците да се изложуваат побавноучениците да се изложуваат побавно
Обезбедување јасни инструкцииОбезбедување јасни инструкции
Повторување на барањата колку што е можноПовторување на барањата колку што е можноПовторување на барањата колку што е можноПовторување на барањата колку што е можно
почестопочесто
Охрабрете ги доколку научиле одреденОхрабрете ги доколку научиле одреден
материјалматеријал
Направете ја наставата и праксатаНаправете ја наставата и праксата
поконкретни.поконкретни.

30. Што треба да направатШто треба да направат
наставниците за учениците сонаставниците за учениците со
интелектуална попреченостинтелектуална попреченост (2)(2)
Обезбедете дополнителни практични вештиниОбезбедете дополнителни практични вештини
Обезбедете практика со многу повторувањеОбезбедете практика со многу повторувањеОбезбедете практика со многу повторувањеОбезбедете практика со многу повторување
Обезбедете настава за социјални вештиниОбезбедете настава за социјални вештини
Повторете упатства или описи на дејностПовторете упатства или описи на дејност
Задржете едноставниЗадржете едноставни насоки.насоки.
30

31. Дефинирање на комбинираниДефинирање на комбинирани
нарушувањанарушувања
Комбинација на нарушувања.Комбинација на нарушувања.
Студентите со тешки или повеќекратниСтудентите со тешки или повеќекратни
недостатоци може да имаат широк спектар нанедостатоци може да имаат широк спектар на
карактеристики, во зависност од комбинацијакарактеристики, во зависност од комбинацијакарактеристики, во зависност од комбинацијакарактеристики, во зависност од комбинација
и сериозноста на пречки и возраста наи сериозноста на пречки и возраста на
лицето.лицето.
Наставникот треба да се обиде да дознаеНаставникот треба да се обиде да дознае
колку што е можно повеќе за мултипнитеколку што е можно повеќе за мултипните
(комбинирани) нарушувања.(комбинирани) нарушувања.

32. Карактеристики на комбинираниКарактеристики на комбинирани
нарушувањанарушувања
DD Ограничен говор или комуникација.Ограничен говор или комуникација.
DD Тешкотии во основната физичка мобилност.Тешкотии во основната физичка мобилност.
DD Проблеми во генерализирање на вештинитеПроблеми во генерализирање на вештинитеDD Проблеми во генерализирање на вештинитеПроблеми во генерализирање на вештините
од една во друга ситуација.од една во друга ситуација.
DD Потреба за поддршка на поголемитеПотреба за поддршка на поголемите
животни активности (на пример, грижа заживотни активности (на пример, грижа за
себе, слободно време, користење насебе, слободно време, користење на
заедницата, стручни).заедницата, стручни).
32

33. Што треба да направат наставниците заШто треба да направат наставниците за
учениците со комбинирани нарушувањаучениците со комбинирани нарушувања
Обезбедете физичка поддршка воОбезбедете физичка поддршка во
секојдневните активности: облекување,секојдневните активности: облекување,
хранење, тоалет.хранење, тоалет.хранење, тоалет.хранење, тоалет.
Научете позиционирани техники.Научете позиционирани техники.
Замолете за обука во специјализираниЗамолете за обука во специјализирани
области (хранење со тубус, епи напади)!области (хранење со тубус, епи напади)!
33

34. Ортопедски нарушувањаОртопедски нарушувања
УченицитеУчениците сосо овааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат скелетнискелетни
илиили физичкифизички проблемипроблеми коикои штошто можеможе дада сесе видатвидат
нана раѓањераѓање (на(на пример,пример, церебралнацеребрална парализа,парализа, спинаспина
бифида),бифида), можеможе дада бидебиде резултатрезултат нана болестболест (на(на
пример,пример, менингитис),менингитис), илиили можеможе дада бидебиде резултатрезултат
нана несреќеннесреќен случајслучај (на(на пример,пример, ампутација)ампутација)..
Рамно стапалоРамно стапало,,
ПолиомиелитисПолиомиелитис,, туберкулозатуберкулоза
Фрактури или изгореници.Фрактури или изгореници.
34

35. Карактеристики на ученици соКарактеристики на ученици со
ортопедско нарушувањеортопедско нарушување
Неможност да се координира движењето наНеможност да се координира движењето на
телототелото
Мускулна слабост или дегенерацијаМускулна слабост или дегенерација
Намалена нервна контрола и недостиг наНамалена нервна контрола и недостиг наНамалена нервна контрола и недостиг наНамалена нервна контрола и недостиг на
чувствачувства
Болни движења.Болни движења.

36. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците со ортопедскоза учениците со ортопедско
нарушувањенарушување
Избегнување бариери во училницатаИзбегнување бариери во училницата
Претходно правење план за нивно сместување воПретходно правење план за нивно сместување во
училницатаучилницата
Обезбедување на дополнително време за движење илиОбезбедување на дополнително време за движење или
преместувањепреместувањепреместувањепреместување
Воспоставување однос со учениците со почитВоспоставување однос со учениците со почит
Обезбедување на услугите кои се потребниОбезбедување на услугите кои се потребни
Следење на здравјето и безбедностаСледење на здравјето и безбедноста
Остварете средба со одговорниот за изградба на зградата воОстварете средба со одговорниот за изградба на зградата во
врска со излезот при специфичен медицински итен случај.врска со излезот при специфичен медицински итен случај.
Да научат да се приспособат на околината во училницатаДа научат да се приспособат на околината во училницата
Користете помагала за пишување вештини и комуникацијаКористете помагала за пишување вештини и комуникација
Размислете за логистика и план за инклузија.Размислете за логистика и план за инклузија.

37. Дефинирање на останатитеДефинирање на останатите
здравствени нарушувањаздравствени нарушувања
УченицитеУчениците сосо овааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат ограниченограничен
илиили зголеменазголемена чувствителностчувствителност нана нивнатанивната животнаживотна
средина,средина, ограниченаограничена сила,сила, виталноствиталност илиили будностбудност
порадипоради хроничнихронични илиили акутниакутни здравствениздравственипорадипоради хроничнихронични илиили акутниакутни здравствениздравствени
проблеми,проблеми, какокако штошто сесе::
астма,астма, нарушувањенарушување нана дефицитдефицит нана вниманиевнимание илиили
АДХД,АДХД, дијабетес,дијабетес, хемофилија,хемофилија, нефритис,нефритис,
ревматичнаревматична треска,треска, леукемија,леукемија, труењетруење сосо оловоолово,,
српестасрпеста анемијаанемија ии епилепсијаепилепсија..

38. Карактеристики на ученици соКарактеристики на ученици со
здравствени нарушувањаздравствени нарушувања
Тешкотии во истрајувањето при извршувањето илиТешкотии во истрајувањето при извршувањето или
пак во обрнувањето внимание на подолгипак во обрнувањето внимание на подолги
активностиактивности
ИмпулсивностИмпулсивностИмпулсивностИмпулсивност
Потреба да се движи честоПотреба да се движи често
РасеаниРасеани
Тешкотии со дишењетоТешкотии со дишењето
Подложни на инфекцииПодложни на инфекции
Тешко одржуваат внимание кога не се чувствуваатТешко одржуваат внимание кога не се чувствуваат
добродобро

39. Што треба да направат наставниците заШто треба да направат наставниците за
учениците со здравствени нарушувањаучениците со здравствени нарушувања (1)(1)
Обезбедете повеќе можност за движењеОбезбедете повеќе можност за движење
Предавањата и писмените активности кои се бараатПредавањата и писмените активности кои се бараат
од учениците да бидат краткиод учениците да бидат кратки
Користете нагледни средства додека ученикотКористете нагледни средства додека ученикот
усвојува одредени активностиусвојува одредени активностиусвојува одредени активностиусвојува одредени активности
Обезбедете активности кои бараат движења (топка,)Обезбедете активности кои бараат движења (топка,)
Позитивно охрабрувајте ги ученицитеПозитивно охрабрувајте ги учениците
Обезбедете учебниците кои не се потребни воОбезбедете учебниците кои не се потребни во
моментот да стојат подалеку од ученикотмоментот да стојат подалеку од ученикот
Користете роковнициКористете роковници
Подвлечете ги со маркер најважните или клучнитеПодвлечете ги со маркер најважните или клучните
делови од текстотделови од текстот

40. Што треба да направат наставниците заШто треба да направат наставниците за
учениците со здравствени нарушувањаучениците со здравствени нарушувања (2)(2)
Да спознаат што претставуваат здравственитеДа спознаат што претставуваат здравствените
нарушувањанарушувања
Следете ги инструкциите кои ги даваСледете ги инструкциите кои ги даваСледете ги инструкциите кои ги даваСледете ги инструкциите кои ги дава
физијатарот во врска со тежината нафизијатарот во врска со тежината на
активностаактивноста
Соработувајте со нутриционист во врска соСоработувајте со нутриционист во врска со
ограничувањата со исхранатаограничувањата со исхраната
Забележете дали има промени воЗабележете дали има промени во
однесувањето или невообичаена летаргија.однесувањето или невообичаена летаргија.

41. Спечифични тешкотии воСпечифични тешкотии во
учењетоучењето
НарушувањеНарушување вово психолошкитепсихолошките процесипроцеси коекое
вклучувавклучува тешкотиитешкотии вово разбирањеторазбирањето илиили пакпак
вово употребатаупотребата нана јазикот,јазикот, напишаннапишан илиили
изговорен,изговорен, коекое штошто можеможе дада сесе манифестираманифестираизговорен,изговорен, коекое штошто можеможе дада сесе манифестираманифестира
сосо неможностнеможност заза слушање,слушање, мислење,мислење,
зборување,зборување, читање,читање, пишување,пишување, спелувањеспелување
илиили пакпак тешкотиитешкотии сосо математичкитематематичките
операцииоперации..

42. Тешкотиите во учењетоТешкотиите во учењето
вклучуваатвклучуваат::
Тешкотии во перцепцијатаТешкотии во перцепцијата
Мозочна повредаМозочна повреда
Минимална мозочна дисфункцијаМинимална мозочна дисфункција
ДислексијаДислексијаДислексијаДислексија
Развојна афазијаРазвојна афазија

43. Тешкотиите во учењето НЕТешкотиите во учењето НЕ
вклучуваатвклучуваат::
Визуелни тешкотииВизуелни тешкотии
Тешкотии со слухотТешкотии со слухот
Моторни оштетувањаМоторни оштетувања
Интелектуална попреченостИнтелектуална попреченостИнтелектуална попреченостИнтелектуална попреченост
Емоционални нарушувањаЕмоционални нарушувања
Срединска, културна или економскаСрединска, културна или економска
неповолност.неповолност.

44. Карактеристики на деца соКарактеристики на деца со
тешкотии во учењетотешкотии во учењето
УченикотУченикот совладувасовладува вештинивештини нана поинаковпоинаков начинначин
илиили нана поинаквопоинакво местоместо одод вообичаенотовообичаеното
УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово обработкатаобработката нана
информацијатаинформацијата нана различниразлични начининачини
УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово памтењетопамтењето нанаУченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово памтењетопамтењето нана
информации,информации, коикои сесе краткорочникраткорочни илиили долгорочнидолгорочни
УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово перцепцијатаперцепцијата нана
информациитеинформациите (промена(промена вово буквитебуквите ии бројките)бројките)
УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово восприемањетовосприемањето нана
социјалнитесоцијалните ситуацииситуации (на(на нивнив гледагледа нана поинаковпоинаков
начин)начин)

45. Што може да направи наставникот заШто може да направи наставникот за
учениците со тешкотии во учењетоучениците со тешкотии во учењето (1)(1)
Да дознае повеќе за детето и за тешкотиите воДа дознае повеќе за детето и за тешкотиите во
учењетоучењето
Да користи различни стилови на учење и различниДа користи различни стилови на учење и различни
форми на инструкции за комуникацијаформи на инструкции за комуникацијаформи на инструкции за комуникацијаформи на инструкции за комуникација
Да избегнува долги инструкцииДа избегнува долги инструкции
Да користи стратегии за подобрување на памтењетоДа користи стратегии за подобрување на памтењето
кај ученикоткај ученикот
Да ги подели задачите на поедноставни деловиДа ги подели задачите на поедноставни делови
Да им даде дополнително време за училишнатаДа им даде дополнително време за училишната
работа или пак за тестовитеработа или пак за тестовите

46. ДаДа муму дозволидозволи нана ученикотученикот сосо тешкотиитешкотии вово
читањеточитањето дада користикористи звучнизвучни книгикниги илиили пакпак некоинекои
сличнислични помагалапомагала
ДаДа муму дозволидозволи нана ученикотученикот сосо тешкотиитешкотии вово
слушањетослушањето дада гиги позајмипозајми белешкитебелешките одод другдруг ученикученик
Што може да направи наставникот заШто може да направи наставникот за
учениците со тешкотии во учењетоучениците со тешкотии во учењето (2)(2)
слушањетослушањето дада гиги позајмипозајми белешкитебелешките одод другдруг ученикученик
илиили пакпак дада можеможе дада гиги снимисними сосо магнетофонмагнетофон
ДаДа муму дозволидозволи нана ученикотученикот сосо тешкотиитешкотии вово
пишувањетопишувањето дада користикористи компјутеркомпјутер сосо можностможност заза
правописнаправописна проверка,проверка, граматичкаграматичка проверка,проверка, илиили сосо
можностможност заза препознавањепрепознавање нана говоротговорот
ДаДа гого научинаучи нана организацискиорганизациски вештинивештини ии вештинивештини
заза учењеучење..

47. Дефинирање на говорни или јазичниДефинирање на говорни или јазични
тешкотиитешкотии
Нарушување во комуникацијата, како пелтечење,Нарушување во комуникацијата, како пелтечење,
нарушена артикулација, нарушување во јазикот илинарушена артикулација, нарушување во јазикот или
пак нарушување на гласот.пак нарушување на гласот.
Проблеми во една од следнивеПроблеми во една од следнивеПроблеми во една од следнивеПроблеми во една од следниве
Производство на говор звуци или цели зборовиПроизводство на говор звуци или цели зборови
Рецептивен и експресивен јазикРецептивен и експресивен јазик
Разговорни вештиниРазговорни вештини
Може да биде поврзана со други пречки во развојот,Може да биде поврзана со други пречки во развојот,
како што се ментална ретардација, аутизам иликако што се ментална ретардација, аутизам или
церебрална парализа.церебрална парализа.

48. Карактеристики на говорните илиКарактеристики на говорните или
јазичните тешкотиијазичните тешкотии
Погрешно изговарање на слогови или пак на цели зборовиПогрешно изговарање на слогови или пак на цели зборови
Нарушување на гласот, вклучувајќи несоодветна гласностНарушување на гласот, вклучувајќи несоодветна гласност
или пак квалитет на гласотили пак квалитет на гласот,,
Нарушување во флуентноста на говорот, несоодветни паузи,Нарушување во флуентноста на говорот, несоодветни паузи,
повторувања, колебање во говоротповторувања, колебање во говоротповторувања, колебање во говоротповторувања, колебање во говорот
ПелтечењеПелтечење
Неподготвеност да се зборуваНеподготвеност да се зборува
Неможност да се изразат идеиНеможност да се изразат идеи
Несоодветни граматички моделиНесоодветни граматички модели
Намален речникНамален речник
Неможноста да се следат упатстватаНеможноста да се следат упатствата

49. Што може да направи наставникот воШто може да направи наставникот во
поглед на говорот и јазикотпоглед на говорот и јазикот
Блиска соработка со логопедБлиска соработка со логопед
Минимизирање на барањата ученикот да одговараМинимизирање на барањата ученикот да одговара
вербално и редуцирање на анксиозноста кајвербално и редуцирање на анксиозноста кај
ученикотученикот
Употреба на невербалните вештини за слушање,Употреба на невербалните вештини за слушање,Употреба на невербалните вештини за слушање,Употреба на невербалните вештини за слушање,
како што е контакт со очи и фацијална експресијакако што е контакт со очи и фацијална експресија
Оставете го ученикот да го заврши неговиот говорОставете го ученикот да го заврши неговиот говор
Не ги завршувајте речениците на ученикотНе ги завршувајте речениците на ученикот
Не ги оставајте другите ученици да го исмеваатНе ги оставајте другите ученици да го исмеваат
ученикотученикот
Овозможете позитивен фидбек за сите обиди заОвозможете позитивен фидбек за сите обиди за
комуникација кои ги прави ученикот.комуникација кои ги прави ученикот.

50. Трауматски повреди наТрауматски повреди на
мозокотмозокот
Стекната повреда предизвикана од физичкаСтекната повреда предизвикана од физичка
сила што резултира со целосна или делумнасила што резултира со целосна или делумна
функционална онеспособеност или физичкофункционална онеспособеност или физичко
оштетување.оштетување.
Оваа повреда може да го промени начинотОваа повреда може да го промени начинот
на кој човекот делува, се движи, и мисли.на кој човекот делува, се движи, и мисли.
Трауматските повреди на мозокот може да гоТрауматските повреди на мозокот може да го
променат начинот на кој ученикот учи ипроменат начинот на кој ученикот учи и
дејствува во училиште.дејствува во училиште.

51. Карактеристики на ученици соКарактеристики на ученици со
трауматска повреда на мозокоттрауматска повреда на мозокот (1)(1)
Учениците со ТПМ може да има еден или повеќе тешкотии,Учениците со ТПМ може да има еден или повеќе тешкотии,
вклучувајќи:вклучувајќи:
Намалена издржливостНамалена издржливост
Напади/ГлавоболкиНапади/Главоболки
Проблеми со слушање/видПроблеми со слушање/видПроблеми со слушање/видПроблеми со слушање/вид
Лесно се збунуваатЛесно се збунуваат
Промени во расположението и проблеми во социјалнитеПромени во расположението и проблеми во социјалните
способностиспособности
Сензорни тешкотииСензорни тешкотии
Физичка инвалидностФизичка инвалидност
ЗаморЗамор
НападиНапади
Парализа ...Парализа ...

52. Карактеристики на ученици соКарактеристики на ученици со
трауматска повреда на мозокоттрауматска повреда на мозокот (2)(2)
Тешкотии со размислување:Тешкотии со размислување:
Краткотрајна и долготрајна меморијаКраткотрајна и долготрајна меморија
КонцентрацијаКонцентрација
Социјални, бихејвиорални и емоционалниСоцијални, бихејвиорални и емоционални
проблеми:проблеми:
Расположение, емотивни промениРасположение, емотивни промени
Поврзување и другарување со други ученициПоврзување и другарување со други ученици

53. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците со травматска повреда наза учениците со травматска повреда на
мозокотмозокот
Разговарајте со родителите да се открие колкаво еРазговарајте со родителите да се открие колкаво е
мозочното оштетувањемозочното оштетување
Избегнувајте неструктурирана дневна рутинаИзбегнувајте неструктурирана дневна рутина
Давајте едноставни и јасни насоки и напатствијаДавајте едноставни и јасни насоки и напатствија
Однапред планирајте ги специфичните активностиОднапред планирајте ги специфичните активности
Бидете внимателни околу правилата и честоБидете внимателни околу правилата и често
проверувајте ги иститепроверувајте ги истите
Документирајте ги сите невообичаени околностиДокументирајте ги сите невообичаени околности
или пак промени во однесувањетоили пак промени во однесувањето

54. Дефинирање на визуелноДефинирање на визуелно
оштетувањеоштетување
ВклучуваВклучува слепило,слепило, ноно тоатоа можеможе дада бидебиде
целосноцелосно илиили делумноделумно оштетувањеоштетување нана видотвидот
НекоиНекои визуелнивизуелни оштетувањаоштетувања можеможе дада бидатбидат
коригираникоригирани сосо корекционикорекциони стакластакла..коригираникоригирани сосо корекционикорекциони стакластакла..

55. Карактеристики на визуелноКарактеристики на визуелно
нарушувањенарушување
Ученици со визуелно оштетување:Ученици со визуелно оштетување:
Имаат малку причини да ја истражуваат животнатаИмаат малку причини да ја истражуваат животната
околинаоколина
Недостасува можност да дознаат повеќеНедостасува можност да дознаат повеќеНедостасува можност да дознаат повеќеНедостасува можност да дознаат повеќе
Не се во состојба да го имитираат социјалноНе се во состојба да го имитираат социјално
однесувањеоднесување
Не ги разбираат невербалните знациНе ги разбираат невербалните знаци
Може да имаат пречки за независност.Може да имаат пречки за независност.
55

56. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците кои се слепиза учениците кои се слепи (1)(1)
Обезбедете дополнително време за решавање на задачитеОбезбедете дополнително време за решавање на задачите
Обезбедете дополнително вербално објаснувањеОбезбедете дополнително вербално објаснување
Помогнете во измплементацијата на одлуките на ИОП тимот соПомогнете во измплементацијата на одлуките на ИОП тимот со
цел да се обезбедат потребните услугицел да се обезбедат потребните услуги
Помогнете му на ученикот да се ориентира во училницата и воПомогнете му на ученикот да се ориентира во училницата и во
околината на зградата на училиштетооколината на зградата на училиштетооколината на зградата на училиштетооколината на зградата на училиштето
Објаснете му каде се наоѓаат предметитеОбјаснете му каде се наоѓаат предметите
Немојте да го водите ученикотНемојте да го водите ученикот;; раката на наставникот на рамотораката на наставникот на рамото
од ученикот е доволнаод ученикот е доволна
Потсетете ги останатите ученици/возрасни да му се обраќаат наПотсетете ги останатите ученици/возрасни да му се обраќаат на
ученикот по имеученикот по име
Опишете ги објектите кога зборувате за нивОпишете ги објектите кога зборувате за нив
Не го оставајте ученикот да строи или да чека долго во отворенНе го оставајте ученикот да строи или да чека долго во отворен
просторпростор
Не ги преместувајте работите во училницата без претходно да гоНе ги преместувајте работите во училницата без претходно да го
известите ученикот за тоа.известите ученикот за тоа.

57. Што треба да направат наставницитеШто треба да направат наставниците
за учениците кои се слепи?за учениците кои се слепи? (2)(2)
Користете конкретни материјали и тактилниКористете конкретни материјали и тактилни
помагала како олеснување мапи, математикапомагала како олеснување мапи, математика
Поттикнување на рацете на учењеПоттикнување на рацете на учење
Им помогне на студентите се "гледаат", пр.Им помогне на студентите се "гледаат", пр.Им помогне на студентите се "гледаат", пр.Им помогне на студентите се "гледаат", пр.
случајни учењеслучајни учење
Произведуваат модифицирани материјалиПроизведуваат модифицирани материјали
Очекувајте и поддржувајте активното учество иОчекувајте и поддржувајте активното учество и
ангажман во учењето.ангажман во учењето.
57

58. Општи советиОпшти совети::
Бидете информирани за промените воБидете информирани за промените во::
-- Промени во медикаментитеПромени во медикаментите
-- Промени во однесувањетоПромени во однесувањето
Академски промениАкадемски промениАкадемски промениАкадемски промени
Зборувајте со родителите и укажете им наЗборувајте со родителите и укажете им на
академските и промените во однесувањето коиакадемските и промените во однесувањето кои
може да ги има ученикот при било каква променаможе да ги има ученикот при било каква промена
на медикаментите.на медикаментите.

59. Благодарам за вниманиетоБлагодарам за вниманието
+389+389--22--31483148--834834
+389+389--22--31183118--143143+389+389--22--31183118--143143
president@mssa.org.mkpresident@mssa.org.mk
http://www.mssa.org.mkhttp://www.mssa.org.mk
https://www.facebook.com/pages/Macedonianhttps://www.facebook.com/pages/Macedonian--ScientificScientific--
SocietySociety--forfor--Autism/139894422765140Autism/139894422765140